Papuaweb: Landman (2005) Thesis - 'The Devil's Own Country'

kon Merkus de regering dan ook adviseren om fort Du Bus te verlaten. 43 In Batavia
nam Gouverneur-Generaal Jean-Chretien Baud dit advies over en adviseerde minister
van koloniën Van den Bosch ‘om een einde te maken aan de opofferingen van
menschen en geld, welke het etablissement van Merkusoord gestadig kost’ omdat het
‘noch aan den handelaar, noch aan den planter, eenige aanlokselen biedt, zijnde het
land schaarsch bevolkt, slecht bebouwd en in eenen hoogen graad ongezond.’ 44 Op 6
juli van het volgende jaar volgde de goedkeuring van de koning echter onder
voorbehoud dat de verlating van de kust een provisioneel karakter zou dragen en dat
het Indische gouvernement zou blijven zoeken naar een ‘geschikter en gezonder
oord’ voor vestiging. 45
Daarmee kwam voorlopig een einde aan de Nederlandse aanwezigheid op
Nieuw-Guinea. Wat restte was het nominaal gezag over het westelijk deel van het
eiland dat volgde uit de proclamatie van 24 augustus 1828. De handhaving van deze
soevereiniteitsrechten zou in de komende decennia een centraal thema in het
Nederlandse beleid ten aanzien van de regio blijven, maar pas in 1898 weer tot een
officiële bestuursvestiging op het eiland leiden. Hoe is het dan te verklaren dat er
tussen 1828 en 1836 wel een Nederlandse vestiging op het eiland aanwezig was?
2.3 Pre-imperialisme of laat-kolonialisme?
Zoals al bleek uit de rapporten van Gouverneur Merkus en Kommissaris-Generaal
Du Bus uit 1826 was de Nederlandse vestiging op Nieuw-Guinea in de eerste plaats
een reactie op de Engelse activiteiten in de nabijheid van de Molukken. Met de
gebeurtenissen omtrent Singapore nog vers in het geheugen was men bevreesd voor
verdere concurrentie op handelsgebied in het oostelijk deel van de Archipel. Gezien
de verklaring die Captain William Barnes in 1823 gaf voor de vestiging van een
Engelse post op de noordkust van Australië lijkt een dergelijke dreiging terecht
serieus te zijn genomen. 46
43
P. Merkus aan Gouverneur-Generaal D.J. de Eerens, 10 augustus 1839, ARA, Kol, gv. 14-2-1840,
inv. nr. 2.10.01/4258
44
Gouverneur-Generaal J.C. Baud aan minister van koloniën J. van den Bosch, 29 december 1834,
ARA, Kol, ov. 13-7-1835, inv. nr. 2.10.01/984
45
Koning Willem I aan minister van koloniën J. van den Bosch, 6 juli 1835, ARA, Kol, ov. 13-7-
1835, inv. nr. 2.10.01/984
46
D.C. Gordon, The Australian frontier in New Guinea, 1870-1885 (New York 1951) 46-47
15