Papuaweb: Landman (2005) Thesis - 'The Devil's Own Country'

‘natuurlijke bondgenoot’, maar aan de andere kant was het ook een bondgenoot
‘tusschen wien en Nederland ook een strijd van belangen’ 26 bestond. Dit streven om
‘gemend bezit’ in de Indische Archipel te vermijden zou gedurende de hele
negentiende eeuw een belangrijk maxime blijven in het Nederlandse koloniale beleid
ten aanzien van Indië enerzijds en een overheersende invloed uitoefenen op de
diplomatieke betrekkingen tussen Den Haag en Londen anderzijds.
Ondanks het feit dat Gouverneur-Generaal Van der Capellen na het sluiten
van het traktaat ‘met kracht en nadruk’ werd vermaand ‘om bij de uitvoering van dat
tractaat bij de bevelen daaromtrent te geven, en voorts in het geheel gedrag der
Indische regering en den Indischen ambtenaren steeds in het oog te houden, al wat
strekken kan tot vestiging en de bewaring van den geest van eensgezindheid tusschen
de Britsche en Nederlandsche besturen in Indië’ 27 ontstond er reeds enkele jaren na
het sluiten van het bovengenoemde traktaat wederom een Brits-Nederlands conflict.
In dit geval was het meest oostelijke deel van de Archipel onderwerp van dispuut.
2.2 Een curieus intermezzo?
Volgens artikel zeven van het traktaat van 1824 werden de ‘Moluksche eilanden, en
speciaal, Ambon, Banda, Ternate, met derzelver onmiddelijke onderhoorigheden,
uitgezonderd, tot tijd en wijle het Nederlandse gouvernement raadzaam oordelen zal,
van de alleen-handel in specerijen af te zien’. 28 Deze bepaling zou een cruciale rol
spelen in de Brits-Nederlandse verhoudingen in het oosten van de Archipel.
Deze werden vanaf 1826 bepaald door geruchten dat er op de kust van Nieuw-
Guinea een Engelse handelspost zou zijn gevestigd welke op termijn dezelfde functie
als Singapore zou moeten gaan vervullen, d.i. via voordelige voorwaarden een deel
van de handel uit de Indische Archipel (in dit geval van de Molukken) wegtrekken.
Daaromtrent meldde de Kommisaris Generaal van Nederlands-Indië Leonard
burggraaf Du Bus de Gisignies op 26 september aan minister van marine en koloniën
C. Th. Elout ‘dat deze beduchtheid lang niet van grond ontbloot is, en dat een
etablissement op een of ander punt der zuid-west kust van Nieuw-Guinea als
middelpunt van den zich daar ontluikende handel alle kansen hebben, zoo om al
26 Elout, Bijdragen tot de geschiedenis der onderhandelingen xxix
27 De minister voor de marine en koloniën C.Th. Elout aan Gouverneur-Generaal Van der Capellen,
31 augustus 1824, ARA, Kol, Openbaar verbaalarchief (ovb), 31-8-1824, inv. nr. 2.10.01/406
28 Smulders, Geschiedenis en verklaring van het tractaat 67
11