Eindrapport Veldwerk/Denkwerk - Centrum Agrarische Geschiedenis

Cultureel en agrarisch erfgoed worden in toenemende mate erkend als dragers van
de eigen regionale identiteit waarin ook de hedendaagse landbouw zijn plaats moet
kunnen vinden 3 . Dat standpunt wordt ook volledig onderbouwd in de vernieuwde visie
van het Europees Landbouwbeleid waarin de landbouwer niet alleen als
voedselproducent, maar ook als landschaps- en milieubeheerder en leverancier van
rurale diensten kan fungeren. De uitbouw van de zogeheten tweede pijler van het
landbouwbeleid – een versterking van het platteland via een gericht beleid – moet de
duurzame ontwikkeling van het platteland in al zijn facetten ten goede komen. Onder
meer de nieuwe ruimtelijke organisatielogica, die meer is gericht op de integratie van
de verschillende functies op het platteland dan wel eenzijdig gefocust op de
productivistische landbouw met alle verschraling tot gevolg, kan hiervoor een
fundamentele bijdrage leveren 4 . Op het platteland neemt de alsmaar groeiende groep
‘bezoekers’ de plaats in van de oorspronkelijke gebruikers. En die nieuwe gebruiker
is eerder een consument van het agrarische landschap dan wel een producent.
Landschap en erfgoed zijn niet langer alleen een productiefactor, maar zelf ook een
uniek product dat als zodanig kan worden geëxploiteerd.
De vraag dringt zich bijgevolg op in hoeverre het agrarisch erfgoed in de Vlaamse
publieke collecties een weerspiegeling is van de evolutie die de landbouw in de
laatste eeuw heeft ondergaan. Het is logisch dat de kleinschalige, weinig
gemechaniseerde landbouw tot aan de Tweede Wereldoorlog weinig gemotoriseerde
of hoogtechnologische sporen heeft nagelaten. Maar komt de regionale
verscheidenheid, gebaseerd op de fysische mogelijkheden, wel aan bod? Zien we
dat de samenstelling van de collecties inderdaad een mooi beeld vormt van de
typische gemengde landbouwbedrijven? In hoeverre is de productieverbreding van
de landbouw na 1880 – de opkomst van tuinbouw, fruitteelt en veeteelt zijn daar de
levend(ig)e getuigen van – ook te herkennen in de werktuigen en ander gerei dat
wordt bewaard in collecties allerhande? Of is er een oververtegenwoordiging van
sommige segmenten die in feite niet te verantwoorden is in verhouding tot het
aandeel in de keten?
Onderstaand rapport biedt hierop antwoorden. Het is opgebouwd in vier delen die elk
een aspect van het onderzoekswerk van het voorbije jaar behandelen. Het eerste
deel vertrekt vanuit het uitgangspunt van het project, namelijk de enorme evolutie die
de landbouw de laatste 200 jaar heeft ondergaan en de onvermijdelijke gevolgen
hiervan voor mens en maatschappij. Gezien de omvang en de verspreiding van het
agrarisch erfgoed is noodzakelijkerwijze uitgegaan van een collectieve beschrijving
en niet van een individuele beschrijving. Doel is immers om een globaal beeld te
schetsen van de status van het agrarisch erfgoed in Vlaanderen. Een al te
detaillistische opname zou dit niet mogelijk maken. Tegelijk wordt ook een licht
geworpen op wat er al eerder is gebeurd in min of meer gelijkaardige projecten in
België en de ons omringende landen. In deel twee worden de grenzen van het
onderzoeksdomein vastgelegd. Een afbakening drong zich op 1) in tijd, de periode
tussen 1850 en 1980, 2) in ruimte, Vlaanderen, 3) naar onderwerp, agarisch erfgoed
3 Segers Y., “De relevantie van het verleden. Historici en duurzame landbouw: een tandem voor de
toekomst?”, in: Nevens F. en Dessein J. red., Duurzame landbouw vanuit markante invalshoeken.
Leuven, 2005.
4 Meert H., “Wie construeert het nieuwe Vlaams consumptielandschap”, in: Ruimte en planning, jg. 23
(2003), nr. 2, 80-86.