02.09.2013 Views

Het literatuuronderwijs in Nederland en Vlaanderen - Taalunieversum

Het literatuuronderwijs in Nederland en Vlaanderen - Taalunieversum

Het literatuuronderwijs in Nederland en Vlaanderen - Taalunieversum

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Nederland</strong>se Taalunie<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong><br />

<strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong><br />

E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong><br />

auteurs:<br />

Martijn Nicolaas<br />

Stev<strong>en</strong> Vanhoor<strong>en</strong><br />

e<strong>in</strong>dredactie:<br />

<strong>Nederland</strong>se Taalunie


<strong>Nederland</strong>se Taalunie<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong><br />

<strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong><br />

E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong><br />

auteurs:<br />

Martijn Nicolaas<br />

Stev<strong>en</strong> Vanhoor<strong>en</strong><br />

e<strong>in</strong>dredactie:<br />

<strong>Nederland</strong>se Taalunie<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 1


2<br />

Grafisch ontwerp <strong>en</strong> productie managem<strong>en</strong>t: bureau H. (www.bureau-h.eu)<br />

© 2008 <strong>Nederland</strong>se Taalunie<br />

Niets uit deze uitgave mag word<strong>en</strong> verveelvoudigd <strong>en</strong>/of op<strong>en</strong>baar gemaakt door middel van druk,<br />

fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemm<strong>in</strong>g<br />

van de uitgever.<br />

No part of this book may be reproduced <strong>in</strong> any form, by pr<strong>in</strong>t, photocopy, microfilm or any other<br />

means without writt<strong>en</strong> permission from the publisher.<br />

ISBN/EAN: 978-90-70593-16-2<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


Inhoud<br />

Inleid<strong>in</strong>g 4<br />

Deel 1: <strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> 7<br />

1. Structuur van het voorgezet onderwijs <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> 7<br />

2. E<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> <strong>en</strong> kerndoel<strong>en</strong> fictie/literatuur 8<br />

3. Leerplann<strong>en</strong> 11<br />

4. Lesur<strong>en</strong> 14<br />

5. Toets<strong>in</strong>g 14<br />

6. Lesmateriaal 15<br />

7. Wat <strong>en</strong> hoeveel lez<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>? 16<br />

8. Ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, tijdschrift<strong>en</strong>, platforms, naschol<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> overige <strong>in</strong>itiatiev<strong>en</strong> 17<br />

9. Lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong> 19<br />

Deel 2: <strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong> 23<br />

1. Structuur van het secundair onderwijs <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong> 23<br />

2. E<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> literatuur 23<br />

3. Leerplann<strong>en</strong> 28<br />

4. Lesur<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s 41<br />

5. Toets<strong>in</strong>g 41<br />

6. Lesmateriaal 42<br />

7. Wat <strong>en</strong> hoeveel lez<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>? 43<br />

8. Ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, tijdschrift<strong>en</strong>, platforms, naschol<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> overige <strong>in</strong>itiatiev<strong>en</strong> 44<br />

9. Lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong> 46<br />

Deel 3: Wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek naar het <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> 49<br />

<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong><br />

1. Inleid<strong>in</strong>g 47<br />

2. T<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>in</strong> het wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek naar het literatuur- 50<br />

Onderwijs <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> van 2003 tot 2007<br />

3. Cijfermatige verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de wet<strong>en</strong>schappelijke output <strong>in</strong> 53<br />

<strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong><br />

Nabeschouw<strong>in</strong>g 55<br />

Refer<strong>en</strong>ties 56<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 3


4<br />

Inleid<strong>in</strong>g<br />

Om verschill<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><strong>en</strong> is het <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> <strong>in</strong><br />

de verdrukk<strong>in</strong>g gekom<strong>en</strong>. De gedachte dom<strong>in</strong>eert dat e<strong>en</strong> studie <strong>in</strong> de exacte wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> tot meer<br />

succes leidt <strong>in</strong> de hed<strong>en</strong>daagse maatschappij. Vaak gaat dat t<strong>en</strong> koste van het taal- <strong>en</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong>.<br />

Nochtans blijft literaire vorm<strong>in</strong>g belangrijk <strong>en</strong> dat omwille van diverse red<strong>en</strong><strong>en</strong>:<br />

a. literaire vorm<strong>in</strong>g draagt bij tot de ontwikkel<strong>in</strong>g van de persoonlijkheid van de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>;<br />

b. literatuur zet leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> aan om te reflecter<strong>en</strong> over hun emoties, over verschill<strong>en</strong>, over de wereld, etc.;<br />

c. het <strong>literatuuronderwijs</strong> is de <strong>en</strong>ige vorm van onderwijs waarbij e<strong>en</strong> literair werk beschouwd <strong>en</strong><br />

bestudeerd wordt als e<strong>en</strong> autonoom kunstwerk;<br />

d. het lez<strong>en</strong> van literatuur biedt m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> waard<strong>en</strong> die niet via cursuss<strong>en</strong> of leeromgev<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

verworv<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

Aanleid<strong>in</strong>g<br />

In 2006 publiceerde de <strong>Nederland</strong>se Taalunie De cultuur van het lez<strong>en</strong>, waar<strong>in</strong> Ronald Soetaert op<br />

zoek gaat naar de functies <strong>en</strong> de waard<strong>en</strong> van het lez<strong>en</strong> van literatuur. In zijn essay staat hij stil bij e<strong>en</strong><br />

aantal tr<strong>en</strong>ds <strong>in</strong> onze postmoderne maatschappij <strong>en</strong> hun effect<strong>en</strong> op de literaire cultuur <strong>en</strong> de literaire<br />

communicatie. Hierbij sch<strong>en</strong>kt hij aandacht aan cultuuroverdracht, jeugdcultur<strong>en</strong>, digitaliser<strong>in</strong>g,<br />

multiculturalisme <strong>en</strong> onderwijs. Inzicht<strong>en</strong> uit deze publicatie kunn<strong>en</strong> <strong>in</strong>teressant zijn voor het <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de Taalunie ertoe gebracht na te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over hoe ze het <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

<strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> zou kunn<strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong>. Daarbij bleek het van belang eerst te wet<strong>en</strong><br />

hoe de praktijk van het <strong>literatuuronderwijs</strong> er eig<strong>en</strong>lijk uitziet, zodat daarna bekek<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> waar<br />

lacunes ligg<strong>en</strong>.<br />

Doelstell<strong>in</strong>g<br />

In deze tekst wordt <strong>in</strong> kaart gebracht wat mom<strong>en</strong>teel bek<strong>en</strong>d is over (de praktijk van) het <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het schoolvak <strong>Nederland</strong>s <strong>in</strong> het voortgezet/secundair onderwijs <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong><br />

Vlaander<strong>en</strong>. Daarbij gaat het om (onderwijs)beleid, regels, aanbevel<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, methodes, organisaties, schol<strong>in</strong>g<br />

<strong>en</strong> <strong>in</strong>itiatiev<strong>en</strong> die de basis vorm<strong>en</strong> van waaruit de <strong>in</strong>dividuele doc<strong>en</strong>t zijn praktijk kan vormgev<strong>en</strong>;<br />

dé praktijk bestaat immers niet. Door de situatie <strong>in</strong> beide land<strong>en</strong> naast elkaar te zett<strong>en</strong>, wordt e<strong>en</strong> meerwaarde<br />

gebod<strong>en</strong> aan de discussie over het vak. De volg<strong>en</strong>de vrag<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> onder andere aan bod: Wat<br />

houdt <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> <strong>in</strong>? Welke eis<strong>en</strong> word<strong>en</strong> eraan gesteld <strong>en</strong> hoe<br />

word<strong>en</strong> die vervolg<strong>en</strong>s <strong>in</strong>gevuld <strong>in</strong> leerplann<strong>en</strong> <strong>en</strong> praktijk? Welke hulpmiddel<strong>en</strong> zijn er om die praktijk<br />

zo goed mogelijk <strong>in</strong> te vull<strong>en</strong>? Welk wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek biedt <strong>in</strong>zicht<strong>en</strong> <strong>in</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong>?<br />

Werkwijze/opbouw<br />

Deze tekst ambieert ge<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijkheid <strong>en</strong> werd geschrev<strong>en</strong> op basis van <strong>in</strong>formatie die<br />

beschikbaar is op het <strong>in</strong>ternet. De tekst bestaat uit drie onderdel<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> over <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong><br />

<strong>Nederland</strong>, e<strong>en</strong> over het <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> derde over onderzoek naar <strong>literatuuronderwijs</strong>.<br />

De structuur van deel e<strong>en</strong> <strong>en</strong> twee is vervolg<strong>en</strong>s gelijk, ze bestaan uit neg<strong>en</strong> dezelfde<br />

hoofdstukk<strong>en</strong> waardoor de situaties <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> gemakkelijk naast elkaar gelegd <strong>en</strong><br />

vergelek<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>:<br />

1. Structuur van het voortgezet onderwijs / secundair onderwijs<br />

2. E<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> <strong>en</strong> kerndoel<strong>en</strong>/ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong> fictie/literatuur<br />

3. Leerplann<strong>en</strong><br />

4. Lesur<strong>en</strong><br />

5. Toets<strong>in</strong>g<br />

6. Lesmateriaal<br />

7. Wat <strong>en</strong> hoeveel lez<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>?<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


8. Ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, tijdschrift<strong>en</strong>, platforms, naschol<strong>in</strong>g <strong>en</strong> overige <strong>in</strong>itiatiev<strong>en</strong><br />

a. Beroepsver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> organisaties<br />

b. Platforms/discussiefora<br />

c. Vaktijdschrift<strong>en</strong><br />

d. Studiedag<strong>en</strong> <strong>en</strong> overige naschol<strong>in</strong>g<br />

e. Overige <strong>in</strong>itiatiev<strong>en</strong><br />

9. Lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

Voor dit docum<strong>en</strong>t zijn wij dank verontschuldigd aan de volg<strong>en</strong>de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, die de tekst <strong>in</strong> e<strong>en</strong> aantal<br />

stadia becomm<strong>en</strong>tarieerd hebb<strong>en</strong>:<br />

• Daan Beeke: projectleider voortgezet onderwijs (havo/vwo) bij Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong><br />

• Jani<strong>en</strong> B<strong>en</strong>aets: oud-leerkracht <strong>Nederland</strong>s <strong>en</strong> Duits <strong>in</strong> Antwerp<strong>en</strong>; lid van de leerplancommissies<br />

van het VVKSO <strong>Nederland</strong>s 2e <strong>en</strong> 3e graad aso, tso <strong>en</strong> kso én lid van de werkgroep ‘leeslijst’ (Sticht<strong>in</strong>g<br />

Lez<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>)<br />

• Geppie Bootsma: projectleider Tal<strong>en</strong>, Algeme<strong>en</strong> Pedagogisch Studiec<strong>en</strong>trum, Utrecht<br />

• Jacob Bult<strong>en</strong>a: doc<strong>en</strong>t <strong>Nederland</strong>s <strong>in</strong> Heemstede<br />

• Paul Demets: ex-leerkracht <strong>Nederland</strong>s, onderzoeksassist<strong>en</strong>t aan de Kon<strong>in</strong>klijke Academie voor<br />

Schone Kunst<strong>en</strong>, essayist <strong>en</strong> poëzierec<strong>en</strong>s<strong>en</strong>t<br />

• Joop Dirks<strong>en</strong>: doc<strong>en</strong>t <strong>Nederland</strong>s <strong>in</strong> E<strong>in</strong>dhov<strong>en</strong>, ontwikkelaar methodes Dossier Lez<strong>en</strong><br />

(ThiemeMeul<strong>en</strong>hoff) <strong>en</strong> Leesadviez<strong>en</strong><br />

• Nelly Huiz<strong>in</strong>ga: bestuurslid sectie <strong>Nederland</strong>s VLLT <strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t <strong>Nederland</strong>s<br />

• Hilde Lauwers: lerares <strong>Nederland</strong>s <strong>en</strong> praktijkassist<strong>en</strong>t taalbeleid, Universiteit G<strong>en</strong>t<br />

• André Mottart: vakdidacticus <strong>Nederland</strong>s, Universiteit G<strong>en</strong>t; voorzitter van de Sticht<strong>in</strong>g Confer<strong>en</strong>ties<br />

<strong>Het</strong> Schoolvak <strong>Nederland</strong>s; medeauteur <strong>en</strong> reeksleider Markant.<br />

• Dirk Terryn: beleidsmedewerker Canon Cultuurcel, Vlaams m<strong>in</strong>isterie van Onderwijs <strong>en</strong> Vorm<strong>in</strong>g<br />

• Hilde Vanderheyd<strong>en</strong>: beleidsmedewerkster Vlaams m<strong>in</strong>isterie van Onderwijs <strong>en</strong> Vorm<strong>in</strong>g (cel<br />

Curriculum)<br />

• Margot de Wit: voorzitter sectie <strong>Nederland</strong>s Ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g van Lerar<strong>en</strong> <strong>in</strong> Lev<strong>en</strong>de Tal<strong>en</strong> <strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<br />

<strong>Nederland</strong>s <strong>in</strong> D<strong>en</strong> Bosch<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 5


6<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


Deel 1: <strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong><br />

1. Structuur van het voortgezet onderwijs <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong><br />

<strong>Het</strong> voortgezet onderwijs <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> bestaat uit vier tot zes studiejar<strong>en</strong> die onderverdeeld zijn naar<br />

drie niveaus: voorbereid<strong>en</strong>d middelbaar beroepsonderwijs (vmbo), hoger algeme<strong>en</strong> voortgezet onderwijs<br />

(havo) <strong>en</strong> voorbereid<strong>en</strong>d wet<strong>en</strong>schappelijk onderwijs (vwo).<br />

<strong>Het</strong> vmbo duurt vier jaar <strong>en</strong> sluit aan op het middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Dat duurt ook vier<br />

jaar <strong>en</strong> is bedoeld voor leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van 16 tot 20 jaar, die er zowel algem<strong>en</strong>e als beroepsgerichte vakk<strong>en</strong><br />

krijg<strong>en</strong>. In het vmbo kiez<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit vier leerweg<strong>en</strong>: de theoretische leerweg, de gem<strong>en</strong>gde<br />

leerweg, de kaderberoepsgerichte leerweg of de basisberoepsgerichte leerweg.<br />

• de theoretische leerweg (het vroegere mavo) geeft toegang tot bepaalde vak- <strong>en</strong> midd<strong>en</strong>kaderopleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

<strong>in</strong> het middelbaar beroepsonderwijs; geeft leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> de kans om door te strom<strong>en</strong><br />

naar het havo.<br />

• de gem<strong>en</strong>gde leerweg bereidt de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> voor op de vak- <strong>en</strong> midd<strong>en</strong>kaderopleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> het middelbaar<br />

beroepsonderwijs.<br />

• de kaderberoepsgerichte leerweg focust op de praktijk; hij bereidt de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s voor op<br />

de vak- <strong>en</strong> midd<strong>en</strong>kaderopleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> het middelbaar beroepsonderwijs.<br />

• de basisberoepsgerichte leerweg bereidt de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> voor op de basisberoepsopleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> het<br />

middelbaar beroepsonderwijs.<br />

B<strong>in</strong>n<strong>en</strong> elke leerweg kiez<strong>en</strong> de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> voor één van de volg<strong>en</strong>de vier sector<strong>en</strong>: techniek, zorg <strong>en</strong><br />

welzijn, economie of landbouw. B<strong>in</strong>n<strong>en</strong> elke sector bied<strong>en</strong> vmbo-schol<strong>en</strong> afdel<strong>in</strong>g<strong>en</strong> aan. In totaal<br />

zijn er veerti<strong>en</strong> afdel<strong>in</strong>g<strong>en</strong>: bouwtechniek, metaaltechniek, elektrotechniek, voertuig<strong>en</strong>techniek, <strong>in</strong>stallatietechniek,<br />

grafische techniek, transport <strong>en</strong> logistiek, verzorg<strong>in</strong>g, uiterlijke verzorg<strong>in</strong>g, adm<strong>in</strong>istratie,<br />

handel <strong>en</strong> verkoop, mode <strong>en</strong> commercie, consumptie, landbouw <strong>en</strong> natuurlijke omgev<strong>in</strong>g.<br />

<strong>Het</strong> havo duurt vijf jaar. <strong>Het</strong> bereidt leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> vooral voor op het hoger beroepsonderwijs (hbo).<br />

Zowel <strong>in</strong> het vwo als <strong>in</strong> het havo kunn<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> uit vier profiel<strong>en</strong>. Dat is e<strong>en</strong> onderwijsprogramma<br />

dat havo/vwo-leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> voorbereidt op e<strong>en</strong> opleid<strong>in</strong>g aan de universiteit of<br />

hogeschool. De vier pro fiel<strong>en</strong> zijn: natuur <strong>en</strong> techniek, natuur <strong>en</strong> gezondheid, economie <strong>en</strong> maatschappij,<br />

cultuur <strong>en</strong> maatschappij.<br />

<strong>Het</strong> totale vakk<strong>en</strong>pakket bestaat uit e<strong>en</strong> aantal geme<strong>en</strong>schappelijke, e<strong>en</strong> aantal profielspecifieke vakk<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal vrij te kiez<strong>en</strong> vakk<strong>en</strong> (‘algeme<strong>en</strong> deel’, ‘profieldeel’ <strong>en</strong> ‘vrij deel’). Onderwijs <strong>in</strong> havo <strong>en</strong> vwo<br />

focust sterk op zelfstandig ler<strong>en</strong> onder begeleid<strong>in</strong>g van de leerkracht. Dat noemt m<strong>en</strong> ‘het studiehuis’.<br />

Hoeveel tijd de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gemiddeld <strong>in</strong> hun studie <strong>in</strong>vester<strong>en</strong> wordt uitgedrukt met de term ‘studielast’.<br />

De bov<strong>en</strong>bouw havo <strong>en</strong> vwo wordt s<strong>in</strong>ds 1998 ook wel ‘de tweede fase’ g<strong>en</strong>oemd.<br />

<strong>Het</strong> vwo duurt zes jaar. <strong>Het</strong> is vooral bedoeld als voorbereid<strong>in</strong>g op het wet<strong>en</strong>schappelijk onderwijs (wo).<br />

Tot het vwo behor<strong>en</strong> het ath<strong>en</strong>eum, het gymnasium <strong>en</strong> het lyceum. Op het gymnasium krijg<strong>en</strong> alle<br />

leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> Grieks <strong>en</strong> Latijn <strong>in</strong> de onderbouw. In de bov<strong>en</strong>bouw wordt dat Grieks of Latijn. Leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> ook naar e<strong>en</strong> lyceum gaan, waar Grieks <strong>en</strong> Latijn keuzevakk<strong>en</strong> zijn, of les volg<strong>en</strong> <strong>in</strong> e<strong>en</strong> ath<strong>en</strong>eum,<br />

waar ge<strong>en</strong> Grieks <strong>en</strong> Latijn word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>. Overig<strong>en</strong>s is de term lyceum niet meer strikt<br />

voorbehoud<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> schooltype <strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> school met vwo <strong>en</strong> havo zichzelf ook lyceum noem<strong>en</strong>;<br />

b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het vwo onderscheidt m<strong>en</strong> dan gymnasium <strong>en</strong> ath<strong>en</strong>eum.<br />

Tot slot is er nog e<strong>en</strong> onderwijsvorm voor leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die niet <strong>in</strong> staat word<strong>en</strong> geacht e<strong>en</strong> vervolgopleid<strong>in</strong>g<br />

succesvol af te rond<strong>en</strong> <strong>in</strong> het voorgezet onderwijs. Dit wordt het Leerwegondersteun<strong>en</strong>d onderwijs<br />

(lwoo) <strong>en</strong> het Praktijkonderwijs (PRO) g<strong>en</strong>oemd. <strong>Het</strong> lwoo is voor leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die <strong>in</strong> staat word<strong>en</strong> geacht<br />

e<strong>en</strong> vmbo-diploma te hal<strong>en</strong>; het PRO leidt direct op tot werk. Leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> het lwoo of PRO zitt<strong>en</strong> soms<br />

<strong>in</strong> aparte klass<strong>en</strong>, maar dat is niet noodzakelijk.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 7


8<br />

2. E<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> <strong>en</strong> kerndoel<strong>en</strong> fictie/literatuur<br />

2.1 Algeme<strong>en</strong><br />

De e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor het vmbo, het havo <strong>en</strong> het vwo word<strong>en</strong> vastgesteld door het m<strong>in</strong>isterie van<br />

Onderwijs, Cultuur <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schap (OCW) <strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong> omschrijv<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van de k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong><br />

waarover e<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g of stud<strong>en</strong>t aan het e<strong>in</strong>d van ieder onderwijsniveau moet beschikk<strong>en</strong>. Deze<br />

exam<strong>en</strong> programma’s per vak kom<strong>en</strong> tot stand <strong>in</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>in</strong>g tuss<strong>en</strong> de C<strong>en</strong>trale Exam<strong>en</strong>commissie<br />

Vaststell<strong>in</strong>g Opgav<strong>en</strong> (CEVO), de Citogroep <strong>en</strong> de Sticht<strong>in</strong>g Leerplanontwikkel<strong>in</strong>g (SLO), <strong>in</strong> opdracht<br />

van het m<strong>in</strong>isterie van OCW.<br />

In de eerste twee leerjar<strong>en</strong> van het voortgezet onderwijs (de onderbouw) is de lesstof voor alle leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

grot<strong>en</strong>deels gelijk. In de door OCW vastgestelde kerndoel<strong>en</strong> voor de onderbouw is gedef<strong>in</strong>ieerd wat alle<br />

leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>. Lerar<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> deze kerndoel<strong>en</strong> op elk niveau <strong>en</strong> voor elke leerstijl uitwerk<strong>en</strong>.<br />

Voor zowel de kerndoel<strong>en</strong> als de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> geldt dat ze onlangs aangepast zijn. De kerndoel<strong>en</strong> voor<br />

de onderbouw hebb<strong>en</strong> de grootste verander<strong>in</strong>g ondergaan; het aantal is sterk <strong>in</strong>geperkt. De e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong><br />

voor het exam<strong>en</strong> vmbo-havo-vwo zijn ‘geglobaliseerd’: algem<strong>en</strong>er gemaakt. Schol<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> daarmee<br />

de ruimte gekreg<strong>en</strong> om zelf <strong>in</strong>houdelijke keuzes te mak<strong>en</strong> <strong>in</strong> het onderwijsprogramma voor leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />

2.2 Kerndoel fictie <strong>in</strong> het voortgezet onderwijs<br />

In de onderbouw van het voortgezet onderwijs zijn per 1 augustus 2006 58 globaal geformuleerde<br />

kerndoel<strong>en</strong> van kracht. Deze zijn geord<strong>en</strong>d <strong>in</strong> zev<strong>en</strong> dome<strong>in</strong><strong>en</strong> of vakgebied<strong>en</strong>: <strong>Nederland</strong>s, Engels,<br />

wiskunde, m<strong>en</strong>s <strong>en</strong> natuur, m<strong>en</strong>s <strong>en</strong> maatschappij, kunst <strong>en</strong> cultuur, beweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> sport.<br />

Hiermee g<strong>in</strong>g de ‘nieuwe onderbouw’ van start, waarmee de ‘basisvorm<strong>in</strong>g’, zoals die s<strong>in</strong>ds 1995<br />

functioneerde, werd afgeschaft. <strong>Het</strong> onderdeel fictie bij het vak <strong>Nederland</strong>s is bij deze verander<strong>in</strong>g<br />

van vijf specifieke kerndoel<strong>en</strong> naar één algeme<strong>en</strong> kerndoel omgevormd:<br />

(8) ‘De leerl<strong>in</strong>g leert verhal<strong>en</strong>, gedicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong>formatieve tekst<strong>en</strong> te lez<strong>en</strong> die aan zijn belangstell<strong>in</strong>g<br />

tegemoet kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn belev<strong>in</strong>gswereld uitbreid<strong>en</strong>’.<br />

Literatuur is als kunstdiscipl<strong>in</strong>e ge<strong>en</strong> onderdeel van het dome<strong>in</strong>/vakgebied kunst <strong>en</strong> cultuur. Wel komt<br />

<strong>in</strong> de beschrijv<strong>in</strong>g van de karakteristiek van dit vakgebied de volg<strong>en</strong>de z<strong>in</strong>snede voor: ‘Dat betek<strong>en</strong>t<br />

ook verdere uitwerk<strong>in</strong>g van de aandacht voor literaire expressie <strong>en</strong> voor het cultureel erfgoed (…)’ 1 .<br />

Vakoverstijg<strong>en</strong>de project<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gestimuleerd, waarbij <strong>in</strong> de voorbeelduitwerk<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die de projectgroep<br />

bijleverde, e<strong>en</strong> poëzieproject wordt gesuggereerd.<br />

2.3 E<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> <strong>in</strong> het voortgezet onderwijs<br />

<strong>Het</strong> e<strong>in</strong>dexam<strong>en</strong> van vmbo, havo <strong>en</strong> vwo bestaat uit twee del<strong>en</strong>:<br />

1. het schoolexam<strong>en</strong>, dat wordt georganiseerd door de school;<br />

2. het c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong>: dit is het landelijk exam<strong>en</strong> dat voor alle schol<strong>en</strong> gelijk is.<br />

In de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> is het gehele exam<strong>en</strong>programma opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>; daarnaast staat de verdel<strong>in</strong>g over<br />

school- <strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> vast. Voor het vak <strong>Nederland</strong>s wordt op havo <strong>en</strong> vwo het dome<strong>in</strong> leesvaardigheid<br />

c<strong>en</strong>traal geëxam<strong>in</strong>eerd; op het vmbo ligt dit aan de leerweg die gekoz<strong>en</strong> is, maar het gaat hier<br />

altijd om de ‘leervaardighed<strong>en</strong> van het vak <strong>Nederland</strong>s’ aangevuld met luister- <strong>en</strong> kijkvaardigheid, leesvaardigheid<br />

<strong>en</strong> schrijfvaardigheid. Fictie <strong>en</strong> literatuur zitt<strong>en</strong> dus altijd <strong>in</strong> het schoolexam<strong>en</strong>, waardoor<br />

deze onderdel<strong>en</strong> meer onderhevig zijn aan de vrije keuze van de vaksectie <strong>en</strong> de <strong>in</strong>dividuele doc<strong>en</strong>t.<br />

In het havo <strong>en</strong> vwo mak<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> daarnaast e<strong>en</strong> profielwerkstuk. In de theoretische <strong>en</strong> gem<strong>en</strong>gde<br />

leerweg van het vmbo mak<strong>en</strong> de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> e<strong>en</strong> sectorwerkstuk.<br />

1. Brochure ‘Karakteristiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> kerndoel<strong>en</strong> voor de onderbouw’; deze is te download<strong>en</strong> van www.onderbouwvo.nl. Beg<strong>in</strong> januari<br />

2005 is Onderbouw-VO gestart. Dit project vloeide voort uit de Taakgroep Vernieuw<strong>in</strong>g Basisvorm<strong>in</strong>g, die <strong>in</strong> 2004 zijn voorstell<strong>en</strong><br />

voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs pres<strong>en</strong>teerde. Om schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> lerar<strong>en</strong> te blijv<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> te ondersteun<strong>en</strong> bij<br />

het werk<strong>en</strong> aan de onderbouw, heeft de m<strong>in</strong>ister Onderbouw-VO <strong>in</strong> het lev<strong>en</strong> geroep<strong>en</strong>.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


2.3.1 E<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> fictie – vmbo<br />

De e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> vmbo <strong>Nederland</strong>s zijn verdeeld over acht ‘exam<strong>en</strong>e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>’: oriëntatie op ler<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

werk<strong>en</strong>, basisvaardighed<strong>en</strong>, leervaardighed<strong>en</strong> voor het vak <strong>Nederland</strong>s, luister- <strong>en</strong> kijkvaardigheid,<br />

spreek- <strong>en</strong> gespreksvaardigheid, leesvaardigheid, schrijfvaardigheid <strong>en</strong> fictie. Daarnaast geld<strong>en</strong> voor<br />

de gem<strong>en</strong>gde <strong>en</strong> de theoretische leerweg drie ‘verrijk<strong>in</strong>gsdel<strong>en</strong>’:<br />

1. verwerv<strong>en</strong>, verwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> verstrekk<strong>en</strong> van <strong>in</strong>formatie;<br />

2. schrijv<strong>en</strong> op basis van docum<strong>en</strong>tatie;<br />

3. vaardighed<strong>en</strong> <strong>in</strong> sam<strong>en</strong>hang.<br />

De <strong>in</strong> de praktijk gegroeide opdel<strong>in</strong>g van het vmbo, <strong>in</strong> die z<strong>in</strong> dat de theoretische leerweg (de oude<br />

mavo) vaak afzonderlijk of <strong>in</strong> comb<strong>in</strong>atie met havo/vwo is gehuisvest, los dus van de praktijkgerichte<br />

leerweg<strong>en</strong>, levert <strong>in</strong>houdelijk ook e<strong>en</strong> tweedel<strong>in</strong>g op. Bij de praktijkgerichte leerweg<strong>en</strong> ligt de nadruk<br />

bij het vak <strong>Nederland</strong>s meer op de technische leesvaardigheid, het functionele taalgebruik. Voor de<br />

theoretische leerweg ligt daarnaast aansluit<strong>in</strong>g bij de traditie uit de basisschool als het om aandacht<br />

voor (jeugd)literatuur gaat.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> op het vmbo heet fictieonderwijs omdat ook andere vorm<strong>en</strong> van fictie aan de<br />

orde mog<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> (film, tv-serie, toneelstuk e.a.). De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> voor het schoolexam<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

fictiedossier, waar ze op de meeste schol<strong>en</strong> al vanaf de eerste klas mee bezig zijn. In het fictiedossier<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> verslag uit van <strong>en</strong> reager<strong>en</strong> ze op gelez<strong>en</strong> <strong>en</strong> bekek<strong>en</strong> fictiewerk<strong>en</strong>.<br />

E<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s – fictie, vmbo<br />

(10)/(11). De kandidaat kan:<br />

1. verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> fictiewerk<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>;<br />

2. de situatie <strong>en</strong> het d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> handel<strong>en</strong> van de personages <strong>in</strong> het fictiewerk beschrijv<strong>en</strong>;<br />

3. de relatie tuss<strong>en</strong> het fictiewerk <strong>en</strong> de werkelijkheid toelicht<strong>en</strong>;<br />

4. k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van fictie <strong>in</strong> het fictiewerk aanwijz<strong>en</strong>;<br />

5. relevante achtergrond<strong>in</strong>formatie verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong> selecter<strong>en</strong>;<br />

6. e<strong>en</strong> persoonlijke reactie gev<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> fictiewerk <strong>en</strong> deze toelicht<strong>en</strong> met voorbeeld<strong>en</strong> uit het werk.<br />

Hierbij geld<strong>en</strong> punt<strong>en</strong> 4 <strong>en</strong> 5 niet voor de basisberoepsgerichte leerweg.<br />

2.3.2 E<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> literatuur – havo/vwo<br />

<strong>Het</strong> exam<strong>en</strong>programma van het vak <strong>Nederland</strong>s op het havo/vwo bestaat uit zes dome<strong>in</strong><strong>en</strong>: leesvaardigheid,<br />

mondel<strong>in</strong>ge taalvaardigheid, schrijfvaardigheid, argum<strong>en</strong>tatieve vaardighed<strong>en</strong>, literatuur <strong>en</strong><br />

oriëntatie op studie <strong>en</strong> beroep.<br />

In het schooljaar 2007-2008 heeft de herzi<strong>en</strong><strong>in</strong>g van de tweede fase <strong>in</strong>gang gevond<strong>en</strong>, die onder andere<br />

e<strong>en</strong> ‘globaliser<strong>in</strong>g’ van de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> <strong>in</strong>hield. Dit betek<strong>en</strong>t dat de gedetailleerde toelicht<strong>in</strong>g van de<br />

e<strong>in</strong>dterm <strong>en</strong> de opsomm<strong>in</strong>g van term<strong>en</strong> uit de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> is verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>. Literatuurgeschied<strong>en</strong>is is<br />

teruggekom<strong>en</strong> op de havo <strong>en</strong> er is vastgelegd hoeveel literaire werk<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> m<strong>in</strong>imaal moet<strong>en</strong><br />

lez<strong>en</strong>. De doc<strong>en</strong>t heeft daarmee meer vrijheid gekreg<strong>en</strong>. De e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor culturele <strong>en</strong> kunstz<strong>in</strong>nige<br />

vorm<strong>in</strong>g (ckv), e<strong>en</strong> verplicht vak <strong>in</strong> het algem<strong>en</strong>e deel, zijn niet wez<strong>en</strong>lijk veranderd 2 . Bij dit vak komt<br />

literatuur ook aan bod, als e<strong>en</strong> van de kunstdiscipl<strong>in</strong>es. Naast films, toneelstukk<strong>en</strong>, dansvoorstell<strong>in</strong>g<strong>en</strong>,<br />

musea <strong>en</strong> concert<strong>en</strong> bezoek<strong>en</strong>, kan e<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g ook e<strong>en</strong> boek lez<strong>en</strong> uit de wereldliteratuur voor<br />

ckv. Uit rec<strong>en</strong>t onderzoek blijkt dat ongeveer e<strong>en</strong> derde van de doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> niet <strong>in</strong>gaat op literatuur bij<br />

het vak ckv 3 .<br />

2. De dome<strong>in</strong><strong>en</strong> van het vak ckv zijn: A Culturele activiteit<strong>en</strong>. B K<strong>en</strong>nis van kunst <strong>en</strong> cultuur. C Praktische activiteit<strong>en</strong>.<br />

De Reflectie. Uit de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong>: ‘De culturele activiteit<strong>en</strong> zijn gespreid naar de verschill<strong>en</strong>de kunstdiscipl<strong>in</strong>es <strong>in</strong> beeld<strong>en</strong>de<br />

vormgev<strong>in</strong>g, dans, drama, literatuur <strong>en</strong> muziek.’<br />

3. Hermans, M. (2007). Wereldliteratuur <strong>in</strong> het curriculum. E<strong>en</strong> onderzoek naar de praktijk van literatuur als onderdeel van<br />

culturele <strong>en</strong> kunstz<strong>in</strong>nige vorm<strong>in</strong>g. Amsterdam: Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong>.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 9


10<br />

E<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s, dome<strong>in</strong> literatuur, havo-vwo<br />

Subdome<strong>in</strong> Literaire ontwikkel<strong>in</strong>g:<br />

(7) De kandidaat kan beargum<strong>en</strong>teerd verslag uitbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van zijn leeservar<strong>in</strong>g<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> aantal door<br />

hem geselecteerde literaire werk<strong>en</strong>.<br />

• M<strong>in</strong>imumaantal: havo 8; vwo 12 waarvan m<strong>in</strong>imaal 3 voor 1880.<br />

• De werk<strong>en</strong> zijn oorspronkelijk geschrev<strong>en</strong> <strong>in</strong> de <strong>Nederland</strong>se taal.<br />

Subdome<strong>in</strong> Literaire begripp<strong>en</strong>:<br />

(8) De kandidaat kan literaire tekstsoort<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>, <strong>en</strong> literaire begripp<strong>en</strong> hanter<strong>en</strong><br />

<strong>in</strong> de <strong>in</strong>terpretatie van literaire tekst<strong>en</strong>.<br />

Subdome<strong>in</strong> Literatuurgeschied<strong>en</strong>is:<br />

(9) De kandidaat kan e<strong>en</strong> overzicht gev<strong>en</strong> van de hoofdlijn<strong>en</strong> van de literatuurgeschied<strong>en</strong>is, <strong>en</strong> de<br />

gelez<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> plaats<strong>en</strong> <strong>in</strong> dit historisch perspectief.<br />

2.4 Literatuuronderwijs <strong>in</strong> de tweede fase: geschied<strong>en</strong>is, ‘GLO’ <strong>en</strong> strom<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />

2.4.1 Geschied<strong>en</strong>is <strong>en</strong> GLO<br />

In de jar<strong>en</strong> 1990 werd<strong>en</strong> de plann<strong>en</strong> gesmeed voor de vernieuw<strong>in</strong>g van de tweede fase <strong>in</strong> het voortgezet<br />

onderwijs. <strong>Het</strong> advies van de Commissie Vernieuw<strong>in</strong>g E<strong>in</strong>dexam<strong>en</strong>s <strong>Nederland</strong>s liet de situatie voor<br />

<strong>literatuuronderwijs</strong> ongeveer zoals die al was, met e<strong>en</strong> derde van de lestijd bij <strong>Nederland</strong>s aan literatuur<br />

<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> verplichte leeslast van 15 (havo) tot 25 (vwo) boek<strong>en</strong>. De tweede fase vereiste echter e<strong>en</strong><br />

programma dat beter toegesned<strong>en</strong> was op de nieuwe eis<strong>en</strong> die gesteld werd<strong>en</strong> aan het onderwijs. <strong>Het</strong><br />

resultaat was e<strong>en</strong> lijst met e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong>, ofwel doelstell<strong>in</strong>g<strong>en</strong> waaraan de leerl<strong>in</strong>g bij het e<strong>in</strong>dexam<strong>en</strong><br />

moet voldo<strong>en</strong>. <strong>Het</strong> aandeel van literatuur moest <strong>in</strong>krimp<strong>en</strong> t<strong>en</strong> gunste van taalvaardighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> het<br />

verplicht lez<strong>en</strong> van boek<strong>en</strong> werd verrek<strong>en</strong>d <strong>in</strong> de studielast van de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, waardoor er e<strong>en</strong> kle<strong>in</strong>er<br />

aantal boek<strong>en</strong> voorgeschrev<strong>en</strong> kon word<strong>en</strong>.<br />

Literatuur behield e<strong>en</strong> plaats bij <strong>Nederland</strong>s <strong>en</strong> de moderne vreemde tal<strong>en</strong>, waarvan <strong>in</strong> elk geval Engels<br />

verplicht is voor alle leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. De exam<strong>en</strong>voorschrift<strong>en</strong> stur<strong>en</strong> aan op sam<strong>en</strong>werk<strong>in</strong>g tuss<strong>en</strong> de tal<strong>en</strong><br />

voor het onderdeel literatuur. Dat kan door de studielastur<strong>en</strong> voor literatuur bij de afzonderlijke tal<strong>en</strong><br />

weg te hal<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong> te voeg<strong>en</strong> tot één leergang literatuur, onder de noemer GLO (geïntegreerd <strong>literatuuronderwijs</strong>).<br />

Dit is echter niet verplicht: de school mag zelf kiez<strong>en</strong> hoe m<strong>en</strong> het <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

wil organiser<strong>en</strong>. Los van het feit dat GLO niet per se leidt tot tijdw<strong>in</strong>st, zijn schol<strong>en</strong> bij het <strong>in</strong>voer<strong>en</strong> van<br />

GLO vooral op praktische problem<strong>en</strong> gestuit zoals gebrek aan extra faciliter<strong>in</strong>g van de doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die e<strong>en</strong><br />

leergang literatuur gaan opzett<strong>en</strong> <strong>en</strong> het feit dat GLO <strong>in</strong> veel gevall<strong>en</strong> staat of valt met het <strong>en</strong>thousiasme<br />

van één of <strong>en</strong>kele gemotiveerde doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Tot nu toe lijkt het er niet op dat veel schol<strong>en</strong> <strong>in</strong>t<strong>en</strong>sief met<br />

GLO aan de slag zijn gegaan, al zijn er wel veel <strong>in</strong>itiatiev<strong>en</strong> tot sam<strong>en</strong>werk<strong>in</strong>g 4 . Bij de herzi<strong>en</strong><strong>in</strong>g van de<br />

tweede fase (2007) werd bepaald dat als e<strong>en</strong> school GLO wil aanbied<strong>en</strong>, het cijfer hiervan <strong>in</strong> e<strong>en</strong> ‘comb<strong>in</strong>atiecijfer’<br />

verrek<strong>en</strong>d wordt sam<strong>en</strong> met andere ‘kle<strong>in</strong>ere’ vakk<strong>en</strong>. Als gevolg hiervan zijn veel van de<br />

toch al marg<strong>in</strong>ale <strong>in</strong>itiatiev<strong>en</strong> tot GLO gesneuveld <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de meeste schol<strong>en</strong> literatuur weer naar de<br />

tal<strong>en</strong> toegehaald. 5 <strong>Het</strong> Tweede Fase Adviespunt berek<strong>en</strong>de middels e<strong>en</strong> <strong>en</strong>quête dat literatuur <strong>in</strong> 2007 op<br />

ongeveer 15% van de schol<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zelfstandig cijfer krijgt op de cijferlijst.<br />

2.4.2 Strom<strong>in</strong>g<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> literatuurdidactiek<br />

Eig<strong>en</strong>lijk al s<strong>in</strong>ds de <strong>in</strong>voer<strong>in</strong>g van de tweede fase (1998) is er zorg voor het onderdeel literatuur bij het<br />

schoolvak <strong>Nederland</strong>s (<strong>en</strong> de moderne vreemde tal<strong>en</strong>). Dit heeft aan de <strong>en</strong>e kant te mak<strong>en</strong> met het<br />

verm<strong>in</strong>derde aantal ur<strong>en</strong> <strong>in</strong> de tweede fase waar elk vak mee te mak<strong>en</strong> kreeg <strong>en</strong> aan de andere kant<br />

met de <strong>in</strong>voer<strong>in</strong>g van het ‘leerl<strong>in</strong>g-gerichte’ <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>en</strong> het leesdossier. <strong>Het</strong> – karikaturale –<br />

gevolg van die verander<strong>in</strong>g<strong>en</strong> is het beeld van de bov<strong>en</strong>bouwleerl<strong>in</strong>g die voor zijn lijst e<strong>en</strong> boekverslag<br />

over e<strong>en</strong> boek van Kluun of Carry Slee <strong>in</strong> elkaar plakt <strong>en</strong> knipt van e<strong>en</strong> website met boekverslag<strong>en</strong>. De<br />

werkelijkheid is natuurlijk g<strong>en</strong>uanceerder <strong>en</strong> uit verschill<strong>en</strong>de onderzoek<strong>en</strong> 6 blijkt dat de leerl<strong>in</strong>g-<br />

4. De conclusies <strong>in</strong> deze paragraaf kom<strong>en</strong> van Marianne Hermans. Meerdere onderzoek<strong>en</strong> die zij deed naar <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

kom<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong>kort sam<strong>en</strong> <strong>in</strong> e<strong>en</strong> publicatie bij Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong>.<br />

5. Uit de Monitor aanpass<strong>in</strong>g profiel<strong>en</strong> Tweede Fase per 2007 van het Tweede Fase adviespunt: ‘Wat echter wel degelijk lijkt<br />

te mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geconcludeerd, is dat e<strong>en</strong> tr<strong>en</strong>d naar meer GLO-achtige <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van het <strong>literatuuronderwijs</strong> de kom<strong>en</strong>de<br />

tijd niet op veel schol<strong>en</strong> verwacht mag word<strong>en</strong>. Waarschijnlijk eerder het teg<strong>en</strong>overgestelde.’<br />

6. Onder andere: Verboord, M. (2003). Moet de meester dal<strong>en</strong> of de leerl<strong>in</strong>g klimm<strong>en</strong>? De <strong>in</strong>vloed van <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>en</strong><br />

ouders op het lez<strong>en</strong> van boek<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 1975 <strong>en</strong> 2000. Utrecht: Dissertatie Universiteit Utrecht.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


ge richte didactiek het <strong>literatuuronderwijs</strong> juist ook veel goed gedaan heeft. <strong>Het</strong> leerl<strong>in</strong>g-gerichte<br />

lite ratuuronderwijs is <strong>in</strong> feite e<strong>en</strong> onderwijskundige vertal<strong>in</strong>g van de ‘reader-response’ richt<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de literatuurwet<strong>en</strong>schap,<br />

waar<strong>in</strong> niet langer auteur, tekst of historische context c<strong>en</strong>traal stond<strong>en</strong>, maar de lezer.<br />

In het <strong>literatuuronderwijs</strong> betek<strong>en</strong>t dit dat het niet meer zozeer erom gaat dat leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> de tekst moet<strong>en</strong><br />

duid<strong>en</strong>, maar dat zij moet<strong>en</strong> aangev<strong>en</strong> wat de tekst met h<strong>en</strong> doet: ‘Wat betek<strong>en</strong>t deze tekst voor jou?’ <strong>in</strong><br />

plaats van ‘Wat betek<strong>en</strong>t deze tekst?’. Hierdoor gaan literaire tekst<strong>en</strong> eerder lev<strong>en</strong> voor leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> is<br />

er plaats voor meer <strong>in</strong>dividueel onderwijs. Deze didactiek wordt geplaatst teg<strong>en</strong>over ‘cultuurgericht’<br />

<strong>literatuuronderwijs</strong>, waarbij veelal klassikale cultuuroverdracht de belangrijkste focus is, <strong>en</strong> de k<strong>en</strong>nis<br />

over schrijvers, literaire begripp<strong>en</strong> <strong>en</strong> literatuurgeschied<strong>en</strong>is c<strong>en</strong>traal staat. De leerl<strong>in</strong>g-gerichte strom<strong>in</strong>g<br />

werd <strong>in</strong> de media al snel de richt<strong>in</strong>g van de ‘leesplezieradept<strong>en</strong>’, die het belangrijk vond<strong>en</strong> dat<br />

leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> het ook nog e<strong>en</strong> beetje leuk vond<strong>en</strong> om literatuur te lez<strong>en</strong> 7 . Als we afzi<strong>en</strong> van onderl<strong>in</strong>ge<br />

nuances <strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> was de richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>strijd <strong>in</strong> het <strong>literatuuronderwijs</strong> vooral e<strong>en</strong> strijd tuss<strong>en</strong> leesplezier<br />

<strong>en</strong> <strong>in</strong>dividuele ontplooi<strong>in</strong>g aan de <strong>en</strong>e kant <strong>en</strong> cultuuroverdracht aan de andere kant.<br />

2.5 E<strong>in</strong>dniveaus rapport ‘Doorgaande leerlijn<strong>en</strong> taal <strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong>’<br />

Als reactie op de steeds luider kl<strong>in</strong>k<strong>en</strong>de klacht<strong>en</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> over de algem<strong>en</strong>e taalvaardigheid van<br />

jonger<strong>en</strong>, stelde staatssecretaris Van Bijsterveldt <strong>in</strong> juni 2007 de ‘Expertgroep Doorgaande leerlijn<strong>en</strong> taal<br />

<strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong>’ <strong>in</strong>. Deze expertgroep publiceerde beg<strong>in</strong> 2008 zijn rapport <strong>en</strong> constateert daar<strong>in</strong> e<strong>en</strong> dal<strong>in</strong>g<br />

<strong>in</strong> de leesvaardigheid <strong>en</strong> rek<strong>en</strong>vaardigheid bij leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> de leerplichtige leeftijd. De expertgroep pleit<br />

daarom voor e<strong>en</strong> kwaliteitsimpuls <strong>in</strong> het onderwijs door verplichte niveaus voor taal <strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>in</strong> alle<br />

schooltyp<strong>en</strong> <strong>in</strong> te voer<strong>en</strong>. Voor alle onderdel<strong>en</strong> van het taalonderwijs zijn <strong>in</strong> het rapport op zog<strong>en</strong>aamde<br />

‘drempelmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’ niveaus geformuleerd: fundam<strong>en</strong>tele niveaus <strong>en</strong> streefniveaus. Ook ‘literatuur<br />

<strong>en</strong> fictie’ heeft hier<strong>in</strong> e<strong>en</strong> plek gekreg<strong>en</strong> <strong>en</strong> dit onderdeel is grot<strong>en</strong>deels gebaseerd op het onderzoek van<br />

Theo Witte naar fases <strong>in</strong> literaire compet<strong>en</strong>tie 8 . Voor het basisonderwijs <strong>en</strong> het voortgezet onderwijs<br />

staat beschrev<strong>en</strong> welk niveau boek<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong>terpreter<strong>en</strong>. <strong>Het</strong> is voor het<br />

eerst dat dergelijke, objectieve kwalitatieve maatstav<strong>en</strong> gesteld zijn voor het <strong>literatuuronderwijs</strong>.<br />

Voor het voortgezet onderwijs zijn drie niveaus geformuleerd: e<strong>in</strong>d vmbo, e<strong>in</strong>d mbo-4 <strong>en</strong> havo, e<strong>in</strong>d<br />

vwo. Deze niveaus zijn geformuleerd voor vier dome<strong>in</strong><strong>en</strong>:<br />

1. mondel<strong>in</strong>ge taalvaardigheid, met de subdome<strong>in</strong><strong>en</strong> gespreksvaardigheid, spreekvaardigheid <strong>en</strong><br />

luistervaardigheid;<br />

2. leesvaardigheid, met de subdome<strong>in</strong><strong>en</strong> lez<strong>en</strong> van zakelijke tekst<strong>en</strong> <strong>en</strong> lez<strong>en</strong> van fictionele <strong>en</strong> literaire<br />

tekst<strong>en</strong>;<br />

3. schrijfvaardigheid (zakelijke <strong>en</strong> creatieve tekst<strong>en</strong> producer<strong>en</strong>);<br />

4. taalverzorg<strong>in</strong>g <strong>en</strong> taalbeschouw<strong>in</strong>g.<br />

Voor het lez<strong>en</strong> van fictionele <strong>en</strong> literaire tekst<strong>en</strong> word<strong>en</strong> de niveaubeschrijv<strong>in</strong>g<strong>en</strong> als volgt geformuleerd:<br />

• niveau 2 (e<strong>in</strong>d vmbo): Kan e<strong>en</strong>voudige adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>literatuur <strong>en</strong> zeer e<strong>en</strong>voudige volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>literatuur<br />

belev<strong>en</strong>d <strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>;<br />

• niveau 3 (e<strong>in</strong>d havo): Kan adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>literatuur <strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>literatuur kritisch <strong>en</strong><br />

reflecter<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>;<br />

• niveau 4 (e<strong>in</strong>d vwo): Kan volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>literatuur <strong>in</strong>terpreter<strong>en</strong>d <strong>en</strong> esthetisch lez<strong>en</strong>.<br />

Daarnaast word<strong>en</strong> voor elk niveau tekstk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>, repres<strong>en</strong>tatieve voorbeeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de<br />

taakuitvoer<strong>in</strong>g gegev<strong>en</strong>.<br />

3. Leerplann<strong>en</strong><br />

In pr<strong>in</strong>cipe maakt iedere school op basis van kerndoel<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> zijn programma of leerplan<br />

per vak, hierbij vaak geholp<strong>en</strong> door de gekoz<strong>en</strong> methode (schoolboek), die geheel <strong>in</strong>gericht is om kern-<br />

7. ‘Vaak acht<strong>en</strong> de leesplezieradept<strong>en</strong> het <strong>in</strong> het geheel niet van belang welke <strong>in</strong>terpretatie leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />

(literaire) tekst’, schrijv<strong>en</strong> T. Anbeek, J. Goedegebuure, H. Bekker<strong>in</strong>g <strong>in</strong> hun preadvies moderne letterkunde uit 1990.<br />

Uit e<strong>en</strong> <strong>in</strong>terview met schrijver <strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t <strong>Nederland</strong>s Robert Anker <strong>in</strong> Trouw (27 mei 2004): ‘Anker wordt opnieuw boos. De aanhangers<br />

van het verderfelijke woord ‘leesplezier’ hebb<strong>en</strong> gewonn<strong>en</strong>, analyseert de auteur; bespottelijk, alsof <strong>in</strong> de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> van het<br />

economie- <strong>en</strong> wiskundeonderwijs ook naar ‘economie-plezier’ of ‘wiskunde-plezier’ wordt gestreefd. Waarom ‘leesplezier’ dan wel?.<br />

8. Witte, T. (2008): <strong>Het</strong> oog van de meester. E<strong>en</strong> onderzoek naar de literaire ontwikkel<strong>in</strong>g van leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> de tweede fase van<br />

het voortgezet onderwijs. Amsterdam: Eburon, Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> Reeks 11.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 11


12<br />

doel<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> te hal<strong>en</strong>. In de ‘Schoolgids’ die iedere school maakt voor ouders, leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>in</strong>spectie zijn de programma’s per vak niet opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Hier<strong>in</strong> staan wel visie, beleid, regels, lestijd<strong>en</strong>,<br />

vakantierooster <strong>en</strong> dergelijke. Om tot <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g van het programma per vak te kom<strong>en</strong>, biedt de Sticht<strong>in</strong>g<br />

Leerplan Ontwikkel<strong>in</strong>g (SLO) voorbeelduitwerk<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> handreik<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Deze word<strong>en</strong> naar de schol<strong>en</strong> gestuurd maar kunn<strong>en</strong> ook gedownload word<strong>en</strong> van de website van de<br />

SLO. Na de herzi<strong>en</strong><strong>in</strong>g van de tweede fase heeft de SLO bijvoorbeeld naar alle schol<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> tweedefaseafdel<strong>in</strong>g<br />

<strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> e<strong>en</strong> set met 30 handreik<strong>in</strong>g<strong>en</strong> voor het schoolexam<strong>en</strong> gestuurd, voor alle<br />

vakk<strong>en</strong> van de nieuwe tweede fase.<br />

De SLO is e<strong>en</strong> commercieel bedrijf dat echter de vaste uitvoerder van het m<strong>in</strong>isterie van OCW is bij het<br />

ontwerp<strong>en</strong>, onderzoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> adviser<strong>en</strong> op de volg<strong>en</strong>de gebied<strong>en</strong>:<br />

• k<strong>en</strong>nisontwikkel<strong>in</strong>g over leerplanvraagstukk<strong>en</strong>;<br />

• landelijke leerplankaders (kerndoel<strong>en</strong>, exam<strong>en</strong>programma’s);<br />

• voorbeeld<strong>en</strong> op schoolniveau (programmavariant<strong>en</strong>, leerlijn<strong>en</strong>, sc<strong>en</strong>ario’s);<br />

• voorbeeld<strong>en</strong> op microniveau (lesmateriaal).<br />

Naast de SLO geeft ook de sectie <strong>Nederland</strong>s van de Ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g van Lerar<strong>en</strong> <strong>in</strong> Lev<strong>en</strong>de Tal<strong>en</strong> af <strong>en</strong> toe<br />

gericht advies over exam<strong>en</strong>programma <strong>en</strong> onderwijs<strong>in</strong>houd. In januari 2008 versche<strong>en</strong> e<strong>en</strong> speciale<br />

editie van Lev<strong>en</strong>de Tal<strong>en</strong> Magaz<strong>in</strong>e over literatuurgeschied<strong>en</strong>is op het havo. Hier<strong>in</strong> staan verschill<strong>en</strong>de<br />

artikel<strong>en</strong> over achtergrond<strong>en</strong> (theorie) <strong>en</strong> mogelijke <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g<strong>en</strong> (praktijk) van dit nieuwe exam<strong>en</strong>onderdeel<br />

op het havo.<br />

3.1 Voorbeelduitwerk<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kerndoel<strong>en</strong> onderbouw<br />

De SLO heeft <strong>in</strong> opdracht van het m<strong>in</strong>isterie van OCW voorbeelduitwerk<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gemaakt van de kerndoel<strong>en</strong>.<br />

Voorbeeld<strong>en</strong> die bedoeld zijn als <strong>in</strong>spiratiebron om tot schooleig<strong>en</strong> <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong>. De<br />

karakteristiek van de dome<strong>in</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> de letterlijke tekst van de kerndoel<strong>en</strong> zijn steeds het vertrekpunt bij<br />

de uitwerk<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. In de uitwerk<strong>in</strong>g<strong>en</strong> voor de afzonderlijke dome<strong>in</strong><strong>en</strong> zijn bij elk kerndoel mogelijke<br />

leerstof<strong>in</strong>houd<strong>en</strong>, leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> didactische aanwijz<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>.<br />

De voorbeelduitwerk<strong>in</strong>g geeft de volg<strong>en</strong>de toelicht<strong>in</strong>g op het kerndoel:<br />

‘<strong>Het</strong> gaat <strong>in</strong> dit kerndoel om leesvaardigheid als v<strong>en</strong>ster op de wereld, om wet<strong>en</strong> wat er zoal te lez<strong>en</strong> is<br />

<strong>en</strong> om het besef, of liever: de ervar<strong>in</strong>g, dat lez<strong>en</strong> belangrijk, leerzaam <strong>en</strong> plezierig kan zijn. De taak voor<br />

het onderwijs is: leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> breed scala aan soort<strong>en</strong> tekst<strong>en</strong> <strong>in</strong> contact br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, het lez<strong>en</strong> van<br />

zowel fictie als puur <strong>in</strong>formatief bedoelde tekst<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong>, leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> ‘leeskilometers’ lat<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>.<br />

Verwerk<strong>in</strong>gsopdracht<strong>en</strong> erbij kunn<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> aan het d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> zett<strong>en</strong> over de wereld waar<strong>in</strong> ze lev<strong>en</strong>,<br />

dicht bij huis of wat verder weg, over zichzelf <strong>en</strong> ander<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> help<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> <strong>in</strong>teresses te ontdekk<strong>en</strong>,<br />

m<strong>en</strong><strong>in</strong>g<strong>en</strong> te vorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze te relater<strong>en</strong> aan <strong>in</strong>teresses <strong>en</strong> opvatt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van ander<strong>en</strong>. Met het oog op de<br />

exam<strong>en</strong>programma’s vmbo <strong>en</strong> havo/vwo zal er <strong>in</strong> de onderbouw de nodige aandacht aan het lez<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

ler<strong>en</strong> verwerk<strong>en</strong> van fictie besteed moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> 9 .<br />

Daarnaast formuleert de voorbeelduitwerk<strong>in</strong>g zog<strong>en</strong>aamde subdoel<strong>en</strong>, die voor dit kerndoel als volgt<br />

geld<strong>en</strong>:<br />

De leerl<strong>in</strong>g leert:<br />

• verhal<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> er verwerk<strong>in</strong>gsopdracht<strong>en</strong> bij mak<strong>en</strong>;<br />

• (jeugd)boek<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> er verwerk<strong>in</strong>gsopdracht<strong>en</strong> bij mak<strong>en</strong>;<br />

• gedicht<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> er verwerk<strong>in</strong>gsopdracht<strong>en</strong> bij mak<strong>en</strong>;<br />

• <strong>in</strong>formatieve tijdschrift<strong>en</strong> of websites k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> over bijvoorbeeld sport, hobby, natuur, muziek,<br />

milieu, actualiteit <strong>en</strong> leert de meeste <strong>in</strong>formatie die er<strong>in</strong> staat begrijp<strong>en</strong>;<br />

• gratis krant<strong>en</strong> als Spits <strong>en</strong> Metro <strong>en</strong> regionale krant<strong>en</strong> (op papier of digitaal) k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> leert artikel<strong>en</strong><br />

daar<strong>in</strong> die zijn belangstell<strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> begrijp<strong>en</strong>;<br />

• de grote, landelijke <strong>Nederland</strong>se dagblad<strong>en</strong> (op papier of digitaal) k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> leert de artikel<strong>en</strong> daar<strong>in</strong><br />

die zijn belangstell<strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> begrijp<strong>en</strong> (alle<strong>en</strong> havo <strong>en</strong> vwo);<br />

• uitlegg<strong>en</strong> over welke onderwerp<strong>en</strong> hij graag leest <strong>en</strong> welke tekstsoort<strong>en</strong> zijn voorkeur hebb<strong>en</strong>.<br />

9. Deze toelicht<strong>in</strong>g op kerndoel 8, door de SLO verkort tot ‘Fictie <strong>en</strong> non-fictie’, staat op de website van de SLO: www.slo.nl<br />

=> kerndoel<strong>en</strong> onderbouw.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


3.2 Handreik<strong>in</strong>g<strong>en</strong> vmbo<br />

Voor de exam<strong>en</strong>e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> die met e<strong>en</strong> schoolexam<strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong> word<strong>en</strong> (twee derde deel van het<br />

exam<strong>en</strong>programma) zijn alle<strong>en</strong> de globaal geformuleerde e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> vastgesteld. De schol<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />

daardoor ruimte voor het mak<strong>en</strong> van eig<strong>en</strong> <strong>in</strong>houdelijke keuzes voor de concretiser<strong>in</strong>g van die e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong>,<br />

maar zijn niet verplicht van die gebod<strong>en</strong> ruimte gebruik te mak<strong>en</strong>. Voor schol<strong>en</strong> die de gebod<strong>en</strong><br />

ruimte wel will<strong>en</strong> b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>, zijn voor elk vak door de SLO handreik<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gemaakt die niet voorschrijv<strong>en</strong>d<br />

zijn, maar bedoeld zijn om doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ideeën aan te reik<strong>en</strong>.<br />

In deze handreik<strong>in</strong>g<strong>en</strong> voor het schoolexam<strong>en</strong> fictie wordt verteld dat het sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> fictiedossier<br />

niet meer verplicht is, maar dat het fictiedossier wel e<strong>en</strong> goede manier is om leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> met<br />

behulp van e<strong>en</strong> aantal vrag<strong>en</strong> of aanwijz<strong>in</strong>g<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> verslag zelfstandig <strong>en</strong> gestructureerd aandacht<br />

te lat<strong>en</strong> bested<strong>en</strong> aan de verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> van de exam<strong>en</strong>e<strong>en</strong>heid ‘fictie’. Voor de verschill<strong>en</strong>de<br />

e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> zijn mogelijke exam<strong>en</strong>opdracht<strong>en</strong> geformuleerd. Daar word<strong>en</strong> - naast vrag<strong>en</strong> beantwoord<strong>en</strong><br />

voor het fictiedossier – de volg<strong>en</strong>de mogelijkhed<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>:<br />

• e<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tatie houd<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> verslag schrijv<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> fictiewerk;<br />

• e<strong>en</strong> fictiewerk met medeleerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> besprek<strong>en</strong> <strong>in</strong> e<strong>en</strong> mondel<strong>in</strong>ge discussie<br />

of e<strong>en</strong> discussie via de mail;<br />

• e<strong>en</strong> boekomslag schrijv<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> flaptekst;<br />

• e<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>sie schrijv<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> fictiewerk;<br />

• e<strong>en</strong> collage, kunstwerk of gedicht mak<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> fictiewerk.<br />

Ook word<strong>en</strong> praktijkvoorbeeld<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd die <strong>in</strong> gesprekk<strong>en</strong> met doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> naar vor<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong>:<br />

schriftelijke theorietoets, handel<strong>in</strong>gsdel<strong>en</strong> zoals de Jonge Jury <strong>en</strong> thema-lez<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> poëzieverslag,<br />

leesboek<strong>en</strong> met fictieopdracht<strong>en</strong> uit de methode <strong>en</strong> voortgangstoets<strong>en</strong>.<br />

3.3 Handreik<strong>in</strong>g<strong>en</strong> schoolexam<strong>en</strong> tweede fase (havo/vwo)<br />

In de handreik<strong>in</strong>g<strong>en</strong> voor het schoolexam<strong>en</strong> tweede fase word<strong>en</strong> de drie subdome<strong>in</strong><strong>en</strong> van het dome<strong>in</strong><br />

literatuur toegelicht. Hier<strong>in</strong> wordt veel geciteerd uit het oude exam<strong>en</strong>programma, dat veel uitgebreider<br />

was. Daarnaast geeft de SLO voorbeeld<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de mogelijkhed<strong>en</strong> waarop literatuur getoetst<br />

kan word<strong>en</strong> <strong>in</strong> het schoolexam<strong>en</strong>.<br />

‘Literaire ontwikkel<strong>in</strong>g’ wordt het belangrijkste subdome<strong>in</strong> g<strong>en</strong>oemd: door e<strong>en</strong> gevarieerd aanbod<br />

van tekst<strong>en</strong> te lez<strong>en</strong>, ontwikkelt de leerl<strong>in</strong>g zich literair <strong>in</strong> tweeërlei opzicht: hij ontwikkelt e<strong>en</strong> persoonlijke<br />

leessmaak, <strong>en</strong> hij ontwikkelt e<strong>en</strong> visie op m<strong>en</strong>s <strong>en</strong> maatschappij mede op grond van wat hij<br />

leest. Om hiertoe aangezet te word<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook blijk te gev<strong>en</strong> van wat hij heeft bereikt, br<strong>en</strong>gt de leerl<strong>in</strong>g<br />

beargum<strong>en</strong> teerd verslag uit van zijn leeservar<strong>in</strong>g<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> aantal door hem geselecteerde literaire<br />

werk<strong>en</strong>. Hierbij gev<strong>en</strong> de handreik<strong>in</strong>g<strong>en</strong> e<strong>en</strong> groot aantal suggesties voor beschrijv<strong>in</strong>g, verdiep<strong>in</strong>g <strong>en</strong><br />

evaluatie van de leeservar<strong>in</strong>g. In de verdiep<strong>in</strong>gsopdracht<strong>en</strong> moet variatie gebracht word<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> obligate<br />

beschrijv<strong>in</strong>g van de <strong>in</strong>houd bij ieder gelez<strong>en</strong> boek wordt demotiver<strong>en</strong>d g<strong>en</strong>oemd.<br />

T<strong>en</strong> slotte geeft de handreik<strong>in</strong>g aan dat de leerl<strong>in</strong>g bij e<strong>en</strong> aantal verdiep<strong>in</strong>gsopdracht<strong>en</strong> achtergrond<strong>in</strong>formatie<br />

zal moet<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>. Daarbij kan het gaan om:<br />

• bek<strong>en</strong>de naslagwerk<strong>en</strong> voor de <strong>Nederland</strong>se literatuur;<br />

• toegankelijke literaire tijdschrift<strong>en</strong>;<br />

• rec<strong>en</strong>sies <strong>in</strong> dag- <strong>en</strong> weekblad<strong>en</strong>;<br />

• <strong>in</strong>terviews met schrijvers;<br />

• boek<strong>en</strong>programma’s op radio <strong>en</strong> tv;<br />

• <strong>en</strong> de vele literaire sites op het <strong>in</strong>ternet.<br />

De twee andere subdome<strong>in</strong><strong>en</strong> staan <strong>in</strong> di<strong>en</strong>st van het eerste subdome<strong>in</strong>. <strong>Het</strong> gaat dus volg<strong>en</strong>s de SLO<br />

niet om de k<strong>en</strong>nis van de literaire begripp<strong>en</strong> <strong>en</strong> de literatuurgeschied<strong>en</strong>is op zich, maar om het toepass<strong>en</strong><br />

van die k<strong>en</strong>nis t<strong>en</strong> behoeve van de leeservar<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> de literaire ontwikkel<strong>in</strong>g. Er wordt e<strong>en</strong><br />

opsomm<strong>in</strong>g gegev<strong>en</strong> van <strong>en</strong>kele gangbare begripp<strong>en</strong> (bijvoorbeeld: thema, motief, metafoor, ironie,<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 13


14<br />

perspectief, fabel/sujet, metrum, rijm etc., niet uitputt<strong>en</strong>d!) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> oploss<strong>in</strong>g voorgesteld voor het<br />

probleem dat havo-leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> literatuur van voor 1880 hoev<strong>en</strong> te lez<strong>en</strong> terwijl ze wel literatuurgeschied<strong>en</strong>is<br />

krijg<strong>en</strong>: ‘Maar de doc<strong>en</strong>t moet bij het gev<strong>en</strong> van zijn overzicht van de hoofdlijn<strong>en</strong> van de<br />

literatuurgeschied<strong>en</strong>is natuurlijk wel tekst<strong>en</strong> <strong>en</strong> tekstfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aanbied<strong>en</strong>, ter illustratie van dit overzicht.<br />

Van de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kan gevraagd word<strong>en</strong> dat zij dergelijke tekst<strong>en</strong> <strong>en</strong> tekstfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>in</strong> historisch<br />

perspectief kunn<strong>en</strong> plaats<strong>en</strong>, eerst onder leid<strong>in</strong>g van de doc<strong>en</strong>t, <strong>en</strong> daarna zelfstandig’.<br />

4. Lesur<strong>en</strong><br />

In het voortgezet onderwijs wordt over het algeme<strong>en</strong> gewerkt met lesur<strong>en</strong> van 50 of 60 m<strong>in</strong>ut<strong>en</strong>.<br />

Sommige schol<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> lesur<strong>en</strong> van 40 m<strong>in</strong>ut<strong>en</strong> om tijd over te hebb<strong>en</strong> voor zog<strong>en</strong>aamde keuzeur<strong>en</strong><br />

of studie-ur<strong>en</strong>. Op de meeste schol<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> drie uur per week <strong>Nederland</strong>s, <strong>in</strong> de eerste<br />

klas vaak vier. Ook <strong>in</strong> 4vmbo hebb<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> vaak vier uur <strong>Nederland</strong>s. Er zijn echter ook schol<strong>en</strong><br />

waar leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> de bov<strong>en</strong>bouw twee lesur<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s hebb<strong>en</strong>. Daarnaast hangt het af van hoe<br />

<strong>in</strong> de school de tweede fase wordt vormgegev<strong>en</strong>. Vaak word<strong>en</strong> de ur<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> bepaald vak namelijk<br />

verdeeld over ‘contactur<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> ‘studie-ur<strong>en</strong>’ of ‘vrijwerkur<strong>en</strong>’. In de laatste twee uursoort<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<br />

begeleider <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> feite aan elk vak werk<strong>en</strong>.<br />

In de tweede fase (bov<strong>en</strong>bouw havo-vwo) wordt voor elk vak aangegev<strong>en</strong> hoeveel uur er gemiddeld per<br />

week aan besteed moet word<strong>en</strong>, de studielastur<strong>en</strong> (slu). Leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> gemiddeld 40 slu per week<br />

hebb<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> schooljaar telt 40 wek<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> havo-leerl<strong>in</strong>g zal dus <strong>in</strong> twee jaar 3200 slu moet<strong>en</strong> hal<strong>en</strong>, e<strong>en</strong><br />

vwo-leerl<strong>in</strong>g respectievelijk 4800 <strong>in</strong> 3 jaar. <strong>Het</strong> vak <strong>Nederland</strong>s k<strong>en</strong>t voor het havo 400 slu <strong>en</strong> voor het<br />

vwo 480 slu. Individuele schol<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s zelf e<strong>en</strong> verdel<strong>in</strong>g over de verschill<strong>en</strong>de dome<strong>in</strong><strong>en</strong><br />

van het vak.<br />

E<strong>en</strong> voorbeeld van e<strong>en</strong> school waar literatuur als apart vak gegev<strong>en</strong> wordt, wat dus van de slu voor<br />

<strong>Nederland</strong>s afgaat:<br />

<strong>Nederland</strong>s <strong>en</strong> letterkunde zijn <strong>in</strong> het exam<strong>en</strong>programma twee aparte vakk<strong>en</strong> met ieder hun eig<strong>en</strong> cijfer<br />

op de exam<strong>en</strong>lijst <strong>en</strong> ieder hun eig<strong>en</strong> rol <strong>in</strong> de slaag- <strong>en</strong> zakregel<strong>in</strong>g. De totale studielast voor het vak<br />

<strong>Nederland</strong>se taal <strong>en</strong> letterkunde voor het havo is 400 slu. Hiervan is 60 % voor <strong>Nederland</strong>s <strong>en</strong> 40 % voor<br />

Letterkunde. <strong>Nederland</strong>s heeft 240 slu; letterkunde heeft 160 slu.<br />

5. Toets<strong>in</strong>g<br />

De toets<strong>in</strong>g van het <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> het schoolexam<strong>en</strong> gebeurt over het algeme<strong>en</strong> mondel<strong>in</strong>g,<br />

naar aanleid<strong>in</strong>g van e<strong>en</strong> leesdossier (havo/vwo) of e<strong>en</strong> fictiedossier (vmbo). Leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> verslag<strong>en</strong><br />

schrijv<strong>en</strong> van hun leeservar<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s wordt de k<strong>en</strong>nis over alle gelez<strong>en</strong> boek<strong>en</strong> bevraagd <strong>in</strong><br />

e<strong>en</strong> gesprek met de doc<strong>en</strong>t. Ook komt het steeds vaker voor dat er projectmatig gewerkt wordt, al dan<br />

niet <strong>in</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>in</strong>g met het vak ckv. Hierbij gaat het er dan om dat de leerl<strong>in</strong>g gedur<strong>en</strong>de het project<br />

voldo<strong>en</strong>de <strong>in</strong>zet toont <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s al dan niet e<strong>en</strong> product aflevert.<br />

Nu door de herzi<strong>en</strong><strong>in</strong>g van de tweede fase alle vormvoorschrift<strong>en</strong> voor het schoolexam<strong>en</strong> geschrapt<br />

zijn, vervall<strong>en</strong> ook de verplicht<strong>in</strong>g<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t toets<strong>in</strong>g. Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn nu geheel vrij hun onderwijs <strong>in</strong> <strong>en</strong><br />

de toets<strong>in</strong>g van literatuur zelf vorm te gev<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het kader van het schoolexam<strong>en</strong>. De SLO stelt vier<br />

verschill<strong>en</strong>de mogelijkhed<strong>en</strong> van toets<strong>in</strong>g voor:<br />

• het fictie- of leesdossier;<br />

• het gesprek;<br />

• de afsluit<strong>en</strong>de tekst of pres<strong>en</strong>tatie;<br />

• de schriftelijke toets.<br />

E<strong>en</strong> fictie- of leesdossier bevat de volg<strong>en</strong>de zak<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> leeslijst, de verzamelde achtergrond<strong>in</strong>formatie bij<br />

de gelez<strong>en</strong> of bekek<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>, de verslag<strong>en</strong> van de leeservar<strong>in</strong>g<strong>en</strong> met de gelez<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> leesautobiografie<br />

<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele balansverslag<strong>en</strong>. Voor het fictie- of leesdossier kan e<strong>en</strong> cijfer word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


E<strong>en</strong> gesprek v<strong>in</strong>dt plaats of op basis van e<strong>en</strong> fictie- of leesdossier, of op basis van e<strong>en</strong> lijst met gelez<strong>en</strong><br />

werk<strong>en</strong>. In het gesprek moet door de doc<strong>en</strong>t beoordeeld word<strong>en</strong> of, <strong>en</strong> <strong>in</strong> hoeverre de leerl<strong>in</strong>g e<strong>en</strong> ontwikkel<strong>in</strong>g<br />

doorgemaakt heeft <strong>in</strong> literaire compet<strong>en</strong>tie. De SLO noemt het gesprek e<strong>en</strong> sympathieke,<br />

maar helaas onbetrouwbare toetsvorm.<br />

De eig<strong>en</strong> beoordel<strong>in</strong>g van zijn/haar literaire ontwikkel<strong>in</strong>g, met argum<strong>en</strong>tatie gebaseerd op de gelez<strong>en</strong><br />

werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> de geleerde begripp<strong>en</strong>, kan c<strong>en</strong>traal staan <strong>in</strong> e<strong>en</strong> afsluit<strong>en</strong>de tekst gericht aan, of e<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tatie<br />

voor doc<strong>en</strong>t <strong>en</strong> medeleerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. Deze toetsvorm is e<strong>en</strong> goed sluitstuk van het fictie- of leesdossier,<br />

maar kan ook word<strong>en</strong> gebruikt als er ge<strong>en</strong> dossier is gemaakt.<br />

Bij het bevrag<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> <strong>in</strong>zicht <strong>in</strong> e<strong>en</strong> schriftelijke toets stelt de SLO dat <strong>in</strong> e<strong>en</strong> dergelijke toets<br />

het hanter<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> <strong>in</strong>zicht bij het lez<strong>en</strong> van literaire tekst<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal zou moet<strong>en</strong> staan. Alle<strong>en</strong><br />

k<strong>en</strong>nis van het literaire begripp<strong>en</strong>apparaat of van de literatuurgeschied<strong>en</strong>is bevrag<strong>en</strong> is duidelijk teg<strong>en</strong><br />

de geest van het exam<strong>en</strong>programma.<br />

6. Lesmateriaal<br />

6.1 Methodes (schoolboek<strong>en</strong>)<br />

Voor de onderbouw havo/vwo <strong>en</strong> voor het vmbo zijn ge<strong>en</strong> aparte literatuurmethodes. In alle methodes<br />

<strong>Nederland</strong>s voor deze leerjar<strong>en</strong> zijn aparte modules ‘fictie’ opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Er is wel e<strong>en</strong> aparte methode<br />

leesbevorder<strong>in</strong>g/fictieonderwijs voor het vmbo: Bazar van de Ced-groep <strong>en</strong> Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong>. Deze<br />

methode wordt door ongeveer 8% van de vmbo-schol<strong>en</strong> gebruikt. In de vmbo-methodes <strong>Nederland</strong>s<br />

ligt de nadruk sterk op het functionele lez<strong>en</strong>. <strong>Het</strong> ‘recreatieve’ lez<strong>en</strong> komt aan bod <strong>in</strong> de vorm van het<br />

onderdeel fictie b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de method<strong>en</strong>.<br />

In sommige method<strong>en</strong> is dit beter uitgewerkt dan <strong>in</strong> andere. Relatief goed scor<strong>en</strong> de methodes Taallijn<strong>en</strong><br />

(Malmberg) <strong>en</strong> Op nieuw niveau (Wolters-Noordhoff).<br />

Punt<strong>en</strong> waarop deze methodes zich onderscheid<strong>en</strong> van andere zijn: aantrekkelijkheid van de vormgev<strong>in</strong>g,<br />

hoeveelheid leestekst<strong>en</strong>, aansluit<strong>in</strong>g van de gekoz<strong>en</strong> fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bij de belev<strong>in</strong>gswereld van de<br />

leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, keuze van auteurs, hoeveelheid illustraties. In Taallijn<strong>en</strong> wordt daarnaast e<strong>en</strong> groot aantal fictieonderwerp<strong>en</strong><br />

aangebod<strong>en</strong>, met korte blokjes theorie, <strong>en</strong> veel <strong>in</strong>formatie over schrijvers 10 .<br />

Voor de bov<strong>en</strong>bouw havo/vwo zijn wel aparte methodes voor <strong>literatuuronderwijs</strong>. De meest gebruikte<br />

methodes zijn:<br />

1. Laagland (ThiemeMeul<strong>en</strong>hoff)<br />

2. Eldorado (ThiemeMeul<strong>en</strong>hoff)<br />

3. Dautz<strong>en</strong>berg: Literatuur: geschied<strong>en</strong>is <strong>en</strong> leesdossier (Malmberg)<br />

De focus van deze methodes is verschill<strong>en</strong>d: waar de ‘Dautz<strong>en</strong>berg’ zich sterk richt op cultuuroverdracht<br />

<strong>en</strong> de literatuurgeschied<strong>en</strong>is dus de meeste aandacht krijgt, zijn de methodes van<br />

ThiemeMeul<strong>en</strong>hoff meer leerl<strong>in</strong>g-gericht; er is <strong>in</strong> beide methodes ook ruime aandacht voor literaire<br />

ontwikkel<strong>in</strong>g <strong>en</strong> de vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> opdracht<strong>en</strong> gaan vaker over de eig<strong>en</strong> m<strong>en</strong><strong>in</strong>g van de leerl<strong>in</strong>g 11 .<br />

6.2 Overig lesmateriaal<br />

Naast de methodegebruikers zijn er ook nog veel doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die gebruik mak<strong>en</strong> van ander of eig<strong>en</strong> materiaal,<br />

hoewel dat aantal sterk afneemt de laatste jar<strong>en</strong> 12 . E<strong>en</strong> compleet beeld gev<strong>en</strong> van dat andere of dat<br />

eig<strong>en</strong> materiaal is moeilijk omdat er veel <strong>en</strong> zeer divers materiaal is. Zo word<strong>en</strong> er material<strong>en</strong> gemaakt<br />

door culturele <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, bijvoorbeeld lessuggesties bij Gedicht<strong>en</strong>dag van Poetry International, de<br />

lesbriev<strong>en</strong> over boekverfilm<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, Boek <strong>en</strong> Film, van het <strong>Nederland</strong>s Instituut voor Filmeducatie <strong>en</strong><br />

Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> lessuggesties bij de Boek<strong>en</strong>week door Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> de CPNB. Voor het fictieonderwijs<br />

<strong>in</strong> de onderbouw is er het tijdschrift Jeugdliteratuur <strong>in</strong> de praktijk van NBDBiblion, waar<strong>in</strong><br />

uitgewerkte less<strong>en</strong> staan bij rec<strong>en</strong>te of andersz<strong>in</strong>s <strong>in</strong>teressante jeugdliteratuur. Vergelijkbaar met deze<br />

10. Olijkan, E. (2008): ‘Vmbo: organisatie, vernieuw<strong>in</strong>g <strong>en</strong> leesonderwijs’. In: Lez<strong>en</strong> op het vmbo. Amsterdam, Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong><br />

Reeks 10.<br />

11. Nicolaas, M. (2003). ‘Literatuurmethodes voor de tweede fase: e<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>’. In: Tsjip/Letter<strong>en</strong>, jrg 13, nr. 3.<br />

12 Dit blijkt uit gesprekk<strong>en</strong> met nascholers <strong>en</strong> uitgevers die op respectievelijk naschol<strong>in</strong>gsdag<strong>en</strong> <strong>en</strong> methodebije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />

steeds meer doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> die het liefst hun onderwijs <strong>in</strong>richt<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> lesmethode van e<strong>en</strong> educatieve<br />

uitgeverij. Hier zijn ge<strong>en</strong> cijfers van beschikbaar.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 15


16<br />

less<strong>en</strong> zijn de lespakkett<strong>en</strong> bij het grootste leesbevorder<strong>in</strong>gsproject voor het voortgezet onderwijs, de<br />

Jonge Jury. Ook onderwijsondersteun<strong>en</strong>de <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g<strong>en</strong> als de SLO bied<strong>en</strong> lesmateriaal; e<strong>en</strong> voorbeeld<br />

daarvan is de poëzieleerlijn voor het voortgezet onderwijs die <strong>in</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>in</strong>g met e<strong>en</strong> Haagse school,<br />

e<strong>en</strong> bibliotheek <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele culturele <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gesteld is.<br />

Daarnaast is er onl<strong>in</strong>e materiaal, bijvoorbeeld de website www.literatuurgeschied<strong>en</strong>is.nl, die langzamerhand<br />

uitgroeit tot e<strong>en</strong> methode literatuurgeschied<strong>en</strong>is. Op de vakcommunity <strong>Nederland</strong>s van K<strong>en</strong>nisnet<br />

wordt ook materiaal dat gemaakt is door doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uitgewisseld. De vakcommunity <strong>Nederland</strong>s heeft<br />

e<strong>en</strong> leermiddel<strong>en</strong>database waar<strong>in</strong> iedere<strong>en</strong> die lid is van de community materiaal kan neerzett<strong>en</strong>. Ook<br />

op de portaalsite www.doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ple<strong>in</strong>.nl is materiaal te v<strong>in</strong>d<strong>en</strong> voor het vak <strong>Nederland</strong>s. Op de website<br />

www.woutertjepieterseprijs.nl staan lestips bij de serie heruitgav<strong>en</strong> van prijsw<strong>in</strong>n<strong>en</strong>de boek<strong>en</strong> onder<br />

de titel ‘Schatkist van de Jeugdliteratuur’ uitgegev<strong>en</strong> door De Volkskrant <strong>en</strong> Querido. Dit wordt elk jaar<br />

aangevuld met de nieuwe w<strong>in</strong>naar van de Woutertje Pieterse Prijs.<br />

Op de website www.leesmij.nu zijn filmpjes te zi<strong>en</strong> die als trailer werk<strong>en</strong> voor literatuur. Daarnaast is er<br />

lesmateriaal te download<strong>en</strong> waarmee leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> zelf e<strong>en</strong> filmpje over e<strong>en</strong> boek kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Via de<br />

cd-roms van www.leesadviez<strong>en</strong>.nl kunn<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> begeleid word<strong>en</strong> bij hun boek<strong>en</strong>keuze: zo’n 180<br />

boek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> daar besprok<strong>en</strong>, <strong>in</strong>gedeeld op thema <strong>en</strong> op moeilijkheidsgraad.<br />

Dan zijn er nog de schooledities van literaire tekst<strong>en</strong>. Educatieve uitgeverij<strong>en</strong> Wolters-Noordhoff (‘Lijsters’)<br />

<strong>en</strong> Malmberg (‘Boektoppers’) gev<strong>en</strong> elk jaar e<strong>en</strong> boek<strong>en</strong>pakket uit van vijf titels die ouders voor e<strong>en</strong><br />

kle<strong>in</strong> bedrag aan kunn<strong>en</strong> schaff<strong>en</strong> <strong>en</strong> die de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> op hun leeslijst kunn<strong>en</strong> zett<strong>en</strong>. Bij de ‘Lijsters’ van<br />

Wolters-Noordhoff is ook e<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>site met lesmateriaal <strong>in</strong>gericht: www.lijstersdoc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>service.nl.<br />

De verkoop van deze pakkett<strong>en</strong> loopt de laatste jar<strong>en</strong> terug. Amsterdam University Press br<strong>en</strong>gt e<strong>en</strong><br />

serie educatieve edities van historische <strong>Nederland</strong>se letterkunde uit: Tekst <strong>in</strong> context. In deze serie versche<strong>en</strong><br />

reeds: Re<strong>in</strong>aert de vos, Karel <strong>en</strong>de Elegast, Jacob van Maerlant, Walewe<strong>in</strong>, War<strong>en</strong>ar, Verhal<strong>en</strong> van verre land<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> Wilhelmus <strong>en</strong> de ander<strong>en</strong>. Behalve de oorspronkelijke tekst <strong>en</strong> e<strong>en</strong> moderne vertal<strong>in</strong>g, wordt <strong>in</strong> ieder<br />

deeltje ook veel aandacht besteed aan de historisch-sociologische context.<br />

7. Wat <strong>en</strong> hoeveel lez<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>?<br />

Zoals al aangegev<strong>en</strong> bij de paragraaf over de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> op het havo 8 boek<strong>en</strong><br />

lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> op het vwo 12 boek<strong>en</strong>; dit zijn er dus voor beide niveaus vier per jaar. Dit aantal is echter e<strong>en</strong><br />

m<strong>in</strong>imum aantal, doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> zelf kiez<strong>en</strong> of zij leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> meer will<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>. Voor het vak<br />

ckv kan ook e<strong>en</strong> boek gelez<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Op het vmbo is het aantal te lez<strong>en</strong> boek<strong>en</strong> vrij. <strong>Het</strong> gaat bij het<br />

exam<strong>en</strong> vmbo bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> om boek<strong>en</strong> maar ook om tv-series of films. Ook <strong>in</strong> de onderbouw<br />

is er ge<strong>en</strong> verplicht aantal te lez<strong>en</strong> boek<strong>en</strong>. Hierdoor verschilt het per school <strong>en</strong>orm hoeveel er wordt<br />

gelez<strong>en</strong> <strong>in</strong> de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> doet hier onderzoek naar <strong>in</strong> het<br />

najaar van 2008.<br />

Wat leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> over het algeme<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>, is natuurlijk moeilijk aan te gev<strong>en</strong>. Wel kan gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

naar de boek<strong>en</strong> waarvan de meeste boekverslag<strong>en</strong> opgevraagd word<strong>en</strong> op www.scholier<strong>en</strong>.com, de<br />

populairste site met boekverslag<strong>en</strong>. Op deze site word<strong>en</strong> per maand 3.023.114 opvrag<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gedaan. De<br />

top 10 <strong>Nederland</strong>se literatuur is <strong>in</strong> mei 2008:<br />

1. <strong>Het</strong> goud<strong>en</strong> ei (Tim Krabbé)<br />

2. Turks fruit (Jan Wolkers)<br />

3. De aanslag (Harry Mulisch)<br />

4. Komt e<strong>en</strong> vrouw bij de dokter (Kluun)<br />

5. De passievrucht (Karel Glastra van Loon)<br />

6. Afblijv<strong>en</strong> (Carry Slee)<br />

7. De kle<strong>in</strong>e blonde dood (Boudewijn Büch)<br />

8. De tweel<strong>in</strong>g (Tessa de Loo)<br />

9. <strong>Het</strong> bittere kruid (Marga M<strong>in</strong>co)<br />

10.E<strong>en</strong> schitter<strong>en</strong>d gebrek (Arthur Jap<strong>in</strong>)<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


Deze website geeft ge<strong>en</strong> langere toplijst. Dat doet www.colleg<strong>en</strong>et.nl, e<strong>en</strong> andere populaire website met<br />

boekverslag<strong>en</strong> wel. In de top 150 van deze website staan tuss<strong>en</strong> de vele titels van <strong>Nederland</strong>se bodem<br />

11 Vlaamse titels. Opvall<strong>en</strong>d is dat het hierbij gaat om oudere titels: vijf boek<strong>en</strong> van Elsschot, drie van<br />

Ruysl<strong>in</strong>ck, twee van Vandeloo <strong>en</strong> e<strong>en</strong> van Daisne. De moderne Vlaamse literatuur is blijkbaar nog niet<br />

echt goed doorgedrong<strong>en</strong> <strong>in</strong> het <strong>Nederland</strong>se onderwijs.<br />

Doordat er ge<strong>en</strong> vaste regels zijn voor wat leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> wel of niet mog<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> – alle<strong>en</strong> <strong>in</strong> de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong><br />

havo-vwo staat ‘literaire werk<strong>en</strong>’ – gaan schol<strong>en</strong> hier verschill<strong>en</strong>d mee om. Veel schol<strong>en</strong> mak<strong>en</strong><br />

zog<strong>en</strong>aamde lees- of literatuurlijst<strong>en</strong> waaruit de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong>. Hierdoor maakt de sectie<br />

<strong>Nederland</strong>s dus al e<strong>en</strong> selectie <strong>en</strong> op de <strong>en</strong>e school zull<strong>en</strong> bijvoorbeeld literaire thrillers wel e<strong>en</strong> plek<br />

krijg<strong>en</strong> op de bov<strong>en</strong>bouwlijst <strong>en</strong> op de andere beslist niet. Er wordt vaak gewerkt met e<strong>en</strong> ‘sterr<strong>en</strong>systeem’<br />

waarbij geldt: hoe dikker of moeilijker het boek, hoe meer sterr<strong>en</strong> e<strong>en</strong> boek krijgt. E<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<br />

moet vervolg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> bepaald aantal sterr<strong>en</strong> bij elkaar lez<strong>en</strong>. Ook <strong>in</strong> de literatuurmethodes van de verschill<strong>en</strong>de<br />

educatieve uitgeverij<strong>en</strong> zijn literatuurlijst<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

8. Ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, tijdschrift<strong>en</strong>, platforms, naschol<strong>in</strong>g <strong>en</strong> overige <strong>in</strong>itiatiev<strong>en</strong><br />

8.1 Beroepsver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> organisaties<br />

In <strong>Nederland</strong> bestaan ge<strong>en</strong> beroepsver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g<strong>en</strong> of organisaties die zich exclusief bezighoud<strong>en</strong> met<br />

<strong>literatuuronderwijs</strong>. Wel zijn er e<strong>en</strong> aantal ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g<strong>en</strong>/organisaties actief waarb<strong>in</strong>n<strong>en</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

e<strong>en</strong> van de aandachtspunt<strong>en</strong> is.<br />

Ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g van Lerar<strong>en</strong> <strong>in</strong> Lev<strong>en</strong>de Tal<strong>en</strong> (VLLT)<br />

De <strong>en</strong>ige beroepsver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s <strong>en</strong> moderne vreemde tal<strong>en</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong>.<br />

Lev<strong>en</strong>de Tal<strong>en</strong> heeft als doel:<br />

• het bevorder<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> van tal<strong>en</strong>onderwijs <strong>in</strong> alle lev<strong>en</strong>de tal<strong>en</strong> <strong>in</strong> brede z<strong>in</strong>;<br />

• het bije<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van <strong>en</strong> bied<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> platform aan tal<strong>en</strong>doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>;<br />

• het behartig<strong>en</strong> van belang<strong>en</strong> van tal<strong>en</strong>doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />

Om deze doel<strong>en</strong> te bereik<strong>en</strong>, organiseert Lev<strong>en</strong>de Tal<strong>en</strong> studiedag<strong>en</strong> <strong>en</strong> congress<strong>en</strong> over tal<strong>en</strong>onderwijs,<br />

<strong>in</strong>formeert zij haar led<strong>en</strong> over nieuws <strong>en</strong> ontwikkel<strong>in</strong>g<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de het vakgebied door middel van de<br />

tijdschrift<strong>en</strong> Lev<strong>en</strong>de Tal<strong>en</strong> Magaz<strong>in</strong>e <strong>en</strong> Lev<strong>en</strong>de Tal<strong>en</strong> Tijdschrift, via nieuwsbriev<strong>en</strong> <strong>en</strong> via de website.<br />

Landelijke Ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g van Neerlandici (LVVN)<br />

De LVVN <strong>in</strong>formeert over de ontwikkel<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> van de neerlandistiek, o.a. met het tijdschrift<br />

Vaktaal <strong>en</strong> door het organiser<strong>en</strong> van cursuss<strong>en</strong>, excursies, lez<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> congress<strong>en</strong>. De LVVN uit<br />

al <strong>en</strong>ige jar<strong>en</strong> haar ‘Zorg om het schoolvak <strong>Nederland</strong>s’ <strong>in</strong> e<strong>en</strong> gelijknamige actie, waarbij bijvoorbeeld<br />

e<strong>en</strong> aantal jar<strong>en</strong> terug ongeveer duiz<strong>en</strong>d handtek<strong>en</strong><strong>in</strong>g<strong>en</strong> van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s zijn verzameld.<br />

Ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g Lerar<strong>en</strong>opleiders <strong>Nederland</strong> (VELON)<br />

VELON stelt zich t<strong>en</strong> doel om lerar<strong>en</strong>opleiders te ondersteun<strong>en</strong> bij hun werk: de opleid<strong>in</strong>g <strong>en</strong> de profes sionaliser<strong>in</strong>g<br />

van lerar<strong>en</strong>. VELON stelt zich daarbij onafhankelijk op van de universiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> hogeschol<strong>en</strong> die<br />

lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong> aanbied<strong>en</strong>. VELON geeft ook e<strong>en</strong> tijdschrift uit: VELON Tijdschrift voor Lerar<strong>en</strong>opleiders.<br />

Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> (SL)<br />

Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> is de landelijke organisatie voor leesbevorder<strong>in</strong>g <strong>en</strong> literatuureducatie. SL ziet de zog<strong>en</strong>aamde<br />

doorgaande leeslijn als basis van zijn werkzaamhed<strong>en</strong>, wat <strong>in</strong>houdt dat <strong>in</strong> elke fase van 0 tot 18<br />

jaar k<strong>in</strong>der<strong>en</strong> met boek<strong>en</strong> <strong>en</strong> lez<strong>en</strong> <strong>in</strong> aanrak<strong>in</strong>g kom<strong>en</strong>. SL beschouwt <strong>literatuuronderwijs</strong> als e<strong>en</strong> vorm<br />

van leesbevorder<strong>in</strong>g <strong>en</strong> maakt project<strong>en</strong>, lesmateriaal <strong>en</strong> onderzoek mogelijk dat t<strong>en</strong> goede komt aan<br />

het <strong>literatuuronderwijs</strong>, zoals:<br />

• de Jonge Jury;<br />

• lessuggesties bij de Boek<strong>en</strong>week;<br />

• website www.leesmij.nu;<br />

• De Inktaap;<br />

• lespakkett<strong>en</strong> Boek <strong>en</strong> Film;<br />

• onderwijsactie <strong>Nederland</strong> Leest e.a.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 17


18<br />

8.2 Platforms/discussiefora<br />

<strong>Het</strong> meest <strong>in</strong> het oog spr<strong>in</strong>g<strong>en</strong>de platform op <strong>in</strong>ternet, dat ook als discussieforum gebruikt wordt, is<br />

de vakcommunity <strong>Nederland</strong>s op www.k<strong>en</strong>nisnet.nl. De Vakcommunity <strong>Nederland</strong>s is e<strong>en</strong> <strong>in</strong>itiatief<br />

van K<strong>en</strong>nisnet <strong>en</strong> de Digitale School. Communityled<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> toegang tot al het lesmateriaal <strong>in</strong> de<br />

leermiddel<strong>en</strong>database <strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong> elke maand de nieuwsbrief. Er zijn nu meer dan 4600 led<strong>en</strong>. <strong>Het</strong><br />

lidmaatschap is gratis. De homepage van de vakcommunity <strong>Nederland</strong>s bevat verder e<strong>en</strong> ag<strong>en</strong>da met<br />

de belangrijkste naschol<strong>in</strong>gs<strong>in</strong>itiatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> l<strong>in</strong>ks naar handige websites van lerar<strong>en</strong> ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, onderwijsondersteun<strong>en</strong>de<br />

organisaties <strong>en</strong> project<strong>en</strong> van culturele <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. <strong>Het</strong> forum wordt veel gebruikt<br />

om onderl<strong>in</strong>g vrag<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> over materiaal, arbeidsomstandighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> grammaticale kwesties.<br />

Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> heeft twee platforms voortgezet onderwijs: e<strong>en</strong> voor het vmbo <strong>en</strong> e<strong>en</strong> voor havo-vwo.<br />

Deze platforms, die bestaan uit verteg<strong>en</strong>woordigers uit de onderwijs-, bibliotheek-, wet<strong>en</strong>schaps- <strong>en</strong> uitgeverswereld,<br />

gev<strong>en</strong> Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> advies over het te voer<strong>en</strong> beleid op het gebied van leesbevorder<strong>in</strong>g/<br />

literatuureducatie voor deze doelgroep.<br />

8.3 Vaktijdschrift<strong>en</strong><br />

In de publicaties ‘Vakdossiers <strong>Nederland</strong>s’ van 2003 schrijv<strong>en</strong> de sam<strong>en</strong>stellers het volg<strong>en</strong>de: ‘Voor dit<br />

gedeelte van het onderzoek hebb<strong>en</strong> we de tijdschrift<strong>en</strong> voor het schoolvak <strong>Nederland</strong>s (Moer, Lev<strong>en</strong>de<br />

Tal<strong>en</strong> <strong>en</strong> Tsjip/Letter<strong>en</strong> - het tijdschrift Spiegel lijkt nu def<strong>in</strong>itief ter ziele) bekek<strong>en</strong> van oktober 2002 tot<br />

november 2003’ 13 . Wat de sam<strong>en</strong>stellers over Spiegel opmerk<strong>en</strong>, kan <strong>in</strong>middels ook over Moer <strong>en</strong> Tsjip/<br />

Letter<strong>en</strong> gezegd word<strong>en</strong> zodat anno 2008 alle<strong>en</strong> Lev<strong>en</strong>de Tal<strong>en</strong> nog over is. Lev<strong>en</strong>de Tal<strong>en</strong> is het tijdschrift<br />

van de Ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g van Lerar<strong>en</strong> <strong>in</strong> Lev<strong>en</strong>de Tal<strong>en</strong> (VLLT) <strong>en</strong> bestaat uit twee ‘onderdel<strong>en</strong>’: Lev<strong>en</strong>de<br />

Tal<strong>en</strong> Magaz<strong>in</strong>e <strong>en</strong> Lev<strong>en</strong>de Tal<strong>en</strong> Tijdschrift, waarbij het eerste meer populair is <strong>en</strong> het tweede wet<strong>en</strong>schappelijk.<br />

Overig<strong>en</strong>s komt <strong>in</strong> beide blad<strong>en</strong> het hele vak <strong>Nederland</strong>s (<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> ook de Moderne<br />

Vreemde Tal<strong>en</strong>) aan de orde zodat niet <strong>in</strong> elk nummer aandacht is voor <strong>literatuuronderwijs</strong>. Daarnaast<br />

is er het tijdschrift Vaktaal van de Landelijke Ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g Voor Neerlandici. <strong>Het</strong> algem<strong>en</strong>e onderwijstijdschrift<br />

Didaktief besteedt ook af <strong>en</strong> toe aandacht aan <strong>literatuuronderwijs</strong> – <strong>in</strong> ieder geval wordt <strong>in</strong> elk<br />

nummer e<strong>en</strong> jeugdboek gerec<strong>en</strong>seerd.<br />

Naast deze vaktijdschrift<strong>en</strong> is er nog e<strong>en</strong> aantal tijdschrift<strong>en</strong> dat af <strong>en</strong> toe op populair-wet<strong>en</strong>schappelijke<br />

wijze aandacht besteedt aan <strong>literatuuronderwijs</strong>: Leesgoed van NBDBiblion, e<strong>en</strong> tijdschrift over<br />

jeugdliteratuur <strong>en</strong> leesbevorder<strong>in</strong>g voor <strong>in</strong>termediairs die werk<strong>en</strong> met k<strong>in</strong>der<strong>en</strong> <strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> van 4 tot 14<br />

jaar <strong>en</strong> Lez<strong>en</strong>, het tijdschrift voor leesbevorder<strong>in</strong>g <strong>en</strong> literatuureducatie van Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong>. De afgelop<strong>en</strong><br />

ti<strong>en</strong> jaar hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>en</strong>orme afname lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> <strong>in</strong> abonnees <strong>en</strong> dus ook lezers van vaktijdschrift<strong>en</strong>.<br />

8.4 Studiedag<strong>en</strong> <strong>en</strong> overige naschol<strong>in</strong>g<br />

De meeste universiteit<strong>en</strong> waar e<strong>en</strong> lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g <strong>Nederland</strong>s aan verbond<strong>en</strong> is, verzorg<strong>en</strong> ook<br />

naschol<strong>in</strong>g over <strong>literatuuronderwijs</strong>. De Vrije Universiteit Amsterdam bijvoorbeeld, organiseert elk<br />

jaar e<strong>en</strong> aantal studiedag<strong>en</strong> over verschill<strong>en</strong>de onderwerp<strong>en</strong>. De Universiteit van Gron<strong>in</strong>g<strong>en</strong> heeft ieder<br />

jaar <strong>in</strong> februari de ‘Dag van Taal, Kunst<strong>en</strong> <strong>en</strong> Cultuur’ <strong>en</strong> de Leidse Universiteit organiseert <strong>in</strong> januari de<br />

‘Good Practice Day Tal<strong>en</strong>’. Ook onderwijsondersteun<strong>en</strong>de <strong>en</strong> culturele organisaties verzorg<strong>en</strong> gerichte<br />

naschol<strong>in</strong>g.<br />

<strong>Het</strong> Algeme<strong>en</strong> Pedagogisch Studiec<strong>en</strong>trum (APS) houdt ieder jaar <strong>in</strong> april e<strong>en</strong> studiedag over <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

<strong>en</strong> daarnaast zijn er de jaarlijkse confer<strong>en</strong>tie <strong>Het</strong> Schoolvak <strong>Nederland</strong>s <strong>en</strong> de tweejaarlijkse<br />

Dag van het <strong>literatuuronderwijs</strong> van Bulkboek <strong>en</strong> SSS. ‘Lez<strong>en</strong> C<strong>en</strong>traal’, de jaarlijkse confer<strong>en</strong>tie van<br />

Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> gaat soms e<strong>en</strong> keer <strong>in</strong> de drie jaar over het voortgezet onderwijs. Vakdidactiek <strong>en</strong> vak<strong>in</strong>houdelijke<br />

naschol<strong>in</strong>g kom<strong>en</strong> beide aan bod op deze studiedag<strong>en</strong>; de naschol<strong>in</strong>g van universiteit<strong>en</strong> is<br />

vaker vak<strong>in</strong>houdelijk.<br />

13. Bonset, H. (2003). Vakdossiers <strong>Nederland</strong>s. Enschede, SLO.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


Overzicht 2008<br />

18 januari: Good Practice Day Tal<strong>en</strong>, ICLON Leid<strong>en</strong><br />

8 februari: Dag van Taal, Kunst<strong>en</strong> <strong>en</strong> Cultuur, Universiteit Gron<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

18 maart: Lez<strong>en</strong> C<strong>en</strong>traal over lez<strong>en</strong> <strong>in</strong> het vmbo<br />

17 april: Literatuuronderwijs <strong>in</strong> de tweede fase, APS, Utrecht<br />

22 april: Studiedag ‘Literatuur <strong>in</strong> de tweede fase’, VU Amsterdam<br />

7 november: Dag van het Literatuuronderwijs, Rotterdam<br />

14, 15 november: <strong>Het</strong> Schoolvak <strong>Nederland</strong>s, Brussel<br />

Deze dag<strong>en</strong> word<strong>en</strong> over het algeme<strong>en</strong> goed bezocht. <strong>Het</strong> ligt e<strong>en</strong> beetje aan de capaciteit van de <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g.<br />

De VU is de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> gestart met meer studiedag<strong>en</strong>.<br />

Op de studiedag <strong>in</strong> het najaar van 2007 war<strong>en</strong> 40 doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aanwezig die aangav<strong>en</strong> dat ze graag meer<br />

van dit soort naschol<strong>in</strong>g do<strong>en</strong>. Probleem is echter dat de 1040 norm 14 doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> belet om vaker dan e<strong>en</strong><br />

keer per jaar e<strong>en</strong> studiedag te bezoek<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> goed overzicht van wat er <strong>in</strong> e<strong>en</strong> jaar allemaal georganiseerd<br />

wordt, waarbij ook duidelijk aangegev<strong>en</strong> wordt wat er op de betreff<strong>en</strong>de dag<strong>en</strong> aan bod komt, is<br />

nog niet voorhand<strong>en</strong> op <strong>in</strong>ternet.<br />

8.5 Overige <strong>in</strong>itiatiev<strong>en</strong><br />

De projectorganisatie Passionate/Bulkboek organiseert meerdere literaire project<strong>en</strong> voor jonger<strong>en</strong> van<br />

12 tot 18 jaar. E<strong>en</strong> aantal daarvan wordt mogelijk gemaakt door Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> (zie aldaar). Daarnaast<br />

is er de tweejaarlijkse ‘Dag van de Literatuur’, e<strong>en</strong> festivalachtig ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t waarop leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van de<br />

bov<strong>en</strong>bouw k<strong>en</strong>nis kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> met <strong>Nederland</strong>se <strong>en</strong> Vlaamse schrijvers.<br />

Ook de <strong>Nederland</strong>se Taalunie maakt (Vlaams-<strong>Nederland</strong>se) project<strong>en</strong> <strong>en</strong> product<strong>en</strong> mogelijk die het<br />

<strong>literatuuronderwijs</strong> kunn<strong>en</strong> verrijk<strong>en</strong>. Websites als www.boek<strong>en</strong>zoeker.org <strong>en</strong> www.dbnl.org bied<strong>en</strong><br />

respectievelijk e<strong>en</strong> digitale leesadviesdi<strong>en</strong>st <strong>en</strong> digitaal beschikbare literaire tekst<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong>formatie over<br />

auteurs. <strong>Het</strong> leesbevorder<strong>in</strong>gsproject De Inktaap helpt leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> argum<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> over literatuur.<br />

9. Lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

In <strong>Nederland</strong> zijn twee soort<strong>en</strong> lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong>: eerstegraads <strong>en</strong> tweedegraads opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. Met e<strong>en</strong><br />

eerstegraads opleid<strong>in</strong>g verwerf je de bevoegdheid om als doc<strong>en</strong>t <strong>in</strong> het hele voortgezet onderwijs lesgev<strong>en</strong><br />

<strong>in</strong>clusief de exam<strong>en</strong>klass<strong>en</strong> havo <strong>en</strong> vwo. Met e<strong>en</strong> tweedegraads opleid<strong>in</strong>g mag je alle<strong>en</strong> lesgev<strong>en</strong> <strong>in</strong><br />

de onderbouw havo/vwo <strong>en</strong> <strong>in</strong> het hele vmbo.<br />

Eerstegraads lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> door universiteit<strong>en</strong> (universitaire, postdoctorale<br />

lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g) <strong>en</strong> hogeschol<strong>en</strong> (hbo). De opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>in</strong> voltijd <strong>en</strong> deeltijd gegev<strong>en</strong>. In<br />

sommige gevall<strong>en</strong> ook <strong>in</strong> duale vorm. Enkele universiteit<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> ook educatieve masters aan: e<strong>en</strong><br />

comb<strong>in</strong>atie van e<strong>en</strong> vak (e<strong>en</strong> master) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g. Deze opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong> dur<strong>en</strong> 1,5 tot 2 jaar. De<br />

meeste eerstegraads opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> het hbo word<strong>en</strong> <strong>in</strong> deeltijd aangebod<strong>en</strong>, sommige opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong> ook<br />

<strong>in</strong> voltijd. De tweedegraads lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g is e<strong>en</strong> volwaardige hbo-studie die vier jaar duurt. De opleid<strong>in</strong>g<br />

wordt ook <strong>in</strong> deeltijd of <strong>in</strong> duale vorm gegev<strong>en</strong>.<br />

In de eerstegraads opleid<strong>in</strong>g ligt de nadruk op onderwijskunde, pedagogiek <strong>en</strong> vakdidactiek. Op de lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g<br />

aan de Vrije Universiteit Amsterdam bijvoorbeeld ziet het programma er <strong>in</strong> grote lijn<strong>en</strong> als<br />

volgt uit. De helft van de studietijd bestaat uit praktijk op e<strong>en</strong> school voor voortgezet onderwijs. Bij vakdidactiek<br />

wordt aandacht besteed aan het functioner<strong>en</strong> als doc<strong>en</strong>t <strong>in</strong> het betreff<strong>en</strong>de schoolvak. Ook de<br />

<strong>in</strong>houd <strong>en</strong> ontwikkel<strong>in</strong>g van het vak kom<strong>en</strong> aan de orde. Bij algem<strong>en</strong>e didactiek/pedagogiek bereidt de<br />

stud<strong>en</strong>t zich <strong>in</strong> bredere z<strong>in</strong> voor op de praktijk van het voortgezet onderwijs. E<strong>en</strong> aparte plaats neemt<br />

het praktijkonderzoek <strong>in</strong>: hierbij moet e<strong>en</strong> praktijkgericht onderwijsonderzoek word<strong>en</strong> uitgevoerd.<br />

Daarnaast is er e<strong>en</strong> keuzeprogramma. E<strong>en</strong> voorbeeld van e<strong>en</strong> educatieve master op e<strong>en</strong> hogeschool is<br />

e<strong>en</strong> fragm<strong>en</strong>t uit het programma van de Noordelijke Hogeschool Leeuward<strong>en</strong>:<br />

14. De zog<strong>en</strong>aamde 1040-norm werd <strong>in</strong> 2007 <strong>in</strong>gevoerd naar aanleid<strong>in</strong>g van klacht<strong>en</strong> dat er teveel lesur<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> uitvall<strong>en</strong> <strong>in</strong> het<br />

voortgezet onderwijs. Staatssecretaris Van Bijsterveld van Onderwijs stelde dat iedere leerl<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> m<strong>in</strong>imaal 1040 uur per<br />

schooljaar les zou moet<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong>.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 19


20<br />

U besteedt o.a. aandacht aan: letterkunde <strong>in</strong> het studiehuis, spreek-, lees- <strong>en</strong> schrijfvaardigheid <strong>in</strong> het studiehuis,<br />

argum<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>, poëzieanalyse, algem<strong>en</strong>e taalkunde <strong>en</strong> NT2. In de afsluit<strong>en</strong>de fase van uw studie kiest u voor e<strong>en</strong><br />

specialisatie.<br />

<strong>Het</strong> leerplan bestaat uit e<strong>en</strong> vak(didactisch) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> beroepsvoorbereid<strong>en</strong>d deel. Ongeveer twee derde van de tijd (60<br />

EC’s) besteedt u aan vakverdiep<strong>en</strong>de <strong>en</strong> vakdidactische modules. E<strong>en</strong> groot gedeelte van de opleid<strong>in</strong>g besteedt u aan<br />

vakverdiep<strong>en</strong>de modules.<br />

In de vakmodules kom<strong>en</strong> dome<strong>in</strong><strong>en</strong> aan bod die van toepass<strong>in</strong>g zijn op de tweede fase. U kunt hierbij d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan<br />

hoofdonderdel<strong>en</strong> als letterkunde, taalkunde <strong>en</strong> socio-culturele compet<strong>en</strong>tie.<br />

In elk cluster staat e<strong>en</strong> taalvaardigheid c<strong>en</strong>traal. In e<strong>en</strong> aantal modules is er aandacht voor sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>d ler<strong>en</strong>.<br />

Ook wordt <strong>in</strong> veel modules ICT gebruikt waarbij e<strong>en</strong> verband wordt gelegd met de beroepspraktijk.<br />

De <strong>in</strong>houd van het vak <strong>Nederland</strong>s wordt op de universitaire postdoctorale opleid<strong>in</strong>g bek<strong>en</strong>d verondersteld,<br />

doordat de stud<strong>en</strong>t al e<strong>en</strong> doctoraal/master <strong>Nederland</strong>se taal- <strong>en</strong> letterkunde achter de rug heeft.<br />

Zo kan het voorkom<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> eerstegraads leraar die <strong>in</strong> de onderbouw havo/vwo beg<strong>in</strong>t, ge<strong>en</strong> jeugdliteratuur<br />

heeft gelez<strong>en</strong> omdat hij simpelweg dat vak niet gehad heeft tijd<strong>en</strong>s zijn studie <strong>Nederland</strong>s.<br />

De methode die op veel eerstegraads opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gebruikt wordt voor literatuurdidactiek is Literatuur<br />

<strong>en</strong> fictie, e<strong>en</strong> didactische handreik<strong>in</strong>g voor het voortgezet onderwijs van Bolscher, Dirks<strong>en</strong> e.a. 15 .<br />

In de tweedegraads opleid<strong>in</strong>g krijgt de stud<strong>en</strong>t <strong>in</strong> de eerste drie jaar van de opleid<strong>in</strong>g e<strong>en</strong> groot aantal<br />

verplichte vakk<strong>en</strong> waaronder veel literatuur. Dit verschilt natuurlijk per opleid<strong>in</strong>g maar over het algeme<strong>en</strong><br />

is er veel aandacht voor literatuur.<br />

Op de Fontys Lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g Tilburg bijvoorbeeld krijgt m<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de vakk<strong>en</strong>: Inleid<strong>in</strong>g letterkunde,<br />

Letterkunde 1940-1970, Jeugdliteratuur, Bijbel <strong>en</strong> literatuur, Interculturele literatuur, Letterkunde<br />

1970-hed<strong>en</strong>, Wereldliteratuur, Adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>literatuur, Letterkunde 1170-1905, Poëzieanalyse. E<strong>en</strong> voorbeeld<br />

van e<strong>en</strong> beschrijv<strong>in</strong>g van e<strong>en</strong> vak, waar<strong>in</strong> ook Vlaamse literatuur aan bod komt:<br />

Letterkunde 1940-1970<br />

Algeme<strong>en</strong><br />

Cursus: Moderne letterkunde (1940-1970)<br />

SBU: 56 uur<br />

Voltijd studiejaar 1, periode 3<br />

Doc<strong>en</strong>t: J. de Jong<br />

Ingangseis<strong>en</strong>: stud<strong>en</strong>t heeft Inleid<strong>in</strong>g letterkunde gevolgd<br />

Plaats van de cursus <strong>in</strong> het onderwijsprogramma<br />

Deze cursus maakt deel uit van e<strong>en</strong> groter geheel van vier cursuss<strong>en</strong>, die sam<strong>en</strong> de <strong>Nederland</strong>se<br />

literatuurgeschied<strong>en</strong>is van 1170 tot hed<strong>en</strong> behandel<strong>en</strong>. Deze cursuss<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> deel uit van de leerlijn<br />

literatuur <strong>en</strong> cultuur.<br />

15 Bolscher, I., J. Dirks<strong>en</strong>, H. Houkes & S. Van der Kist (2005). Literatuur <strong>en</strong> fictie, e<strong>en</strong> didactische handreik<strong>in</strong>g voor het voortgezet<br />

onderwijs. NBDBiblion.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


Doelstell<strong>in</strong>g<br />

De cursus Letterkunde 1940-1970 geeft e<strong>en</strong> <strong>in</strong>leid<strong>in</strong>g tot het lez<strong>en</strong> van literatuur uit deze <strong>in</strong> literair,<br />

cultureel <strong>en</strong> maatschappelijk opzicht tumultueuze periode. Vanuit het besef dat de literatuur ge<strong>en</strong><br />

geïsoleerd of isoleerbaar maatschappelijk verschijnsel is, maar juist als (sub)systeem deel uitmaakt<br />

van e<strong>en</strong> groter maatschappelijk <strong>en</strong> cultureel (poly)systeem wordt de letterkunde geplaatst naast <strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong>over andere historische verschijnsel<strong>en</strong> uit deze tijd.<br />

Inhoud/werkwijze<br />

Onder <strong>en</strong>ig voorbehoud kom<strong>en</strong> <strong>in</strong> zev<strong>en</strong> bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de onderwerp<strong>en</strong> aan de orde:<br />

1. Inleid<strong>in</strong>g. Periodeoverzicht, opbouw van de cursus, lijst- <strong>en</strong> t<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>eis<strong>en</strong>. <strong>Het</strong> effect van<br />

oorlogsjar<strong>en</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. <strong>Het</strong> naoorlogse herstel van de status quo. De Blaman-<br />

Hermans-Van het Revelijn. De avond<strong>en</strong> (Gerard Reve – 1947), E<strong>en</strong>zaam avontuur (Anna Blaman<br />

– 1948). Opkomst van het exist<strong>en</strong>tialisme.<br />

2. Louis Paul Boon. Maatschappijbeeld van e<strong>en</strong> ‘tedere anarchist’. Boon als vernieuwer van<br />

de <strong>Nederland</strong>stalige literatuur. Aandacht voor Verget<strong>en</strong> straat (1944), Mijn kle<strong>in</strong>e oorlog<br />

(1945/1960) <strong>en</strong> De Kapellek<strong>en</strong>sbaan (1953). Boon als ‘stukjesschrijver’.<br />

3. W.F. Hermans. E<strong>en</strong>l<strong>in</strong>g <strong>in</strong> e<strong>en</strong> sadistisch universum. De onk<strong>en</strong>bare m<strong>en</strong>s <strong>in</strong> zijn absurde wereld.<br />

Aandacht voor Ik heb altijd gelijk (1951), De donkere kamer van Damokles (1958) <strong>en</strong> Nooit meer<br />

slap<strong>en</strong> (1966). De afrek<strong>en</strong><strong>in</strong>g <strong>in</strong> Onder professor<strong>en</strong> (1975).<br />

4. De Vijftigers. K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de experim<strong>en</strong>tele kunst<strong>en</strong>aars van na 1945. Overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />

tuss<strong>en</strong> schilders <strong>en</strong> dichters. E<strong>en</strong> beeld van de Vijftigers. Werk van Remco Campert <strong>en</strong> Lucebert.<br />

5. De Zestigers. Dichters <strong>en</strong> schilders reager<strong>en</strong> op de vorige g<strong>en</strong>eratie <strong>en</strong> op de werkelijkheid. De<br />

tijdschrift<strong>en</strong> Barbarber <strong>en</strong> Gard Sivik. Aandacht voor het werk van K. Schippers.<br />

6. Hella S. Haasse. E<strong>en</strong>l<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de naoorlogse literatuur. Twee manier<strong>en</strong> van literaire geschiedschrijv<strong>in</strong>g<br />

(De Scharlak<strong>en</strong> stad – 1952 <strong>en</strong> Her<strong>en</strong> van de thee – 1992). Ook aandacht voor Bericht<strong>en</strong> van<br />

het blauwe huis – 1986 <strong>en</strong> het boek<strong>en</strong>weekgesch<strong>en</strong>k Transit – 1994)<br />

7. <strong>Het</strong> proza van de protestg<strong>en</strong>eratie. Realisme, experim<strong>en</strong>t <strong>en</strong> reportage. Voorbeeld<strong>en</strong> van cultureel<br />

<strong>en</strong> maatschappelijk verzet: Provo <strong>en</strong> het stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>protest. Aandacht voor Serp<strong>en</strong>t<strong>in</strong>a’s<br />

petticoat (Jan Wolkers – 1961), Breekwater (Sybr<strong>en</strong> Polet – 1961) <strong>en</strong> Bericht aan de ratt<strong>en</strong>kon<strong>in</strong>g<br />

(Harry Mulisch – 1966)<br />

Toets<strong>in</strong>g<br />

(Schriftelijk) t<strong>en</strong>tam<strong>en</strong> over de collegestof <strong>en</strong> over e<strong>en</strong> lijst van zev<strong>en</strong> literaire tekst<strong>en</strong> uit de behandelde<br />

periode. Op de lijst staan t<strong>en</strong>m<strong>in</strong>ste twee dichtbundels. Laat je lijst vooraf goedkeur<strong>en</strong> door<br />

de doc<strong>en</strong>t. Lever je def<strong>in</strong>itieve lijst <strong>in</strong> tijd<strong>en</strong>s het t<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>.<br />

Literatuur<br />

Anbeek, Ton: Geschied<strong>en</strong>is van de literatuur <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> 1885-1985. Amsterdam 19995 (of later)<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 21


22<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


Deel 2: <strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong><br />

1. Structuur van het secundair onderwijs <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong><br />

<strong>Het</strong> secundair onderwijs <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong> bestaat <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe uit 6 studiejar<strong>en</strong> die onderverdeeld zijn <strong>in</strong> 3<br />

grad<strong>en</strong> van 2 jaar. In het beroepssecundair onderwijs (bso) kiez<strong>en</strong> veel leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> ervoor om e<strong>en</strong> 7 e jaar<br />

te volg<strong>en</strong> (i.e. e<strong>en</strong> 3e jaar <strong>in</strong> de 3e graad).<br />

De eerste graad omvat het eerste <strong>en</strong> tweede leerjaar van het secundair onderwijs. In het eerste leerjaar<br />

wordt e<strong>en</strong> onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> het eerste leerjaar A <strong>en</strong> het eerste leerjaar B. <strong>Het</strong> eerste leerjaar B<br />

is bestemd voor leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> leerachterstand opgelop<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> of m<strong>in</strong>der geschikt zijn voor overweg<strong>en</strong>d<br />

theoretisch onderwijs. <strong>Het</strong> vormt dan ook e<strong>en</strong> brugklas tuss<strong>en</strong> lager <strong>en</strong> secundair onderwijs.<br />

Na het eerste leerjaar B kunn<strong>en</strong> de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> overstapp<strong>en</strong> naar het tweede beroepsvoorbereid<strong>en</strong>de leerjaar<br />

van de B-stroom, waar ze extra basisvorm<strong>in</strong>g ontvang<strong>en</strong> of kunn<strong>en</strong> ze overstapp<strong>en</strong> naar het eerste<br />

leerjaar A. Leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die het eerste leerjaar A succesvol afgerond hebb<strong>en</strong>, gaan door naar het tweede<br />

leerjaar van de eerste graad van de A-stroom.<br />

Vanaf de tweede graad kiest de leerl<strong>in</strong>g voor e<strong>en</strong> bepaalde studiericht<strong>in</strong>g b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het algeme<strong>en</strong> secundair<br />

onderwijs (aso), het technisch secundair onderwijs (tso), het kunstsecundair onderwijs (kso) of het<br />

beroepssecundair onderwijs (bso).<br />

In het aso wordt de nadruk gelegd op e<strong>en</strong> ruime, algem<strong>en</strong>e vorm<strong>in</strong>g die e<strong>en</strong> stevige basis moet bied<strong>en</strong><br />

voor wie wil studer<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> hogeschool of aan e<strong>en</strong> universiteit.<br />

In het tso is naast aandacht voor e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e, ruime vorm<strong>in</strong>g, ook aandacht voor technisch-theoretische<br />

vakk<strong>en</strong>. Na het tso is de jongere <strong>in</strong> veel gevall<strong>en</strong> <strong>in</strong> staat om e<strong>en</strong> beroep uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong>. Hij/zij kan<br />

er ook voor kiez<strong>en</strong> om verder te studer<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> hogeschool of aan e<strong>en</strong> universiteit. Bij e<strong>en</strong> tso-opleid<strong>in</strong>g<br />

hoort naast theorie ook praktijk.<br />

<strong>Het</strong> kso koppelt (meestal) e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e, ruime vorm<strong>in</strong>g aan e<strong>en</strong> actieve kunstbeoef<strong>en</strong><strong>in</strong>g. Na het kso<br />

is de leerl<strong>in</strong>g <strong>in</strong> veel gevall<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de gevormd om e<strong>en</strong> beroep uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de discipl<strong>in</strong>e<br />

van de kunst (b<strong>in</strong>n<strong>en</strong>huisarchitectuur, beeld<strong>en</strong>d kunst<strong>en</strong>…). Hij/zij kan er ook voor kiez<strong>en</strong> om over te<br />

stapp<strong>en</strong> naar het hoger onderwijs (hogeschool of universiteit).<br />

<strong>Het</strong> bso biedt e<strong>en</strong> praktische onderwijsvorm waar<strong>in</strong> de jongere e<strong>en</strong> specifiek beroep aanleert, terwijl<br />

hij/zij ook algem<strong>en</strong>e vorm<strong>in</strong>g ontvangt.<br />

In de derde graad wordt de vorm<strong>in</strong>g meer specifiek <strong>en</strong> verfijnd met het oog op de uite<strong>in</strong>delijke beroepskeuze<br />

of de ev<strong>en</strong>tuele studieplann<strong>en</strong> <strong>in</strong> het hoger onderwijs. B<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de derde graad is het mogelijk om<br />

nog e<strong>en</strong> derde jaar te volg<strong>en</strong> om zich te specialiser<strong>en</strong> of om zich extra voor te bereid<strong>en</strong> op het hoger<br />

onderwijs.<br />

Na het tweede jaar van de derde graad <strong>in</strong> e<strong>en</strong> richt<strong>in</strong>g b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het aso, tso of kso of na het derde jaar<br />

b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> e<strong>en</strong> richt<strong>in</strong>g van het bso ontvangt de leerl<strong>in</strong>g e<strong>en</strong> diploma secundair onderwijs. Na het tweede<br />

jaar van de derde graad van het bso ontvangt de leerl<strong>in</strong>g ge<strong>en</strong> diploma, maar e<strong>en</strong> getuigschrift 16 .<br />

2. E<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> literatuur<br />

2.1 Algeme<strong>en</strong><br />

De e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgesteld door de Entiteit Curriculum van het Vlaamse m<strong>in</strong>isterie van onderwijs<br />

(ex-DVO) <strong>en</strong> zijn vastgelegd <strong>in</strong> e<strong>en</strong> decreet. Ze omvatt<strong>en</strong> de m<strong>in</strong>imumdoel<strong>en</strong> op het vlak van<br />

k<strong>en</strong>nis, <strong>in</strong>zicht <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> die de overheid noodzakelijk <strong>en</strong> bereikbaar acht voor e<strong>en</strong> bepaalde leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>populatie.<br />

Voor het lager onderwijs zijn er <strong>en</strong>kel e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor het e<strong>in</strong>de van de basisschool.<br />

Voor het gewoon secundair onderwijs zijn de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> vastgelegd per graad <strong>en</strong> per onderwijsvorm.<br />

E<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vakgebond<strong>en</strong> <strong>en</strong> vakoverschrijd<strong>en</strong>d zijn.<br />

16. Naast het voltijds secundair onderwijs is er op het niveau van de derde graad ook het deeltijds beroepssecundair onderwijs (dbso).<br />

Bij dergelijk onaderwijs wordt van de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> verwacht dat ze tijd<strong>en</strong>s het schooljaar 15 lesur<strong>en</strong>/week volg<strong>en</strong>. Tijd<strong>en</strong>s de overige tijd<br />

kunn<strong>en</strong> ze werkervar<strong>in</strong>g opdo<strong>en</strong>. Daartoe kunn<strong>en</strong> ze e<strong>en</strong> deeltijdse arbeids- of stageovere<strong>en</strong>komst sluit<strong>en</strong> of kunn<strong>en</strong> ze <strong>in</strong> e<strong>en</strong> familiebedrijf<br />

werk<strong>en</strong>. Daarnaast zijn er nog andere soort<strong>en</strong> vorm<strong>in</strong>g die erk<strong>en</strong>d zijn <strong>in</strong> het kader van de deeltijdse leerplicht. Zo bereid<strong>en</strong><br />

de midd<strong>en</strong>standsopleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> voor op e<strong>en</strong> vak <strong>in</strong> e<strong>en</strong> kle<strong>in</strong>e of middelgrote ondernem<strong>in</strong>g.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 23


24<br />

De ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong> omvatt<strong>en</strong> de m<strong>in</strong>imumdoel<strong>en</strong> op het vlak van k<strong>en</strong>nis, <strong>in</strong>zicht, vaardighed<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> attitudes die de onderwijsoverheid w<strong>en</strong>selijk acht voor e<strong>en</strong> bepaalde leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>populatie. Er zijn<br />

ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong> voor het kleuteronderwijs, de B-stroom van het secundair onderwijs, het buit<strong>en</strong>gewoon<br />

onderwijs <strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong>kort ook voor de onthaalklas anderstalige nieuwkomers <strong>in</strong> het secundair<br />

onderwijs. Ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vakgebond<strong>en</strong> of vakoverschrijd<strong>en</strong>d zijn.<br />

2.2 E<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong> <strong>in</strong> het secundair onderwijs<br />

2.2.1 Eerste graad<br />

In het eerste leerjaar A wordt e<strong>en</strong> onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> de basisvorm<strong>in</strong>g <strong>en</strong> het keuzegedeelte.<br />

Voor de basisvorm<strong>in</strong>g zijn er vakgebond<strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> geformuleerd. Voor het keuzegedeelte formuleert<br />

de overheid ge<strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> of ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong>.<br />

In het eerste leerjaar B wordt ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> de basisvorm<strong>in</strong>g <strong>en</strong> het keuzegedeelte.<br />

In teg<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g tot het eerste leerjaar A, zijn er voor de basisvorm<strong>in</strong>g ge<strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong>, maar<br />

ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong> geformuleerd. Voor het keuzegedeelte formuleert de overheid noch e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong><br />

noch ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong>.<br />

In het beroepsvoorbereid<strong>en</strong>d leerjaar maakt m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> onderscheid tuss<strong>en</strong> de basisvorm<strong>in</strong>g <strong>en</strong> de beroep<strong>en</strong>veld<strong>en</strong>.<br />

Soms is er sprake van e<strong>en</strong> keuzegedeelte. Voor de basisvorm<strong>in</strong>g zijn ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong><br />

geformuleerd. Noch voor de beroep<strong>en</strong>veld<strong>en</strong>, noch voor het keuzegedeelte formuleert de overheid<br />

e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> of ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong>.<br />

In het tweede leerjaar A maakt m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> onderscheid tuss<strong>en</strong> de basisvorm<strong>in</strong>g <strong>en</strong> de basisopties. Voor de<br />

basisvorm<strong>in</strong>g zijn er vakgebond<strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> geformuleerd. Voor de basisopties formuleert de overheid<br />

ge<strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> of ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong>.<br />

Schematisch:<br />

A-stroom<br />

B-stroom<br />

(bron: http://ond.vlaander<strong>en</strong>.be/dvo/secundair/<strong>in</strong>dex.htm).<br />

2.2.2 Tweede <strong>en</strong> derde graad<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong><br />

1. vakgebond<strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor de basisvorm<strong>in</strong>g<br />

2. vakoverschrijd<strong>en</strong>de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong><br />

1. vakgebond<strong>en</strong> ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong> voor de<br />

basisvorm<strong>in</strong>g<br />

2. vakoverschrijd<strong>en</strong>de ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong><br />

Wat betreft de tweede <strong>en</strong> de derde graad van het secundair onderwijs, wordt b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de studiericht<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> de basisvorm<strong>in</strong>g, het specifieke gedeelte <strong>en</strong> het complem<strong>en</strong>taire<br />

gedeelte. Voor de basisvorm<strong>in</strong>g zijn er vakgebond<strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> geformuleerd. Voor het specifieke<br />

gedeelte van e<strong>en</strong> opleid<strong>in</strong>g word<strong>en</strong> specifieke e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> ontwikkeld. Dat zijn doel<strong>en</strong> die betrekk<strong>in</strong>g<br />

hebb<strong>en</strong> op de vaardighed<strong>en</strong>, de specifieke k<strong>en</strong>nis, <strong>in</strong>zicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> attitudes waarover e<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g van het<br />

voltijds secundair onderwijs moet beschikk<strong>en</strong> om vervolgonderwijs aan te kunn<strong>en</strong> vatt<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of om als<br />

beg<strong>in</strong>n<strong>en</strong>d beroepsbeoef<strong>en</strong>aar te kunn<strong>en</strong> funger<strong>en</strong>. Specifieke e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> zijn mom<strong>en</strong>teel <strong>en</strong>kel ontwikkeld<br />

voor het aso. De specifieke e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor de pool ‘Topsport’ geld<strong>en</strong> ook voor het tso. Voor<br />

het complem<strong>en</strong>taire gedeelte van de tweede <strong>en</strong> de derde graad formuleert de overheid ge<strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong><br />

of ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong>.


Schematisch:<br />

aso<br />

tso<br />

kso<br />

bso<br />

tweede graad derde graad<br />

1. vakgebond<strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor<br />

de basisvorm<strong>in</strong>g<br />

2. vakoverschrijd<strong>en</strong>de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong><br />

1. vakgebond<strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor<br />

de basisvorm<strong>in</strong>g<br />

2. vakoverschrijd<strong>en</strong>de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong><br />

1. vakgebond<strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor de<br />

basisvorm<strong>in</strong>g<br />

2. vakoverschrijd<strong>en</strong>de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong><br />

1. vakgebond<strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor<br />

de basisvorm<strong>in</strong>g<br />

2. vakoverschrijd<strong>en</strong>de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong><br />

(bron: http://ond.vlaander<strong>en</strong>.be/dvo/secundair/<strong>in</strong>dex.htm).<br />

1. vakgebond<strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor<br />

de basisvorm<strong>in</strong>g<br />

2. vakoverschrijd<strong>en</strong>de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong><br />

3. specifieke e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong><br />

1. vakgebond<strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor<br />

de basisvorm<strong>in</strong>g<br />

2. vakoverschrijd<strong>en</strong>de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong><br />

3. specifieke e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> Topsport<br />

1. vakgebond<strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor de<br />

basisvorm<strong>in</strong>g<br />

2. vakoverschrijd<strong>en</strong>de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong><br />

1. vakgebond<strong>en</strong> e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor<br />

de basisvorm<strong>in</strong>g<br />

2. vakoverschrijd<strong>en</strong>de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong><br />

2.3 E<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong> <strong>in</strong> het secundair onderwijs voor het vak <strong>Nederland</strong>s –<br />

focus op literatuur<br />

2.3.1 Eerste graad<br />

In de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor <strong>Nederland</strong>s, geformuleerd voor de A-stroom van de eerste graad van het secundair<br />

onderwijs, treff<strong>en</strong> we ge<strong>en</strong> apart luik ‘literatuur’ aan. Dat betek<strong>en</strong>t echter niet dat <strong>in</strong> de eerste graad<br />

ge<strong>en</strong> aandacht wordt besteed aan literatuur <strong>en</strong> literaire compet<strong>en</strong>ties. B<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het luik ‘lez<strong>en</strong>’ wordt<br />

immers naast het verwerv<strong>en</strong> van leesvaardighed<strong>en</strong> (zowel technisch als functioneel), ook expliciet<br />

stilgestaan bij compet<strong>en</strong>ties die b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het literaire lez<strong>en</strong> van belang zijn:<br />

(9) De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de tekstsoort<strong>en</strong> voor leeftijdsg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> (verwerk<strong>in</strong>gsniveau:<br />

structurer<strong>en</strong>):<br />

• schema’s <strong>en</strong> tabell<strong>en</strong>;<br />

• de ondertitel<strong>in</strong>g bij <strong>in</strong>formatieve <strong>en</strong> ontspann<strong>en</strong>de televisieprogramma’s;<br />

• studietekst<strong>en</strong>;<br />

• fictionele tekst<strong>en</strong>.<br />

(12) De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> gepaste situaties e<strong>en</strong> bereidheid om:<br />

• zich <strong>in</strong> te lev<strong>en</strong> <strong>in</strong> fictionele tekstsoort<strong>en</strong>;<br />

• hun persoonlijke waarder<strong>in</strong>g <strong>en</strong> voorkeur voor bepaalde tekst<strong>en</strong> uit te sprek<strong>en</strong>.<br />

In de ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong> voor <strong>Nederland</strong>s, geformuleerd voor de B-stroom van de eerste graad van<br />

het secundair onderwijs, wordt expliciet – zij het <strong>in</strong> heel beperkte mate – aandacht besteed aan literatuur.<br />

In één van de ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong> wordt immers beoogd dat leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> “leesplezier [zoud<strong>en</strong>]<br />

verwerv<strong>en</strong> zoals voor jeugdliteratuur, historische verhal<strong>en</strong>, hobbylectuur, stripverhal<strong>en</strong>…” (25).<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 25


26<br />

2.3.2 Tweede graad<br />

In de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong>, bestemd voor de tweede graad van het secundair onderwijs, v<strong>in</strong>d<strong>en</strong> we naast de<br />

rubriek<strong>en</strong> ‘luister<strong>en</strong>’, ‘sprek<strong>en</strong>/gesprekk<strong>en</strong> voer<strong>en</strong>’, ‘lez<strong>en</strong>’, ‘schrijv<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> ‘taalbeschouw<strong>in</strong>g’, ook de<br />

rubriek ‘literatuur’ terug. De <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g van de rubriek ‘literatuur’ hangt af van de specifieke onderwijsvorm.<br />

Zo word<strong>en</strong> <strong>in</strong> de tweede graad zes e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor het aso geformuleerd die heel expliciet<br />

betrekk<strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> op het onderwijz<strong>en</strong> van literatuur. Voor het tso <strong>en</strong> het kso gaat het om vijf. In teg<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g<br />

tot het tso <strong>en</strong> het kso wordt <strong>in</strong> de ‘e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> literatuur’ voor het aso de nadruk gelegd op de<br />

ontwikkel<strong>in</strong>g van e<strong>en</strong> begripp<strong>en</strong>apparaat (literair-wet<strong>en</strong>schappelijk jargon). De ‘e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> literatuur’<br />

die geformuleerd zijn voor het tso overlapp<strong>en</strong> volledig met de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor het kso. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is er<br />

ook e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijke overlap met de ‘e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> literatuur’, zoals geformuleerd voor het aso:<br />

2.3.2.1 algeme<strong>en</strong> secundair onderwijs<br />

(30) De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vanuit e<strong>en</strong> tekstervar<strong>en</strong>de <strong>en</strong> tekstbestuder<strong>en</strong>de manier van lez<strong>en</strong>:<br />

(a) verschill<strong>en</strong> aanwijz<strong>en</strong> <strong>in</strong> de b<strong>en</strong>ader<strong>in</strong>g van de werkelijkheid <strong>in</strong>:<br />

• fictionele <strong>en</strong> zakelijke tekst<strong>en</strong>;<br />

• verhaal, gedicht <strong>en</strong> toneeltekst;<br />

• twee strom<strong>in</strong>g<strong>en</strong>;<br />

(b) de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van:<br />

• column, kortverhaal, (jeugd)roman, jeugdpoëzie;<br />

• strip, jeugdtheater, tv-drama, soap;<br />

(c) verhaalelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>: personages, spann<strong>in</strong>g, thema, tijd, ruimte,<br />

ik- <strong>en</strong> hij-verteller.<br />

(31) De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong>:<br />

(a) hun tekstkeuze toelicht<strong>en</strong>;<br />

(b) hun leeservar<strong>in</strong>g verwoord<strong>en</strong> (<strong>in</strong>houd van het werk weergev<strong>en</strong>, eig<strong>en</strong> m<strong>en</strong><strong>in</strong>g weergev<strong>en</strong>);<br />

(c) hun eig<strong>en</strong> tekstkeuze <strong>in</strong> leeservar<strong>in</strong>g docum<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>.<br />

(32) De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>in</strong>formatie over literatuur verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>. Zij mak<strong>en</strong> hierbij k<strong>en</strong>nis<br />

met het aanbod van <strong>in</strong>formatiekanal<strong>en</strong> zoals: bibliotheek, krant, tijdschrift, radio- <strong>en</strong> tv-programma’s,<br />

multimedia.<br />

(33) De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bij deze activiteit<strong>en</strong> gebruik mak<strong>en</strong> van de gepaste leesstrategieën.<br />

(34) De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bij deze activiteit<strong>en</strong> gebruik mak<strong>en</strong> van het bijbehor<strong>en</strong>de begripp<strong>en</strong>apparaat.<br />

(35) De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> zijn bereid om:<br />

(a) literaire tekst<strong>en</strong> te lez<strong>en</strong>;<br />

(b) over hun eig<strong>en</strong> literaire leeservar<strong>in</strong>g te sprek<strong>en</strong> <strong>en</strong> te schrijv<strong>en</strong>.<br />

2.3.2.2 kunstsecundair onderwijs / technisch secundair onderwijs<br />

(30) De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vanuit e<strong>en</strong> tekstervar<strong>en</strong>de manier van lez<strong>en</strong>:<br />

(a) verschill<strong>en</strong> aanwijz<strong>en</strong> <strong>in</strong> de b<strong>en</strong>ader<strong>in</strong>g van de werkelijkheid <strong>in</strong>:<br />

• fictie <strong>en</strong> non-fictie;<br />

• verhaal, gedicht, toneeltekst;<br />

• twee strom<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />

(b) <strong>en</strong>kele literaire vorm<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>:<br />

• column, verhaal, (jeugd)roman, jeugdpoëzie;<br />

• strip, tv-drama, soap, jeugdtheater.<br />

(c) <strong>in</strong> de tekst<strong>en</strong> die ze lez<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele verhaalelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>: personage, spann<strong>in</strong>g, thema, tijd,<br />

ruimte, ik- <strong>en</strong> hij-verteller.<br />

(d) de keuze van sommige verhaalelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> toelicht<strong>en</strong>: personage, tijd <strong>en</strong> ruimte.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


(31) Idem algeme<strong>en</strong> secundair onderwijs (31)<br />

(32) Idem algeme<strong>en</strong> secundair onderwijs (32)<br />

(33) Idem algeme<strong>en</strong> secundair onderwijs (33)<br />

(34) Idem algeme<strong>en</strong> secundair onderwijs (35)<br />

2.3.2.3 beroepssecundair onderwijs<br />

Voor het beroepssecundair onderwijs word<strong>en</strong> de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong>, bestemd voor het vak <strong>Nederland</strong>s, sam<strong>en</strong><br />

geformuleerd met de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor maatschappelijke vorm<strong>in</strong>g <strong>en</strong> wiskunde. <strong>Het</strong> geheel vormt de<br />

e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor het Project Algem<strong>en</strong>e Vakk<strong>en</strong> (PAV) 17 . In teg<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g tot de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s,<br />

bestemd voor de tweede graad van het aso, tso <strong>en</strong> kso, wordt <strong>in</strong> de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> PAV niet expliciet aandacht<br />

besteed aan literatuur. Dit betek<strong>en</strong>t echter niet dat literaire vorm<strong>in</strong>g compleet afwezig is <strong>in</strong> de<br />

tweede graad van het bso.<br />

Onder de compon<strong>en</strong>t ‘functionele taalvaardigheid’ lez<strong>en</strong> we immers dat van de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> verwacht<br />

wordt dat ze “<strong>in</strong>formatief kunn<strong>en</strong> luister<strong>en</strong> <strong>en</strong> lez<strong>en</strong>” (http://www.ond.vlaander<strong>en</strong>.be/dvo/<br />

secundair/2degraad/bso/e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong>/pav.htm). Mogelijk kan het literaire lez<strong>en</strong> hier e<strong>en</strong> rol bij spel<strong>en</strong><br />

(zie ook verder: leerplann<strong>en</strong>).<br />

2.3.3 Derde graad<br />

Net zoals <strong>in</strong> de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong>, bestemd voor de tweede graad van het secundair onderwijs, v<strong>in</strong>d<strong>en</strong> we<br />

ook <strong>in</strong> de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong>, bestemd voor de derde graad van het secundair onderwijs, naast de rubriek<strong>en</strong><br />

‘luister<strong>en</strong>’, ‘sprek<strong>en</strong>/gesprekk<strong>en</strong> voer<strong>en</strong>’, ‘lez<strong>en</strong>’, ‘schrijv<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> ‘taalbeschouw<strong>in</strong>g’, de rubriek ‘literatuur’<br />

terug. Opnieuw stell<strong>en</strong> we vast dat de <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g van de rubriek ‘literatuur’ afhangt van de specifieke<br />

onderwijsvorm. Zo word<strong>en</strong>, analoog aan de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor de tweede graad, zes e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor het<br />

aso geformuleerd die heel expliciet betrekk<strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> op het onderwijz<strong>en</strong> van literatuur. Voor het tso<br />

<strong>en</strong> het kso gaat het nog steeds om vijf. In de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> ‘literatuur’ voor het aso wordt opnieuw aandacht<br />

besteed aan de ontwikkel<strong>in</strong>g van e<strong>en</strong> begripp<strong>en</strong>apparaat (uiteraard voortbouw<strong>en</strong>d op het reeds<br />

verworv<strong>en</strong> literair-wet<strong>en</strong>schappelijk jargon). En wederom geldt dat ‘e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> literatuur’ die geformuleerd<br />

zijn voor het tso volledig overlapp<strong>en</strong> met deze voor het kso. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> we vast dat er<br />

met betrekk<strong>in</strong>g tot de ‘e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> literatuur’, bestemd voor de derde graad tso <strong>en</strong> kso, e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijke<br />

overlap is met de ‘e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> literatuur’, zoals geformuleerd voor het aso:<br />

2.3.3.1 algeme<strong>en</strong> secundair onderwijs<br />

(23) De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vanuit e<strong>en</strong> tekstervar<strong>en</strong>de <strong>en</strong> tekstbestuder<strong>en</strong>de manier van lez<strong>en</strong><br />

(a) literaire tekst<strong>en</strong> uit hed<strong>en</strong> <strong>en</strong> verled<strong>en</strong> <strong>in</strong>terpreter<strong>en</strong>, analyser<strong>en</strong> <strong>en</strong> evaluer<strong>en</strong>. Ze kunn<strong>en</strong> daarbij<br />

verband<strong>en</strong> legg<strong>en</strong><br />

• b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> tekst<strong>en</strong>;<br />

• tuss<strong>en</strong> tekst<strong>en</strong>;<br />

• tuss<strong>en</strong> tekst<strong>en</strong> <strong>en</strong> het brede socioculturele veld;<br />

• tuss<strong>en</strong> tekst <strong>en</strong> auteur;<br />

• tuss<strong>en</strong> tekst<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun multimediale omgev<strong>in</strong>g.<br />

(b) verslag uitbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> over de eig<strong>en</strong> ervar<strong>in</strong>g<strong>en</strong> met literaire tekst<strong>en</strong> uit hed<strong>en</strong> <strong>en</strong> verled<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

deze ervar<strong>in</strong>g<strong>en</strong> toets<strong>en</strong> aan andere <strong>in</strong>terpretaties <strong>en</strong> aan waardeoordel<strong>en</strong> over tekst<strong>en</strong>. In de hierbov<strong>en</strong><br />

vermelde activiteit<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> aan bod:<br />

• poëzie;<br />

• proza;<br />

• theatervoorstell<strong>in</strong>g.<br />

17. In Project Algem<strong>en</strong>e Vakk<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> attitudes om als volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> adequaat <strong>en</strong> z<strong>in</strong>vol te<br />

functioner<strong>en</strong> <strong>in</strong> de maatschappij (i.e. de onmiddellijke leefomgev<strong>in</strong>g, verankerd <strong>in</strong> e<strong>en</strong> Vlaamse, Belgische, Europese <strong>en</strong><br />

mondiale werkelijkheid. <strong>Het</strong> vak PAV wil e<strong>en</strong> krachtige leeromgev<strong>in</strong>g creër<strong>en</strong> die aan het onderwijs <strong>en</strong> aan de opvoed<strong>in</strong>g van<br />

bso-leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> méér toevoegt dan de som van de afzonderlijke vakk<strong>en</strong> (leerplan PAV derde graad; D/2003/0279/001).<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 27


28<br />

(24) De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hun tekstkeuze <strong>en</strong> hun leeservar<strong>in</strong>g beschrijv<strong>en</strong>, evaluer<strong>en</strong> <strong>en</strong> docum<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />

<strong>in</strong> e<strong>en</strong> leesdossier.<br />

(25) De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>in</strong>formatie over literaire tekst<strong>en</strong> verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwerk<strong>en</strong>. Zij kunn<strong>en</strong> hierbij<br />

gebruik mak<strong>en</strong> van <strong>in</strong>formatiekanal<strong>en</strong>: bibliotheek, krant<strong>en</strong> <strong>en</strong> tijdschrift<strong>en</strong>, radio- <strong>en</strong> tv-programma’s,<br />

<strong>in</strong>ternet <strong>en</strong> cd-rom.<br />

(26) De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bij deze activiteit<strong>en</strong> gebruik mak<strong>en</strong> van gepaste leesstrategieën.<br />

(27) De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> doelbewust gegev<strong>en</strong>s, begripp<strong>en</strong> <strong>en</strong> werkwijz<strong>en</strong> hanter<strong>en</strong> om de bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde<br />

tak<strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong>.<br />

(28) De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> zijn bereid om:<br />

(a) literaire tekst<strong>en</strong> te lez<strong>en</strong>;<br />

(b) over hun eig<strong>en</strong> leeservar<strong>in</strong>g met ander<strong>en</strong> te sprek<strong>en</strong> <strong>en</strong> erover te schrijv<strong>en</strong>;<br />

(c) hun leeservar<strong>in</strong>g <strong>in</strong> maatschappelijke context(<strong>en</strong>) te plaats<strong>en</strong>;<br />

(d) hun persoonlijke leeservar<strong>in</strong>g te toets<strong>en</strong> aan die van ander<strong>en</strong>.<br />

2.3.3.2 kunstsecundair onderwijs / technisch secundair onderwijs<br />

(23) De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vanuit e<strong>en</strong> tekstervar<strong>en</strong>de manier van lez<strong>en</strong> vormelijke <strong>en</strong> <strong>in</strong>houdelijke elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

van bijvoorbeeld proza, poëzie, theatervoorstell<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, (tv)-drama, (ver)film(<strong>in</strong>g) herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />

(24) idem algeme<strong>en</strong> secundair onderwijs (24)<br />

(25) idem algeme<strong>en</strong> secundair onderwijs (25)<br />

(26) idem algeme<strong>en</strong> secundair onderwijs (26)<br />

(27) idem algeme<strong>en</strong> secundair onderwijs (28)<br />

2.3.3.3 beroepssecundair onderwijs<br />

Net zoals voor de tweede graad word<strong>en</strong> de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor de derde graad van het bso, bestemd voor<br />

het vak <strong>Nederland</strong>s, geformuleerd <strong>in</strong> de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> voor PAV. Opnieuw wordt niet expliciet aandacht<br />

besteed aan literatuur. Dat hoeft echter niet te betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat literaire vorm<strong>in</strong>g compleet afwezig is <strong>in</strong> de<br />

derde graad van het bso. Onder de compon<strong>en</strong>t ‘functionele taalvaardigheid’ lez<strong>en</strong> we immers dat van de<br />

leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> verwacht wordt dat ze “uit mondel<strong>in</strong>ge <strong>en</strong> schriftelijke <strong>in</strong>formatie de ess<strong>en</strong>tie kunn<strong>en</strong> hal<strong>en</strong>”<br />

(http://www.ond.vlaander<strong>en</strong>.be/dvo/secundair/3degraad/bso/e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong>/pav.htm). Mogelijk kan het<br />

lez<strong>en</strong> van literatuur hier e<strong>en</strong> rol <strong>in</strong> spel<strong>en</strong> (zie ook verder: leerplann<strong>en</strong>).<br />

3. Leerplann<strong>en</strong><br />

3.1 Algeme<strong>en</strong><br />

Leerplann<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> beschouwd word<strong>en</strong> als vertal<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> naar de onderwijspraktijk.<br />

Terwijl e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> heel algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> ruim <strong>in</strong>terpreteerbaar zijn, zijn de leerplann<strong>en</strong> net heel specifiek –<br />

zij het met de nodige ruimte voor eig<strong>en</strong> <strong>in</strong>br<strong>en</strong>g <strong>en</strong> creativiteit.<br />

In teg<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g tot de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> <strong>en</strong> de ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> de leerplann<strong>en</strong> niet (meer) door het<br />

Vlaamse M<strong>in</strong>isterie van Onderwijs opgesteld. Leerplann<strong>en</strong> opstell<strong>en</strong> is theoretisch gezi<strong>en</strong> de bevoegdheid<br />

van de <strong>in</strong>richt<strong>en</strong>de macht van e<strong>en</strong> school 18 , maar <strong>in</strong> praktijk word<strong>en</strong> ze (meestal) opgemaakt door de<br />

koepels van de <strong>in</strong>richt<strong>en</strong>de macht<strong>en</strong>. De koepels hebb<strong>en</strong> echter ge<strong>en</strong> volledige ‘carte blanche’ <strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

hun leerplan steeds ter goedkeur<strong>in</strong>g voor te legg<strong>en</strong> aan de onderwijs<strong>in</strong>spectie. Alvor<strong>en</strong>s ze goedgekeurd<br />

word<strong>en</strong>, gaat de <strong>in</strong>spectie na of wat beschrev<strong>en</strong> staat <strong>in</strong> de leerplann<strong>en</strong> beantwoordt aan de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> of<br />

de ontwikkel<strong>in</strong>gsdoel<strong>en</strong>. Doorgaans nem<strong>en</strong> schol<strong>en</strong> de leerplann<strong>en</strong> van de koepels over, al hebb<strong>en</strong> ze dus<br />

de vrijheid om zelf e<strong>en</strong> leerplan op te stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij de <strong>in</strong>spectie ter goedkeur<strong>in</strong>g neer te legg<strong>en</strong>.<br />

18. De <strong>in</strong>richt<strong>en</strong>de macht van e<strong>en</strong> school bestaat uit e<strong>en</strong> aantal vrijwilligers die op de één of andere manier aff<strong>in</strong>iteit hebb<strong>en</strong> met de<br />

school <strong>in</strong> kwestie (bv. het eig<strong>en</strong> k<strong>in</strong>d volgt er less<strong>en</strong>). De led<strong>en</strong> van de <strong>in</strong>richt<strong>en</strong>de macht zijn niet per def<strong>in</strong>itie m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />

pedagogische achtergrond (onderwijskundig<strong>en</strong>, leerkracht<strong>en</strong>, opvoeders…).<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


Vlaander<strong>en</strong> telt vier grote koepels:<br />

1. het VVKSO (het Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs);<br />

2. het GO! (geme<strong>en</strong>schapsonderwijs);<br />

3. het OVSG (het Onderwijssecretariaat Van de Sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>);<br />

4. het POV (het Prov<strong>in</strong>ciaal Onderwijs Vlaander<strong>en</strong>).<br />

Daarnaast zijn er nog vier kle<strong>in</strong>ere koepelorganisaties die elkaar ontmoet<strong>en</strong> <strong>in</strong> het OKO (Overleg Kle<strong>in</strong>e<br />

Onderwijsverstrekkers), e<strong>en</strong> overlegplatform 19 :<br />

1. de FOPEM (de Federatie van Onafhankelijke Pluralistische Emancipatorische Methodeschol<strong>en</strong>);<br />

2. de Federatie van Rudolf Ste<strong>in</strong>erschol<strong>en</strong> <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong>;<br />

3. de IPCO (de Raad van Inricht<strong>en</strong>de Macht<strong>en</strong> van het Protestants Christelijk Onderwijs);<br />

4. het VOOP (het Vlaams Onderwijs Overleg Platform).<br />

3.2 Leerplann<strong>en</strong> <strong>en</strong> het onderwijs <strong>Nederland</strong>s <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong> 20<br />

Voor (bijna) elk vak dat <strong>in</strong> het secundair onderwijs onderwez<strong>en</strong> wordt, bestaat per graad e<strong>en</strong> leerplan.<br />

<strong>Het</strong> schoolvak <strong>Nederland</strong>s vormt hier ge<strong>en</strong> uitzonder<strong>in</strong>g op. Problematisch voor wie <strong>in</strong> kaart wil<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> hoe het onderwijs <strong>Nederland</strong>s er <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong> <strong>in</strong> praktijk uitziet, is het feit dat de hoger vermelde<br />

koepelorganisaties elk hun eig<strong>en</strong> vertal<strong>in</strong>g van de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s hebb<strong>en</strong>. Concreet is<br />

het dus zo dat de verschill<strong>en</strong>de koepelorganisaties elk hun eig<strong>en</strong> leerplan <strong>Nederland</strong>s hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat die<br />

leerplann<strong>en</strong> er ook net iets anders uitzi<strong>en</strong>. Toch stell<strong>en</strong> we vast dat de leerplann<strong>en</strong> niet <strong>in</strong> die mate van<br />

elkaar verschill<strong>en</strong> dat ze ertoe leid<strong>en</strong> dat het onderwijs <strong>Nederland</strong>s <strong>in</strong> het veld op e<strong>en</strong> totaal verschill<strong>en</strong>de<br />

manier<strong>en</strong> wordt vormgegev<strong>en</strong>. Vaak gaat het slechts om acc<strong>en</strong>tverschill<strong>en</strong>, die <strong>in</strong> grote mate toe<br />

te schrijv<strong>en</strong> zijn aan de specifieke onderwijsfilosofie 21 . Wel bied<strong>en</strong> de leerplann<strong>en</strong> ruimte voor eig<strong>en</strong><br />

<strong>in</strong>br<strong>en</strong>g, waardoor er <strong>in</strong> de praktijk theoretisch grote verschill<strong>en</strong> mogelijk zijn tuss<strong>en</strong> schol<strong>en</strong>, zelfs<br />

wanneer ze gebruik mak<strong>en</strong> van één <strong>en</strong> het hetzelfde leerplan.<br />

In wat volgt belicht<strong>en</strong> we achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>s de leerplann<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s van het VVKSO, het GO!,<br />

het OVSG <strong>en</strong> het POV. Hierbij hebb<strong>en</strong> we uitsluit<strong>en</strong>d aandacht voor het aspect ‘literatuur’.<br />

3.3 Leerplann<strong>en</strong> <strong>en</strong> het <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>Nederland</strong>s <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong><br />

3.3.1 <strong>Het</strong> VVKSO<br />

De leerplann<strong>en</strong> van het VVKSO, bestemd voor zowel de eerste als voor de tweede <strong>en</strong> derde graad van<br />

het secundair onderwijs, k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> zich door het feit dat ze opgebouwd zijn uit drie compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong>:<br />

1. taalvaardigheid;<br />

2. taalbeschouw<strong>in</strong>g;<br />

3. literatuur.<br />

3.3.1.1 Eerste graad<br />

In het leerplan <strong>Nederland</strong>s van het VVKSO, bestemd voor de eerste graad van het secundair onderwijs<br />

(leerjaar A), lez<strong>en</strong> we dat met betrekk<strong>in</strong>g tot literatuur vooral wordt <strong>in</strong>gezet op leesplezier. Volg<strong>en</strong>s het leerplan<br />

is het doel van het <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> de eerste graad dan ook niet om leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> te wijd<strong>en</strong> <strong>in</strong><br />

de wereld van literaire grootmeesters <strong>en</strong> canonwerk<strong>en</strong> – laat staan <strong>in</strong> het literair-wet<strong>en</strong>schappelijke jargon<br />

– maar wel om <strong>en</strong>thousiaste lezers te vorm<strong>en</strong> die zich bewust zijn van hun leeservar<strong>in</strong>g. Waar het op<br />

aankomt is “dat leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> (klassikaal of anders) t<strong>en</strong>m<strong>in</strong>ste twee jeugdboek<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarnaast ook nog e<strong>en</strong><br />

ti<strong>en</strong>tal gedicht<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of andere literaire tekst<strong>en</strong> of tekstfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> per jaar lez<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of beluister<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dit<br />

<strong>in</strong> e<strong>en</strong> ontspann<strong>en</strong>de <strong>en</strong> vrijblijv<strong>en</strong>de sfeer” (AV <strong>Nederland</strong>s 1997/0279/030, p.33) <strong>en</strong> “dat zij de geleg<strong>en</strong>heid<br />

krijg<strong>en</strong> om zich over hun tekstbelev<strong>en</strong> te uit<strong>en</strong>” (ibid.). In het leerplan word<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal didactische suggesties<br />

geformuleerd die lerar<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong>spirer<strong>en</strong> om die doelstell<strong>in</strong>g<strong>en</strong> te bereik<strong>en</strong>.<br />

19. In wat volgt, word<strong>en</strong> de koepelorganisaties van het OKO buit<strong>en</strong> beschouw<strong>in</strong>g gelat<strong>en</strong>.<br />

20. We beperk<strong>en</strong> ons hier tot het reguliere onderwijs. Hoewel bijvoorbeeld ook <strong>in</strong> het Tweede Kans Onderwijs specifieke aandacht is<br />

voor literatuur <strong>en</strong> literaire vorm<strong>in</strong>g, wordt er <strong>in</strong> deze tekst niet dieper op <strong>in</strong>gegaan.<br />

21. Daar waar de leerplann<strong>en</strong> van de koepel van het GO!, het VVKSO, het OVSG <strong>en</strong> het POV relatief veel gelijk<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> verton<strong>en</strong>, merk<strong>en</strong><br />

we toch e<strong>en</strong> aantal verschill<strong>en</strong> bij de leerplann<strong>en</strong> van de koepels die tot de OKO-groep behor<strong>en</strong>. Wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek<br />

waarbij de leerplann<strong>en</strong> onder de loep g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> de gelijk<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> <strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> duidelijk <strong>in</strong> kaart word<strong>en</strong> gebracht, blijft<br />

voorlopig uit.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 29


30<br />

Zo wordt bijvoorbeeld gesuggereerd om niet steeds volle lesur<strong>en</strong> aan literatuur te wijd<strong>en</strong>, maar om<br />

<strong>in</strong>teg<strong>en</strong>deel aan het e<strong>in</strong>de van e<strong>en</strong> les ev<strong>en</strong> rond literatuur te werk<strong>en</strong> (bv. door e<strong>en</strong> verhaal voor te lez<strong>en</strong>).<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt <strong>in</strong> het leerplan b<strong>en</strong>adrukt dat het boek niet de exclusieve drager is van het verhaal.<br />

Daarom wordt ervoor gepleit om <strong>in</strong> het <strong>literatuuronderwijs</strong> ook visuele <strong>en</strong> audiovisuele media te<br />

gebruik<strong>en</strong>. Verder wordt b<strong>en</strong>adrukt dat e<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g-gerichte aanpak heel efficiënt is – met e<strong>en</strong> impliciete<br />

knipoog naar de vele theorieën rond reader response 22 . Wat toets<strong>in</strong>g <strong>en</strong> evaluatie betreft, wordt <strong>in</strong><br />

het leerplan aangegev<strong>en</strong> dat er met betrekk<strong>in</strong>g tot het literaire lez<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> cijfer is <strong>in</strong> de eerste graad. “Er<br />

wordt alle<strong>en</strong> formatief geëvalueerd” (AV <strong>Nederland</strong>s 1997/0279/030, p. 41).<br />

In het leerplan <strong>Nederland</strong>s van het VVKSO, bestemd voor de eerste graad van het secundair onderwijs<br />

(leerjaar B <strong>en</strong> het beroepsvoorbereid<strong>en</strong>d leerjaar), is de <strong>in</strong>zet met betrekk<strong>in</strong>g tot literatuur vooral<br />

lees plezier aanwakker<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>. De primaire doelstell<strong>in</strong>g b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de B-stroom is dan ook om<br />

leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> z<strong>in</strong> te do<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> om literatuur te lez<strong>en</strong> (<strong>Nederland</strong>s D/1999/0279/100, p.25). Hierbij gaat het<br />

om literatuur <strong>in</strong> de breedste z<strong>in</strong> van het woord: van stripverhal<strong>en</strong> tot jeugdliteratuur <strong>en</strong> van historische<br />

verhal<strong>en</strong> tot hobbylectuur. In het leerplan wordt b<strong>en</strong>adrukt dat de leraar allerlei impuls<strong>en</strong> kan gev<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

activiteit<strong>en</strong> kan opzett<strong>en</strong> waardoor het lez<strong>en</strong> van literaire werk<strong>en</strong> aantrekkelijk wordt. Zo wordt gesteld<br />

dat leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> graag zull<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> wanneer ze “e<strong>en</strong> spann<strong>en</strong>d, plezierig, grappig boek <strong>in</strong> hand<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> wanneer ze de tijd nem<strong>en</strong> zich te lat<strong>en</strong> meeslep<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> boek” (<strong>Nederland</strong>s D/1999/0279/100,<br />

p.25). Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt aangegev<strong>en</strong> dat de leraar “de eerste raadgever [is] bij het zoek<strong>en</strong> naar het<br />

‘geschikte’ boek [lees: literaire werk, SV] voor de <strong>in</strong>dividuele leerl<strong>in</strong>g” (<strong>Nederland</strong>s D/1999/0279/100,<br />

p.25). In het leerplan word<strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> aantal mogelijke werkvorm<strong>en</strong> gesuggereerd, zoals bijvoorbeeld<br />

‘fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> jeugdboek illustrer<strong>en</strong> met filmfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’, ‘e<strong>en</strong> boek voorlez<strong>en</strong> <strong>in</strong> de klas’,<br />

‘regelmatig boek<strong>en</strong> meebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> naar de les om er leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> te lat<strong>en</strong> grasdu<strong>in</strong><strong>en</strong>’, ‘e<strong>en</strong> bibliotheek<br />

bezoek<strong>en</strong>’, etc 23 .<br />

3.3.1.2 Tweede graad<br />

<strong>Het</strong> leerplan <strong>Nederland</strong>s van het VVKSO voor de tweede graad van het secundair onderwijs is bestemd<br />

voor alle leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die les volg<strong>en</strong> <strong>in</strong> het aso, tso <strong>en</strong> kso. Dat betek<strong>en</strong>t echter niet dat er <strong>in</strong> het leerplan<br />

ge<strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>in</strong>g wordt gehoud<strong>en</strong> met de onderl<strong>in</strong>ge verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds studiericht<strong>in</strong>g<strong>en</strong> (tal<strong>en</strong>richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

of niet-tal<strong>en</strong>richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>) <strong>en</strong> anderzijds <strong>in</strong>dividuele leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. <strong>Het</strong> leerplan voor <strong>Nederland</strong>s is<br />

immers opgebouwd uit e<strong>en</strong> luik ‘basis’ <strong>en</strong> e<strong>en</strong> luik ‘uitbreid<strong>in</strong>g’. <strong>Het</strong> luik ‘basis’ omvat e<strong>en</strong> beschrijv<strong>in</strong>g<br />

van wat alle leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, ongeacht hun kunde of <strong>in</strong>teresse, m<strong>in</strong>imaal zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

met betrekk<strong>in</strong>g tot het taalvak <strong>Nederland</strong>s. <strong>Het</strong> luik ‘uitbreid<strong>in</strong>g’ is heel specifiek bestemd voor leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

die e<strong>en</strong> studieprofiel gekoz<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> waar<strong>in</strong> taal <strong>en</strong> literatuur e<strong>en</strong> belangrijke rol spel<strong>en</strong>. Heel<br />

concreet gaat het om de volg<strong>en</strong>de studiericht<strong>in</strong>g<strong>en</strong>:<br />

• b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het aso: alle studiericht<strong>in</strong>g<strong>en</strong>;<br />

• b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het tso: biotechnische wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>, handel, handel-tal<strong>en</strong>, <strong>in</strong>dustriële wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>,<br />

sociale <strong>en</strong> technische wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>, techniek-wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> toerisme;<br />

• b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het kso: audiovisuele vorm<strong>in</strong>g, beeld<strong>en</strong>de <strong>en</strong> architecturale vorm<strong>in</strong>g, muziek <strong>en</strong> woordkunstdrama.<br />

De hierbov<strong>en</strong> opgesomde studiericht<strong>in</strong>g<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ook wel a-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd. De studiericht<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

waar<strong>in</strong> taal <strong>en</strong> literatuur e<strong>en</strong> m<strong>in</strong>der belangrijke rol spel<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> <strong>in</strong> het Vlaamse katholieke onderwijs<br />

vaak aangeduid met de term b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Met betrekk<strong>in</strong>g tot <strong>literatuuronderwijs</strong> zi<strong>en</strong> we dat, wat betreft de b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, vooral wordt <strong>in</strong>gezet<br />

op leesbelev<strong>in</strong>g <strong>en</strong> tekstervar<strong>in</strong>g. In de a-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> krijgt naast leesbelev<strong>in</strong>g <strong>en</strong> tekstervar<strong>in</strong>g ook tekststudie<br />

e<strong>en</strong> prom<strong>in</strong><strong>en</strong>te rol. Heel concreet geldt dat alle leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van het aso, kso <strong>en</strong> tso “(a) de eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />

van de literaire tekst moet<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, ev<strong>en</strong>als (b) de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de hoofdg<strong>en</strong>res ‘verhaal’,<br />

‘poëzie’ <strong>en</strong> ‘toneel’; daarnaast moet<strong>en</strong> zij (c) ervar<strong>en</strong> dat literair lez<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ander, wat aandachtiger<br />

manier van lez<strong>en</strong> is, met aandacht voor de stijl van de tekst” (AV <strong>Nederland</strong>s D/2002/0279/008, p. 44).<br />

Daarnaast wordt aandacht besteed aan het verwerv<strong>en</strong> van het literair-wet<strong>en</strong>schappelijke jargon.<br />

22. <strong>Het</strong> lijkt ons van belang om te b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> dat het met betrekk<strong>in</strong>g tot didactiek om suggesties gaat. Leerplann<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong>kel b<strong>in</strong>d<strong>en</strong>d<br />

wat les<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> lesdoel<strong>en</strong> betreft. De manier waarop de les<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> overgebracht word<strong>en</strong> <strong>en</strong> de lesdoel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bereikt – zeg<br />

maar: de didactiek – is niet b<strong>in</strong>d<strong>en</strong>d.<br />

23. Leerplandoelstell<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> zijn zoals reeds vermeld beide voorwerp van controle door de <strong>in</strong>spectie. Voor de B-stroom<br />

betek<strong>en</strong>t dit dat de school doelstell<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong>houd<strong>en</strong> bij elke leerl<strong>in</strong>g moet nastrev<strong>en</strong>. <strong>Het</strong> resultaat van dit strev<strong>en</strong> is ev<strong>en</strong>wel ge<strong>en</strong><br />

voorwerp van controle. In de B-stroom heeft de leraar de nodige vrijheid om hiervan e<strong>en</strong> persoonlijke <strong>in</strong>terpretatie te gev<strong>en</strong> via zijn<br />

jaarplann<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. In die z<strong>in</strong> is het leerplan voor de B-stroom e<strong>en</strong> streefplan.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


Welke term<strong>en</strong> m<strong>in</strong>imaal gek<strong>en</strong>d moet<strong>en</strong> zijn, is afhankelijk van de specifieke richt<strong>in</strong>g (a- of b-richt<strong>in</strong>g)<br />

waarb<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de studiericht<strong>in</strong>g is gesitueerd:<br />

• b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>:<br />

a. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het dome<strong>in</strong> van de epiek: ‘verhaal’, ‘fictie/non-fictie’, ‘thema’, ‘ik- <strong>en</strong> hij-verteller’, ‘personage’,<br />

‘tijd <strong>en</strong> ruimte’, ‘spann<strong>in</strong>g’, ‘strip’, ‘column’, ‘kortverhaal’ <strong>en</strong> ‘(jeugd)roman’;<br />

b. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het dome<strong>in</strong> van de poëzie: ‘gedicht’ <strong>en</strong> ‘(jeugd)poëzie’;<br />

c. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het dome<strong>in</strong> van de dramatiek: ‘toneeltekst’, ‘(jeugd)theater’, ‘tv-drama’ <strong>en</strong> ‘soap’;<br />

d. vormelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, stijl<strong>en</strong> <strong>en</strong> stijlfigur<strong>en</strong>: [m<strong>in</strong>st<strong>en</strong>s 2 kunststrom<strong>in</strong>g<strong>en</strong>].<br />

• a-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>:<br />

a. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het dome<strong>in</strong> van de epiek: alle term<strong>en</strong> die b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>d moet<strong>en</strong> zijn + ‘verhaalanalyse’,<br />

‘gebeurt<strong>en</strong>is’, ‘flashback’, ‘soort<strong>en</strong>’, ‘mythe’, ‘fabel’, ‘sprookje’, ‘sage’, ‘adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>roman’<br />

<strong>en</strong> ‘sci<strong>en</strong>cefictionverhaal’;<br />

b. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het dome<strong>in</strong> van de poëzie: alle term<strong>en</strong> die b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>d moet<strong>en</strong> zijn<br />

+ ‘poëzie analyse’, ‘thema’, ‘klank <strong>en</strong> rijm’, ‘vers’, ‘ritme’, ‘strofe’, ‘beeldspraak’, ‘klankpoëzie’,<br />

‘visuele poëzie’, ‘lied’;<br />

c. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het dome<strong>in</strong> van de dramatiek: alle term<strong>en</strong> die b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>d moet<strong>en</strong> zijn<br />

+ ‘uitbeeld<strong>in</strong>g’, ‘tek<strong>en</strong>taal’, ‘toneelanalyse’, ‘handel<strong>in</strong>g’, ‘afloop’, ‘bedrijf’, ‘tafereel’;<br />

d. vormelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, stijl<strong>en</strong> <strong>en</strong> stijlfigur<strong>en</strong>: alle term<strong>en</strong> die b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>d moet<strong>en</strong> zijn<br />

+ ‘klanknaboots<strong>in</strong>g’, ‘alliteratie’, ‘vergelijk<strong>in</strong>g’, ‘metafoor’, ‘personificatie’, ‘humor’, ‘ironie’.<br />

Net zoals <strong>in</strong> het leerplan <strong>Nederland</strong>s voor de eerste graad, treff<strong>en</strong> we ook <strong>in</strong> het leerplan <strong>Nederland</strong>s<br />

voor de tweede graad suggesties aan over de manier waarop wat voorgeschrev<strong>en</strong> wordt <strong>in</strong> het leerplan<br />

geïmplem<strong>en</strong>teerd kan word<strong>en</strong> <strong>in</strong> de praktijk. Om het leesplezier, de leesbelev<strong>in</strong>g <strong>en</strong> de tekstervar<strong>in</strong>g te<br />

bevorder<strong>en</strong>, wordt aangerad<strong>en</strong> om één <strong>en</strong> dezelfde tekst op diverse manier<strong>en</strong> aan te bied<strong>en</strong>: <strong>in</strong> de orig<strong>in</strong>ele<br />

versie, <strong>in</strong> vertal<strong>in</strong>g, <strong>in</strong> e<strong>en</strong> geremedieerde vorm (film, toneel…). Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt gesuggereerd<br />

om voor e<strong>en</strong> leesaanbod te zorg<strong>en</strong> dat diverse g<strong>en</strong>res omvat: romans (jeugdliteratuur, adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>literatuur,<br />

maar ook literaire werk<strong>en</strong> voor volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> 24 ), gedicht<strong>en</strong>, toneeltekst<strong>en</strong>… Verder wordt<br />

aanbevol<strong>en</strong> om het literaire begripp<strong>en</strong>apparaat niet ‘topdown’ aan te bied<strong>en</strong>, maar om met de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

over literatuur <strong>en</strong> leeservar<strong>in</strong>g<strong>en</strong> te prat<strong>en</strong> <strong>en</strong> om – <strong>in</strong> de mate van het mogelijke – de <strong>in</strong>zicht<strong>en</strong> die<br />

word<strong>en</strong> aangebracht te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> met de desbetreff<strong>en</strong>de term (er wordt met andere woord<strong>en</strong> gepleit<br />

voor leerl<strong>in</strong>g-gericht <strong>literatuuronderwijs</strong>).<br />

<strong>Het</strong> doel van het begripp<strong>en</strong>apparaat is immers niet om leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> te overstelp<strong>en</strong> met theorie <strong>en</strong> term<strong>in</strong>ologie,<br />

maar om h<strong>en</strong> te help<strong>en</strong> om hun tekstbelev<strong>in</strong>g preciezer te verwoord<strong>en</strong> <strong>en</strong> om h<strong>en</strong> te<br />

ondersteun<strong>en</strong> bij hun lectuur van literaire tekst<strong>en</strong>. Wat betreft de huislectuur, di<strong>en</strong><strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die les<br />

volg<strong>en</strong> <strong>in</strong> de a-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s het leerplan m<strong>in</strong>imum 4 literaire werk<strong>en</strong> per leerjaar te lez<strong>en</strong> buit<strong>en</strong><br />

de reguliere contactmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong>; leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die les volg<strong>en</strong> <strong>in</strong> de b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> m<strong>in</strong>imum 2. Welke werk<strong>en</strong><br />

dat zijn (canon, specifieke auteurs…), wordt niet geëxpliciteerd. Voor de verwerk<strong>in</strong>g ervan wordt ‘de<br />

leesmap’ of ‘de leesportefeuille’ gesuggereerd.<br />

In het leerplan <strong>Nederland</strong>s van het VVKSO, bestemd voor de tweede graad van het bso, is de <strong>in</strong>zet<br />

analoog aan die van de eerste graad, namelijk het stimuler<strong>en</strong> van leesplezier. Er wordt geadviseerd om <strong>in</strong><br />

het bso te werk<strong>en</strong> met (korte) ervar<strong>in</strong>gstekst<strong>en</strong> (i.e. tekst<strong>en</strong> waar<strong>in</strong> – op e<strong>en</strong> voor leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>bare<br />

manier – verteld wordt wat iemand meemaakt). Ook tekst<strong>en</strong> waar<strong>in</strong> het <strong>in</strong>terculturele facet van onze<br />

sam<strong>en</strong>lev<strong>in</strong>g, gelijke kans<strong>en</strong>, relatievorm<strong>in</strong>g <strong>en</strong> actuele thema’s uit de jonger<strong>en</strong>cultuur aan bod kom<strong>en</strong>,<br />

vorm<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s het leerplan <strong>in</strong>teressant <strong>en</strong> relevant leesmateriaal voor leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit het bso. Idealiter<br />

word<strong>en</strong> de tekst<strong>en</strong> bij de besprek<strong>in</strong>g ervan gekoppeld aan de ervar<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. Naast adviez<strong>en</strong><br />

over hoe het leesplezier gestimuleerd kan word<strong>en</strong> <strong>in</strong> het bso word<strong>en</strong> <strong>in</strong> het leerplan ook adviez<strong>en</strong><br />

geformuleerd over hoe lerar<strong>en</strong> hun leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> om op e<strong>en</strong> kritische manier om te gaan met<br />

de <strong>in</strong>houd van e<strong>en</strong> tekst. Hierbij gaat het zowel om fictie als om non-fictie.<br />

Ook <strong>in</strong> het vak Project Algem<strong>en</strong>e Vakk<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> contact met literatuur. Zo wordt van<br />

leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> de tweede graad van het bso verwacht dat ze <strong>in</strong>formatief kunn<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> (zie ook hoger:<br />

e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong>). Dat betek<strong>en</strong>t concreet dat ze <strong>in</strong> staat zijn om (gericht) <strong>in</strong>formatie uit tekst<strong>en</strong> – ook uit literaire<br />

tekst<strong>en</strong> – te hal<strong>en</strong> <strong>en</strong> te verwerk<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt <strong>in</strong> PAV aandacht besteed aan het zog<strong>en</strong>aamde<br />

g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan de compet<strong>en</strong>tie om zich <strong>in</strong> te lev<strong>en</strong> <strong>in</strong> situaties. Hierbij is ruimte voor fictionele<br />

tekst<strong>en</strong> als jeugdliteratuur, poëzie, dagboekverhal<strong>en</strong>, etc 25 .<br />

24. Hierbij wordt aangegev<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> leerkracht idealiter rek<strong>en</strong><strong>in</strong>g houdt met het “keuzetempo” van elke <strong>in</strong>dividuele leerl<strong>in</strong>g:<br />

“Sommig<strong>en</strong> zijn nog aan jeugdliteratuur toe terwijl ander<strong>en</strong> al boek<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> die bij de grote literatuur aanleun<strong>en</strong>” (AV <strong>Nederland</strong>s<br />

D/2002/0279/008, p. 49).<br />

25. Interessant met betrekk<strong>in</strong>g tot de implem<strong>en</strong>tatie van PAV is de <strong>in</strong>fobank van de cel curriculum over het Project Algem<strong>en</strong>e Vakk<strong>en</strong><br />

(http://ond.vlaander<strong>en</strong>.be/dvo/secundair/<strong>in</strong>fobankpav/2gr/pav2<strong>in</strong>dex.htm). Naast <strong>in</strong>formatie over PAV, word<strong>en</strong> ook handreik<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

voor de praktijk gebod<strong>en</strong>.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 31


32<br />

3.3.1.3 Derde graad<br />

<strong>Het</strong> leerplan <strong>Nederland</strong>s van het VVKSO voor de derde graad van het secundair onderwijs is bestemd<br />

voor alle leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van de derde graad die les volg<strong>en</strong> <strong>in</strong> het aso, tso <strong>en</strong> kso. Analoog aan het leerplan<br />

<strong>Nederland</strong>s voor de tweede graad, wordt ook hier aandacht besteed aan het feit dat er onderl<strong>in</strong>ge verschill<strong>en</strong><br />

zijn tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds studiericht<strong>in</strong>g<strong>en</strong> (tal<strong>en</strong>richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> of niet-tal<strong>en</strong>richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>) <strong>en</strong> anderzijds<br />

<strong>in</strong>dividuele leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. <strong>Het</strong> uitgangspunt blijft echter dat bepaalde k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> belangrijk<br />

zijn voor om het ev<strong>en</strong> welke leerl<strong>in</strong>g, los van zijn/haar specifieke studiekeuze. B<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het leerplan<br />

wordt e<strong>en</strong> onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> drie soort<strong>en</strong> richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>:<br />

• a-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> (theoretisch georiënteerde richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>):<br />

a. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het aso: alle richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>;<br />

b. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het kso: woordkunst-drama.<br />

• b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> (richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> mix tuss<strong>en</strong> theorie <strong>en</strong> praktijk):<br />

a. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het tso: biotechnische wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>, sociale <strong>en</strong> technische wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>, techniekwet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>,<br />

handel, secretariaat-tal<strong>en</strong>, boekhoud<strong>en</strong>-<strong>in</strong>formatica, <strong>in</strong>formaticabeheer, hotel,<br />

toerisme, onthaal, public relations, farmaceutisch-technisch assist<strong>en</strong>t, gezondheids- <strong>en</strong> welzijnswet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>,<br />

jeugd- <strong>en</strong> gehandicapt<strong>en</strong>zorg, lichamelijke opvoed<strong>in</strong>g <strong>en</strong> sport, <strong>in</strong>dustriële<br />

wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>, fotografie, grafische wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>, schoonheidsverzorg<strong>in</strong>g;<br />

b. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het kso: audiovisuele vorm<strong>in</strong>g, beeld<strong>en</strong>de vorm<strong>in</strong>g, architecturale <strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong>huiskunst,<br />

artistieke opleid<strong>in</strong>g, muziek, toegepaste beeld<strong>en</strong>de kunst, vrije beeld<strong>en</strong>de kunst, architecturale<br />

vorm<strong>in</strong>g.<br />

• c-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> (praktisch-technische richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>):<br />

a. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het tso : creatie <strong>en</strong> mode, druk- <strong>en</strong> afwerk<strong>in</strong>gstechniek<strong>en</strong>, drukvoorbereid<strong>in</strong>gstechniek<strong>en</strong>,<br />

multimediatechniek<strong>en</strong>, glastechniek<strong>en</strong>, grafische techniek<strong>en</strong>, <strong>in</strong>dustriële ICT, mechanische<br />

vormgev<strong>in</strong>gstechniek<strong>en</strong>, textielproductietechniek<strong>en</strong>, chemie, landbouwtechniek<strong>en</strong>, tu<strong>in</strong>bouwtechniek<strong>en</strong>,<br />

slagerij <strong>en</strong> vleeswar<strong>en</strong>, brood <strong>en</strong> banket, optiektechniek<strong>en</strong>, tandtechniek<strong>en</strong>,<br />

orthopedietechniek<strong>en</strong>, kunststoftechniek<strong>en</strong>, autotechniek<strong>en</strong>, vliegtuigtechniek<strong>en</strong>, bouw- <strong>en</strong> houtkunde,<br />

houttechniek<strong>en</strong>, bouwtechniek<strong>en</strong>, koel- <strong>en</strong> warmtetechniek<strong>en</strong>, elektriciteit, elektronica,<br />

elektromechanica, elektrische <strong>in</strong>stallatietechniek<strong>en</strong>.<br />

Van alle leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit de derde graad – i.e. leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit zowel de a-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, de b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> als de<br />

c-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> – wordt verwacht dat ze aan het e<strong>in</strong>de van het secundair onderwijs <strong>in</strong> staat zijn om literaire<br />

tekst<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> tekstervar<strong>en</strong>de manier te b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong>. Daarnaast moet<strong>en</strong> ze, aldus het k<strong>en</strong>nismak<strong>en</strong> met<br />

bemiddel<strong>en</strong>de <strong>in</strong>stanties zoals vaktijdschrift<strong>en</strong>, bibliothek<strong>en</strong>, literaire <strong>in</strong>formatiekanal<strong>en</strong>, etc.<br />

Van de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit de a-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> wordt verwacht dat ze op e<strong>en</strong> (diepgaande) tekstbestuder<strong>en</strong>de manier<br />

met literatuur kunn<strong>en</strong> omgaan. Hierbij wordt vooral gefocust op analyse <strong>en</strong> <strong>in</strong>terpretatie. Voor de a- <strong>en</strong><br />

b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> wordt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> het belang van de k<strong>en</strong>nismak<strong>in</strong>g met literaire werk<strong>en</strong> uit andere cultur<strong>en</strong><br />

erk<strong>en</strong>d <strong>en</strong> b<strong>en</strong>adrukt. Wat de concrete les<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> betreft, is er <strong>in</strong> het leerplan e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk verschil<br />

tuss<strong>en</strong> de a-, b- <strong>en</strong> c-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. Zo kom<strong>en</strong> <strong>in</strong> de a-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> meer literaire strom<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> periodes<br />

onder de aandacht dan <strong>in</strong> b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>:<br />

• b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>: ‘middeleeuw<strong>en</strong>’, ‘romantiek’, ‘realisme’, ‘moderne literatuur’;<br />

• a-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>: de literaire strom<strong>in</strong>g<strong>en</strong>/periodes die <strong>in</strong> de b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> word<strong>en</strong> behandeld<br />

+ ‘r<strong>en</strong>aissance/barok’, ‘expressionisme’, ‘de Vijftigers’, ‘postmodernisme’<br />

In c-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> wordt er helemaal ge<strong>en</strong> aandacht aan besteed. Ook wat betreft de aandacht voor<br />

literaire g<strong>en</strong>res <strong>en</strong> tekstsoort<strong>en</strong>, zijn er grote verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> a-, b- <strong>en</strong> c-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />

• c-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>:<br />

a. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het dome<strong>in</strong> van de epiek: ‘verhaal’, ‘roman’, ‘kortverhaal’;<br />

b. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het dome<strong>in</strong> van de lyriek: ‘poëtische taal’;<br />

c. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het dome<strong>in</strong> van de dramatiek: ‘drama’, ‘docudrama’, ‘soap’, ‘verfilm<strong>in</strong>g’.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


• b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>:<br />

a. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het dome<strong>in</strong> van de epiek: alle leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> die b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de c-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>d moet<strong>en</strong> zijn<br />

+ ‘plot’, ‘epos’, ‘thema/motief’, ‘tijd’, ‘ruimte’, ‘spann<strong>in</strong>g’, ‘vertelperspectief’, ‘personage’ <strong>en</strong><br />

‘<strong>in</strong>tertekstualiteit’;<br />

b. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het dome<strong>in</strong> van de lyriek: alle leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> die b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de c-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>d moet<strong>en</strong> zijn<br />

+ ‘rondeel’, ‘ballade’, ‘sonnet’, ‘vrij vers’, ‘visuele poëzie’, ‘thema’, ‘klank <strong>en</strong> rijm’, ‘ritme <strong>en</strong> metrum’,<br />

‘vers- <strong>en</strong> strofebouw’, ‘klanknaboots<strong>in</strong>g’, ‘alliteratie <strong>en</strong> assonantie’, ‘vergelijk<strong>in</strong>g <strong>en</strong> metafoor’,<br />

‘personificatie’, ‘symbool <strong>en</strong> allegorie’, ‘paradox’, ‘hyperbool <strong>en</strong> litotes’, ‘humor’;<br />

c. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het dome<strong>in</strong> van de dramatiek: alle leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> die b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de c-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>d moet<strong>en</strong> zijn<br />

+ ‘dialoog’, ‘tragedie’, ‘komedie’, ‘tek<strong>en</strong>taal’.<br />

• a-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>:<br />

a. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het dome<strong>in</strong> van de epiek: alle leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> die b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de c-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> de b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

gek<strong>en</strong>d moet<strong>en</strong> zijn;<br />

b. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het dome<strong>in</strong> van de lyriek: alle leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> die b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de c-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> de b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

gek<strong>en</strong>d moet<strong>en</strong> zijn + ‘ironie’, ‘sarcasme’, ‘cynisme’, ‘parodie’, ‘satire’;<br />

c. b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het dome<strong>in</strong> van de dramatiek: alle leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> die b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de c-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> de b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

gek<strong>en</strong>d moet<strong>en</strong> zijn + ‘handel<strong>in</strong>g’, ‘bouw van e<strong>en</strong> toneelstuk’ <strong>en</strong> ‘middeleeuws, klassiek <strong>en</strong> modern<br />

theater’.<br />

Ook <strong>in</strong> het leerplan <strong>Nederland</strong>s voor de derde graad treff<strong>en</strong> we suggesties aan over hoe de aspect<strong>en</strong> die<br />

<strong>in</strong> het leerplan beschrev<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, omgezet kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>in</strong> de praktijk. Die suggesties verschill<strong>en</strong><br />

naargelang de specifieke richt<strong>in</strong>g (a, b of c) waarb<strong>in</strong>n<strong>en</strong> ze beschrev<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Wat betreft de huislectuur<br />

wordt <strong>in</strong> het leerplan van de derde graad aangegev<strong>en</strong> dat leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de a- <strong>en</strong> b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

buit<strong>en</strong> de reguliere contactmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> m<strong>in</strong>imaal vier literaire werk<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> m<strong>in</strong>st<strong>en</strong>s één<br />

theatervoorstell<strong>in</strong>g per leerjaar moet<strong>en</strong> bijwon<strong>en</strong>; b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de c-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> m<strong>in</strong>imaal twee. Welke werk<strong>en</strong><br />

dat zijn (canon, specifieke auteurs, etc.), wordt niet geëxpliciteerd. Op toets<strong>in</strong>g <strong>en</strong> evaluatie van literaire<br />

compet<strong>en</strong>ties wordt niet dieper <strong>in</strong>gegaan <strong>in</strong> het leerplan. Wel wordt met betrekk<strong>in</strong>g tot de verwerk<strong>in</strong>g<br />

(<strong>en</strong> de beoordel<strong>in</strong>g) van de huislectuur ‘het leesportfolio’ aanbevol<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> specialistische vorm van ‘het<br />

leesdossier’ of ‘de leesportefeuille’ uit de tweede graad.<br />

Ook <strong>in</strong> het leerplan <strong>Nederland</strong>s van het VVKSO, bestemd voor de derde graad van het bso (leerjaar 1 <strong>en</strong><br />

2), wordt aandacht besteed aan ‘literatuur’. Net zoals <strong>in</strong> de eerste <strong>en</strong> de tweede graad staat het stimuler<strong>en</strong><br />

van leesplezier voorop. In het leerplan wordt b<strong>en</strong>adrukt dat lerar<strong>en</strong> het leesplezier blijv<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong><br />

door “gewoon te lat<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> voor het plezier, zonder meer. Allerlei <strong>in</strong>formatieve tekst<strong>en</strong> over<br />

techniek, hobby, vakantie, mode… kunn<strong>en</strong> net zo goed als verhal<strong>en</strong> <strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> ruim<br />

<strong>en</strong> gevarieerd aanbod dus” (leerplan <strong>Nederland</strong>s derde graad bso, D/2006/0279/020, p. 18). Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

wordt voortgebouwd op de ontwikkel<strong>in</strong>g van de compet<strong>en</strong>tie om kritisch om te gaan met <strong>in</strong>formatie<br />

(zowel <strong>in</strong> fictie als <strong>in</strong> non-fictie).<br />

Ook <strong>in</strong> het vak Project Algem<strong>en</strong>e Vakk<strong>en</strong> (PAV) kom<strong>en</strong> bso-leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> contact met literatuur. In de<br />

derde graad wordt verder gewerkt aan de compet<strong>en</strong>tie om zelfstandig om te kunn<strong>en</strong> gaan met verschill<strong>en</strong>de<br />

tekstsoort<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ze <strong>in</strong> PAV <strong>in</strong> contact gebracht met bemiddel<strong>en</strong>de <strong>in</strong>stanties zoals<br />

de bibliotheek. Naast het verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van dergelijke <strong>in</strong>formatieaanbieders, ler<strong>en</strong> de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> er ook<br />

gebruik van mak<strong>en</strong>. Verder wordt <strong>in</strong> PAV aandacht besteed aan aanbieders van culturele vrijetijdsbested<strong>in</strong>g<br />

(o.a. musea, bioscop<strong>en</strong>, opera’s, etc.).<br />

3.3.2 GO!<br />

3.3.2.1 Eerste graad<br />

In het leerplan <strong>Nederland</strong>s van het GO!, bestemd voor de eerste graad (leerjaar A), lez<strong>en</strong> we dat het<br />

acc<strong>en</strong>t met betrekk<strong>in</strong>g tot literatuur vooral op leesplezier, boekpromotie <strong>en</strong> tekstbelev<strong>in</strong>g wordt<br />

gelegd 26 . Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt gesteld dat het “niet de bedoel<strong>in</strong>g [is] te werk<strong>en</strong> met al te lange tekst<strong>en</strong><br />

of ell<strong>en</strong>lange vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong> over de <strong>in</strong>houd, woord<strong>en</strong>schat, stijl, e.d.” (leerplan <strong>Nederland</strong>s geme<strong>en</strong>schapsonderwijs<br />

1e graad – A-stroom, p. 35). E<strong>en</strong> dergelijke aanpak <strong>in</strong> de eerste graad werkt volg<strong>en</strong>s<br />

het leerplan immers contraproductief <strong>en</strong> is allesbehalve stimuler<strong>en</strong>d voor de leeslust. Net zoals <strong>in</strong> het<br />

leerplan van het VVKSO, wordt dus ook <strong>in</strong> het leerplan van het GO! expliciet gesteld dat het niet de<br />

bedoel<strong>in</strong>g is om leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit de eerste graad te confronter<strong>en</strong> met de <strong>Nederland</strong>stalige literaire canon<br />

26. In het leerplan, bestemd voor de eerste graad, besteedt het GO! niet expliciet aandacht aan de compon<strong>en</strong>t ‘literatuur’. Alles wat e<strong>en</strong><br />

leerkracht di<strong>en</strong>t te wet<strong>en</strong> over <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> de eerste graad, is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> onder de compon<strong>en</strong>t ‘lez<strong>en</strong>’.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 33


34<br />

of te overspoel<strong>en</strong> met literair-wet<strong>en</strong>schappelijk jargon. Wel di<strong>en</strong>t m<strong>en</strong> <strong>in</strong> het onderwijs <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g<strong>en</strong> te<br />

lever<strong>en</strong> om gemotiveerde lezers te vorm<strong>en</strong> die zich bewust zijn van hun leeservar<strong>in</strong>g. Van leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

wordt dan ook verwacht dat ze per schooljaar m<strong>in</strong>imaal drie literaire werk<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat ze <strong>in</strong> staat<br />

zijn om op e<strong>en</strong> <strong>in</strong>tellig<strong>en</strong>te manier over de gelez<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> te prat<strong>en</strong>. In teg<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g tot het leerplan<br />

<strong>Nederland</strong>s van het VVKSO biedt het leerplan van het GO! we<strong>in</strong>ig didactische suggesties over hoe die<br />

doelstell<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> praktijk bereikt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Wel wordt aanbevol<strong>en</strong> om leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> hoofdzakelijk<br />

jeugdliteratuur aan te bied<strong>en</strong> (zowel romans, gedicht<strong>en</strong>, toneeltekst<strong>en</strong> als hyperfictie) <strong>en</strong> om <strong>in</strong> het<br />

onderwijs <strong>in</strong> te spel<strong>en</strong> op het feit dat ook audiovisuele bewerk<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van verhal<strong>en</strong> (stripverhal<strong>en</strong>, televisiereeks<strong>en</strong>,<br />

films, muziek, videogames, etc.) tot de canon van de moderne lezer behor<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

wordt heel expliciet aandacht besteed aan het belang om tekst<strong>en</strong> te selecter<strong>en</strong> die aansluit<strong>en</strong> bij de<br />

beg<strong>in</strong>situatie van de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. Immers, “wie zijn leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> contact br<strong>en</strong>gt met <strong>in</strong>teressante (jeugd)<br />

boek<strong>en</strong> die aansluit<strong>en</strong> bij het niveau van de klas vervult e<strong>en</strong> belangrijke voorwaarde voor succesvol<br />

fictieonderwijs” (leerplan <strong>Nederland</strong>s geme<strong>en</strong>schapsonderwijs 1e graad – A-stroom, p. 36). Op toets<strong>in</strong>g<br />

<strong>en</strong> evaluatie wordt <strong>in</strong> het leerplan niet dieper <strong>in</strong>gegaan.<br />

In het leerplan <strong>Nederland</strong>s van het GO!, bestemd voor de B-stroom (leerjaar B <strong>en</strong> het beroepsvoorbereid<strong>en</strong>d<br />

leerjaar) wordt het opwekk<strong>en</strong> van de leeslust bij de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> als het primaire doel van lees- <strong>en</strong><br />

<strong>literatuuronderwijs</strong> gesteld (leerplan <strong>Nederland</strong>s, CW-a, p.24). Net zoals <strong>in</strong> het leerplan <strong>Nederland</strong>s van<br />

het VVKSO, bestemd voor de B-stroom, is de <strong>in</strong>zet met betrekk<strong>in</strong>g tot literatuur vooral leesplezier stimuler<strong>en</strong>.<br />

Opnieuw gaat het zowel om fictie (o.a. jeugdliteratuur, poëzie, stripverhal<strong>en</strong>, cartoon…) als<br />

om non-fictie (advert<strong>en</strong>ties, gebruiksaanwijz<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, reclamedrukwerk…). Wel wordt <strong>in</strong> het leerplan van<br />

het GO! expliciet e<strong>en</strong> andere status toegek<strong>en</strong>d aan fictionele <strong>en</strong> niet-fictionele tekst<strong>en</strong>: “De lectuur van<br />

fictionele tekst<strong>en</strong> als ontspann<strong>in</strong>g is – <strong>in</strong> het latere lev<strong>en</strong> – vaak e<strong>en</strong> vrije keuze; het ontcijfer<strong>en</strong> van de<br />

<strong>in</strong>formatieve <strong>in</strong>houd van niet-fictionele tekst<strong>en</strong> meestal e<strong>en</strong> noodzaak” (leerplan <strong>Nederland</strong>s, CW-a, p.<br />

25). Dat betek<strong>en</strong>t echter niet dat het leerplan leerkracht<strong>en</strong> ontmoedigt om sam<strong>en</strong> met leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit de<br />

B-stroom fictie te lez<strong>en</strong>. Er wordt immers b<strong>en</strong>adrukt dat het lez<strong>en</strong> van fictionele tekst<strong>en</strong> net verrijk<strong>en</strong>d<br />

kan zijn voor de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan aanzett<strong>en</strong> om h<strong>en</strong> kritisch te ler<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. Wel wordt geadviseerd<br />

om niet “ettelijke lesur<strong>en</strong> bezig te zijn met dezelfde tekst” <strong>en</strong> om ev<strong>en</strong>tuele opdracht<strong>en</strong> zo te formuler<strong>en</strong><br />

dat er aandacht is voor het verwerv<strong>en</strong> van specifieke k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> (leerplan <strong>Nederland</strong>s,<br />

CW-a, p.25).<br />

In het leerplan wordt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adrukt dat de taak van de leerkracht zich niet beperkt tot het aanbied<strong>en</strong><br />

van boek<strong>en</strong>. Hij/zij di<strong>en</strong>t de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong>d te begeleid<strong>en</strong> bij het kiez<strong>en</strong> <strong>en</strong> lez<strong>en</strong> van<br />

literaire werk<strong>en</strong>. Hierbij wordt gesuggereerd om leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> onder andere mee te nem<strong>en</strong> naar de op<strong>en</strong>bare<br />

bibliotheek, om e<strong>en</strong> auteur van jeugdboek<strong>en</strong> <strong>in</strong> de klas uit te nodig<strong>en</strong>, om leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> voor te lez<strong>en</strong><br />

uit e<strong>en</strong> boek, om e<strong>en</strong> leeshoek te voorzi<strong>en</strong> <strong>in</strong> de klas, etc.<br />

3.3.2.2 Tweede graad<br />

<strong>Het</strong> leerplan <strong>Nederland</strong>s van het GO! voor de tweede graad is bestemd voor alle leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die les<br />

volg<strong>en</strong> <strong>in</strong> het aso, tso <strong>en</strong> kso. Hoewel het leerplan <strong>Nederland</strong>s van de tweede graad <strong>in</strong> de drie onderwijsvorm<strong>en</strong><br />

ongeveer dezelfde doelstell<strong>in</strong>g<strong>en</strong> vooropstelt, wordt – net zoals <strong>in</strong> het leerplan van het<br />

VVKSO – rek<strong>en</strong><strong>in</strong>g gehoud<strong>en</strong> met verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds studiericht<strong>in</strong>g<strong>en</strong> (tal<strong>en</strong>richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> of<br />

niet-tal<strong>en</strong>richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>) <strong>en</strong> anderzijds <strong>in</strong>dividuele leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. Wat literatuur betreft, wordt de differ<strong>en</strong>tiatie<br />

tuss<strong>en</strong> aso, tso <strong>en</strong> kso vooral gerealiseerd via andere klemton<strong>en</strong> met betrekk<strong>in</strong>g tot de didactiek <strong>en</strong> de<br />

keuze van de tekst<strong>en</strong>. In het leerplan treff<strong>en</strong> we, net zoals <strong>in</strong> het leerplan van het VVKSO, e<strong>en</strong> tweedel<strong>in</strong>g<br />

aan tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> luik ‘basis’ - e<strong>en</strong> luik waar<strong>in</strong> omschrev<strong>en</strong> wordt wat alle leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit het aso, kso<br />

of tso, ongeacht specialisatie of <strong>in</strong>teresse m<strong>in</strong>imaal zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> met betrekk<strong>in</strong>g<br />

tot het taalvak <strong>Nederland</strong>s – <strong>en</strong> e<strong>en</strong> luik ‘uitbreid<strong>in</strong>g’ – e<strong>en</strong> luik bestemd voor leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> studiericht<strong>in</strong>g<br />

volg<strong>en</strong> waar<strong>in</strong> taal <strong>en</strong> literatuur e<strong>en</strong> belangrijke rol spel<strong>en</strong>. In het leerplan van het GO! wordt,<br />

<strong>in</strong> teg<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g tot <strong>in</strong> het leerplan van het VVKSO, ge<strong>en</strong> onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> a-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

b-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Analoog aan het leerplan <strong>Nederland</strong>s voor de tweede graad van het VVKSO wordt ook <strong>in</strong> het leerplan<br />

<strong>Nederland</strong>s van het GO! naast leesplezier <strong>en</strong> tekstbelev<strong>in</strong>g <strong>in</strong>gezet op tekstbestuder<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>. Hoe het<br />

tekstbestuder<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong> concreet vormgegev<strong>en</strong> wordt, hangt af van de specifieke onderwijsvorm.<br />

Zo wordt van leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit het aso verwacht dat ze tijd<strong>en</strong>s het eerste <strong>en</strong> het tweede leerjaar van de<br />

tweede graad e<strong>en</strong> (beperkte) hoeveelheid (passieve) k<strong>en</strong>nis verwerv<strong>en</strong> over literatuur <strong>en</strong> het literaire<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


egripp<strong>en</strong>kader. <strong>Het</strong> primaire doel hiervan is om leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> staat te stell<strong>en</strong> om hun leeservar<strong>in</strong>g te<br />

verwoord<strong>en</strong> <strong>en</strong> degelijk te beargum<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Voor leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit het tso <strong>en</strong> kso volstaat het dat ze vanuit<br />

e<strong>en</strong> tekstervar<strong>en</strong>de b<strong>en</strong>ader<strong>in</strong>g e<strong>en</strong> aantal <strong>in</strong>houdelijke <strong>en</strong> formele k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van literatuur herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />

Ook wat betreft de leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> – concreet: de term<strong>in</strong>ologie <strong>en</strong> de vorm- <strong>en</strong> stijlk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> – wordt<br />

e<strong>en</strong> onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds kso/tso <strong>en</strong> anderzijds aso. Wat het aso betreft wordt e<strong>en</strong><br />

onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> aso basis / aso uitbreid<strong>in</strong>g.<br />

• kso/tso (basis):<br />

a. tekstsoort<strong>en</strong> <strong>en</strong> (literaire) strom<strong>in</strong>g<strong>en</strong>: ‘fictionele <strong>en</strong> niet-fictionele tekstsoort<strong>en</strong>’, ‘verhaal, gedicht <strong>en</strong><br />

toneeltekst’, ‘2 (literaire) strom<strong>in</strong>g<strong>en</strong>’, ‘column’, ‘kortverhaal’, ‘(jeugd)roman’, ‘(jeugd)poëzie’,<br />

‘(jeugd)toneeltekst’, ‘tv-drama’, ‘soap’, ‘strip’;<br />

b. opbouw <strong>en</strong> stijl: ‘personages’, ‘spann<strong>in</strong>g’, ‘thema’, ‘plot’, ‘tijd’, ‘ruimte’, ‘scène’, ‘ik- <strong>en</strong> hijverteller’.<br />

• aso (basis):<br />

a. tekstsoort<strong>en</strong> <strong>en</strong> (literaire) strom<strong>in</strong>g<strong>en</strong>: alle leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> kso/tso (basis);<br />

b. opbouw <strong>en</strong> stijl: alle leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> kso/tso (basis) + ‘beeldspraak’.<br />

• aso (uitbreid<strong>in</strong>g):<br />

a. tekstsoort<strong>en</strong> <strong>en</strong> (literaire) strom<strong>in</strong>g<strong>en</strong>: alle leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> aso (basis) + ‘sc<strong>en</strong>ario’, ‘sprookje,<br />

mythe, sage, leg<strong>en</strong>de <strong>en</strong> dagboek’, ‘<strong>en</strong>kele romansoort<strong>en</strong>’, ‘<strong>en</strong>kele dichtvorm<strong>en</strong>’, ‘<strong>en</strong>kele dramatische<br />

vorm<strong>en</strong>’;<br />

b. opbouw <strong>en</strong> stijl: alle leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> aso (basis) + ‘protagonist’, ‘deus ex mach<strong>in</strong>a’, ‘bedrijf’,<br />

‘strofebouw’.<br />

Daarnaast wordt <strong>in</strong> het leerplan aangegev<strong>en</strong> dat het belangrijk is dat alle leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> reeds <strong>in</strong> de tweede<br />

graad k<strong>en</strong>nismak<strong>en</strong> met kanal<strong>en</strong> waar <strong>in</strong>formatie verstrekt wordt over literatuur: o.a. de bibliotheek, de<br />

mediatheek, het <strong>in</strong>ternet, literaire krant<strong>en</strong>katern<strong>en</strong>, tijdschrift<strong>en</strong>, radio- <strong>en</strong> televisieprogramma’s… In<br />

de leerplann<strong>en</strong> van het VVKSO wordt pas <strong>in</strong> de derde graad expliciet aandacht besteed aan de k<strong>en</strong>nismak<strong>in</strong>g<br />

met deze bemiddel<strong>en</strong>de <strong>in</strong>stanties.<br />

In het leerplan <strong>Nederland</strong>s van het GO!, bestemd voor de tweede graad, treff<strong>en</strong> we, <strong>in</strong> teg<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g tot<br />

<strong>in</strong> het leerplan bestemd voor de eerste graad, wel e<strong>en</strong> aantal heel concrete suggesties aan over hoe het<br />

leerplan <strong>in</strong> praktijk vormgegev<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>. Zo word<strong>en</strong> mogelijke tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> oef<strong>en</strong><strong>in</strong>g<strong>en</strong> gesuggereerd<br />

<strong>en</strong> wordt het belang om verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> literatuur aan te bied<strong>en</strong> (poëzie, theater, proza, hyperfictie…),<br />

b<strong>en</strong>adrukt. De verwerk<strong>in</strong>g ervan gebeurt via ‘het leesdossier’. Wat vorm <strong>en</strong> opzet betreft,<br />

stemt het leesdossier quasi volledig overe<strong>en</strong> met ‘het leesportfolio’ van het VVKSO. Verder wordt<br />

aandacht besteed aan de zog<strong>en</strong>aamde huislectuur. Volg<strong>en</strong>s het leerplan di<strong>en</strong>t m<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> aso- <strong>en</strong> ksoricht<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

m<strong>in</strong>imaal vier literaire werk<strong>en</strong> per leerjaar te lez<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de reguliere contactmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong>;<br />

b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> tso-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> m<strong>in</strong>imaal drie. Welke werk<strong>en</strong> dat precies zijn wordt niet geëxpliciteerd. Wel<br />

wordt e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>wicht tuss<strong>en</strong> fictie <strong>en</strong> non-fictie aanbevol<strong>en</strong>. Op toets<strong>in</strong>g <strong>en</strong> evaluatie wordt <strong>in</strong> de leerplann<strong>en</strong><br />

niet dieper <strong>in</strong>gegaan.<br />

Voor de tweede graad van het bso voorziet het GO! ge<strong>en</strong> leerplan <strong>Nederland</strong>s. Dat betek<strong>en</strong>t niet dat<br />

<strong>in</strong> de tweede graad van het bso ge<strong>en</strong> leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> die betrekk<strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> op<br />

<strong>Nederland</strong>s. E<strong>en</strong> aantal leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> immers aan bod <strong>in</strong> het vak PAV, waar<strong>in</strong> expliciet aandacht<br />

wordt besteed aan ‘functionele taalvaardigheid’. Hierbij is ook ruimte voor literatuur. Van de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

wordt <strong>in</strong> de tweede graad van het bso immers verwacht dat ze <strong>in</strong> staat zijn om op e<strong>en</strong> degelijke manier<br />

om te gaan met <strong>in</strong>formatie <strong>in</strong> tekst<strong>en</strong>. De tekstsoort<strong>en</strong> die hiervoor <strong>in</strong> aanmerk<strong>in</strong>g kom<strong>en</strong> zijn heel<br />

divers: van slogans tot <strong>in</strong>structies <strong>en</strong> van krant<strong>en</strong>bericht<strong>en</strong> tot reclameboodschapp<strong>en</strong>. Ook literaire<br />

tekst<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> <strong>in</strong> aanmerk<strong>in</strong>g (leerplan Project Algem<strong>en</strong>e Vakk<strong>en</strong>, 2004/261, p.23). Verder wordt aandacht<br />

besteed aan het aanler<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> aantal leesstrategieën die ook waarde hebb<strong>en</strong> voor het literaire<br />

lez<strong>en</strong>: ‘voorspell<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>’ (de leerl<strong>in</strong>g activeert zijn voork<strong>en</strong>nis om allerlei voorspell<strong>in</strong>g<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> over<br />

e<strong>en</strong> tekst), ‘oriënter<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>’ (de lezer vraagt zich af waar de tekst over gaat <strong>en</strong> wat precies van hem/<br />

haar verwacht wordt), ‘zoek<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>’ (de lezer gaat heel concreet op zoek naar bepaalde aspect<strong>en</strong> <strong>in</strong><br />

de tekst), ‘globaal lez<strong>en</strong>’ (de lezer leest de tekst diagonaal om er bepaalde elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uit te hal<strong>en</strong>). In het<br />

leerplan wordt niet <strong>in</strong>gegaan op toets<strong>in</strong>g <strong>en</strong> evaluatie.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 35


36<br />

3.3.2.3 Derde graad<br />

Voor de derde graad van het secundair onderwijs biedt het GO! twee leerplann<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s aan. <strong>Het</strong><br />

eerste leerplan is heel specifiek bedoeld voor het aso; het tweede leerplan voor het kso <strong>en</strong> het tso.<br />

In de leerplann<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s van het GO!, bestemd voor de derde graad van het aso, wordt de nadruk<br />

gelegd op tekstbestuder<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>. Van elke leerl<strong>in</strong>g die het tweede leerjaar van de derde graad met<br />

succes heeft afgerond, wordt immers verwacht dat hij/zij e<strong>en</strong> literair compet<strong>en</strong>te lezer is, i.e. “e<strong>en</strong><br />

gewone lezer – niet de academische die literaire theorievorm<strong>in</strong>g als objectief heeft – die dankzij e<strong>en</strong><br />

ruim aanbod van literaire tekst<strong>en</strong> op school geleerd heeft buit<strong>en</strong> de school zelfstandig met literatuur om<br />

te gaan” (leerplan <strong>Nederland</strong>s geme<strong>en</strong>schapsonderwijs 3e graad aso, p. 44). Uit het leerplan van het GO!<br />

blijkt dat e<strong>en</strong> literair compet<strong>en</strong>te lezer grosso modo <strong>in</strong> staat is om e<strong>en</strong> literaire tekst zowel structuuranalytisch<br />

als historisch-biografisch 27 te b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong>. Concreet kan hij/zij:<br />

1. tekst<strong>en</strong> uit het hed<strong>en</strong> <strong>en</strong> verled<strong>en</strong> <strong>in</strong>terpreter<strong>en</strong>, analyser<strong>en</strong> <strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong>;<br />

2. e<strong>en</strong> verslag uitbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van eig<strong>en</strong> ervar<strong>in</strong>g<strong>en</strong>;<br />

3. e<strong>en</strong> persoonlijke voorkeur ontwikkel<strong>en</strong>;<br />

4. e<strong>en</strong> waardeoordeel aan e<strong>en</strong> tekst toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong>;<br />

5. het literaire begripp<strong>en</strong>apparaat actief toepass<strong>en</strong>.<br />

Dat is uiteraard pas mogelijk wanneer hij/zij <strong>in</strong> het secundair onderwijs de nodige ‘tools’ aangereikt<br />

krijgt om over literatuur te prat<strong>en</strong>. Mede daarom wordt het begripp<strong>en</strong>apparaat dat <strong>in</strong> de tweede graad<br />

van het aso werd verworv<strong>en</strong>, verder uitgebouwd met de term<strong>en</strong> ‘perspectief’, ‘g<strong>en</strong>re’, ‘strom<strong>in</strong>g’ <strong>en</strong><br />

‘<strong>en</strong>sc<strong>en</strong>er<strong>in</strong>g’. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt ernaar gestreefd dat de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> actieve k<strong>en</strong>nis van het begripp<strong>en</strong>apparaat<br />

verwerv<strong>en</strong>. Concreet wordt dus van de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> verwacht dat ze vorm- <strong>en</strong> stijlk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> én <strong>in</strong> staat zijn om ze te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>.<br />

Ook <strong>in</strong> het leerplan <strong>Nederland</strong>s van het GO!, bestemd voor de derde graad van het kso/tso, wordt de<br />

nadruk op tekstbestuder<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong> gelegd. Terwijl <strong>in</strong> het leerplan voor het aso gestreefd wordt naar<br />

e<strong>en</strong> actieve k<strong>en</strong>nis van het literaire begripp<strong>en</strong>apparaat, volstaat het voor leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit het kso/tso dat<br />

ze <strong>in</strong> literaire tekst<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal <strong>in</strong>houdelijke <strong>en</strong> structurele k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt<br />

<strong>in</strong> m<strong>in</strong>dere mate verwacht dat de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> staat zijn om tekst<strong>en</strong> uit het hed<strong>en</strong> <strong>en</strong> het verled<strong>en</strong> te<br />

<strong>in</strong>terpreter<strong>en</strong>, te analyser<strong>en</strong> <strong>en</strong> te beoordel<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s objectieve criteria. De nadruk wordt veeleer op<br />

verslaggev<strong>in</strong>g van de eig<strong>en</strong> ervar<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gelegd.<br />

Ook <strong>in</strong> de kso- <strong>en</strong> tso-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> wordt het begripp<strong>en</strong>apparaat dat <strong>in</strong> de tweede graad werd aangeleerd,<br />

verder uitgebreid met onder andere de term<strong>en</strong> ‘perspectief’, ‘g<strong>en</strong>re’, ‘beeldspraak’, ‘personage’<br />

<strong>en</strong> ‘thematiek’.<br />

Net zoals <strong>in</strong> het leerplan <strong>Nederland</strong>s van het GO!, bestemd voor de tweede graad, treff<strong>en</strong> we <strong>in</strong> de leerplann<strong>en</strong><br />

voor de derde graad e<strong>en</strong> aantal suggesties aan over hoe de doelstell<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> de praktijk vorm<br />

kunn<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong>. Opnieuw word<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal mogelijke tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> oef<strong>en</strong><strong>in</strong>g<strong>en</strong> gesuggereerd. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

wordt per suggestie e<strong>en</strong> lijst met literaire werk<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> die hiervoor <strong>in</strong> aanmerk<strong>in</strong>g kunn<strong>en</strong><br />

kom<strong>en</strong>. Zo wordt gesuggereerd om leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> via e<strong>en</strong> taak te confronter<strong>en</strong> met de gelijk<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

verschilpunt<strong>en</strong> van oude(re) <strong>en</strong> moderne tekst<strong>en</strong>. Clusters van werk<strong>en</strong> die hier volg<strong>en</strong>s het leerplan<br />

uitermate voor geschikt zijn, zijn bijvoorbeeld:<br />

• Rob<strong>in</strong>son Crusoe (Defoe), Verlor<strong>en</strong> Zoon (Bernlef) <strong>en</strong> Vrijdag of het andere eiland (Tournier);<br />

• Van d<strong>en</strong> Vos Reynaerde <strong>en</strong> Wap<strong>en</strong>broeders (Boon)…<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is het zo dat de literaire werk<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> gesuggereerd niet steeds b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> van<br />

het <strong>Nederland</strong>stalige taalgebied word<strong>en</strong> gezocht. Zo wordt onder andere verwez<strong>en</strong> naar Frank<strong>en</strong>ste<strong>in</strong><br />

(Shelley), Interview with the vampire (Rice), Lord of the R<strong>in</strong>gs (Tolki<strong>en</strong>)… Wat de verhoud<strong>in</strong>g <strong>Nederland</strong>se<br />

<strong>en</strong> Vlaamse auteurs betreft, zi<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> mooi ev<strong>en</strong>wicht. Zowel Vlaamse werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> auteurs<br />

27. Hierbij wordt aanbevol<strong>en</strong> om niet al te veel tijd aan literatuurgeschied<strong>en</strong>is te bested<strong>en</strong>. Zo wordt expliciet aangegev<strong>en</strong> dat <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

z<strong>in</strong>loos is wanneer het “gereduceerd [wordt] tot e<strong>en</strong> hoop weetjes, waarbij we<strong>in</strong>ig plaats is voor e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> <strong>in</strong>br<strong>en</strong>g <strong>en</strong><br />

persoonlijke verwerk<strong>in</strong>g” (leerplan <strong>Nederland</strong>s geme<strong>en</strong>schapsonderwijs 3e graad, p. 45). Dat betek<strong>en</strong>t echter niet dat e<strong>en</strong> leerkracht ge<strong>en</strong><br />

(beperkte) aandacht kan bested<strong>en</strong> aan de historische of socioculturele context waarb<strong>in</strong>n<strong>en</strong> e<strong>en</strong> literaire tekst tot stand kwam.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


als De reis van S<strong>in</strong>t-Branda<strong>en</strong>, Boon, Brusselmans… als <strong>Nederland</strong>se werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> auteurs als El<strong>in</strong>e Vere,<br />

Wolkers <strong>en</strong> Reve kom<strong>en</strong> <strong>in</strong> de lijst met suggesties aan bod. Wat betreft de huislectuur di<strong>en</strong>t m<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s<br />

het leerplan b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> aso-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> m<strong>in</strong>imaal vier literaire werk<strong>en</strong> per leerjaar te lez<strong>en</strong> buit<strong>en</strong><br />

de reguliere contactmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong>; b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> kso- <strong>en</strong> tso-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> m<strong>in</strong>imaal drie. Welke werk<strong>en</strong> dat<br />

precies zijn wordt niet geëxpliciteerd. Voor de verwerk<strong>in</strong>g <strong>en</strong> de besprek<strong>in</strong>g ervan wordt ‘het leesdossier’<br />

gesuggereerd. Op toets<strong>in</strong>g <strong>en</strong> evaluatie van literaire k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> compet<strong>en</strong>ties wordt verder<br />

niet dieper <strong>in</strong>gegaan.<br />

Voor de derde graad van het bso (eerste <strong>en</strong> tweede leerjaar) voorziet het GO! ge<strong>en</strong> leerplan <strong>Nederland</strong>s.<br />

Dat betek<strong>en</strong>t echter niet dat ge<strong>en</strong> leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> die betrekk<strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> op<br />

<strong>Nederland</strong>s. Net zoals <strong>in</strong> de tweede graad van het bso kom<strong>en</strong> immers ook <strong>in</strong> de derde graad e<strong>en</strong> aantal<br />

leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> die verband houd<strong>en</strong> met het vak <strong>Nederland</strong>s aan bod <strong>in</strong> het vak PAV. Hoewel de nadruk<br />

met klem op ‘functionele taalvaardigheid’ ligt, is er ruimte voor literatuur, zij het <strong>in</strong> veel m<strong>in</strong>dere mate<br />

dan <strong>in</strong> de tweede graad (literaire tekst<strong>en</strong> word<strong>en</strong> nog slechts occasioneel gelez<strong>en</strong>). Wel wordt nadrukkelijk<br />

aandacht besteed aan het verder uitdiep<strong>en</strong> van de leesstrategieën (leerplan PAV, 2004/262, p. 17-20).<br />

Voor het derde jaar van de derde graad heeft het GO! wel e<strong>en</strong> leerplan <strong>Nederland</strong>s voorzi<strong>en</strong>. In het derde<br />

jaar staat de uitdiep<strong>in</strong>g van de vaardighed<strong>en</strong> die <strong>in</strong> de voorgaande jar<strong>en</strong> <strong>in</strong> de basisvorm<strong>in</strong>g werd<strong>en</strong> verworv<strong>en</strong><br />

c<strong>en</strong>traal.<br />

3.3.3 OVSG<br />

3.3.3.1 Eerste graad<br />

In het leerplan <strong>Nederland</strong>s van het OVSG, bestemd voor de eerste graad (A-stroom) van het secundair<br />

onderwijs, wordt met betrekk<strong>in</strong>g tot literatuur vooral het stimuler<strong>en</strong> van het leesplezier van de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

b<strong>en</strong>adrukt. Hiermee sluit het aan bij wat ook <strong>in</strong> de leerplann<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s van het VVKSO <strong>en</strong> het<br />

GO! als doelstell<strong>in</strong>g naar vor<strong>en</strong> wordt gebracht. Wat de concrete aanpak betreft, wordt geadviseerd<br />

om het bestuder<strong>en</strong> van literatuur <strong>in</strong> de mate van het mogelijke te beperk<strong>en</strong> <strong>en</strong> om <strong>in</strong>teg<strong>en</strong>deel met de<br />

leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> te reflecter<strong>en</strong> over de vorm <strong>en</strong> de <strong>in</strong>houd van literaire tekst<strong>en</strong>. Dit vanuit de opvatt<strong>in</strong>g dat e<strong>en</strong><br />

diepgaande tekststudie <strong>en</strong> –analyse vaak e<strong>en</strong> negatieve <strong>in</strong>vloed hebb<strong>en</strong> op het leesplezier van leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Daarnaast wordt ervoor gepleit om met literatuur te werk<strong>en</strong> die aangepast is aan de leeftijd <strong>en</strong> de ontwikkel<strong>in</strong>gsgraad<br />

van de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> (zie: leerplan <strong>Nederland</strong>s OVSG 1 e graad – A-stroom, p. 24). Hierbij<br />

gaat het onder andere om jeugdboek<strong>en</strong> <strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>romans, maar ook om schema’s <strong>en</strong> tabell<strong>en</strong>,<br />

ondertitel<strong>in</strong>g bij visueel materiaal, studietekst<strong>en</strong>, zakelijke tekst<strong>en</strong>, briev<strong>en</strong>/lezersbriev<strong>en</strong>, schriftelijke<br />

oproep<strong>en</strong> of uitnodig<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, <strong>in</strong>structies <strong>en</strong> handleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, etc. In het leerplan wordt aangegev<strong>en</strong> dat de<br />

leraar <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe zelf kan bepal<strong>en</strong> hoeveel boek<strong>en</strong> zijn leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> thuis verplicht moet<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>. Wel<br />

wordt geadviseerd om aan huislectuur niet steeds e<strong>en</strong> klassieke boekbesprek<strong>in</strong>g te koppel<strong>en</strong>, maar<br />

om gebruik te mak<strong>en</strong> van de zog<strong>en</strong>aamde ‘lectuurfiches’ of om alternatieve opdracht<strong>en</strong> te bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />

zoals “rec<strong>en</strong>sies uithang<strong>en</strong> <strong>in</strong> de schoolbibliotheek”, “van e<strong>en</strong> boek e<strong>en</strong> popp<strong>en</strong>spel mak<strong>en</strong>” of “met e<strong>en</strong><br />

groepje e<strong>en</strong> stripverhaal mak<strong>en</strong> van het gelez<strong>en</strong> boek”. Dergelijke opdracht<strong>en</strong> zijn immers uitdag<strong>en</strong>d,<br />

werk<strong>en</strong> bijzonder motiver<strong>en</strong>d <strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong> de leeslust. Op toets<strong>in</strong>g <strong>en</strong> evaluatie van literaire k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong><br />

compet<strong>en</strong>ties wordt <strong>in</strong> het leerplan niet <strong>in</strong>gegaan.<br />

Ook <strong>in</strong> het leerplan <strong>Nederland</strong>s van de OVSG, bestemd voor eerste graad van het secundair onderwijs<br />

(B-stroom, i.c. leerjaar B <strong>en</strong> het beroepsvoorbereid<strong>en</strong>d leerjaar), is de <strong>in</strong>zet met betrekk<strong>in</strong>g tot literatuur<br />

vooral leesplezier aanwakker<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>. Dat kan, volg<strong>en</strong>s het leerplan, door (1) te werk<strong>en</strong> met<br />

tekst<strong>en</strong> die leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> graag lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> die aangepast zijn aan hun leesniveau <strong>en</strong> door (2) op geregelde tijdstipp<strong>en</strong><br />

voor te lez<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> roman (<strong>en</strong> bijvoorbeeld af te brek<strong>en</strong> op mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dat het écht spann<strong>en</strong>d<br />

wordt). Net zoals <strong>in</strong> de A-stroom di<strong>en</strong>t ook <strong>in</strong> de B-stroom aandacht te zijn voor verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong><br />

literatuur: van romans tot reclametekst<strong>en</strong>, van poëzie tot toneel, etc.<br />

3.3.3.2 Tweede graad<br />

In teg<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g tot het VVKSO <strong>en</strong> het GO! biedt het OVSG voor de tweede graad van het secundair<br />

onderwijs twee leerplann<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s aan. <strong>Het</strong> eerste leerplan is heel specifiek bedoeld voor het aso;<br />

het tweede leerplan voor het kso <strong>en</strong> het tso.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 37


38<br />

In het leerplan <strong>Nederland</strong>s van het OVSG, bestemd voor de tweede graad van het aso, wordt de nadruk<br />

gelegd op tekstervar<strong>en</strong>d <strong>en</strong> – <strong>in</strong> beperktere mate – op tekstbestuder<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>. In de tweede graad ler<strong>en</strong><br />

de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die les volg<strong>en</strong> <strong>in</strong> aso-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> hun leeservar<strong>in</strong>g<strong>en</strong> verdiep<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwoord<strong>en</strong> <strong>en</strong> mak<strong>en</strong><br />

ze geleidelijk aan k<strong>en</strong>nis met het literaire begripp<strong>en</strong>apparaat. <strong>Het</strong> aanler<strong>en</strong> van de begripp<strong>en</strong> is <strong>in</strong><br />

eerste <strong>in</strong>stantie bedoeld om de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> e<strong>en</strong> houvast te bied<strong>en</strong> bij het expliciter<strong>en</strong> van hun belev<strong>in</strong>g<br />

van e<strong>en</strong> literaire tekst <strong>en</strong> niet om h<strong>en</strong> <strong>in</strong> staat te stell<strong>en</strong> om op basis daarvan (diepgaande) literaire<br />

analyses uit te voer<strong>en</strong>. Uiteraard sluit het <strong>en</strong>e het andere niet uit. <strong>Het</strong> begripp<strong>en</strong>apparaat kan immers<br />

beschouwd word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> brug tuss<strong>en</strong> tekstervar<strong>in</strong>g <strong>en</strong> tekstbestuder<strong>in</strong>g. Net zoals <strong>in</strong> het leerplan<br />

<strong>Nederland</strong>s voor de eerste graad (A-stroom), wordt ook <strong>in</strong> het leerplan voor de tweede graad van het<br />

aso aandacht gevraagd voor e<strong>en</strong> gediversifieerd tekstaanbod. Ook audiovisuele media kunn<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s<br />

het leerplan e<strong>en</strong> ‘plek’ krijg<strong>en</strong> <strong>in</strong> het <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> de tweede graad. Daarnaast wordt van<br />

lerar<strong>en</strong> verwacht dat ze stilstaan bij e<strong>en</strong> aantal belangrijke literaire strom<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die <strong>in</strong> de loop van de<br />

geschied<strong>en</strong>is het literaire landschap gedom<strong>in</strong>eerd hebb<strong>en</strong> (bv. de romantiek, het realisme, het naturalisme,<br />

etc.). Volg<strong>en</strong>s het leerplan di<strong>en</strong><strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit aso-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, buit<strong>en</strong> de contactur<strong>en</strong>, m<strong>in</strong>imaal<br />

vier literaire werk<strong>en</strong> per leerjaar te lez<strong>en</strong>. Van de leraar wordt verwacht dat hij/zij voor die zog<strong>en</strong>aamde<br />

‘huislectuur’ e<strong>en</strong> suggestieve leeslijst sam<strong>en</strong>stelt, die uit literaire werk<strong>en</strong> bestaat die de verschill<strong>en</strong>de<br />

tekstg<strong>en</strong>res <strong>en</strong> -soort<strong>en</strong> beslaan. Opnieuw wordt ervoor gepleit om aan de huislectuur zo we<strong>in</strong>ig<br />

mogelijk klassieke boekbesprek<strong>in</strong>g<strong>en</strong> te koppel<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> klassieke boekbesprek<strong>in</strong>g ligt de nadruk<br />

immers te veel op e<strong>en</strong> analyse van de formele aspect<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verhaal – vaak vanuit e<strong>en</strong> narratologisch<br />

perspectief – <strong>en</strong> staat het specifieke ‘format’ ervan e<strong>en</strong> gedeg<strong>en</strong> weergave van de leessmaak <strong>en</strong> de<br />

leeservar<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de weg. <strong>Het</strong> leesdossier <strong>en</strong> de leesautobiografie zijn hiervoor beter geschikt. Daarnaast<br />

wordt <strong>in</strong> het leerplan stilgestaan bij de noodzaak om leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> het kader van literaire vorm<strong>in</strong>g<br />

docum<strong>en</strong>tatievaardighed<strong>en</strong> (o.a. het verzamel<strong>en</strong> van bronn<strong>en</strong>materiaal, maar ook het correct ler<strong>en</strong><br />

vermeld<strong>en</strong> van bronn<strong>en</strong>) bij te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> om h<strong>en</strong> <strong>in</strong> contact te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> met <strong>in</strong>formatiekanal<strong>en</strong> zoals<br />

de bibliotheek <strong>en</strong> het <strong>in</strong>ternet. Op toets<strong>in</strong>g <strong>en</strong> evaluatie van literaire k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> compet<strong>en</strong>ties wordt <strong>in</strong><br />

het leerplan niet <strong>in</strong>gegaan.<br />

In het leerplan <strong>Nederland</strong>s van het OVSG, bestemd voor de tweede graad van het tso <strong>en</strong> het kso,<br />

wordt de nadruk gelegd op tekstervar<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>. Concreet staat het <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> de tweede<br />

graad <strong>in</strong> tso- <strong>en</strong> kso-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> het tek<strong>en</strong> van het verdiep<strong>en</strong> <strong>en</strong> het verwoord<strong>en</strong> van leeservar<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Net zoals <strong>in</strong> het leerplan, bestemd voor de tweede graad van het aso, wordt <strong>in</strong> het leerplan voor de<br />

tweede graad van het tso <strong>en</strong> het kso naast aandacht voor audiovisuele media ook aandacht gevraagd<br />

voor verschill<strong>en</strong>de literaire strom<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor soort<strong>en</strong> literatuur: jeugdliteratuur, novelles, romans,<br />

toneeltekst<strong>en</strong>, gedicht<strong>en</strong>, etc. Daarbij wordt aangegev<strong>en</strong> dat naast <strong>Nederland</strong>stalige werk<strong>en</strong> idealiter<br />

ook (vertal<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van) <strong>in</strong>ternationale werk<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Wat de huislectuur betreft, wordt<br />

net zoals van de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit aso-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit tso- <strong>en</strong> kso-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> verwacht dat<br />

ze, buit<strong>en</strong> de contactur<strong>en</strong> m<strong>in</strong>st<strong>en</strong>s vier literaire werk<strong>en</strong> per leerjaar lez<strong>en</strong> op basis van e<strong>en</strong> door<br />

de leraar sam<strong>en</strong>gestelde literaire lijst. In het leerplan wordt geadviseerd om bij de huislectuur creatieve<br />

verwerk<strong>in</strong>gsopdracht<strong>en</strong> te verz<strong>in</strong>n<strong>en</strong>, die de traditionele boekbesprek<strong>in</strong>g overstijg<strong>en</strong>. Daartoe<br />

word<strong>en</strong> <strong>in</strong> het leerplan e<strong>en</strong> aantal heel concrete voorbeeld<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> (zie: leerplan <strong>Nederland</strong>s<br />

OVSG, 2e graad tso/kso, p. 89). Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt stilgestaan bij de noodzaak om de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> docum<strong>en</strong>tatievaardighed<strong>en</strong><br />

aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> om h<strong>en</strong> <strong>in</strong> contact te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> met wat de bibliotheek <strong>en</strong><br />

het <strong>in</strong>ternet h<strong>en</strong> <strong>in</strong> het kader van het <strong>literatuuronderwijs</strong> te bied<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Op toets<strong>in</strong>g <strong>en</strong> evaluatie<br />

wordt <strong>in</strong> het leerplan niet <strong>in</strong>gegaan.<br />

Voor de tweede graad van het bso voorziet het OVSG, net zoals het GO!, ge<strong>en</strong> leerplann<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s.<br />

Dat betek<strong>en</strong>t echter niet dat <strong>in</strong> de tweede graad van het bso ge<strong>en</strong> leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong><br />

die betrekk<strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> op <strong>Nederland</strong>s. E<strong>en</strong> aantal leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> die betrekk<strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> op het schoolvak<br />

<strong>Nederland</strong>s kom<strong>en</strong> immers aan bod <strong>in</strong> het vak PAV. Daarnaast wordt <strong>in</strong> het vak ook stilgestaan<br />

bij culturele vorm<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij muzisch-creatieve vorm<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het bijzonder. B<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de<br />

muzisch-creatieve vorm<strong>in</strong>g is er ruimte voor literatuur. In het leerplan lez<strong>en</strong> we immers dat van de<br />

leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> verwacht wordt dat ze “uit<strong>in</strong>g<strong>en</strong> zoals muziek, toneel, literatuur, dans, schilder- <strong>en</strong> bouwkunst,<br />

design, <strong>in</strong>terieurs, mode <strong>en</strong> kled<strong>in</strong>g, gebruiksvoorwerp<strong>en</strong>, <strong>en</strong>z.” explorer<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong>zicht krijg<strong>en</strong><br />

<strong>in</strong> de manier waarop ze het cultuurbeeld van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap mee bepal<strong>en</strong> (leerplan PAV, 2e graad<br />

bso, p. 166). Daarnaast wordt literatuur <strong>in</strong> de tweede graad van het beroepssecundair onderwijs vooral<br />

gebruikt als ‘<strong>in</strong>strum<strong>en</strong>t’ om bepaalde topics te illustrer<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of bespreekbaar te mak<strong>en</strong>. Op het toets<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> evaluer<strong>en</strong> van literaire compet<strong>en</strong>ties wordt <strong>in</strong> het leerplan niet <strong>in</strong>gegaan.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


3.3.3.3 Derde graad<br />

Net zoals het GO! biedt het OVSG voor de derde graad van het secundair onderwijs twee leerplann<strong>en</strong><br />

<strong>Nederland</strong>s aan. <strong>Het</strong> eerste leerplan is heel specifiek bedoeld voor het aso; het tweede is bestemd voor<br />

het kso <strong>en</strong> het tso.<br />

In het leerplan <strong>Nederland</strong>s van het OVSG, bestemd voor de derde graad van het aso, is net zoals <strong>in</strong> het<br />

leerplan voor de tweede graad, aandacht voor e<strong>en</strong> zowel tekstervar<strong>en</strong>de als voor e<strong>en</strong> tekstbestuder<strong>en</strong>de<br />

b<strong>en</strong>ader<strong>in</strong>g van literatuur. In de derde graad mak<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die les volg<strong>en</strong> <strong>in</strong> e<strong>en</strong> aso-richt<strong>in</strong>g k<strong>en</strong>nis<br />

met de tekstconv<strong>en</strong>ties die b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bepaalde cultuur lev<strong>en</strong>. Daarnaast wordt het begripp<strong>en</strong>apparaat<br />

dat <strong>in</strong> de tweede graad is aangebracht, verder uitgebouwd. In het leerplan lez<strong>en</strong> we dat het uite<strong>in</strong>delijke<br />

streefdoel is dat leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> aan het e<strong>in</strong>de van de derde graad ‘literair compet<strong>en</strong>t’ zijn. Dat betek<strong>en</strong>t dat<br />

ze na het verlat<strong>en</strong> van het secundair onderwijs k<strong>en</strong>nis hebb<strong>en</strong> van wat er op het gebied van literatuur<br />

gelez<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat ze over de nodige vaardighed<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong> om diverse tekst<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> adequate<br />

manier te b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong>. In de derde graad word<strong>en</strong> de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> dan ook verder getra<strong>in</strong>d om gedeg<strong>en</strong><br />

over e<strong>en</strong> literaire tekst te kunn<strong>en</strong> reflecter<strong>en</strong> <strong>en</strong> om hun waardeoordeel t<strong>en</strong> opzichte van e<strong>en</strong> literaire<br />

tekst gefundeerd te kunn<strong>en</strong> formuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> te beargum<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. In het leerplan voor de derde graad van<br />

het algeme<strong>en</strong> secundair onderwijs wordt <strong>in</strong> het bijzonder aandacht besteed aan het verder uitbouw<strong>en</strong><br />

van de compet<strong>en</strong>ties van leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> met betrekk<strong>in</strong>g tot het verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwerk<strong>en</strong> van <strong>in</strong>formatie. In<br />

het kader daarvan wordt geadviseerd om leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> wegwijs te mak<strong>en</strong> <strong>in</strong> knipselmapp<strong>en</strong>, off- <strong>en</strong> onl<strong>in</strong>e<br />

<strong>en</strong>cyclopedieën, monografieën etc. <strong>en</strong> om h<strong>en</strong>, voortbouw<strong>en</strong>d op wat <strong>in</strong> de tweede graad reeds werd<br />

aangebod<strong>en</strong>, vertrouwd te mak<strong>en</strong> met wat bemiddel<strong>en</strong>de <strong>in</strong>stanties (bv. bibliothek<strong>en</strong>) aan <strong>in</strong>formatie<br />

te bied<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Daarnaast di<strong>en</strong><strong>en</strong> de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis te mak<strong>en</strong> met de mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> de beperk<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

van diverse soort<strong>en</strong> leesstrategieën: oriënter<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>, zoek<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>, globaal lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong>t<strong>en</strong>sief<br />

lez<strong>en</strong>. Net zoals <strong>in</strong> de leerplann<strong>en</strong>, bestemd voor de eerste <strong>en</strong> de tweede graad, wordt <strong>in</strong> het leerplan<br />

voor de derde graad van het aso geopperd om gebruik te mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> zo breed mogelijk spectrum<br />

aan literaire tekst<strong>en</strong>. Daarbij is het, aldus het leerplan, van belang om de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> niet <strong>en</strong>kel met<br />

<strong>Nederland</strong>stalige literatuur, maar ook met literaire werk<strong>en</strong> uit andere cultur<strong>en</strong> <strong>in</strong> contact te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Wat de huislectuur betreft, wordt geadviseerd om de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> op te drag<strong>en</strong> om buit<strong>en</strong> de contactur<strong>en</strong><br />

t<strong>en</strong> m<strong>in</strong>ste vier werk<strong>en</strong> per leerjaar te lez<strong>en</strong>. Hiervoor kunn<strong>en</strong> ze e<strong>en</strong> selectie mak<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> door de<br />

leraar opgestelde suggestieve lijst. Hun reflecties, analyses, waardeoordel<strong>en</strong>, etc. kunn<strong>en</strong> ze kwijt <strong>in</strong> e<strong>en</strong><br />

leesdossier. Tev<strong>en</strong>s wordt <strong>in</strong> het leerplan geadviseerd om voldo<strong>en</strong>de tijd vrij te mak<strong>en</strong> om klassikaal of<br />

<strong>in</strong> groep te discussiër<strong>en</strong> over literatuur (i.e. het zog<strong>en</strong>aamde ‘literaire gesprek’). Net zoals <strong>in</strong> de leerplann<strong>en</strong><br />

<strong>Nederland</strong>s voor de eerste <strong>en</strong> de tweede graad, wordt ook <strong>in</strong> het leerplan <strong>Nederland</strong>s voor de derde<br />

graad van het aso, niet <strong>in</strong>gegaan op toets<strong>in</strong>g <strong>en</strong> evaluatie.<br />

In het leerplan <strong>Nederland</strong>s, bestemd voor de derde graad van het tso <strong>en</strong> het kso, wordt b<strong>en</strong>adrukt dat<br />

leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit tso- <strong>en</strong> kso-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> aan het e<strong>in</strong>de van de derde graad <strong>in</strong> staat moet<strong>en</strong> zijn om vanuit<br />

e<strong>en</strong> tekstervar<strong>en</strong>de b<strong>en</strong>ader<strong>in</strong>g van literaire werk<strong>en</strong> vormelijke <strong>en</strong> <strong>in</strong>houdelijke elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />

Daartoe mak<strong>en</strong> ze, net zoals de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit de aso-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, k<strong>en</strong>nis met de tekstconv<strong>en</strong>ties<br />

die b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bepaalde cultuur lev<strong>en</strong>. Ook het begripp<strong>en</strong>apparaat dat <strong>in</strong> de tweede graad is aangebracht,<br />

wordt, waar nodig, aangevuld. De begripp<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel aangereikt wanneer ze functioneel<br />

zijn voor het expliciter<strong>en</strong> van tekstervar<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. K<strong>en</strong>nis van de begripp<strong>en</strong> vormt dan ook ge<strong>en</strong> doel op<br />

zich. Wat het aanbod aan tekst<strong>en</strong> betreft, wordt <strong>in</strong> het leerplan aangegev<strong>en</strong> dat de leerkracht idealiter<br />

verschill<strong>en</strong>de tekstsoort<strong>en</strong> (proza, poëzie, theatervoorstell<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, tv-drama, film, stripverhal<strong>en</strong>, etc.)<br />

selecteert die thematisch aansluit<strong>en</strong> bij de <strong>in</strong>teresses van de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij hun studiericht<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Dit impliceert dat het mogelijk is dat ‘het literaire’ <strong>in</strong> bepaalde studiericht<strong>in</strong>g<strong>en</strong> meer aandacht krijgt<br />

dan <strong>in</strong> andere, maar neemt niet weg dat elke leerl<strong>in</strong>g, los van zijn/haar opleid<strong>in</strong>g, recht heeft op e<strong>en</strong><br />

degelijke esthetische <strong>en</strong> culturele vorm<strong>in</strong>g, waarbij zowel <strong>Nederland</strong>stalige werk<strong>en</strong> als (vertal<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

van) Europese <strong>en</strong> multiculturele literatuur aan bod kom<strong>en</strong>. Van de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> wordt verwacht dat ze<br />

ook buit<strong>en</strong> de contactur<strong>en</strong> literaire werk<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>. In het leerplan treff<strong>en</strong> we ge<strong>en</strong> suggesties aan over<br />

om hoeveel werk<strong>en</strong> dat gaat. Wel wordt de leraar geadviseerd om e<strong>en</strong> suggestieve, gevarieerde lijst op<br />

te stell<strong>en</strong>, waar leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal werk<strong>en</strong> uit kunn<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong>. Aan de huislectuur kunn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />

opdracht<strong>en</strong> gekoppeld word<strong>en</strong>, zoals bijvoorbeeld het mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> leesverslag, opzoek<strong>en</strong> van<br />

<strong>in</strong>formatie over de schrijver, e<strong>en</strong> creatief werkstuk mak<strong>en</strong> over het thema van het boek, etc. Daarnaast<br />

wordt het belang b<strong>en</strong>adrukt van e<strong>en</strong> uitgebreide k<strong>en</strong>nismak<strong>in</strong>g met het literaire bedrijf (bibliothek<strong>en</strong>,<br />

vaktijdschrift<strong>en</strong>, literaire kritiek <strong>in</strong> krant<strong>en</strong>, etc.) <strong>en</strong> van het verder ontwikkel<strong>en</strong> van de compet<strong>en</strong>ties<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 39


40<br />

die nodig zijn om op e<strong>en</strong> degelijke manier <strong>in</strong>formatie te verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong> te verwerk<strong>en</strong>. Op toets<strong>in</strong>g <strong>en</strong><br />

evaluatie wordt <strong>in</strong> het leerplan niet <strong>in</strong>gegaan.<br />

Voor de derde graad van het bso voorziet het OVSG ge<strong>en</strong> leerplan <strong>Nederland</strong>s, noch voor de eerste<br />

twee leerjar<strong>en</strong>, noch voor het derde leerjaar. E<strong>en</strong> aantal leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> die betrekk<strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> op het vak<br />

<strong>Nederland</strong>s, kom<strong>en</strong> aan bod <strong>in</strong> het vak PAV. In de leerplann<strong>en</strong> voor PAV wordt echter op ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele<br />

manier expliciet <strong>in</strong>gegaan op literatuur.<br />

3.3.4 POV<br />

<strong>Het</strong> Prov<strong>in</strong>ciaal Onderwijs Vlaander<strong>en</strong> heeft slechts e<strong>en</strong> beperkt aantal leerplann<strong>en</strong> voor het secundair<br />

onderwijs. Voor het secundair onderwijs biedt het POV ge<strong>en</strong> leerplann<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s aan. De<br />

Oost-Vlaamse prov<strong>in</strong>ciale schol<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> meestal gebruik van de leerplann<strong>en</strong> van het GO!. De West-<br />

Vlaamse, Antwerpse, Vlaams-Brabantse <strong>en</strong> Limburgse prov<strong>in</strong>ciale schol<strong>en</strong> baser<strong>en</strong> zich doorgaans op<br />

de leerplann<strong>en</strong> van het OVSG.<br />

3.3.5 Van e<strong>en</strong> historisch-analytische naar e<strong>en</strong> lezersgerichte literatuurb<strong>en</strong>ader<strong>in</strong>g<br />

Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> we stell<strong>en</strong> dat <strong>in</strong> alle leerplann<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s die we t<strong>en</strong> behoeve van deze tekst<br />

onder de loep hebb<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, de nadruk wordt gelegd op lezersgericht <strong>literatuuronderwijs</strong>.<br />

Uit alle leerplann<strong>en</strong> blijkt immers dat de primaire doelstell<strong>in</strong>g van het <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong><br />

is om aan het e<strong>in</strong>de van het secundair onderwijs literair compet<strong>en</strong>te lezers af te lever<strong>en</strong> 28 . Lezers, dus,<br />

die over de nodige k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> kunde beschikk<strong>en</strong> om op e<strong>en</strong> adequate manier om te gaan met diverse<br />

tekst<strong>en</strong> <strong>en</strong> tekstsoort<strong>en</strong>. Hierbij wordt voordur<strong>en</strong>d gezocht naar e<strong>en</strong> goede balans tuss<strong>en</strong> tekstgerichte<br />

<strong>en</strong> lezersgerichte vaardighed<strong>en</strong>. Dit, vanuit de opvatt<strong>in</strong>g dat de <strong>en</strong>e vaardighed<strong>en</strong> de andere niet uitsluit<strong>en</strong>,<br />

maar dat ze elkaar <strong>in</strong>teg<strong>en</strong>deel versterk<strong>en</strong>.<br />

Uit de leerplann<strong>en</strong> blijkt dat de literair compet<strong>en</strong>te lezer geleidelijk aan wordt gevormd. Grosso modo is<br />

het zo dat hij <strong>in</strong> de eerste graad impliciet <strong>en</strong> expliciet aangemoedigd wordt om te lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nismaakt<br />

met de verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> literatuur. In de tweede graad wordt hij <strong>in</strong>gewijd <strong>in</strong> tekstervar<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>,<br />

maakt hij k<strong>en</strong>nis met het literaire bedrijf <strong>en</strong> krijgt hij e<strong>en</strong> <strong>in</strong>leid<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het literair-wet<strong>en</strong>schappelijke<br />

jargon. In de derde graad word<strong>en</strong> hem de ‘tools’ aangereikt die nodig zijn voor (diepgaande) tekststudie<br />

<strong>en</strong> –analyse.<br />

E<strong>en</strong> lezersgerichte literatuurb<strong>en</strong>ader<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het onderwijs is e<strong>en</strong> relatief rec<strong>en</strong>t f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong>. Hoewel <strong>in</strong> de<br />

literatuurwet<strong>en</strong>schap reeds <strong>in</strong> de jar<strong>en</strong> 1970 <strong>en</strong> 1980 gewag werd gemaakt van e<strong>en</strong> dergelijke b<strong>en</strong>ader<strong>in</strong>g<br />

(zie o.a. Iser, 1976; Jauss, 1977; Fish, 1980) is er pas <strong>in</strong> de loop van de jar<strong>en</strong> 1990 e<strong>en</strong>sgez<strong>in</strong>dheid onder<br />

literatuurdidactici om ook <strong>in</strong> het onderwijs op e<strong>en</strong> lezergerichte manier met literatuur om te gaan. Dit,<br />

als e<strong>en</strong> correctie op de eerdere, te e<strong>en</strong>zijdige, historisch-analytische praktijk. De nieuwe literatuurb<strong>en</strong>ader<strong>in</strong>g<br />

had gevolg<strong>en</strong> voor de literatuurdidactiek:<br />

• ‘topdown’ onderwijsstrategieën moest<strong>en</strong> geleidelijk aan plaatsmak<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> compet<strong>en</strong>tiegerichte<br />

manier van werk<strong>en</strong> die diep respect toont voor de boek<strong>en</strong>keuze <strong>en</strong> de leescultuur van elke <strong>in</strong>dividuele<br />

lezer;<br />

• verplichte leeslijst<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> door suggestieve leeslijst<strong>en</strong>;<br />

• traditionele boekbesprek<strong>in</strong>g<strong>en</strong> moest<strong>en</strong> plaats ruim<strong>en</strong> voor leesdossiers, leesportfolio’s <strong>en</strong> leesautobiografieën,<br />

waar<strong>in</strong> naast ruimte voor e<strong>en</strong> analyse van e<strong>en</strong> aantal formele aspect<strong>en</strong> van<br />

literatuur ook ruimte is voor het expliciter<strong>en</strong> van leeservar<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Dat de verschill<strong>en</strong>de onderwijskoepels de kaart van het lezersgerichte <strong>literatuuronderwijs</strong> trekk<strong>en</strong>,<br />

lijkt ons voldo<strong>en</strong>de duidelijk. Maar of dat ook betek<strong>en</strong>t dat het er <strong>in</strong> de onderwijspraktijk steeds op die<br />

manier aan toe gaat, lat<strong>en</strong> we hier <strong>in</strong> het midd<strong>en</strong>. Voorlopig beschikk<strong>en</strong> we over we<strong>in</strong>ig empirische<br />

gegev<strong>en</strong>s hierover. Aan de vakgroep onderwijskunde van de Universiteit G<strong>en</strong>t is mom<strong>en</strong>teel e<strong>en</strong> onderzoek<br />

bezig – onder leid<strong>in</strong>g van André Mottart <strong>en</strong> Geert Vandermeersche – waar<strong>in</strong> gepeild wordt naar de<br />

manier waarop actieve lerar<strong>en</strong> het <strong>literatuuronderwijs</strong> vormgev<strong>en</strong>. Voorlopig is het onderzoek onvoldo<strong>en</strong>de<br />

gevorderd om tot besluit<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong> over ev<strong>en</strong>tuele verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de retoriek (wat <strong>in</strong> de<br />

leerplann<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adrukt wordt, maar ook wat op naschol<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gepropageerd wordt, etc.) <strong>en</strong> de praktijk.<br />

E<strong>en</strong> eerste set van onderzoeksresultat<strong>en</strong> wordt <strong>in</strong> het najaar van 2009 ter beschikk<strong>in</strong>g gesteld.<br />

28. Althans <strong>in</strong> de aso-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong> de ‘sterkere’ tso- <strong>en</strong> kso-richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> (i.e. die richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> waar meer lesur<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s <strong>en</strong> vreemde<br />

tal<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>). Voor de overige richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> geldt vooral het stimuler<strong>en</strong> van leesplezier.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


4. Lesur<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s<br />

In het onderwijscurriculum <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong> is er ge<strong>en</strong> apart vak ‘literatuur’. Less<strong>en</strong> over literatuur – van<br />

less<strong>en</strong> over de formele aspect<strong>en</strong> van literatuur tot literatuurgeschied<strong>en</strong>is - word<strong>en</strong> steeds geïntegreerd <strong>in</strong><br />

andere vakk<strong>en</strong>. <strong>Nederland</strong>stalige literatuur komt <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe aan bod <strong>in</strong> het vak <strong>Nederland</strong>s, Engelstalige<br />

literatuur <strong>in</strong> het vak Engels, Franstalige literatuur <strong>in</strong> het vak Frans… 29 Ook <strong>in</strong> de vakk<strong>en</strong> godsdi<strong>en</strong>st <strong>en</strong><br />

geschied<strong>en</strong>is word<strong>en</strong> geregeld literaire werk<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong>. Echter steeds <strong>in</strong> functie van de les<strong>in</strong>houd<strong>en</strong>.<br />

Hoeveel tijd er aan de respectievelijke vakk<strong>en</strong> besteed moet word<strong>en</strong>, is beschrev<strong>en</strong> <strong>in</strong> de leerplann<strong>en</strong>,<br />

maar hoeveel lestijd aan literatuur wordt besteed verschilt van leerkracht tot leerkracht. Ook wat het<br />

vak <strong>Nederland</strong>s betreft, is niet bek<strong>en</strong>d hoeveel lestijd exact besteed wordt aan literatuureducatie. In<br />

elk geval is het zo dat alle les<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> die <strong>in</strong> het leerplan beschrev<strong>en</strong> zijn behandeld moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

B<strong>in</strong>n<strong>en</strong> sommige studiericht<strong>in</strong>g<strong>en</strong> biedt het leerplan schol<strong>en</strong> de vrijheid om e<strong>en</strong> extra lesuur <strong>Nederland</strong>s<br />

aan te bied<strong>en</strong> (al dan niet optioneel). Of e<strong>en</strong> extra lesuur <strong>Nederland</strong>s betek<strong>en</strong>t dat er extra tijd <strong>en</strong> aandacht<br />

is voor aspect<strong>en</strong> die betrekk<strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> op literatuur is niet bek<strong>en</strong>d.<br />

Hoeveel lesur<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s e<strong>en</strong> school aanbiedt, hangt af van de koepel waar de school toe behoort <strong>en</strong><br />

varieert naargelang de graad, de specifieke onderwijsvorm <strong>en</strong> de studiericht<strong>in</strong>g. Grosso modo kunn<strong>en</strong><br />

we het echter als volgt sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>:<br />

4.1 Eerste graad<br />

eerste jaar tweede jaar<br />

A-stroom 4 / 5 4 / 5<br />

B-stroom 3 / 4 / 5 (3)<br />

4.2 Tweede graad<br />

eerste jaar tweede jaar<br />

aso 4 4<br />

tso 4 4<br />

kso 4 4<br />

bso 0 / 2 0 / 2<br />

4.3. Derde graad<br />

eerste jaar tweede jaar<br />

aso 4 4<br />

tso 4 / 3 / 2 4 / 3 / 2<br />

kso 5 / 4 / 3 5 / 4 / 3<br />

bso 0 / 1 / 2 0 / 1 / 2<br />

5. Toets<strong>in</strong>g<br />

In het Vlaamse onderwijs is niet officieel vastgelegd hoe exam<strong>en</strong>s, toets<strong>en</strong> <strong>en</strong> evaluaties er moet<strong>en</strong><br />

uitzi<strong>en</strong>. Hoewel we <strong>in</strong> de leerplann<strong>en</strong> suggesties aantreff<strong>en</strong> over hoe de evaluatie van vakonderdel<strong>en</strong><br />

vormgegev<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>, zi<strong>en</strong> we <strong>in</strong> het onderwijsveld dat leerkracht<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> test<strong>en</strong> <strong>en</strong> toets<strong>en</strong> opstell<strong>en</strong><br />

30 . Tot nu toe werd ge<strong>en</strong> onderzoek gedaan naar hoe toets<strong>in</strong>g <strong>en</strong> evaluatie er uitziet voor het vak<br />

<strong>Nederland</strong>s <strong>in</strong> het algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor het onderdeel literatuur <strong>in</strong> het bijzonder. Wel is <strong>in</strong>formeel gewet<strong>en</strong><br />

dat de k<strong>en</strong>nis van <strong>en</strong> over literatuur nog vaak getoetst wordt aan de hand van test<strong>en</strong> waarbij reproductie<br />

c<strong>en</strong>traal staat.<br />

29. Dit is uiteraard niet sluit<strong>en</strong>d. Ook <strong>in</strong> het vak <strong>Nederland</strong>s word<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong>s werk<strong>en</strong> gelez<strong>en</strong> die oorspronkelijk <strong>in</strong> e<strong>en</strong> andere<br />

taal dan <strong>in</strong> het <strong>Nederland</strong>s zijn opgesteld. In dergelijke gevall<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> leerkracht<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s er voor om deze werk<strong>en</strong> <strong>in</strong> e<strong>en</strong><br />

<strong>Nederland</strong>se vertal<strong>in</strong>g te lez<strong>en</strong>.<br />

30. Vanuit de overheid wordt het vorm<strong>en</strong> van vakgroep<strong>en</strong> <strong>in</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate gestimuleerd. Met betrekk<strong>in</strong>g tot het onderwijs<br />

<strong>Nederland</strong>s betek<strong>en</strong>t dat dat leerkracht<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s die lesgev<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> dezelfde graad op geregelde tijdstipp<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

ervar<strong>in</strong>g<strong>en</strong> met elkaar uitwissel<strong>en</strong>. Op sommige schol<strong>en</strong> zijn de vakgroep<strong>en</strong> danig georganiseerd dat er e<strong>en</strong> <strong>in</strong>t<strong>en</strong>se sam<strong>en</strong>werk<strong>in</strong>g<br />

ontstaat tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de vakgroepled<strong>en</strong>. Dit uit zich ook vaak op vlak van evaluatie. In e<strong>en</strong> dergelijk geval stell<strong>en</strong> leerkracht<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong> toets<strong>en</strong> <strong>en</strong> exam<strong>en</strong>s op <strong>en</strong> stemm<strong>en</strong> ze de leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> <strong>in</strong> de mate van het mogelijke op elkaar af.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 41


42<br />

Voor wat de opdracht<strong>en</strong> <strong>in</strong>zake het besprek<strong>en</strong> <strong>en</strong> analyser<strong>en</strong> van de huislectuur betreft, merk<strong>en</strong> we <strong>in</strong><br />

het veld steeds meer creativiteit. Leerkracht<strong>en</strong> stapp<strong>en</strong> <strong>in</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate af van de klassieke boekbesprek<strong>in</strong>g<br />

– i.e. de boekbesprek<strong>in</strong>g volg<strong>en</strong>s de pr<strong>in</strong>cipes van de narratologie (i.e. e<strong>en</strong> besprek<strong>in</strong>g van<br />

het thema, de (hoofd)personages, de tijd, de ruimte, etc.) – <strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> evaluatie op basis van<br />

e<strong>en</strong> leesmap, e<strong>en</strong> leesportfolio of e<strong>en</strong> leesdossier. Hiermee sluit<strong>en</strong> ze aan bij de visie van de pedagogische<br />

begeleid<strong>in</strong>gsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, die stuk voor stuk pleit<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> dergelijke vorm van evaluer<strong>en</strong>. De<br />

vereist<strong>en</strong> voor de concrete sam<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g ervan, hang<strong>en</strong> af van de <strong>in</strong>dividuele leerkracht.<br />

5.1 Leesmap of leesportefeuille<br />

E<strong>en</strong> leesmap of e<strong>en</strong> leesportefeuille is e<strong>en</strong> bundel<strong>in</strong>g van e<strong>en</strong> aantal opdracht<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g moet<br />

uitvoer<strong>en</strong> naar aanleid<strong>in</strong>g van de huislectuur. E<strong>en</strong> leesmap bestaat m<strong>in</strong>st<strong>en</strong>s uit :<br />

• e<strong>en</strong> overzicht van de boek<strong>en</strong> die werd<strong>en</strong> gelez<strong>en</strong> + verantwoord<strong>in</strong>g;<br />

• e<strong>en</strong> reeks leesverslag<strong>en</strong> waarbij creativiteit primeert bov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> diepgaande literair-wet<strong>en</strong>schappelijke<br />

analyse (met aandacht voor: wat betek<strong>en</strong>t het boek voor de lezer? waar kan het boek mee <strong>in</strong> verband<br />

gebracht word<strong>en</strong>? etc.);<br />

• <strong>in</strong>formatie over de boek<strong>en</strong> die gelez<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> (o.a. rec<strong>en</strong>sies).<br />

Afhankelijk van de onderwijsvorm, de studiericht<strong>in</strong>g <strong>en</strong> de specifieke w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van de leerkracht kan e<strong>en</strong><br />

leesmap nog andere zak<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong>, zoals ‘e<strong>en</strong> leesautobiografie’ (i.e. e<strong>en</strong> docum<strong>en</strong>t van één tot anderhalve<br />

bladzijde waar<strong>in</strong> de leerl<strong>in</strong>g beschrijft welke boek<strong>en</strong> hij/zij reeds gelez<strong>en</strong> heeft, van welke boek<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> auteurs zijn/haar voorkeur g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>, etc.), e<strong>en</strong> verslaglegg<strong>in</strong>g van e<strong>en</strong> <strong>in</strong>terview met de (groot)ouders<br />

over hun leesgedrag, etc.<br />

5.2. Leesportfolio<br />

E<strong>en</strong> leesportfolio – vaak ook ‘leesdossier’ g<strong>en</strong>oemd – kan beschouwd word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> uitgebreide <strong>en</strong><br />

meer gestructureerde vorm van ‘de leesmap’. E<strong>en</strong> leesportfolio bevat m<strong>in</strong>st<strong>en</strong>s:<br />

• e<strong>en</strong> <strong>in</strong>houdsopgave;<br />

• e<strong>en</strong> leesbelev<strong>in</strong>gsverslag (i.e. welke effect<strong>en</strong> had het boek op de lezer?);<br />

• actuele <strong>in</strong>formatie rond het gelez<strong>en</strong> werk (zijn er verfilm<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van het boek? Hoe wordt het werk<br />

ontvang<strong>en</strong> <strong>in</strong> de pers?).<br />

Afhankelijk van de onderwijsvorm, de studiericht<strong>in</strong>g <strong>en</strong> de specifieke w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van de leerkracht, kunn<strong>en</strong><br />

aan e<strong>en</strong> leesportfolio nog andere zak<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegevoegd, zoals bijvoorbeeld ‘e<strong>en</strong> leesautobiografie’,<br />

e<strong>en</strong> verslaglegg<strong>in</strong>g van e<strong>en</strong> <strong>in</strong>terview met de (groot)ouders over hun leesgedrag, e<strong>en</strong> analyse van e<strong>en</strong><br />

literair werk op basis van secundaire literatuur (met correcte bronvermeld<strong>in</strong>g), e<strong>en</strong> ‘leesactuamap’, etc.<br />

Vaak wordt aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat gebruikmak<strong>en</strong> van de leesmap <strong>en</strong> het leesportfolio het voordeel heeft dat<br />

het leesgedrag <strong>en</strong> de leesgroei van de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> zichtbaar wordt gemaakt. Voorlopig is er nog maar<br />

we<strong>in</strong>ig onderzoek naar gedaan. Of dat dan ook werkelijk zo is, lat<strong>en</strong> we hier ev<strong>en</strong> <strong>in</strong> het midd<strong>en</strong>.<br />

6. Lesmateriaal<br />

6.1 Schoolboek<strong>en</strong><br />

Zoals eerder aangegev<strong>en</strong>, is er <strong>in</strong> het Vlaamse onderwijs ge<strong>en</strong> apart vak ‘literatuur’. Less<strong>en</strong> over literatuur<br />

word<strong>en</strong> dan ook steeds geïntegreerd <strong>in</strong> de taalvakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong> vakk<strong>en</strong> zoals geschied<strong>en</strong>is, godsdi<strong>en</strong>st,<br />

zed<strong>en</strong>leer, etc. De <strong>Nederland</strong>stalige literatuur – van de literatuurgeschied<strong>en</strong>is tot de literaire canon<br />

– komt aan bod <strong>in</strong> het vak <strong>Nederland</strong>s, naast taalbeschouw<strong>in</strong>g <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> (leesvaardigheid, communicatievaardigheid,<br />

etc.). Precies dat verklaart waarom er <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> schoolboek<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

gemaakt die uitsluit<strong>en</strong>d handel<strong>en</strong> over literatuur. Leerkracht<strong>en</strong> will<strong>en</strong> immers e<strong>en</strong> schoolboek dat op de<br />

verschill<strong>en</strong>de aspect<strong>en</strong> <strong>in</strong>speelt die <strong>in</strong> de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong> geformuleerd zijn.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


In Vlaander<strong>en</strong> zijn heel wat schoolboek<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s op de markt. De schoolboek<strong>en</strong> die echter het<br />

meest gebruikt word<strong>en</strong>, zijn:<br />

• Markant (Pelckmans)<br />

• Nieuw Netwerk <strong>Nederland</strong>s (Van In)<br />

• Vitaal (Wolters)<br />

• Tal<strong>en</strong>t voor Taal (De Bouck)<br />

In pr<strong>in</strong>cipe is elke leerkracht vrij om te bepal<strong>en</strong> van welk schoolboek hij/zij gebruik maakt. In de praktijk<br />

wordt echter heel vaak b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> één <strong>en</strong> dezelfde school gebruik gemaakt van hetzelfde handboek. De uite<strong>in</strong>delijke<br />

keuze voor e<strong>en</strong> handboek gebeurt immers meestal <strong>in</strong> overleg met de vakgroep <strong>en</strong> de directie.<br />

6.2 Overig materiaal<br />

Niet alle lerar<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> gebruik van e<strong>en</strong> handboek. Sommige lerar<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> ervoor om eig<strong>en</strong> lesmaterial<strong>en</strong><br />

te ontwikkel<strong>en</strong>. Andere mak<strong>en</strong> dan weer gebruik van wat op het <strong>in</strong>ternet aan materiaal<br />

beschikbaar is. E<strong>en</strong> <strong>in</strong>teressante website is alvast http://www.klascem<strong>en</strong>t.be, e<strong>en</strong> portaalsite door <strong>en</strong><br />

voor het onderwijs, die tal van <strong>in</strong>teressante lessuggesties, tips <strong>en</strong> zelfs concrete lesvoorbereid<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

bevat. Verder is er de vakcommunity <strong>Nederland</strong>s, waar Vlaamse <strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>se lerar<strong>en</strong> onderl<strong>in</strong>g lesmaterial<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> uitwissel<strong>en</strong>. En op het <strong>Taalunieversum</strong>, de website van de <strong>Nederland</strong>se Taalunie,<br />

kunn<strong>en</strong> lerar<strong>en</strong> e<strong>en</strong> databank met meer dan 2000 refer<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> beschrijv<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van (les)material<strong>en</strong><br />

v<strong>in</strong>d<strong>en</strong> (zie: http://taalunieversum.org/onderwijs/<strong>in</strong>formatiebank) 31 . Maar er is nog veel meer.<br />

Aangezi<strong>en</strong> veel materiaal niet publiek beschikbaar is, is het echter quasi onmogelijk om e<strong>en</strong> compleet<br />

beeld te gev<strong>en</strong> van het alle bestaande lesmaterial<strong>en</strong>, laat staan van wat effectief gebruikt wordt <strong>en</strong> op<br />

welke manier(<strong>en</strong>) het <strong>in</strong>gezet wordt <strong>in</strong> de onderwijspraktijk.<br />

7. Wat <strong>en</strong> hoeveel lez<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>?<br />

Noch <strong>in</strong> de e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong>, noch <strong>in</strong> de leerplann<strong>en</strong> wordt aangegev<strong>en</strong> welke specifieke literaire werk<strong>en</strong><br />

leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> het secundair onderwijs moet<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>. In pr<strong>in</strong>cipe is elke leerkracht dan ook vrij om te<br />

bepal<strong>en</strong> welke boek<strong>en</strong> hij <strong>in</strong> zijn less<strong>en</strong> bespreekt <strong>en</strong> analyseert. Ook bij de sam<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g van de leeslijst,<br />

bestemd voor de huislectuur, wordt van de leraar niet verlangd dat hij specifieke titels van romans,<br />

dichtbundels, toneeltekst<strong>en</strong>, etc. opneemt, maar kan hij zich lat<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> door persoonlijke leesvoorkeur<strong>en</strong>,<br />

door bestsellerlijst<strong>en</strong>, door rec<strong>en</strong>sies <strong>in</strong> krant<strong>en</strong> <strong>en</strong> tijdschrift<strong>en</strong>, etc.<br />

Tot voor kort was we<strong>in</strong>ig bek<strong>en</strong>d over wat Vlaamse leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit het secundair onderwijs (moet<strong>en</strong>)<br />

lez<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s <strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de lesur<strong>en</strong>. Vooral <strong>in</strong> het kader van leesbevorder<strong>in</strong>g bleek e<strong>en</strong> dr<strong>in</strong>g<strong>en</strong>de behoefte<br />

om hier meer <strong>in</strong>zicht <strong>in</strong> te krijg<strong>en</strong>. <strong>Het</strong> onlangs versch<strong>en</strong><strong>en</strong> onderzoek van Segers (2008) over de sam<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g<br />

van de leeslijst<strong>en</strong> <strong>in</strong> de derde graad van het algeme<strong>en</strong> secundair onderwijs <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong>, komt<br />

hier alvast gedeeltelijk aan tegemoet 32 . Uit het onderzoek blijkt dat bijna 70% van de lerar<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s<br />

die lesgev<strong>en</strong> <strong>in</strong> de derde graad van het aso er belang aan hecht<strong>en</strong> dat er tijd<strong>en</strong>s de lesur<strong>en</strong> tijd wordt<br />

voorzi<strong>en</strong> om één of meerdere literaire werk<strong>en</strong> te lez<strong>en</strong>. Die lectuur gebeurt pl<strong>en</strong>air of <strong>in</strong> kle<strong>in</strong>e groepjes<br />

(2 tot 5 leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>). Hierbij blijkt e<strong>en</strong> voorkeur voor De Aanslag van Harry Mulisch, Problemski Hotel<br />

van Dimitri Verhulst <strong>en</strong> <strong>Het</strong> geheim van Anna Enquist. Daarnaast wordt <strong>in</strong> het onderzoek aangetoond<br />

dat de meerderheid van de lerar<strong>en</strong> verwacht dat hun leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> ook buit<strong>en</strong> de lesur<strong>en</strong> literaire werk<strong>en</strong><br />

lez<strong>en</strong>. Over hoeveel werk<strong>en</strong> dat precies gaat, is er ge<strong>en</strong> cons<strong>en</strong>sus: terwijl voor sommige lerar<strong>en</strong> 1<br />

werk volstaat, verplicht<strong>en</strong> andere lerar<strong>en</strong> hun leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> om buit<strong>en</strong> de lesur<strong>en</strong> 10 werk<strong>en</strong> te lez<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

te analyser<strong>en</strong>. Ruim de helft van de lerar<strong>en</strong> laat zich hierbij echter leid<strong>en</strong> door de leerplann<strong>en</strong> van de<br />

verschill<strong>en</strong>de koepels waar<strong>in</strong> e<strong>en</strong> m<strong>in</strong>imumrichtlijn van 4 boek<strong>en</strong> per schooljaar wordt vooropgesteld.<br />

Voor die verplichte huislectuur stelt bijna 90% van de lerar<strong>en</strong> e<strong>en</strong> leeslijst sam<strong>en</strong>, die gemiddeld ongeveer<br />

100 titels van literaire werk<strong>en</strong> telt, al dan niet aangevuld met e<strong>en</strong> korte sam<strong>en</strong>vatt<strong>in</strong>g van het werk<br />

of met e<strong>en</strong> aantal kernwoord<strong>en</strong> die de <strong>in</strong>houd ervan typer<strong>en</strong>. De meeste lerar<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> de leeslijst <strong>in</strong>dividueel<br />

of <strong>in</strong> sam<strong>en</strong>spraak met e<strong>en</strong> of twee collega’s sam<strong>en</strong>.<br />

31. De databank werd ontwikkeld door de KPC-groep <strong>en</strong> wordt s<strong>in</strong>ds 2007 aangebod<strong>en</strong> op het <strong>Taalunieversum</strong>.<br />

32. <strong>Het</strong> onderzoek werd gevoerd <strong>in</strong> het kader van de masterproef aan de universiteit Antwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> kwam tot stand onder begeleid<strong>in</strong>g<br />

van Vanessa Joos<strong>en</strong> <strong>en</strong> Helma van Lierop-Debrauwer.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 43


44<br />

Hoewel de meeste leeslijst<strong>en</strong> vooral rec<strong>en</strong>te literatuur suggerer<strong>en</strong> – ruim 55% van de gesuggereerde<br />

werk<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> gemiddelde leeslijst is versch<strong>en</strong><strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 1991 <strong>en</strong> vandaag – is er ook ruimte voor ‘oudere’<br />

literaire werk<strong>en</strong> (<strong>in</strong>clusief literatuur van voor 1900). Daarnaast wordt gestreefd naar e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>wicht<br />

tuss<strong>en</strong> oorspronkelijk <strong>Nederland</strong>stalige literatuur <strong>en</strong> (vertal<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van) werk<strong>en</strong> uit de wereldliteratuur.<br />

Ook wat de verhoud<strong>in</strong>g tuss<strong>en</strong> het aantal <strong>Nederland</strong>se <strong>en</strong> Vlaamse auteurs op de leeslijst betreft, is er<br />

e<strong>en</strong> relatief ev<strong>en</strong>wicht. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt gepoogd om leeslijst<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> breed spectrum<br />

aan literaire g<strong>en</strong>res. Opvall<strong>en</strong>d is echter de grote afwezigheid van toneeltekst<strong>en</strong> <strong>en</strong> poëzie. Uit het<br />

onderzoek van Segers blijkt immers dat ze sam<strong>en</strong> nauwelijks 2% van het aanbod van e<strong>en</strong> gemiddelde<br />

leeslijst verteg<strong>en</strong>woordig<strong>en</strong>. Ook blijkt slechts e<strong>en</strong> beperkte groep lerar<strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>tromans <strong>en</strong> nonfictie<br />

op te nem<strong>en</strong> <strong>in</strong> de leeslijst voor de derde graad van het algeme<strong>en</strong> secundair onderwijs 33 .<br />

De sam<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g van de leeslijst<strong>en</strong> gebeurt grot<strong>en</strong>deels op basis van de persoonlijke voorkeur<strong>en</strong> van de<br />

leraar. Wat hij zelf leuk vond, maakt dan ook veel kans om opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> <strong>in</strong> de leeslijst. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

lat<strong>en</strong> lerar<strong>en</strong> zich vaak verleid<strong>en</strong> om boek<strong>en</strong> op te nem<strong>en</strong> die bekroond zijn met e<strong>en</strong> literaire prijs (bv. de<br />

Inktaap, de AKO Literatuurprijs, de Libris Literatuurprijs, de Goud<strong>en</strong> Uil, etc.) of die positief onthaald<br />

word<strong>en</strong> <strong>in</strong> de vakliteratuur. Verder lat<strong>en</strong> lerar<strong>en</strong> zich <strong>in</strong>spirer<strong>en</strong> door bestsellerlijst<strong>en</strong> of door boek<strong>en</strong> top<br />

10’s. Ook speciale acties van uitgeverij<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ervoor zorg<strong>en</strong> dat bepaalde literaire werk<strong>en</strong> deel uitmak<strong>en</strong><br />

van de leeslijst (Segers, 2008: 52). E<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d voorbeeld is ‘Boek<strong>en</strong>toppers’, e<strong>en</strong> actie van uitgeverij Van<br />

In waarbij e<strong>en</strong> pakket van 5 boek<strong>en</strong> verkocht wordt voor de prijs van één (zie: www.boek<strong>en</strong>toppers.be).<br />

Dankzij het onderzoek van Segers hebb<strong>en</strong> we dus e<strong>en</strong> vrij concreet beeld van het verplichte literaire<br />

lez<strong>en</strong> <strong>in</strong> de derde graad van het aso 34 . Soortgelijke <strong>in</strong>formatie voor de eerste graad (zowel voor de<br />

A-stroom als voor de B-stroom), voor de tweede graad van het aso, het tso, het kso <strong>en</strong> het bso <strong>en</strong><br />

voor de derde graad van het tso, kso <strong>en</strong> het bso is voorlopig niet voorhand<strong>en</strong>. Wat we wel wet<strong>en</strong> is<br />

dat er steeds meer <strong>in</strong>itiatiev<strong>en</strong> ontstaan die tot doel hebb<strong>en</strong> lerar<strong>en</strong> te ondersteun<strong>en</strong> bij het sam<strong>en</strong> -<br />

stell<strong>en</strong> van hun leeslijst. Zo publiceert het Prov<strong>in</strong>ciaal Steunpunt voor Limburgse Bibliothek<strong>en</strong><br />

(http://www1.limburg.be/lez<strong>en</strong>/) s<strong>in</strong>ds 2000 jaarlijks e<strong>en</strong> lijst met leessuggesties voor de klas. De lijst<br />

ambieert e<strong>en</strong> quasi exhaustief beeld te gev<strong>en</strong> van welke literaire werk<strong>en</strong> het afgelop<strong>en</strong> jaar versch<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

die de moeite waard zijn om op te nem<strong>en</strong> <strong>in</strong> de leeslijst<strong>en</strong> van het secundair onderwijs. Per graad wordt<br />

e<strong>en</strong> overzicht aangebod<strong>en</strong> van titels <strong>en</strong> auteurs. Aan de verschill<strong>en</strong>de literaire werk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

<strong>in</strong>houdelijke labels toegek<strong>en</strong>d. De leeslijst wordt <strong>in</strong> de eerste plaats sam<strong>en</strong>gesteld als leidraad voor<br />

leerkracht<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s van de eerste <strong>en</strong> de tweede graad van het secundair onderwijs. Maar ook voor<br />

de derde graad word<strong>en</strong> e<strong>en</strong> reeks titels geselecteerd. <strong>Het</strong> doel van de publicatie is om leerkracht<strong>en</strong> te<br />

motiver<strong>en</strong> om hun leeslijst<strong>en</strong> jaarlijks aan te vull<strong>en</strong> met actuele literatuur <strong>en</strong> om jonger<strong>en</strong> op die manier<br />

leuke, actuele boek<strong>en</strong> aan te bied<strong>en</strong>. Daarnaast zijn er nog de ‘Fahr<strong>en</strong>heit451-keuze’, e<strong>en</strong> jaarlijkse<br />

selectie van vijf boek<strong>en</strong> voor het tso <strong>en</strong> het bso <strong>en</strong> ‘de Leeslijst’, e<strong>en</strong> keuze van 12 boek<strong>en</strong>, bestemd voor<br />

de 3e graad van het aso.<br />

8. Ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, tijdschrift<strong>en</strong>, platforms, naschol<strong>in</strong>g <strong>en</strong> overige <strong>in</strong>itiatiev<strong>en</strong><br />

8.1 Vakver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> organisaties<br />

In Vlaander<strong>en</strong> zijn er ge<strong>en</strong> ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g<strong>en</strong>/organisaties die zich exclusief bezighoud<strong>en</strong> met het <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

<strong>Nederland</strong>s. Wel zijn er e<strong>en</strong> aantal ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g<strong>en</strong>/organisaties waarb<strong>in</strong>n<strong>en</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

e<strong>en</strong> van de topics is waar aandacht aan wordt besteed:<br />

• VON (Ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g voor het Onderwijs <strong>Nederland</strong>s): http://www.von.be<br />

• NDN (Netwerk Didactiek <strong>Nederland</strong>s) – oud-VVM (Ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g voor Vlaamse Moedertaaldidactici):<br />

http://www.netdidned.be<br />

• HSN (Sticht<strong>in</strong>g Confer<strong>en</strong>ties <strong>Het</strong> Schoolvak <strong>Nederland</strong>s): http://www.hetschoolvaknederlands.org<br />

33. <strong>Het</strong> g<strong>en</strong>re van de adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>roman is bijzonder omstred<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het leesrepertoire voor leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van de derde graad van het<br />

algeme<strong>en</strong> secundair onderwijs. <strong>Het</strong> kernpunt <strong>in</strong> de discussie is de vraag of het <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> de derde graad de volledige<br />

overstap moet mak<strong>en</strong> naar de volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>literatuur. Ook wanneer we de leerplann<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de koepels erop nakijk<strong>en</strong>,<br />

blijkt ge<strong>en</strong> e<strong>en</strong>sgez<strong>in</strong>dheid. Enkel <strong>in</strong> het leerplan voor de 3e graad van het secundair onderwijs van de VVKSO wordt adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>literatuur<br />

expliciet vermeld.<br />

34. Toch lijkt het ons van belang om voldo<strong>en</strong>de g<strong>en</strong>uanceerd met de onderzoeksresultat<strong>en</strong> om te gaan. <strong>Het</strong> onderzoek is immers gebaseerd<br />

op e<strong>en</strong> <strong>in</strong>houdsanalyse van 27 leeslijst<strong>en</strong> waar (mom<strong>en</strong>teel) effectief gebruik van wordt gemaakt <strong>in</strong> het secundair onderwijs <strong>en</strong><br />

op de uitkomst<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> onl<strong>in</strong>e <strong>en</strong>quête die door 232 leerkracht<strong>en</strong> werd <strong>in</strong>gevuld. <strong>Het</strong> spreekt voor zich dat e<strong>en</strong> analyse van slechts<br />

27 leeslijst<strong>en</strong> niet volstaat om e<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de repres<strong>en</strong>tatief beeld te gev<strong>en</strong> van wat leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> <strong>in</strong> het kader van <strong>literatuuronderwijs</strong>.<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> werd de onl<strong>in</strong>e <strong>en</strong>quête grot<strong>en</strong>deels <strong>in</strong>gevuld door lerar<strong>en</strong> uit het katholieke onderwijs, waardoor ev<strong>en</strong>tuele correcties<br />

vanuit het geme<strong>en</strong>schapsonderwijs, het staatsonderwijs of het prov<strong>in</strong>ciaal onderwijs ontbrek<strong>en</strong>. Desalniettem<strong>in</strong> verschaft<br />

het onderzoek van Segers ons <strong>in</strong>teressante <strong>in</strong>formatie over het lez<strong>en</strong> <strong>in</strong> de derde graad van het aso b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de school <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

waardevolle <strong>in</strong>dicatie van de sam<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g van leeslijst<strong>en</strong>.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


• SLV (Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>): http://www.sticht<strong>in</strong>glez<strong>en</strong>.be<br />

Daarnaast zijn er nog twee belangrijke actor<strong>en</strong> <strong>in</strong> het veld die we niet als ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g of organisatie<br />

kunn<strong>en</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>, maar wel van belang zijn <strong>in</strong> het kader van leesbevorder<strong>in</strong>g <strong>en</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong>:<br />

• CANON Cultuurcel: http://www.canoncultuurcel.be<br />

• VCOB (Vlaams C<strong>en</strong>trum voor Op<strong>en</strong>bare Bibliothek<strong>en</strong>) http://www.vcob.be<br />

8.2 Discussiefora <strong>en</strong> Platforms<br />

<strong>Het</strong> belangrijkste Platform (c.q. discussieforum) <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong>, waar verschill<strong>en</strong>de aspect<strong>en</strong> van<br />

onderwijs – <strong>en</strong> dus ook: <strong>literatuuronderwijs</strong> – aan bod kom<strong>en</strong>, is de Vlaamse educatieve portaalsite,<br />

KlasCem<strong>en</strong>t (http://www.klascem<strong>en</strong>t.net/). KlasCem<strong>en</strong>t werd opgericht op <strong>in</strong>itiatief van EduC<strong>en</strong>trum<br />

vzw <strong>en</strong> is ondertuss<strong>en</strong> uitgegroeid tot e<strong>en</strong> bouwwerk met onderwijsnieuws, e<strong>en</strong> discussieplatform, e<strong>en</strong><br />

databank met onderwijsmaterial<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> zoekrobot.<br />

8.3 Vaktijdschrift<strong>en</strong><br />

In Vlaander<strong>en</strong> zijn er ge<strong>en</strong> tijdschrift<strong>en</strong> die volledig <strong>in</strong> het tek<strong>en</strong> van <strong>literatuuronderwijs</strong> staan. Wel zijn<br />

er e<strong>en</strong> aantal Vlaamse tijdschrift<strong>en</strong> waar er e<strong>en</strong> plek is/was voor <strong>in</strong>teressante bijdrag<strong>en</strong> over literatuureducatie<br />

<strong>en</strong> leesbevorder<strong>in</strong>g:<br />

• Dietsche Warande & Belfort<br />

• Ons Erfdeel (<strong>Nederland</strong>s-Vlaams)<br />

• Poëziekrant<br />

• Spieghel der Letter<strong>en</strong><br />

• Klasse<br />

• VONK<br />

8.4 Studiedag<strong>en</strong> <strong>en</strong> overige naschol<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

• Fahr<strong>en</strong>heit 451 (<strong>en</strong> de Fahr<strong>en</strong>heit 451-studiedag): e<strong>en</strong> alternatief leesbevorder<strong>in</strong>gproject van Sticht<strong>in</strong>g<br />

Lez<strong>en</strong> dat zich heel specifiek richt tot jonger<strong>en</strong> vanaf 15 jaar uit het tso <strong>en</strong> bso. In het kader van<br />

Fahr<strong>en</strong>heit 451 organiseert Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> op 4 juni 2008 e<strong>en</strong> studiedag rond leesbevorder<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het<br />

tso <strong>en</strong> bso voor bibliotheekmedewerkers <strong>en</strong> leerkracht<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s/PAV uit de tweede <strong>en</strong> derde<br />

graad van het tso <strong>en</strong> bso.<br />

• Dag van de literatuureducatie: e<strong>en</strong> tweedaagse confer<strong>en</strong>tie op <strong>in</strong>itiatief van de CANON Cultuurcel<br />

Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>in</strong>g met het Vlaams C<strong>en</strong>trum voor Op<strong>en</strong>bare Bibliothek<strong>en</strong> (VCOB),<br />

waarop m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die professioneel bezig zijn met het onderwijs <strong>Nederland</strong>s <strong>in</strong> het algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> het<br />

<strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>Nederland</strong>s <strong>in</strong> het bijzonder, sam<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> om te prat<strong>en</strong> <strong>en</strong> te reflecter<strong>en</strong> over het<br />

<strong>literatuuronderwijs</strong>. De eerste dag van de confer<strong>en</strong>tie staat volledig <strong>in</strong> het tek<strong>en</strong> van literatuur <strong>in</strong> het<br />

basisonderwijs; de tweede dag staat <strong>in</strong> het tek<strong>en</strong> van literatuur <strong>in</strong> het secundair onderwijs.<br />

• Diverse naschol<strong>in</strong>gsc<strong>en</strong>tra: naschol<strong>in</strong>gsc<strong>en</strong>tra, zoals Vliebergh S<strong>en</strong>cie (Universiteit Leuv<strong>en</strong>), het C<strong>en</strong>trum<br />

Naschol<strong>in</strong>g Onderwijs (Universiteit Antwerp<strong>en</strong>) <strong>en</strong> PEDIC bied<strong>en</strong> af <strong>en</strong> toe naschol<strong>in</strong>g<strong>en</strong> aan die<br />

<strong>in</strong>teressant zijn <strong>in</strong> het kader van <strong>literatuuronderwijs</strong>.<br />

8.5 <strong>Nederland</strong>s-Vlaamse <strong>in</strong>itiatiev<strong>en</strong><br />

• Confer<strong>en</strong>tie <strong>Het</strong> Schoolvak <strong>Nederland</strong>s: e<strong>en</strong> tweedaagse confer<strong>en</strong>tie die jaarlijks wordt georganiseerd <strong>en</strong><br />

waarbij lerar<strong>en</strong>, lerar<strong>en</strong>opleiders <strong>en</strong> <strong>in</strong>termediairs sam<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> om er te prat<strong>en</strong> over het onderwijs<br />

<strong>in</strong> <strong>en</strong> van het <strong>Nederland</strong>s <strong>en</strong> om praktijkervar<strong>in</strong>g<strong>en</strong> met elkaar te del<strong>en</strong>. In verschill<strong>en</strong>de strom<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> diverse topics belicht, waaronder ook literatuur <strong>en</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong>.<br />

• De Onderwijsprijs van de <strong>Nederland</strong>se Taalunie: e<strong>en</strong> prijs die op <strong>in</strong>itiatief van het Platform Onderwijs<br />

<strong>Nederland</strong>s van de <strong>Nederland</strong>se Taalunie werd uitgereikt aan project<strong>en</strong> of schol<strong>en</strong> die zich op<br />

e<strong>en</strong> <strong>in</strong>novatieve <strong>en</strong> doeltreff<strong>en</strong>de wijze onderscheid<strong>en</strong> op het gebied van onderwijs <strong>in</strong> <strong>en</strong> van de<br />

<strong>Nederland</strong>se taal <strong>en</strong> literatuur. In 2006 hield de prijs op te bestaan.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 45


46<br />

• De Inktaap: e<strong>en</strong> wedstrijd waarbij schol<strong>en</strong> uit <strong>Nederland</strong>, Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> Sur<strong>in</strong>ame hun favoriete boek<br />

kiez<strong>en</strong> uit de w<strong>in</strong>naars van de Goud<strong>en</strong> Uil, de AKO Literatuurprijs <strong>en</strong> de Libris Literatuur Prijs, de<br />

drie grote literaire prijz<strong>en</strong> <strong>in</strong> het <strong>Nederland</strong>se taalgebied. In 2009 wordt de Inktaap georganiseerd<br />

op <strong>in</strong>itiatief van de <strong>Nederland</strong>se Taalunie, de CANON Cultuurcel van het departem<strong>en</strong>t Onderwijs,<br />

de adm<strong>in</strong>istratie Cultuur van het departem<strong>en</strong>t WVC van het M<strong>in</strong>isterie van de Vlaamse Geme<strong>en</strong>schap<br />

<strong>en</strong> de Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong>.<br />

8.6 Overige <strong>in</strong>itiatiev<strong>en</strong><br />

• De jeugdboek<strong>en</strong>week: e<strong>en</strong> <strong>in</strong>itiatief van Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> waarbij schol<strong>en</strong>, bibliothek<strong>en</strong>, boekhandels,<br />

culturele c<strong>en</strong>tra, etc. twee wek<strong>en</strong> lang de beste <strong>en</strong> leukste k<strong>in</strong>der- <strong>en</strong> jeugdboek<strong>en</strong> <strong>in</strong> de kijker plaats<strong>en</strong>.<br />

Dit, <strong>in</strong> het kader van leesbevorder<strong>in</strong>g.<br />

• Project<strong>en</strong> CANON Cultuurcel: twee maal per jaar (één maal rechtstreeks voor (leerplicht)schol<strong>en</strong>; één<br />

maal voor externe partners die e<strong>en</strong> vernieuw<strong>in</strong>gsproject will<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>) organiseert de CANON<br />

Cultuurcel e<strong>en</strong> ronde waarbij ook project<strong>en</strong> rond leesbevorder<strong>in</strong>g <strong>in</strong>gedi<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De<br />

goedgekeurde project<strong>en</strong> word<strong>en</strong> f<strong>in</strong>ancieel ondersteund.<br />

9. Lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

In Vlaander<strong>en</strong> zijn er drie soort<strong>en</strong> lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong>:<br />

• de lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g op bachelorniveau (kleuteronderwijs, lager onderwijs, secundair onderwijs);<br />

• de lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g op masterniveau (secundair onderwijs);<br />

• de GPB-opleid<strong>in</strong>g 35 : de lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>onderwijs.<br />

De curricula van de drie lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verplicht afgestemd op de ‘algem<strong>en</strong>e basiscompet<strong>en</strong>ties<br />

voor lerar<strong>en</strong>’ (zie: http://ond.vlaander<strong>en</strong>.be/dvo/volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>/<strong>in</strong>houd<strong>en</strong>/hbovwo/<br />

Basiscompet<strong>en</strong>ties_2007_SO.pdf).<br />

9.1 Bachelor <strong>in</strong> het onderwijs: secundair onderwijs<br />

Wie het diploma ‘bachelor <strong>in</strong> het onderwijs: secundair onderwijs’ heeft behaald, mag lesgev<strong>en</strong> <strong>in</strong> de<br />

eerste <strong>en</strong> de tweede graad van het secundair onderwijs <strong>en</strong> <strong>in</strong> het volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>onderwijs. Slechts bij<br />

uitzonder<strong>in</strong>g – bijvoorbeeld, bij e<strong>en</strong> acuut lerar<strong>en</strong>tekort - wordt e<strong>en</strong> bachelor <strong>in</strong>gezet als lesgever <strong>in</strong> de<br />

derde graad 36 . Bij aanvang van de bacheloropleid<strong>in</strong>g kiest de aspirant-leerkracht twee vakk<strong>en</strong> waar hij/<br />

zij zich de kom<strong>en</strong>de drie studiejar<strong>en</strong> <strong>in</strong> wil verdiep<strong>en</strong> 37 . In sommige hogeschol<strong>en</strong> zijn de comb<strong>in</strong>atiemogelijkhed<strong>en</strong><br />

beperkt. De totale omvang van de bacheloropleid<strong>in</strong>g bedraagt 180 studiepunt<strong>en</strong>.<br />

In pr<strong>in</strong>cipe is het zo dat <strong>en</strong>kel wie het opleid<strong>in</strong>gsonderdeel ‘<strong>Nederland</strong>s’ heeft gevolgd ook effectief<br />

als leerkracht <strong>Nederland</strong>s aan de slag kan. In praktijk zi<strong>en</strong> we echter dat ook m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />

bachelordiploma die ge<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s gevolgd hebb<strong>en</strong>, het <strong>Nederland</strong>s kunn<strong>en</strong> onderwijz<strong>en</strong>. Dat kan<br />

toegeschrev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aan het feit dat schol<strong>en</strong> er soms voor kiez<strong>en</strong> om 1 voltijdse job aan te bied<strong>en</strong>,<br />

waarbij de leerkracht zowel geschied<strong>en</strong>is, aardrijkskunde <strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s moet gev<strong>en</strong> (of e<strong>en</strong> andere<br />

vakk<strong>en</strong>comb<strong>in</strong>atie), <strong>in</strong> plaats van op zoek te gaan naar én e<strong>en</strong> leerkracht geschied<strong>en</strong>is én e<strong>en</strong> leerkracht<br />

aardrijkskunde én e<strong>en</strong> leerkracht <strong>Nederland</strong>s.<br />

<strong>Het</strong> vak <strong>Nederland</strong>s is <strong>in</strong> het eerste jaar van de lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g op bachelorniveau e<strong>en</strong> verplicht vak.<br />

Hier<strong>in</strong> wordt echter ge<strong>en</strong> literatuur gedoceerd, maar wordt hoofdzakelijk <strong>in</strong>gezet op taalbeheers<strong>in</strong>g.<br />

Enkel wie effectief voor het vak <strong>Nederland</strong>s gekoz<strong>en</strong> heeft als één van de twee optievakk<strong>en</strong>, krijgt les over<br />

aspect<strong>en</strong> van de <strong>Nederland</strong>se literatuur (stijlk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>, literatuurgeschied<strong>en</strong>is…). Hoe de leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong><br />

met betrekk<strong>in</strong>g tot literatuur eruitzi<strong>en</strong>, hangt af van de specifieke lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g waar m<strong>en</strong> les volgt.<br />

35. GPB staat voor ‘Getuigschrift van Pedagogische Bekwaamheid’.<br />

36. Dit gaat echter niet op voor technische vakk<strong>en</strong>.<br />

37. <strong>Het</strong> is pas s<strong>in</strong>ds het academiejaar 2005-2006 dat stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ‘bachelor <strong>in</strong> het onderwijs: secundair onderwijs’ slechts twee vakk<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong>. Vroeger was m<strong>en</strong> verplicht om <strong>in</strong> eerste <strong>in</strong>stantie drie vakk<strong>en</strong> te kiez<strong>en</strong>, waarvan er één of twee <strong>in</strong> de loop van de<br />

opleid<strong>in</strong>g uitgediept kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


9.2 De specifieke lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g (SLO) 38<br />

Wie na het behal<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> masterdiploma de specifieke lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g (1 academiejaar; 60<br />

studiepunt<strong>en</strong>) met succes afrondt, ontvangt ‘het diploma van leraar’. <strong>Het</strong> diploma geeft officiële onderwijsbevoegdheid<br />

voor de tweede <strong>en</strong> de derde graad van het secundair onderwijs én voor het hoger<br />

onderwijs (bachelorniveau). Lerar<strong>en</strong> Latijn <strong>en</strong> Grieks hebb<strong>en</strong> ook onderwijsbevoegdheid <strong>in</strong> de eerste<br />

graad; lerar<strong>en</strong> lichamelijke opvoed<strong>in</strong>g mog<strong>en</strong> ook lesgev<strong>en</strong> <strong>in</strong> het basisonderwijs. Tot de specifieke lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g<br />

word<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> toegelat<strong>en</strong>:<br />

• houders van e<strong>en</strong> bachelordiploma <strong>in</strong> het academisch onderwijs, op voorwaarde dat zij de masteropleid<strong>in</strong>g<br />

ook effectief aanvatt<strong>en</strong>;<br />

• houders van e<strong>en</strong> diploma van e<strong>en</strong> academische opleid<strong>in</strong>g van de eerste cyclus, op voorwaarde dat zij<br />

<strong>in</strong> de voorgaande academiejar<strong>en</strong> t<strong>en</strong> m<strong>in</strong>ste 60 credits van hun academische opleid<strong>in</strong>g van de tweede<br />

cyclus hebb<strong>en</strong> behaald;<br />

• houders van e<strong>en</strong> diploma van master, van e<strong>en</strong> diploma van e<strong>en</strong> academische opleid<strong>in</strong>g van de tweede<br />

cyclus of van e<strong>en</strong> diploma van de tweede cyclus van het hoger onderwijs;<br />

• houders van e<strong>en</strong> diploma van bachelor <strong>in</strong> het professioneel onderwijs die <strong>in</strong>geschrev<strong>en</strong> zijn voor e<strong>en</strong><br />

schakelprogramma, op voorwaarde dat ze zich effectief <strong>in</strong>schrijv<strong>en</strong> voor de masteropleid<strong>in</strong>g.<br />

Wie het diploma van leraar <strong>Nederland</strong>s wil behal<strong>en</strong>, di<strong>en</strong>t m<strong>in</strong>st<strong>en</strong>s één van onderstaande studiericht<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

afgerond te hebb<strong>en</strong> 39 :<br />

• bachelor <strong>in</strong> de taal- <strong>en</strong> letterkunde – afstudeerricht<strong>in</strong>g: <strong>Nederland</strong>s – Frans/Engels/Duits/Latijn/<br />

Grieks/Zweeds/Italiaans/Spaans;<br />

• master <strong>in</strong> de taal- <strong>en</strong> letterkunde – afstudeerricht<strong>in</strong>g <strong>Nederland</strong>s;<br />

• master <strong>in</strong> de taal- <strong>en</strong> letterkunde – afstudeerricht<strong>in</strong>g: <strong>Nederland</strong>s– Frans/Engels/Duits/Latijn/<br />

Scand<strong>in</strong>avistiek/Grieks/Italiaans/Spaans;<br />

• master <strong>in</strong> de vergelijk<strong>en</strong>de moderne letterkunde;<br />

• master <strong>in</strong> de historische taal- <strong>en</strong> letterkunde.<br />

Hoe het curriculum van de lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g eruitziet, hangt af van de universiteit waar m<strong>en</strong><br />

de lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g volgt. In alle lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong> wordt echter wel het vak “vakdidactiek<br />

<strong>Nederland</strong>s” aangebod<strong>en</strong>. In dat vak word<strong>en</strong> techniek<strong>en</strong> aangeleerd die m<strong>en</strong> kan hanter<strong>en</strong> om de<br />

verschill<strong>en</strong>de deelaspect<strong>en</strong> van het vak <strong>Nederland</strong>s – <strong>en</strong> dus ook: literatuur – <strong>in</strong> de onderwijspraktijk<br />

vorm te gev<strong>en</strong>.<br />

We stell<strong>en</strong> vast dat er <strong>in</strong> de verschill<strong>en</strong>de lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong> naast de vakdidactiek<strong>en</strong> vaak ge<strong>en</strong> cursuss<strong>en</strong><br />

over literatuur <strong>in</strong> het algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> literatuurdidactiek <strong>in</strong> het bijzonder aangebod<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

De lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, georganiseerd aan de universiteit<strong>en</strong> van G<strong>en</strong>t, Leuv<strong>en</strong> <strong>en</strong> Brussel vorm<strong>en</strong> hier<br />

e<strong>en</strong> uitzonder<strong>in</strong>g op:<br />

• G<strong>en</strong>t (Ug<strong>en</strong>t): het vak “Algem<strong>en</strong>e Tal<strong>en</strong>didactiek” (doc<strong>en</strong>t: Ronald Soetaert; 6 studiepunt<strong>en</strong>):<br />

a. verplicht voor alle stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die <strong>in</strong> de masterjar<strong>en</strong> e<strong>en</strong> tal<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g gevolgd hebb<strong>en</strong>;<br />

b. biedt leer<strong>in</strong>houd<strong>en</strong> die betrekk<strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> op taal-, literatuur- <strong>en</strong> cultuuronderwijs 40 .<br />

• Leuv<strong>en</strong> (KULeuv<strong>en</strong>): het vak “Literatuur <strong>en</strong> Onderwijs” (doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>: T. S<strong>in</strong>tob<strong>in</strong> & E. D’Hoker; 4 studiepunt<strong>en</strong>):<br />

a. keuzevak<br />

b. doel<strong>en</strong> van het vak:<br />

• <strong>in</strong>zicht verwerv<strong>en</strong> <strong>in</strong> de didactische consequ<strong>en</strong>ties van literaire theorieën;<br />

• k<strong>en</strong>nis verwerv<strong>en</strong> over de resultat<strong>en</strong> van empirisch onderzoek naar <strong>literatuuronderwijs</strong>;<br />

• <strong>in</strong> staat zijn om op e<strong>en</strong> gediversifieerde manier <strong>literatuuronderwijs</strong> te bied<strong>en</strong>;<br />

38. Tot <strong>en</strong> met het schooljaar 2006-2007 moest<strong>en</strong> lic<strong>en</strong>tiat<strong>en</strong> hun basisopleid<strong>in</strong>g aanvull<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> pedagogische opleid<strong>in</strong>g. Dat kon<br />

zowel e<strong>en</strong> aggregatieopleid<strong>in</strong>g zijn die m<strong>en</strong> kon volg<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> universiteit of e<strong>en</strong> hogeschool of het getuigschrift pedagogische<br />

bekwaamheid, te volg<strong>en</strong> <strong>in</strong> e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trum voor volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>onderwijs.<br />

39. De specifieke b<strong>en</strong>am<strong>in</strong>g van de verschill<strong>en</strong>de richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> verschilt van universiteit tot universiteit. Hier mak<strong>en</strong> we gebruik van de b<strong>en</strong>am<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

zoals ze gehanteerd word<strong>en</strong> aan de universiteit G<strong>en</strong>t. <strong>Het</strong> doel van de opsomm<strong>in</strong>g is niet om e<strong>en</strong> exhaustieve lijst sam<strong>en</strong><br />

te stell<strong>en</strong> met mogelijke b<strong>en</strong>am<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van afstudeerricht<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, maar om aan te ton<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> leerkracht <strong>Nederland</strong>s m<strong>in</strong>st<strong>en</strong>s <strong>in</strong> de<br />

bachelorjar<strong>en</strong> van zijn/haar opleid<strong>in</strong>g het vak <strong>Nederland</strong>s gevolgd heeft, los van de keuze die hij/zij maakt tijd<strong>en</strong>s de masterjar<strong>en</strong><br />

(e<strong>en</strong> voortzett<strong>in</strong>g <strong>en</strong> specialiser<strong>in</strong>g op het vlak van de neerlandistiek of e<strong>en</strong> specialiser<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de algem<strong>en</strong>e taal- of letterkunde).<br />

40. In de AILO (Academische Initiële Lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g) volgd<strong>en</strong> de stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> verplicht het vak “maatschappelijke <strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schapsfilosofische<br />

aspect<strong>en</strong> van vak<strong>in</strong>houd<strong>en</strong>” (doc<strong>en</strong>t: Ronald Soetaert). Hier<strong>in</strong> werd aandacht besteed aan de manier waarop m<strong>en</strong> <strong>in</strong> het secundair<br />

onderwijs aantrekkelijke literatuurless<strong>en</strong> kan bied<strong>en</strong> <strong>en</strong> werd<strong>en</strong> de traditionele vakdidactiek<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong> <strong>en</strong> geproblematiseerd.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 47


48<br />

• <strong>in</strong>zicht krijg<strong>en</strong> <strong>in</strong> de diverse <strong>in</strong>valshoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong> de methodologie van het onderzoek naar<br />

<strong>literatuuronderwijs</strong>;<br />

• nieuwe mogelijkhed<strong>en</strong> voor onderzoek detecter<strong>en</strong> op grond van de lacunes <strong>in</strong> de huidige k<strong>en</strong>nis 41 .<br />

• Brussel (VUB):<br />

a. het vak “Grondige algem<strong>en</strong>e literatuurwet<strong>en</strong>schap” (doc<strong>en</strong>t: B. Vervaeck; 7 studiepunt<strong>en</strong>):<br />

• keuzevak<br />

• <strong>in</strong>houd: handreik<strong>in</strong>g<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> gedetailleerde tekstanalyse op basis van de pr<strong>in</strong>cipes van de<br />

narratologie<br />

b. het vak “Hed<strong>en</strong>daagse literatuurwet<strong>en</strong>schap” (doc<strong>en</strong>t: B. Vervaeck; 7 studiepunt<strong>en</strong>):<br />

• keuzevak<br />

• analoog aan “Grondige algem<strong>en</strong>e literatuurwet<strong>en</strong>schap”<br />

9.3 De lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>onderwijs<br />

Wie dat w<strong>en</strong>st, kan ook e<strong>en</strong> lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g volg<strong>en</strong> <strong>in</strong> het volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>onderwijs. In de reglem<strong>en</strong>ter<strong>in</strong>g<br />

betreff<strong>en</strong>de de onderwijsbevoegdheid <strong>in</strong> het secundair onderwijs wordt ge<strong>en</strong> onderscheid gemaakt<br />

tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> specifieke lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g gevolgd aan e<strong>en</strong> universiteit (of hogeschool) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> specifieke<br />

lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g, gevolgd <strong>in</strong> e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trum voor volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>onderwijs. In alle gevall<strong>en</strong> ontvangt m<strong>en</strong><br />

na het succesvol beë<strong>in</strong>dig<strong>en</strong> van de opleid<strong>in</strong>g e<strong>en</strong> ‘diploma van leraar’. Aangezi<strong>en</strong> het diploma van<br />

leraar dat behaald wordt aan e<strong>en</strong> universiteit (of hogeschool) ev<strong>en</strong>waardig is aan het diploma van leraar<br />

behaald <strong>in</strong> het volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>onderwijs, is er <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe ge<strong>en</strong> onderscheid op het gebied van aanstell<strong>in</strong>g,<br />

bezoldig<strong>in</strong>g, etc. Wel is het zo dat de schol<strong>en</strong> vrij zijn om bij de aanstell<strong>in</strong>g van personeel de voorkeur te<br />

gev<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> diploma behaald <strong>in</strong> één bepaald type van onderwijs<strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g.<br />

41. In de AILO kond<strong>en</strong> de stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ervoor kiez<strong>en</strong> om het keuzevak “populaire literatuur <strong>en</strong> jeugdliteratuur” (doc<strong>en</strong>t: R. Ghesquiere) te<br />

volg<strong>en</strong>. <strong>Het</strong> vak wordt niet langer aangebod<strong>en</strong> <strong>in</strong> het curriculum van de SLO.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


Deel 3: Wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek naar het<br />

<strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong><br />

1. Inleid<strong>in</strong>g<br />

In dit deel staan we stil bij het onderzoek dat vanaf 2003 <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> werd gedaan<br />

naar het <strong>literatuuronderwijs</strong>. Hierbij hebb<strong>en</strong> we aandacht voor alle onderzoek dat op de e<strong>en</strong> of<br />

andere manier k<strong>en</strong>nis g<strong>en</strong>ereert over het <strong>literatuuronderwijs</strong>, ongeacht of het om kwalitatieve,<br />

dan wel om kwantitatieve studies gaat. In dit deel stell<strong>en</strong> we ons niet tot doel om e<strong>en</strong> uitputt<strong>en</strong>de<br />

lijst sam<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> van alle onderzoek dat de afgelop<strong>en</strong> vijf jaar gedaan werd naar (aspect<strong>en</strong> van)<br />

het <strong>literatuuronderwijs</strong>. Wel will<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> aantal t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>in</strong> kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> die het onderzoek<br />

naar het <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> van 2003 tot vandaag typer<strong>en</strong>. In de eerste<br />

paragraaf word<strong>en</strong> die t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong> geëxpliciteerd <strong>en</strong> geïllustreerd aan de hand van voorbeeld<strong>en</strong>. In de<br />

tweede paragraaf wordt <strong>in</strong>gegaan op het cijfermatige verschil tuss<strong>en</strong> de wet<strong>en</strong>schappelijke output <strong>in</strong><br />

<strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>.<br />

In het verled<strong>en</strong> is heel wat onderzoek gedaan naar onderwerp<strong>en</strong> die deel uitmak<strong>en</strong> van of <strong>in</strong>teressant<br />

zijn voor het onderwijs <strong>Nederland</strong>s. In 1998 <strong>in</strong>v<strong>en</strong>tariseerd<strong>en</strong> <strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> Hoogeve<strong>en</strong> & Bonset voor<br />

het eerst alle (empirisch) onderzoek dat tot dan toe <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> was versch<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

waar<strong>in</strong> werd <strong>in</strong>gegaan op het <strong>Nederland</strong>s als eerste <strong>en</strong> tweede taal <strong>in</strong> het voortgezet/secundair onderwijs.<br />

De opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> gepubliceerd <strong>in</strong> het boek, <strong>Het</strong> Schoolvak <strong>Nederland</strong>s Onderzocht 42 . Hierbij g<strong>in</strong>g<br />

het om onderzoek <strong>in</strong> <strong>en</strong> over <strong>literatuuronderwijs</strong>, leesonderwijs, schrijfonderwijs, mondel<strong>in</strong>ge taalvaardigheid<br />

<strong>en</strong> taalbeschouw<strong>in</strong>g/argum<strong>en</strong>tatie. <strong>Het</strong> boek vormde e<strong>en</strong> actualiser<strong>in</strong>g <strong>en</strong> uitbreid<strong>in</strong>g van het<br />

werk van Janss<strong>en</strong> & Bonset die <strong>in</strong> 1986 e<strong>en</strong> <strong>in</strong>v<strong>en</strong>taris maakt<strong>en</strong> van het tot dan toe bestaande onderzoek<br />

<strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> over het <strong>Nederland</strong>s als eerste taal.<br />

Na het verschijn<strong>en</strong> van het boek van Hoogeve<strong>en</strong> <strong>en</strong> Bonset hebb<strong>en</strong> de <strong>Nederland</strong>se Taalunie, de<br />

Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> het Instituut voor de Lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g (Universiteit van Amsterdam)<br />

beslist om sam<strong>en</strong> te <strong>in</strong>vester<strong>en</strong> <strong>in</strong> het jaarlijks actualiser<strong>en</strong> van de <strong>in</strong>v<strong>en</strong>taris. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> werd het werk<br />

van Hoogeve<strong>en</strong> & Bonset onder impuls van de Taalunie, de Sticht<strong>in</strong>g Leerplan Ontwikkel<strong>in</strong>g <strong>en</strong> de<br />

Sticht<strong>in</strong>g<strong>en</strong> Lez<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> uitgebreid met beschrijv<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van empirisch onderzoek<br />

dat vanaf 1969 <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> werd gevoerd naar het <strong>Nederland</strong>s <strong>in</strong> het basisonderwijs.<br />

In 2003 publiceerde de Sticht<strong>in</strong>g Leerplan Ontwikkel<strong>in</strong>g <strong>Het</strong> schoolvak <strong>Nederland</strong>s opnieuw onderzocht<br />

(Braaksma & Breedveld). In het werk wordt alle empirisch onderzoek over het onderwijs <strong>Nederland</strong>s<br />

dat tuss<strong>en</strong> beg<strong>in</strong> 1997 <strong>en</strong> e<strong>in</strong>d 2002 is versch<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> geïnv<strong>en</strong>tariseerd, beschrev<strong>en</strong>. Dit, met uitzonder<strong>in</strong>g<br />

van het onderzoek naar het <strong>literatuuronderwijs</strong>. In opdracht van Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong> werd<br />

<strong>in</strong> datzelfde jaar e<strong>en</strong> <strong>in</strong>v<strong>en</strong>taris gepubliceerd met beschrijv<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van Vlaams <strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s onderzoek<br />

dat <strong>in</strong> diezelfde periode versche<strong>en</strong> <strong>en</strong> betrekk<strong>in</strong>g heeft op het <strong>literatuuronderwijs</strong>.<br />

Na 2003 is m<strong>en</strong> met de steun van de Taalunie, de Sticht<strong>in</strong>g<strong>en</strong> Lez<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>,<br />

de Sticht<strong>in</strong>g Leerplan Ontwikkel<strong>in</strong>g <strong>en</strong> het Instituut voor de lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g (Universiteit van<br />

Amsterdam) empirisch onderzoek uit Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>Nederland</strong> dat <strong>in</strong>gaat op aspect<strong>en</strong> die betrekk<strong>in</strong>g<br />

hebb<strong>en</strong> op het onderwijs <strong>Nederland</strong>s blijv<strong>en</strong> verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong> beschrijv<strong>en</strong>. De volledige <strong>in</strong>v<strong>en</strong>taris<br />

– <strong>in</strong>clusief alle beschrijv<strong>in</strong>g<strong>en</strong> – wordt aangebod<strong>en</strong> <strong>in</strong> e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudig doorzoekbare database op de<br />

website van de <strong>Nederland</strong>se Taalunie: de HTNO-databank (zie: http://taalunieversum.org/onderwijs/<br />

onderzoek/). De database telt mom<strong>en</strong>teel 1160 beschrijv<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van empirisch onderzoek naar het onderwijs<br />

<strong>Nederland</strong>s, versch<strong>en</strong><strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 1969 <strong>en</strong> vandaag. In 137 onderzoek<strong>en</strong> wordt expliciet stilgestaan bij<br />

aspect<strong>en</strong> die betrekk<strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> op het <strong>literatuuronderwijs</strong>. In 130 onderzoek<strong>en</strong> gaat het om <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

<strong>in</strong> het voortgezet/secundair onderwijs.<br />

42. Als vertrekpunt koz<strong>en</strong> ze voor het jaar 1969<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 49


50<br />

2. T<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>in</strong> het wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek naar het <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong><br />

Vlaander<strong>en</strong> van 2003 tot <strong>en</strong> met 2007<br />

Tuss<strong>en</strong> beg<strong>in</strong> 2003 <strong>en</strong> e<strong>in</strong>d 2007 is heel wat (wet<strong>en</strong>schappelijk) onderzoek gepubliceerd over het <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

<strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. De topics die <strong>in</strong> de verschill<strong>en</strong>de publicaties aan bod<br />

kom<strong>en</strong>, zijn divers: van onderzoek naar het leesgedrag van jonger<strong>en</strong> tot analyses van leeropbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> van theoretische reflecties over literatuurdidactiek tot praktische voorbeeld<strong>en</strong> van mogelijke<br />

implem<strong>en</strong>taties. Ondanks de thematische <strong>en</strong> methodologische diversiteit, merk<strong>en</strong> we toch e<strong>en</strong> aantal<br />

opvall<strong>en</strong>de t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>in</strong> het wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek van de afgelop<strong>en</strong> vijf jaar. Opmerkelijk alvast<br />

is dat de laatste jar<strong>en</strong> <strong>in</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek steeds meer aandacht is voor de lezer. Wie is hij?<br />

Welke positie neemt hij <strong>in</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van het literaire lez<strong>en</strong>? Wat verwacht hij van e<strong>en</strong> roman? Hoe<br />

reageert hij op <strong>en</strong> argum<strong>en</strong>teert hij over literatuur? Hoe ervaart hij het literaire lez<strong>en</strong>? Etc. Daarnaast<br />

wordt <strong>in</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate aandacht besteed aan de effect<strong>en</strong> van (schoolse) <strong>in</strong>structie <strong>en</strong> leesbevorder<strong>in</strong>gs<strong>in</strong>itiatiev<strong>en</strong><br />

op het leesplezier <strong>en</strong> het leesgedrag van jonger<strong>en</strong> <strong>en</strong> jongvolwass<strong>en</strong><strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

wordt <strong>in</strong> onderzoek nagedacht over literatuurdidactiek <strong>en</strong> gereflecteerd over welk leesmateriaal<br />

geschikt is om adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> jongvolwass<strong>en</strong><strong>en</strong> te stimuler<strong>en</strong> om te lez<strong>en</strong>.<br />

In wat volgt, wordt e<strong>en</strong> selectie van het relevante Vlaamse <strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>se wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

onderzoek dat tuss<strong>en</strong> 2003 <strong>en</strong> 2007 werd gepubliceerd <strong>en</strong> stilstaat bij (aspect<strong>en</strong> van) het <strong>literatuuronderwijs</strong>,<br />

geclusterd <strong>en</strong> kort beschrev<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> eerste staan we stil bij onderzoek waar<strong>in</strong> expliciet<br />

aandacht is voor de lezer. T<strong>en</strong> tweede belicht<strong>en</strong> we het onderzoek naar de effect<strong>en</strong> van (schoolse)<br />

<strong>in</strong>structie <strong>en</strong> leesbevorder<strong>in</strong>g. T<strong>en</strong> derde staan we stil bij het onderzoek naar literatuurdidactiek.<br />

T<strong>en</strong> vierde gaan we <strong>in</strong> op het onderzoek waar<strong>in</strong> gereflecteerd wordt over de geschikheid – <strong>en</strong> de<br />

meerwaarde – van bepaalde literaire werk<strong>en</strong>.<br />

2.1 Onderzoek waar<strong>in</strong> aandacht wordt besteed aan de lezer<br />

2.1.1 Aandacht voor de persoonlijkheid van de lez<strong>en</strong>de jonger<strong>en</strong><br />

• De aard van de lezer (Stalpers, 2006): e<strong>en</strong> studie waar<strong>in</strong> wordt onderzocht waarom de <strong>en</strong>e adolesc<strong>en</strong>t<br />

meer <strong>en</strong> liever leest dan de andere <strong>en</strong> waar<strong>in</strong> wordt stilgestaan bij wat de <strong>in</strong>vloed is van zijn sociale<br />

omgev<strong>in</strong>g. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt nagegaan of adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die veel, dan wel we<strong>in</strong>ig lez<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />

persoonlijkheid hebb<strong>en</strong>.<br />

• Wat gaat er om <strong>in</strong> het hoofd van de lezer <strong>en</strong> de schrijver? (Stalpers, 2006): e<strong>en</strong> empirisch onderzoek onder<br />

200 leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> naar de relatie tuss<strong>en</strong> ‘fantasie’ <strong>en</strong> ‘herk<strong>en</strong>n<strong>in</strong>g’ <strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> de appreciatie van e<strong>en</strong><br />

literair werk anderzijds.<br />

2.1.2 Aandacht voor de leesattitude van jonger<strong>en</strong><br />

• Non scholae sed vitae legimus (Nelck Da Silva Rosa & Schlundt Bodi<strong>en</strong>, 2004): e<strong>en</strong> onderzoek naar de<br />

verband<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de belangstell<strong>in</strong>g voor lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> de persoonlijkheidsontwikkel<strong>in</strong>g.<br />

• Developm<strong>en</strong>t of attitude toward read<strong>in</strong>g adolesc<strong>en</strong>t literature and literary read<strong>in</strong>g behavior (Van Schoot<strong>en</strong>, De<br />

Glopper & Stoel, 2004): e<strong>en</strong> longitud<strong>in</strong>ale studie waar<strong>in</strong> de ontwikkel<strong>in</strong>g van de houd<strong>in</strong>g van jonger<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong>over het lez<strong>en</strong> van adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>literatuur wordt onderzocht.<br />

• Wat drijft scholier<strong>en</strong> tot cultureel gedrag? (Stalpers, 2005): e<strong>en</strong> onderzoek waar<strong>in</strong> wordt nagegaan wat<br />

de relatie is tuss<strong>en</strong> de behoefte aan fantasie <strong>en</strong> reflectie <strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> cultureel gedrag <strong>en</strong> leesattitude<br />

anderzijds.<br />

• Als jonger<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> (Schlundt Bodi<strong>en</strong> & Nelck Da Silva Rosa, 2005): e<strong>en</strong> longitud<strong>in</strong>aal empirisch onderzoek<br />

naar het verband tuss<strong>en</strong> ego-ontwikkel<strong>in</strong>g <strong>en</strong> leesattitude-ontwikkel<strong>in</strong>g bij adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />

13 <strong>en</strong> 19 jaar.<br />

• Leesattitude: de motor achter leesgedrag? (Stokman, 2006): e<strong>en</strong> onderzoek naar de relatie tuss<strong>en</strong> leesvaardigheid,<br />

leesattitude <strong>en</strong> leesgedrag.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


• Belemmer<strong>in</strong>g<strong>en</strong> om vmbo-leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> tot lez<strong>en</strong> aan te zett<strong>en</strong> (Stokmans, 2006): e<strong>en</strong> studie waar<strong>in</strong> wordt<br />

onderzocht of leesbevorder<strong>in</strong>gsprogramma’s de leesgewoontes van jonger<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> verander<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> of deze net zo effectief zijn voor leeszwakke leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> als voor leessterke leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />

• Leesgedrag van vmbo-leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> Friesland (De Jager, 2007): e<strong>en</strong> onderzoek naar het leesgedrag van<br />

vmbo-leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> Friesland met speciale aandacht voor hoe doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s <strong>in</strong> Friesland hun<br />

leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong> om te gaan lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong> hoeverre ze gebruik mak<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de leesbevorder<strong>in</strong>gsproject<strong>en</strong>.<br />

• <strong>Het</strong> verhaal achter de lezer (Stalpers, 2007): e<strong>en</strong> empirisch onderzoek naar de factor<strong>en</strong> die het leesgedrag<br />

<strong>en</strong> het bibliotheekgebruik van jonger<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>.<br />

2.1.3 Aandacht voor leesprocess<strong>en</strong><br />

• Hoe lez<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> korte verhal<strong>en</strong>? (Janss<strong>en</strong>, Braaksma & Couzijn, 2003): e<strong>en</strong> empirische studie waar<strong>in</strong><br />

wordt onderzocht of er, wat literaire leesprocess<strong>en</strong> betreft, verschill<strong>en</strong> zijn tuss<strong>en</strong> goede <strong>en</strong> zwakke<br />

presteerders <strong>in</strong> het <strong>literatuuronderwijs</strong> aan het beg<strong>in</strong> van de Tweede Fase. Tev<strong>en</strong>s wordt stilgestaan<br />

bij ev<strong>en</strong>tueel g<strong>en</strong>dergerelateerde verschill<strong>en</strong>.<br />

‘• The three fri<strong>en</strong>ds’ by Jeanette W<strong>in</strong>terson. A study of stud<strong>en</strong>ts’ processes of literary understand<strong>in</strong>g. (Janss<strong>en</strong>,<br />

Braaksma & Rijlaarsdam, 2005): e<strong>en</strong> onderzoek naar ev<strong>en</strong>tuele verschill<strong>en</strong> wat betreft literaire leesprocess<strong>en</strong><br />

tuss<strong>en</strong> goede <strong>en</strong> zwakke literatuurlezers.<br />

2.1.4 Aandacht voor de literaire respons bij jonger<strong>en</strong><br />

• The developm<strong>en</strong>t of literary respons <strong>in</strong> secondary education (Van Schoot<strong>en</strong> & De Glopper, 2003): e<strong>en</strong> longitud<strong>in</strong>ale<br />

studie waar<strong>in</strong> de ontwikkel<strong>in</strong>g van literaire respons van leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> de eerste tot <strong>en</strong> met de<br />

vijfde klas van het voortgezet onderwijs wordt onderzocht.<br />

• Emotionele betrokk<strong>en</strong>heid bij jeugdliteraire tekst<strong>en</strong> (Guldemond, 2003): e<strong>en</strong> werk waar<strong>in</strong> wordt onderzocht<br />

of de mogelijkheid tot id<strong>en</strong>tificatie met e<strong>en</strong> romanpersonage e<strong>en</strong> rol speelt bij het vergrot<strong>en</strong> van<br />

leesplezier van leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> het tweede studiejaar van bso/tso schol<strong>en</strong> <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> van schol<strong>en</strong><br />

voor vmbo <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong>.<br />

• Literary response and attitude toward read<strong>in</strong>g fiction (Van Schoot<strong>en</strong>, 2005): e<strong>en</strong> onderzoek waar<strong>in</strong> wordt<br />

stilgestaan bij de literaire respons van leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> uit het voortgezet onderwijs. (Tev<strong>en</strong>s wordt de<br />

houd<strong>in</strong>g van deze leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>over het literaire lez<strong>en</strong> belicht.)<br />

• Over gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>. De adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>roman <strong>in</strong> het <strong>literatuuronderwijs</strong> (Van Lierop-Debrauwer & Bastiaans<strong>en</strong>-<br />

Harks, 2005): e<strong>en</strong> studie waar<strong>in</strong> wordt gereflecteerd over het pot<strong>en</strong>tieel van adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>literatuur<br />

bij de ontwikkel<strong>in</strong>g van de literaire compet<strong>en</strong>tie van leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />

2.1.5 Aandacht voor de leesbelev<strong>in</strong>g/leeservar<strong>in</strong>g van jonger<strong>en</strong><br />

• Individuele lezersprofiel<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> eye-op<strong>en</strong>er voor leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> lerar<strong>en</strong>? (Goos<strong>en</strong>, 2006): e<strong>en</strong> onderzoek waar<strong>in</strong><br />

wordt stilgestaan bij de mogelijkhed<strong>en</strong> om aan de hand van emotionele <strong>en</strong> verbeeld<strong>en</strong>de leesbelev<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> <strong>in</strong>dividueel lezersprofiel te bepal<strong>en</strong>.<br />

• Leeservar<strong>in</strong>g is ev<strong>en</strong> belangrijk als k<strong>en</strong>nis van de literatuur (Mottart, 2007): e<strong>en</strong> op<strong>in</strong>ietekst waar<strong>in</strong> wordt<br />

aangetoond dat e<strong>en</strong> positieve leeservar<strong>in</strong>g m<strong>in</strong>st<strong>en</strong>s ev<strong>en</strong> belangrijk is als k<strong>en</strong>nis van de literaire<br />

canon <strong>en</strong> de literatuurgeschied<strong>en</strong>is.<br />

2.2 Onderzoek naar de effect<strong>en</strong> van (schoolse) <strong>in</strong>structie <strong>en</strong> leesbevorder<strong>in</strong>g op het leesgedrag van<br />

jonger<strong>en</strong> <strong>en</strong> jongvolwass<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

• De <strong>in</strong>vloed van <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>en</strong> ouders op het lez<strong>en</strong> van boek<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 1975 <strong>en</strong> 2000 (Verboord, 2003):<br />

e<strong>en</strong> onderzoek waar<strong>in</strong> wordt stilgestaan bij de relatie tuss<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g-gericht <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 51


52<br />

<strong>en</strong> cultuurgericht <strong>literatuuronderwijs</strong> (met expliciete aandacht voor de evolutie van het leesniveau<br />

tuss<strong>en</strong> 1975 <strong>en</strong> 2000).<br />

• Literary socialization and read<strong>in</strong>g prefer<strong>en</strong>ces (Kraaykamp, 2003): e<strong>en</strong> werk waar<strong>in</strong> de kracht van bemiddel<strong>en</strong>de<br />

<strong>in</strong>stanties (het gez<strong>in</strong>, het onderwijs, de bibliotheek) bij het stimuler<strong>en</strong> van jonger<strong>en</strong> om literaire<br />

werk<strong>en</strong> te lez<strong>en</strong> (met bijzondere aandacht voor de <strong>in</strong>vloed van literaire schol<strong>in</strong>g op het leesplezier<br />

van jonger<strong>en</strong>) wordt onderzocht.<br />

• Literatuur lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> belev<strong>en</strong>: verplicht <strong>en</strong> <strong>in</strong> de vrije tijd (Schram, 2006): e<strong>en</strong> onderzoek naar de relatie tuss<strong>en</strong><br />

het verplichte lez<strong>en</strong> op school <strong>en</strong> het lez<strong>en</strong> <strong>in</strong> de vrije tijd.<br />

• Literatuuronderwijs van Mammoetwet naar Tweede Fase: Tr<strong>en</strong>ds <strong>en</strong> effect<strong>en</strong> empirisch onderzocht (Verboord,<br />

2004): e<strong>en</strong> beschrijv<strong>in</strong>g van de verander<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> het <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>Nederland</strong>s tuss<strong>en</strong><br />

1975 <strong>en</strong> 2000, gecomb<strong>in</strong>eerd met e<strong>en</strong> onderzoek naar de <strong>in</strong>vloed van het <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

<strong>Nederland</strong>s op het huidige lez<strong>en</strong> van boek<strong>en</strong> door person<strong>en</strong> die <strong>in</strong> de periode 1975-2000 voorgezet<br />

onderwijs volgd<strong>en</strong>.<br />

• Long-term effects of literary education on book-frequ<strong>en</strong>cy: An analysis of Dutch stud<strong>en</strong>t cohorts 1975-1998<br />

(Verboord, 2005): e<strong>en</strong> longitud<strong>in</strong>aal onderzoek naar de effect<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de modell<strong>en</strong><br />

<strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> de periode 1975-1998 op het leesgedrag van leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />

• De casus Bazar. Effectmet<strong>in</strong>g van e<strong>en</strong> leesbevorder<strong>in</strong>gsproject (Stokman, 2007): e<strong>en</strong> analyse van de leeropbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />

van het leesbevorder<strong>in</strong>gsproject Bazar, met specifieke aandacht voor de mogelijkhed<strong>en</strong><br />

ervan <strong>in</strong>zake het bewerkstellig<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verbeter<strong>in</strong>g van het leesgedrag <strong>en</strong> de leesattitude van leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

<strong>in</strong> het vmbo.<br />

• De jonge jury gejureerd (Mariman, 2007): e<strong>en</strong> onderzoek naar hoe doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s <strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong><br />

de onderbouw van de middelbare school omgaan met het leesbevorder<strong>in</strong>gsproject De Jonge Jury.<br />

2.3 Onderzoek naar literatuurdidactiek<br />

• Geletterd lez<strong>en</strong>. Van <strong>en</strong>kelvoud naar meervoud. (Mottart & Soetaert, 2002): e<strong>en</strong> analyse van de <strong>in</strong>vloed van<br />

audiovisuele <strong>en</strong> digitale media op de literaire cultuur <strong>en</strong> het <strong>literatuuronderwijs</strong>, met heel specifieke<br />

aandacht voor de gevolg<strong>en</strong> voor literatuurdidactiek.<br />

• Reth<strong>in</strong>k<strong>in</strong>g and reschool<strong>in</strong>g language and literature teach<strong>in</strong>g (Soetaert, Mottart & Bonamie, 2004): e<strong>en</strong><br />

beschrijv<strong>en</strong>d onderzoek naar de kans<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> meer leerl<strong>in</strong>g-gericht taal- <strong>en</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong>.<br />

• Lez<strong>en</strong> <strong>in</strong> de diepte (Janss<strong>en</strong> & Braaksma, 2006): e<strong>en</strong> onderzoek naar de didactische mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

de leereffect<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> literatuurb<strong>en</strong>ader<strong>in</strong>g waarbij diep wordt <strong>in</strong>gegaan op e<strong>en</strong> literaire tekst, maar<br />

waarbij de leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> tegelijkertijd veel vrijheid krijg<strong>en</strong> om te bepal<strong>en</strong> hoe ze will<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> (gericht op<br />

de <strong>in</strong>houd of meer op de structuur; gericht op persoonlijke belev<strong>in</strong>g of juist op analyse).<br />

• Literatuurdidactiek als confrontatie (Van Iseghem, 2006): e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk onderbouwde reflectie<br />

over e<strong>en</strong> aantal <strong>in</strong>zicht<strong>en</strong> uit De Cultuur van het Lez<strong>en</strong> (Soetaert, 2006), getoetst aan de praktijk van<br />

het <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

• Tekstervar<strong>in</strong>g <strong>en</strong> tekstanalyse: aparte wereld<strong>en</strong> of toch één? (Wuyts, 2006): e<strong>en</strong> publicatie waar<strong>in</strong> wordt<br />

nagedacht over de mogelijkhed<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> literatuurdidactiek waarbij zowel tekstervar<strong>en</strong>d als tekstbestuder<strong>en</strong>d<br />

lez<strong>en</strong> met elkaar verbond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

• Literatuur ler<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> door vrag<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> (Janss<strong>en</strong> & Braaksma): e<strong>en</strong> beschrijv<strong>in</strong>g van e<strong>en</strong> onderzoek<br />

waar<strong>in</strong> wordt nagegaan welke literatuurb<strong>en</strong>ader<strong>in</strong>g de meest effectieve blijkt: e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>ader<strong>in</strong>g waarbij<br />

door de tekst vrag<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geg<strong>en</strong>ereerd of e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>ader<strong>in</strong>g waarbij aan de tekst vrag<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

gekoppeld. Hierbij is <strong>in</strong> het bijzonder aandacht voor de leereffect<strong>en</strong> van beide b<strong>en</strong>ader<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


2.4 Onderzoek naar de geschiktheid/meerwaarde van specifieke literaire werk<strong>en</strong><br />

• Overgangsliteratuur voor bov<strong>en</strong>bouwers? (De With, 2005): e<strong>en</strong> onderzoek naar het pot<strong>en</strong>tieel van de<br />

literaire adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>roman als schakel tuss<strong>en</strong> jeugd- <strong>en</strong> volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>literatuur.<br />

• Nieuwe ronde, nieuwe kans<strong>en</strong> voor <strong>in</strong>tercultureel <strong>literatuuronderwijs</strong> (Hermans, 2005): e<strong>en</strong> onderzoek naar<br />

wat <strong>in</strong> praktijk wordt gedaan met boek<strong>en</strong> van allochtone schrijvers <strong>en</strong> naar het pot<strong>en</strong>tieel ervan voor<br />

<strong>in</strong>tercultureel <strong>literatuuronderwijs</strong>.<br />

• K<strong>in</strong>der- <strong>en</strong> jeugdliteratuur op de gr<strong>en</strong>s van basisschool naar basisvorm<strong>in</strong>g. (Bos, 2006): e<strong>en</strong> onderzoek naar<br />

welke literatuur geschikt is om e<strong>en</strong> goede aansluit<strong>in</strong>g te garander<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> groep zev<strong>en</strong> <strong>en</strong> acht (<strong>in</strong><br />

Vlaander<strong>en</strong>: het vijfde <strong>en</strong> zesde leerjaar) <strong>en</strong> klas één <strong>en</strong> twee (<strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong>: het eerste <strong>en</strong> tweede jaar<br />

van het secundair onderwijs) voor wat betreft het lees- <strong>en</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong>.<br />

• Uittrekselsites, mediaoriëntatie <strong>en</strong> het lez<strong>en</strong> voor het leesdossier door havo- <strong>en</strong> vwo-leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> (Verboord & Van<br />

Luijt, 2007): e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d onderzoek naar (de <strong>in</strong>vloed<strong>en</strong> van) het gebruik van uittrekselsites <strong>in</strong> het<br />

<strong>literatuuronderwijs</strong>.<br />

• Fictieonderwijs met boek<strong>en</strong> die van ‘lev<strong>en</strong>sbelang’ zijn (Hermans, 2007): e<strong>en</strong> studie naar het gebruik <strong>en</strong> de<br />

receptie van multiculturele fictie <strong>in</strong> het vmbo-onderwijs.<br />

Ook <strong>in</strong> de eerste helft van 2008 is <strong>in</strong>teressant onderzoek versch<strong>en</strong><strong>en</strong> over het <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

<strong>Nederland</strong>s. Vermeld<strong>en</strong>swaardig is alvast Uitgelez<strong>en</strong> jeugdliteratuur, e<strong>en</strong> publicatie waar<strong>in</strong> Joos<strong>en</strong> &<br />

Vloeberghs de belangrijkste g<strong>en</strong>res <strong>en</strong> vraagstell<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> <strong>in</strong> de hed<strong>en</strong>daagse k<strong>in</strong>der- <strong>en</strong><br />

jeugdliteratuur <strong>in</strong> kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. <strong>Het</strong> boek wordt beschrev<strong>en</strong> als “e<strong>en</strong> basiswerk voor alle vakm<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het literaire veld, ev<strong>en</strong>als voor stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g <strong>en</strong> (jeugd)literatuur” (www.lannoo.<br />

com, §1). En ook <strong>Het</strong> oog van de meester – de literaire ontwikkel<strong>in</strong>g van havo- <strong>en</strong> vwo-leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> de tweede fase<br />

van het vo, het promotieonderzoek (<strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong>: het doctoraat) van Theo Witte verdi<strong>en</strong>t bijzondere<br />

aandacht. In zijn onderzoek br<strong>en</strong>gt Witte <strong>in</strong> kaart hoe de literaire ontwikkel<strong>in</strong>g van havo- <strong>en</strong> vwo-leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />

verloopt <strong>en</strong> wat daarbij stimuler<strong>en</strong>de <strong>en</strong> remm<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> zijn. Op basis van praktijkk<strong>en</strong>nis<br />

van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>in</strong> het voortgezet onderwijs ontwikkelde hij e<strong>en</strong> methode waarmee zes oplop<strong>en</strong>de<br />

niveaus van literaire compet<strong>en</strong>tie word<strong>en</strong> gedef<strong>in</strong>ieerd.<br />

3. Cijfermatige verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de wet<strong>en</strong>schappelijke output <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong><br />

De afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> is <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> vrij veel wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek gedaan naar<br />

het <strong>Nederland</strong>s <strong>in</strong> het voortgezet/secundair onderwijs (zie ook hoger). In de HTNO-databank alle<strong>en</strong> al<br />

tell<strong>en</strong> we 103 empirische onderzoek<strong>en</strong>, die geschrev<strong>en</strong> zijn tuss<strong>en</strong> 2003 <strong>en</strong> 2007. Tell<strong>en</strong> we daar alle nietempirisch<br />

onderzoek bij op, kom<strong>en</strong> we uit op e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijke output van ruim 300 publicaties<br />

over het <strong>Nederland</strong>s <strong>in</strong> het voortgezet/secundair onderwijs tuss<strong>en</strong> 2003 <strong>en</strong> 2007 43 . Ongeveer e<strong>en</strong> kwart<br />

daarvan heeft betrekk<strong>in</strong>g op het <strong>literatuuronderwijs</strong>.<br />

Opvall<strong>en</strong>d is echter dat veruit het meeste onderzoek afkomstig is uit <strong>Nederland</strong>. Uit e<strong>en</strong> <strong>in</strong>houdsanalyse<br />

van de HTNO-databank blijkt dat 92% van het empirisch onderzoek dat tuss<strong>en</strong> 1969 <strong>en</strong> 2006 gedaan<br />

werd <strong>en</strong> deel uitmaakt van de databank uit <strong>Nederland</strong> stamt. Wanneer we ook de niet-empirische<br />

onderzoek<strong>en</strong> <strong>in</strong> rek<strong>en</strong><strong>in</strong>g br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, blijkt dat <strong>Nederland</strong>se onderzoekers bijna 80% van het onderzoek<br />

naar het onderwijs <strong>Nederland</strong>s producer<strong>en</strong>. Wat het onderzoek naar het <strong>literatuuronderwijs</strong> betreft,<br />

is dat niet anders. In zijn doctoraat (<strong>in</strong> <strong>Nederland</strong>: promotieonderzoek) att<strong>en</strong>deerde Soetaert er <strong>in</strong> 1991<br />

reeds op dat Vlaander<strong>en</strong> slechts we<strong>in</strong>ig wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek telt waar<strong>in</strong> aspect<strong>en</strong> van het moedertaalonderwijs<br />

word<strong>en</strong> belicht: “Wie e<strong>en</strong> beeld wil krijg<strong>en</strong> van het moedertaalonderwijs van vandaag<br />

<strong>en</strong> de voorbije jar<strong>en</strong> <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong>, kan helaas amper gebruik mak<strong>en</strong> van empirisch onderzoek of<br />

historische overzicht<strong>en</strong>. Ook wat het theoretisch d<strong>en</strong>kwerk i.v.m. moedertaalonderwijs betreft, is het<br />

pover gesteld <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong>, zeker <strong>in</strong> vergelijk<strong>in</strong>g met de rijkdom aan publikaties <strong>in</strong> de ons omr<strong>in</strong>g<strong>en</strong>de<br />

land<strong>en</strong>” (Soetaert, 1991: 37). En <strong>in</strong> het bijzonder het aantal onderzoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> publicaties waar<strong>in</strong> het <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

c<strong>en</strong>traal staat, blijkt volg<strong>en</strong>s Soetaert heel ger<strong>in</strong>g. S<strong>in</strong>ds 1991 is we<strong>in</strong>ig veranderd. Vandaag<br />

wordt <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong> – <strong>in</strong> vergelijk<strong>in</strong>g met <strong>Nederland</strong> – nog steeds relatief we<strong>in</strong>ig onderzoek gedaan<br />

naar <strong>en</strong> gepubliceerd over het <strong>literatuuronderwijs</strong>. Zo treff<strong>en</strong> we <strong>in</strong> de HTNO-databank ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel<br />

43. We beperk<strong>en</strong> ons <strong>in</strong> deze tekst tot onderzoek dat publiek beschikbaar is.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 53


54<br />

Vlaams empirisch onderzoek naar het <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> het secundair onderwijs aan. Dat wil<br />

echter niet zegg<strong>en</strong> dat <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong> niet wordt gepubliceerd, noch dat niets bek<strong>en</strong>d is over het Vlaamse<br />

<strong>literatuuronderwijs</strong>. Veel <strong>in</strong>teressant onderzoek wordt immers niet breed verspreid (o.a. onderzoeksrapport<strong>en</strong><br />

<strong>in</strong> opdracht van het Vlaamse m<strong>in</strong>isterie van cultuur, bijdrag<strong>en</strong> op HSN-confer<strong>en</strong>ties 44 …) <strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>iet dus we<strong>in</strong>ig bek<strong>en</strong>dheid. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is het zo dat bij heel wat <strong>Nederland</strong>s onderzoek ook aandacht<br />

is voor het <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong>s onderzoek vaak ook Vlaamse <strong>in</strong>formant<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong>. Wat echter wel opvalt, is dat er tuss<strong>en</strong> 2003 <strong>en</strong> 2007 we<strong>in</strong>ig onderzoek werd<br />

verricht waar zowel <strong>Nederland</strong>se als Vlaamse onderzoekers – of <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g<strong>en</strong> – bij betrokk<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>.<br />

Wat de precieze oorzaak is van het grote verschil tuss<strong>en</strong> het aantal <strong>Nederland</strong>se <strong>en</strong> het aantal Vlaamse<br />

wet<strong>en</strong>schappelijke publicaties is niet bek<strong>en</strong>d. Wellicht kan het onder meer toegeschrev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aan<br />

het soort opdracht dat aan de Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> de Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> is toegek<strong>en</strong>d.<br />

Terwijl de opdracht van Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong> beleidsvoorbereid<strong>en</strong>d <strong>en</strong> beleidsstur<strong>en</strong>d<br />

is <strong>en</strong> de uitvoer<strong>in</strong>g – het veldwerk, zeg maar – hoofdzakelijk gebeurt door partners zoals Bulkboek/<br />

Passionate <strong>en</strong> de sticht<strong>in</strong>g Collectieve Propaganda van het <strong>Nederland</strong>se Boek (CPNB), is de opdracht<br />

van Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> m<strong>in</strong>der beleidsmatig <strong>en</strong> vooral gericht op actie. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> kan de<br />

Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong> voorzi<strong>en</strong> <strong>in</strong> fonds<strong>en</strong> voor onderzoek naar literatuureducatie, wat mogelijk<br />

e<strong>en</strong> stimulans betek<strong>en</strong>t voor <strong>Nederland</strong>se onderzoekers <strong>en</strong> waardoor meer onderzoek wordt geg<strong>en</strong>ereerd.<br />

Maar uiteraard zijn er nog andere factor<strong>en</strong> die mede kunn<strong>en</strong> verklar<strong>en</strong> waarom <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong><br />

relatief we<strong>in</strong>ig onderzoek wordt gedaan naar het <strong>literatuuronderwijs</strong>. Zo bestaat <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong> bijvoorbeeld<br />

ge<strong>en</strong> aparte, strak omlijnde discipl<strong>in</strong>e ‘<strong>literatuuronderwijs</strong>’/’literatuureducatie’. Onderzoek naar<br />

<strong>Nederland</strong>stalige literatuur gebeurt doorgaans door neerlandici. <strong>Het</strong> mer<strong>en</strong>deel van hun onderzoek<br />

gaat echter over het oeuvre van Vlaamse of <strong>Nederland</strong>se auteurs, over literaire strom<strong>in</strong>g<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong><br />

de Vlaamse/<strong>Nederland</strong>se literatuurgeschied<strong>en</strong>is, over vormelijke aspect<strong>en</strong> van literatuur, etc. Slechts<br />

bij toeval wordt nagedacht over hoe hun <strong>in</strong>zicht<strong>en</strong> gedidactiseerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Onderzoek naar<br />

didactiek <strong>en</strong> onderwijs gebeurt grot<strong>en</strong>deels door pedagog<strong>en</strong> – meerbepaald door onderwijskundig<strong>en</strong>.<br />

Literatuur vormt zeld<strong>en</strong> – <strong>en</strong> bij toeval – het onderwerp van hun onderzoek. Pedagogisch onderzoek<br />

met betrekk<strong>in</strong>g tot lez<strong>en</strong> focust meestal op functionele leesvaardigheid <strong>en</strong> meer bepaald op tactiek<strong>en</strong><br />

die ervoor kunn<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> heel efficiënte <strong>en</strong> vlugge manier functioneel geletterd<br />

word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>in</strong>g tuss<strong>en</strong> neerlandici <strong>en</strong> pedagog<strong>en</strong> – onderwijskundig<strong>en</strong> – blijft vaak uit.<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is het aantal neerlandici met e<strong>en</strong> specialisme op vlak van literatuur dat actief is b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de<br />

lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong> heel ger<strong>in</strong>g.<br />

E<strong>en</strong> andere mogelijke verklar<strong>in</strong>g is het feit de publicatiecultuur aan Vlaamse universiteit<strong>en</strong> s<strong>in</strong>ds<br />

het beg<strong>in</strong> van de 21e eeuw heel erg veranderd is. Doordat de f<strong>in</strong>ancier<strong>in</strong>g van faculteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> vakgroep<strong>en</strong><br />

<strong>in</strong> steeds grotere mate afhangt van onderzoeksoutput <strong>in</strong> de vorm van publicaties <strong>in</strong><br />

A1-tijdschrift<strong>en</strong> 45 , wordt m<strong>in</strong>der gepubliceerd <strong>in</strong> <strong>en</strong> over het (onderwijs) <strong>Nederland</strong>s. <strong>Het</strong> mer<strong>en</strong>deel van<br />

de A1-tijdschrift<strong>en</strong> is immers Engelstalig <strong>en</strong> aanvaardt bijna uitsluit<strong>en</strong>d heel specialistisch onderzoek<br />

b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> heel specifieke niches. En doordat ook elke onderzoeker b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de universiteit twee- of driejaarlijks<br />

geëvalueerd wordt op basis van het aantal A1-publicaties, merk<strong>en</strong> we dat veel onderzoekers <strong>en</strong><br />

onderzoeksgroep<strong>en</strong> ervoor kiez<strong>en</strong> om onderzoek te do<strong>en</strong> waarbij met e<strong>en</strong> m<strong>in</strong>imum aan data zoveel<br />

mogelijk artikel<strong>en</strong> gepubliceerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Onderzoek – <strong>en</strong> <strong>in</strong> het bijzonder wanneer het om<br />

kwalitatief onderzoek gaat – naar aspect<strong>en</strong> van het <strong>literatuuronderwijs</strong> is tijdrov<strong>en</strong>d, waardoor onderzoekers<br />

aan universiteit<strong>en</strong> er <strong>in</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate van afstapp<strong>en</strong>.<br />

44. Op elke HSN-confer<strong>en</strong>tie wordt e<strong>en</strong> bundel met sam<strong>en</strong>vatt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van de lez<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> de workshops uitgedeeld. Die bundels zijn e<strong>en</strong><br />

ware schat aan <strong>in</strong>formatie. Tot voor kort was het zo dat <strong>en</strong>kel de confer<strong>en</strong>tiegangers over e<strong>en</strong> dergelijke bundel beschikt<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat<br />

dus e<strong>en</strong> slechts e<strong>en</strong> select publiek toegang had tot de k<strong>en</strong>nis die <strong>in</strong> de boek<strong>en</strong> wordt ontslot<strong>en</strong>. Precies daarom heeft de <strong>Nederland</strong>se<br />

Taalunie het <strong>in</strong>itiatiåef g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> om alle confer<strong>en</strong>tiebundels <strong>in</strong> te scann<strong>en</strong> <strong>en</strong> onl<strong>in</strong>e aan te bied<strong>en</strong> op haar website (zie: http://taalunieversum.org/onderwijs/confer<strong>en</strong>tie_het_schoolvak_nederlands/).<br />

45. A1-tijdschrift<strong>en</strong> zijn <strong>in</strong>ternationaal ger<strong>en</strong>ommeerde tijdschrift<strong>en</strong>, waarbij <strong>in</strong>z<strong>en</strong>d<strong>in</strong>g<strong>en</strong> de toets der kritiek van peer reviewers moet<br />

doorstaan. De peer reviewers zijn steeds onderzoekers met e<strong>en</strong> grote <strong>in</strong>ternationale faam die eerder excelleerd<strong>en</strong> op basis van eig<strong>en</strong>,<br />

baanbrek<strong>en</strong>d onderzoek.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


Nabeschouw<strong>in</strong>g<br />

In de tekst die hier voorligt, hebb<strong>en</strong> we geprobeerd om e<strong>en</strong> beeld te schets<strong>en</strong> van het <strong>literatuuronderwijs</strong><br />

<strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> op basis van zak<strong>en</strong> die we afleid<strong>en</strong> uit leerplann<strong>en</strong>, e<strong>in</strong>dterm<strong>en</strong>,<br />

lesmaterial<strong>en</strong>, lerar<strong>en</strong>opleid<strong>in</strong>g<strong>en</strong>… <strong>en</strong> de <strong>in</strong>formatie die hierover beschikbaar is op het <strong>in</strong>ternet.<br />

Daarbij zijn we er ons terdege van bewust dat daarmee e<strong>en</strong> voornamelijk theoretisch verhaal ontstaat,<br />

dat nog niets hoeft te zegg<strong>en</strong> over de actuele lespraktijk zoals die er op <strong>in</strong>dividuele schol<strong>en</strong><br />

uitziet. De tekst zou dan ook goed aangevuld kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> toets<strong>in</strong>g aan die lespraktijk.<br />

Zo’n kijkje <strong>in</strong> de klas zou e<strong>en</strong> verfijn<strong>in</strong>g <strong>en</strong> nuancer<strong>in</strong>g kunn<strong>en</strong> oplever<strong>en</strong> van de zak<strong>en</strong> die we<br />

bewer<strong>en</strong> <strong>en</strong> afleid<strong>en</strong> uit onze bronn<strong>en</strong>. <strong>Het</strong> strekt dan ook tot aanbevel<strong>in</strong>g om meer onderzoek naar<br />

de lespraktijk mogelijk te mak<strong>en</strong>, hoewel daar de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> al goede aanzett<strong>en</strong> toe zijn gedaan.<br />

Met dergelijk onderzoek zou bijvoorbeeld naar vor<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> <strong>in</strong> hoeverre de les praktijk<br />

<strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>in</strong>derdaad meer verschilt van school tot school dan <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> <strong>in</strong><br />

Vlaander<strong>en</strong> bijna elke school kiest voor één van de (relatief concrete) leerplann<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de<br />

koepels <strong>en</strong> de leerplann<strong>en</strong> van de SLO <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> slechts illustratief zijn. Naast dit – algem<strong>en</strong>e<br />

– verschil tuss<strong>en</strong> het <strong>Nederland</strong>se <strong>en</strong> Vlaamse onderwijs zi<strong>en</strong> we veel overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>in</strong> de voorgeschrev<strong>en</strong><br />

doel<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong> de toets<strong>in</strong>g van het <strong>literatuuronderwijs</strong>. De leesportefeuille, de leesmap of<br />

het leesdossier spel<strong>en</strong> bij de toets<strong>in</strong>g <strong>in</strong> beide del<strong>en</strong> van het taalgebied e<strong>en</strong> grote rol, de ontwikkel<strong>in</strong>g<br />

van literaire compet<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> leesplezier staan c<strong>en</strong>traal <strong>en</strong> <strong>in</strong> de didactiek hebb<strong>en</strong> lezers- of leerl<strong>in</strong>ggerichte<br />

activiteit<strong>en</strong> de overhand. Wat dit laatste betreft, kunn<strong>en</strong> we wel constater<strong>en</strong> dat <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong><br />

de laatste jar<strong>en</strong> weer sterk gelobbyd is voor meer nadruk op k<strong>en</strong>nis <strong>in</strong> het (literatuur)onderwijs, wat<br />

geleid heeft tot het rapport over doorgaande leerlijn<strong>en</strong> taal <strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

Naast onderzoek naar de lespraktijk van <strong>in</strong>dividuele lerar<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s zi<strong>en</strong> we ook andere gebied<strong>en</strong><br />

waar het volg<strong>en</strong>s ons noodzakelijk <strong>en</strong> w<strong>en</strong>selijk is om meer empirische gegev<strong>en</strong>s over te verzamel<strong>en</strong>.<br />

Er is bijvoorbeeld we<strong>in</strong>ig bek<strong>en</strong>d over de praktijk <strong>en</strong> de effect<strong>en</strong> van toets<strong>in</strong>g <strong>en</strong> evaluatie <strong>in</strong> het<br />

<strong>literatuuronderwijs</strong>. In de Vlaamse leerplann<strong>en</strong> is ge<strong>en</strong> vaste toets<strong>in</strong>gs- of evaluatievorm vastgelegd<br />

<strong>en</strong> bij de herzi<strong>en</strong><strong>in</strong>g van de tweede fase <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> zijn alle vormvoorschrift<strong>en</strong> voor het schoolexam<strong>en</strong><br />

geschrapt <strong>en</strong> daarmee ook de verplicht<strong>in</strong>g<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t toets<strong>in</strong>g vervall<strong>en</strong>. Wie op welke manier<br />

evalueert <strong>en</strong> welke aspect<strong>en</strong> van de literaire k<strong>en</strong>nis word<strong>en</strong> getoetst, is niet bek<strong>en</strong>d. Wel is <strong>in</strong>formeel<br />

bek<strong>en</strong>d dat veel evaluatie- <strong>en</strong> toetsvorm<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>lijk ontoereik<strong>en</strong>d zijn <strong>en</strong> dat tal van lerar<strong>en</strong> niet<br />

wet<strong>en</strong> hoe ze hun evaluaties kunn<strong>en</strong> verbeter<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> project rond ‘verantwoord evaluer<strong>en</strong>’ van literaire<br />

k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> compet<strong>en</strong>ties, waarbij Vlaamse lerar<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>se doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervar<strong>in</strong>g<br />

rond evaluer<strong>en</strong> met elkaar uitwissel<strong>en</strong>, zou aan de problematiek <strong>in</strong> Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> tegemoet<br />

kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>.<br />

K<strong>en</strong>nisuitwissel<strong>in</strong>g op schoolniveau kan volg<strong>en</strong>s ons dan ook e<strong>en</strong> <strong>in</strong>teressante <strong>en</strong> belangrijke<br />

meerwaarde bied<strong>en</strong> voor het <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. Niet alle<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

daarmee e<strong>en</strong> aantal vooroordel<strong>en</strong> over het <strong>literatuuronderwijs</strong> aan beide kant<strong>en</strong> van de taalgr<strong>en</strong>s<br />

uit de wereld word<strong>en</strong> geholp<strong>en</strong>, maar kan ook gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> op welke manier Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>Nederland</strong> elkaar kunn<strong>en</strong> <strong>in</strong>spirer<strong>en</strong> bij het vormgev<strong>en</strong> van bepaalde aspect<strong>en</strong> van het <strong>literatuuronderwijs</strong>.<br />

Wij hop<strong>en</strong> daar met deze tekst e<strong>en</strong> aanzet toe gegev<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> dit voortzett<strong>en</strong><br />

op de startpag<strong>in</strong>a <strong>literatuuronderwijs</strong> op het <strong>Taalunieversum</strong>: www.<strong>literatuuronderwijs</strong>.org. Daar<br />

zijn verschill<strong>en</strong>de voorzi<strong>en</strong><strong>in</strong>g<strong>en</strong> te v<strong>in</strong>d<strong>en</strong>, waaronder e<strong>en</strong> overzicht van empirisch onderzoek,<br />

artikel<strong>en</strong> over <strong>literatuuronderwijs</strong>, l<strong>in</strong>ks, project<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> ag<strong>en</strong>da waar<strong>in</strong> studiedag<strong>en</strong> <strong>en</strong> naschol<strong>in</strong>g<br />

zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, etc.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 55


56<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


Refer<strong>en</strong>ties<br />

Boek<strong>en</strong> <strong>en</strong> tijdschriftartikel<strong>en</strong><br />

Bonset, H. (2003). Vakdossiers <strong>Nederland</strong>s. Enschede: SLO.<br />

Fish, S. (1980). Is there a text <strong>in</strong> this Class? The Authority of Interpretive Communities. Harvard: University<br />

Press.<br />

Ghequiere, R. (2003). E<strong>en</strong> comparatief historisch onderzoek naar educatief-literaire uitgeverij<strong>en</strong> <strong>in</strong><br />

<strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>, e<strong>in</strong>d neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw – hed<strong>en</strong>. Activiteit<strong>en</strong>verslag van e<strong>en</strong> projectonderzoek:<br />

Leuv<strong>en</strong>.<br />

Hermans, M. (2007). Wereldliteratuur <strong>in</strong> het curriculum. E<strong>en</strong> onderzoek naar de praktijk van literatuur<br />

als onderdeel van culturele <strong>en</strong> kunstz<strong>in</strong>nige vorm<strong>in</strong>g. Amsterdam: Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong>.<br />

Hoogeve<strong>en</strong>, M. & H. Bonset (1998). <strong>Het</strong> Schoolvak <strong>Nederland</strong>s Onderzocht: e<strong>en</strong> <strong>in</strong>v<strong>en</strong>tarisatie van<br />

onderzoek naar het onderwijs <strong>Nederland</strong>s als eerste <strong>en</strong> tweede taal <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>.<br />

Leuv<strong>en</strong>: Garant.<br />

Iser, W. (1976). Der Akt des Les<strong>en</strong>s. Theorie asthetischer Wirkung. Munch<strong>en</strong>: Wilhelm F<strong>in</strong>k.<br />

Jauss, H.R. (1977). Asthetische Erfahrung und literarische Herm<strong>en</strong>eutik. Munch<strong>en</strong>: Wilhelm F<strong>in</strong>k.<br />

Mottart, A. (2002). Onderwijs <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis als postmoderne constructie. G<strong>en</strong>t: Academia Press.<br />

Nicolaas, M. (2003). ‘Literatuurmethodes voor de tweede fase: e<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>’. In: Tsjip/Letter<strong>en</strong>, jrg 13, nr. 3.<br />

Olijkan, E. (2008): ‘Vmbo: organisatie, vernieuw<strong>in</strong>g <strong>en</strong> leesonderwijs’. In: Lez<strong>en</strong> op het vmbo. Amsterdam:<br />

Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong>. Reeks 10.<br />

Raukema, A-M, D. Schram & C. Stalpers (2002). Lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> leesgedrag van adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> jongvolwass<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

Delft: Eburon.<br />

Segers, E. (2008). Literatuuronderwijs: de leeslijst <strong>in</strong> de derde graad ASO. Onuitgegev<strong>en</strong> masterproef tot het<br />

behal<strong>en</strong> van de graad van Master Taal- <strong>en</strong> Letterkunde: <strong>Nederland</strong>s. Universiteit Antwerp<strong>en</strong>.<br />

Soetaert, R. (1990). De betek<strong>en</strong>is van de communicatieve w<strong>en</strong>d<strong>in</strong>g voor het <strong>literatuuronderwijs</strong>. Perspectiev<strong>en</strong> op<br />

<strong>literatuuronderwijs</strong>. Onuitgegev<strong>en</strong> proefschrift tot het behal<strong>en</strong> van de graad van Doctor <strong>in</strong> de Letter<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> Wijsbegeerte (groep Germaanse filologie), R.U.G. .<br />

Soetaert, R. (2006). De Cultuur van het Lez<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> Haag: <strong>Nederland</strong>se Taalunie.<br />

Soetaert, R. (2007). De z<strong>in</strong> van verhal<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> boekhoud<strong>in</strong>g. Amsterdam: Amsterdam University Press.<br />

Verboord, M. (2003). Moet de meester dal<strong>en</strong> of de leerl<strong>in</strong>g klimm<strong>en</strong>? De <strong>in</strong>vloed van <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>en</strong><br />

ouders op het lez<strong>en</strong> van boek<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 1975 <strong>en</strong> 2000. Utrecht: Dissertatie Universiteit Utrecht.<br />

Witte, T. (2008): <strong>Het</strong> oog van de meester. E<strong>en</strong> onderzoek naar de literaire ontwikkel<strong>in</strong>g van leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> de tweede fase<br />

van het voortgezet onderwijs. Amsterdam: Eburon, Sticht<strong>in</strong>g Lez<strong>en</strong> Reeks 11.<br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> 57


58<br />

Websites<br />

http://www.boek<strong>en</strong>toppers.be<br />

http://www.boek<strong>en</strong>zoeker.org<br />

http://www.canoncultuurcel.be<br />

http://www.colleg<strong>en</strong>et.nl<br />

http://www.dbnl.org<br />

http://www.deleeslijst.be<br />

http://www.doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ple<strong>in</strong>.nl<br />

http://www.g-o.be<br />

http://www.hetschoolvaknederlands.org<br />

http://www.<strong>in</strong>ktaap.org<br />

http://www.jeugdboek<strong>en</strong>week.be<br />

http://www.k<strong>en</strong>nisnet.nl<br />

http://www.klascem<strong>en</strong>t.be<br />

http://www.lannoo.be<br />

http://www.leesadviez<strong>en</strong>.nl<br />

http://www.lez<strong>en</strong>.nl<br />

http://www.leesmij.nu<br />

http://www.lev<strong>en</strong>detal<strong>en</strong>.nl<br />

http://www.lijstersdoc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>service.nl<br />

http://www.literatuurgeschied<strong>en</strong>is.nl<br />

http://www.lvvn.nl<br />

http://www.m<strong>in</strong>ocw.nl<br />

http://www.netdidned.be<br />

http://www.ond.vlaander<strong>en</strong>.be<br />

http://www.onderbouwvo.nl<br />

http://www.ovsg.be<br />

http://www.pov.be<br />

http://www.scholier<strong>en</strong>.com<br />

http://www.slo.nl<br />

http://www.sticht<strong>in</strong>glez<strong>en</strong>.be<br />

http://taalunieversum.org<br />

http://www.vcob.be<br />

http://www.velon.nl<br />

http://vfl.be<br />

http://www.von.be<br />

http://www.vvkso.be<br />

http://www.woutertjepieterseprijs.nl<br />

http://www1.limburg.be/lez<strong>en</strong><br />

<strong>Het</strong> <strong>literatuuronderwijs</strong> <strong>in</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong>


adres<br />

Lange Voorhout 19<br />

Postbus 10595<br />

2501 hn D<strong>en</strong> Haag<br />

<strong>Nederland</strong><br />

telefoon<br />

+ 31 70 346 95 48<br />

fax<br />

+ 31 70 365 98 18<br />

e-mail<br />

<strong>in</strong>fo@taalunie.org<br />

<strong>in</strong>ternet<br />

www.taalunieversum.org

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!