Papuaweb: Landman (2005) Thesis - 'The Devil's Own Country'

4.3 Wetenschappelijk imperialisme?
Hoe moeten we deze periode waarin de internationale belangstelling voor het eiland
enorm toenam plaatsen binnen het proces dat uiteindelijk culmineerde in de
erkenning van de Nederlandse machtsaanspraken in 1885?
In de eerste plaats werd het land wederom geconfronteerd met haar kwetsbare
positie als koloniale grootmacht met beperkte machtsmiddelen. Iedereen was ervan
doordrongen dat het buiten de mogelijkheden van het kleine Nederland lag om alle
delen van de Archipel tegelijk te ontwikkelen, maar dat wilde nog niet zeggen dat
men zondermeer afstand wenste te doen van die eilanden in de Archipel waarop geen
rechtstreeks bestuur gevestigd was. Deze houding werd in het vorige hoofdstuk reeds
aan de hand van het optreden van minister van koloniën Baud in 1843 geschetst,
maar lijkt ook in deze periode ten aanzien van Nieuw-Guinea te gelden.
Om te voorkomen dat buitenlandse avonturiers of wetenschappers (de
scheidslijn viel soms moeilijk te trekken) hun eventuele ontdekkingen als
propagandamiddel zouden kunnen gebruiken om andere Europese regeringen te
bewegen om tot annexatie van grondgebied in het Verre Oosten over te gaan, zoals
later bij de deling van Afrika zou gebeuren 115 , probeerde de Nederlandse regering
haar machtsaanspraken op die gebieden, die veelal op oudere contracten met lokale
potentaten berustten, kracht bij te zetten door ook haar aandeel in de
wetenschappelijke exploratie van de regio te leveren. Het lijkt mij echter voorbarig
om hier al van een wetenschappelijk imperialisme te spreken zoals J.J.P. de Jong die
voor het laatste decennium van de negentiende eeuw beschrijft. 116 Waarschijnlijk is
hier veeleer sprake geweest van een preventief beleid gericht op het kweken van
‘goodwill’ in het buitenland en het versterken van de rechtsgronden van het
Nederlandse bezit op Nieuw-Guinea tegen minimale kosten.
Bij dit alles lijkt de achterliggende gedachte te zijn geweest dat Nederland
‘het niet kan gedoogen of verlangen, dat zijne stelling in den Archipel worde
bedorven door de hebzucht van vreemden. Aan het toeval of aan de door
verschillende omstandigheden beheerschte ondernemingsgeest of zucht naar
avonturen van gelukszoekers, moet zoo weinig [mogelijk] worden overgelaten’. 117
115 H.L. Wesseling, Verdeel en heers. De deling van Afrika, 1880-1914 (Amsterdam 1991) oa 234-237
116 De Jong, Waaier van het fortuin 246-247
117 Nederlandsche Staatscourant 4 mei 1875, ARA, Kol, ov. 22-6-1875, inv. nr. 2.10.02/ 2795
33