Papuaweb: Landman (2005) Thesis - 'The Devil's Own Country'

4 Avonturen in het land van de paradijsvogel
‘Ik heb nu mijn taak volbracht. Ik heb acht jaar durende omzwervingen over de
grootste en weelderigste eilanden waarmee ons aardoppervlak is getooid al dan niet
gedetailleerd beschreven’. 91
Op deze manier keek de beroemde natuurkundige en Darwinist van het zuiverste
soort Alfred Rusell Wallace in 1868 terug op zijn jarenlange tochten door de
Indische Archipel. Hoewel hij één van de bekendste onderzoekers van zijn tijd was
en daarmee over het algemeen een vooraanstaande positie inneemt in de
geschiedschrijving over het wetenschappelijk en natuurkundig onderzoek in Indië in
de negentiende eeuw was Wallace bepaald niet de enige ‘avontuurlijke
wetenschapper’ die de Indische Archipel tot onderwerp van onderzoek maakte.
Geïnspireerd door Rousseau’s opvattingen over de ‘goede en beschaafde wilden’ 92
en door een drang om aan de eigen cultuur te ontsnappen vond er vanaf het midden
van die eeuw een ware explosie van wetenschappelijke expedities en avontuurlijke
ontdekkingsreizen plaats. 93
Voor het Indische gouvernement had deze toegenomen aandacht voor de
Archipel zowel negatieve als positieve consequenties. Enerzijds zorgden dergelijke
expedities voor een grotere kennis van het gebied waarop Den Haag tenminste
nominaal aanspraak maakte, maar anderzijds bestond er de mogelijkheid dat een deel
van de vele buitenlandse reizigers met andere doeleinden naar de Archipel waren
gekomen dan zij het Indische gouvernement voorspiegelden. Een soortgelijke
strategie had minister Baud immers in 1843 ook gevolgd toen hij voorstelde om in
die delen van de Indische Archipel waar de Nederlandse soevereiniteitsrechten
onduidelijk waren deze te versterken via ‘natuurkundige nasporingen,
administratieve maatregelen, het dempen van kleine onlusten en het regelen van
kleine geschillen’. 94
Daaruit blijkt dat de Nederlandse regering wel degelijk op de hoogte was van
de verschillende betekenissen die het begrip ‘wetenschappelijke expeditie’ in kon
91 A. Russel Wallace, Het Maleise eilandenrijk (Amsterdam 1996) 621
92 Hiervan is een mooi voorbeeld terug te vinden in de Javabode van 10 november 1860: ‘O, die
natuurmenschen, die kinderen van onschuld en liefde! De wijze Rousseau en zoveel wijzen als met
hem dweepten en drommden, zij hadden wel groot gelijk’
93 De Jong, Waaier van het fortuin 244-245
94 Locher-Scholten, Sumatraans sultanaat 93, Fasseur, ‘Koloniale paradox’ 169
27