Papuaweb: Landman (2005) Thesis - 'The Devil's Own Country'

4.2. Voor God en Vaderland
‘In het bijzonder echter moeten de toestanden op Nieuw-Guinea ongeregeld en ruw
zijn geweest: voortdurende oorlogen tussen de stammen, koppensnellen, mensenroof,
slavenhandel, heksenprocessen en wreedheden tegenover schipbreukelingen
behoorden tot de vaste gewoonten, die de daar sinds 1855 gevestigde zendelingen tot
in hun onmiddellijke omgeving konden waarnemen.’ 105
Op deze wijze verwoordde S.C. van Randwijck in 1970 bijzonder treffend het lot van
de eerste zendelingen op Nieuw-Guinea. Zeven jaar lang waren Ottow en Geissler de
enige permanente Europese aanwezigheid op het immense eiland. 106 Zij hadden zich
op de noordwestkust gevestigd en probeerden daar de lokale bevolking voor het
Christendom te winnen, maar al snel bleek dat dit onder de Papoea’s weinig succes
had. Voor de overgrote meerderheid bleven die aan de traditionele
natuurgodsdiensten vasthouden waardoor S. Coolsma de zending op Nieuw-Guinea,
in zijn omvangrijke overzichtswerk over de Nederlandse zendingsarbeid in de
Indische Archipel uit 1901, dan ook omschreef als ‘een lijdensweg met 8 stations’. 107
Hoewel dit negatieve beeld zeker recht doet aan de erbarmelijke
omstandigheden waarin de zendelingen bivakkeerden en het geringe resultaat dat hun
inspanningen opleverde dient toch enige nuance te worden aangebracht. De
belevenissen van Ottow en Geissler trokken de aandacht in de rest van de
Archipel. 108 Deze interesse in het lot van deze ‘voorposten van de Nederlandsche
beschaving’ leidde ertoe dat er vanaf 1860 in toenemende mate vanuit Batavia op
werd aangedrongen om de zendelingen op Nieuw-Guinea van overheidswege te
ondersteunen, het liefst door een permanente bestuursvestiging op het eiland. 109
Daaraan wenste men in Den Haag geen gehoor te geven, maar er werd wel besloten
om de toelage van de beide zendelingen sterk te verhogen. 110 Deze financiële steun
was waarschijnlijk niet zozeer aan filantropische overwegingen te danken, maar
veeleer aan de belangrijke bijdrage die de zendelingen aan de wetenschap hadden
105
S.C. van Randwijck, ‘Enkele opmerkingen over de houding der zending tegenover de expansie van
het Nederlands gezag’ in: BMGN 86 (1971) 58
106
S. Coolsma, De zendingseeuw voor Nederlandsch Oost-Indië (Utrecht 1901) 766
107
Ibidem 770
108
J. van Goor, ‘Imperialisme in de marge?’ in: J. van Goor (red.), Imperialisme in de marge. De
afronding van Nederlands-Indië (Utrecht 1986) 15
109
Javabode 10 november 1860
110
Haga, Nederlandsch Nieuw-Guinea II 159
31