Papuaweb: Landman (2005) Thesis - 'The Devil's Own Country'

Europese gouvernementen in verlegenheid brachten. 65 Deze invloed van buitenlandse
avonturiers, die allerlei functies binnen de Indonesische staatjes en staten vervulden,
waren een doorn in het oog voor het Nederlandse bestuur. 66 Het kon zich immers als
kleine mogendheid geen inbreuk op haar aanspraken in de archipel permitteren
aangezien zij niet over de machtsmiddelen beschikte om een gecoördineerde
kolonisatiepoging van Franse of Amerikaanse zijde – welke mogelijk zou kunnen
worden bevorderd door een al te afwachtende houding – af te slaan. 67 Dientengevolge
kreeg Baud de opdracht om maatregelen te nemen ‘ter bevestiging van ons
territoriaal en staatkundig oppergezag in den Indischen Archipel en de verzekering
van onze souvereiniteitsregten’ waardoor er gedurende de jaren veertig tijdelijk werd
afgeweken van het strikte onthoudingsbeleid. 68
Voor Nieuw-Guinea betekende dit dat er naast het bovengenoemde besluit
om tot actieve surveillance van de oosterse zeeën over te gaan ook werd overwogen
om ‘tot voorkoming van alle quaestiën en geschillen, tot het herstellen van een
post’ 69 over te gaan. Uiteindelijke was een besluit over dit voorstel van de oud-
gouverneur van de Molukken niet nodig aangezien het al snel duidelijk werd dat de
nieuwe Engelse vestiging, Port Essington genaamd, niet het gedachte ‘commercial
emporium of this part of the Archipelago’ 70 vormde, maar tot haar opheffing in 1849
een kwijnend bestaan leidde.
Een tweede gevoelig punt in de Engels-Nederlandse relatie in Oost-Azië in
het midden van de negentiende eeuw betrof een verzoek van de Engelse regering uit
1841 om een overzicht van de eilanden en volken te geven welke men in Den Haag
tot het Nederlandse bezit rekende. Hierop moesten zowel minister van koloniën Baud
als Gouverneur-Generaal Merkus vooralsnog het antwoord schuldig blijven, waarop
een commissie tot onderzoek naar de staatkundige toestand in Oost-Indië in het leven
werd geroepen. Deze commissie bracht in 1845 haar rapport uit waarin zij tot de
conclusie kwam dat ‘al het verhandelde over de staatkundige positie van het
Nederlandsche Gouvernement in Indië de overtuigende bewijzen oplevert, hoeveel
65 J.J.P. de Jong, De waaier van het fortuin. Van handelscompagnie tot koloniaal imperium. De
Nederlanders in Azië en de Indonesische Archipel 1595-1950 (Den Haag 1998) 236
66 A. van Marle, ‘De rol van de buitenlandse avonturier’ in: Bijdragen en Mededelingen betreffende de
Geschiedenis der Nederlanden 86 (1971) 33
67 Fasseur, Koloniale paradox 168
68 Kuitenbrouwer, Nederland en de opkomst 27-28
69 Raad van Indië P.J. Merkus aan Gouverneur-Generaal D.J. de Eerens, 10 augustus 1839, Kol, gv.
14-2-1840, inv. nr. 2.10.01/4258
70 Gordon, The Australian frontier 50
21