Het literatuuronderwijs in Nederland en Vlaanderen - Taalunieversum

Een gesprek vindt plaats of op basis van een fictie- of leesdossier, of op basis van een lijst met gelezen
werken. In het gesprek moet door de docent beoordeeld worden of, en in hoeverre de leerling een ontwikkeling
doorgemaakt heeft in literaire competentie. De SLO noemt het gesprek een sympathieke,
maar helaas onbetrouwbare toetsvorm.
De eigen beoordeling van zijn/haar literaire ontwikkeling, met argumentatie gebaseerd op de gelezen
werken en de geleerde begrippen, kan centraal staan in een afsluitende tekst gericht aan, of een presentatie
voor docent en medeleerlingen. Deze toetsvorm is een goed sluitstuk van het fictie- of leesdossier,
maar kan ook worden gebruikt als er geen dossier is gemaakt.
Bij het bevragen van kennis en inzicht in een schriftelijke toets stelt de SLO dat in een dergelijke toets
het hanteren van kennis en inzicht bij het lezen van literaire teksten centraal zou moeten staan. Alleen
kennis van het literaire begrippenapparaat of van de literatuurgeschiedenis bevragen is duidelijk tegen
de geest van het examenprogramma.
6. Lesmateriaal
6.1 Methodes (schoolboeken)
Voor de onderbouw havo/vwo en voor het vmbo zijn geen aparte literatuurmethodes. In alle methodes
Nederlands voor deze leerjaren zijn aparte modules ‘fictie’ opgenomen. Er is wel een aparte methode
leesbevordering/fictieonderwijs voor het vmbo: Bazar van de Ced-groep en Stichting Lezen. Deze
methode wordt door ongeveer 8% van de vmbo-scholen gebruikt. In de vmbo-methodes Nederlands
ligt de nadruk sterk op het functionele lezen. Het ‘recreatieve’ lezen komt aan bod in de vorm van het
onderdeel fictie binnen de methoden.
In sommige methoden is dit beter uitgewerkt dan in andere. Relatief goed scoren de methodes Taallijnen
(Malmberg) en Op nieuw niveau (Wolters-Noordhoff).
Punten waarop deze methodes zich onderscheiden van andere zijn: aantrekkelijkheid van de vormgeving,
hoeveelheid leesteksten, aansluiting van de gekozen fragmenten bij de belevingswereld van de
leerlingen, keuze van auteurs, hoeveelheid illustraties. In Taallijnen wordt daarnaast een groot aantal fictieonderwerpen
aangeboden, met korte blokjes theorie, en veel informatie over schrijvers 10 .
Voor de bovenbouw havo/vwo zijn wel aparte methodes voor literatuuronderwijs. De meest gebruikte
methodes zijn:
1. Laagland (ThiemeMeulenhoff)
2. Eldorado (ThiemeMeulenhoff)
3. Dautzenberg: Literatuur: geschiedenis en leesdossier (Malmberg)
De focus van deze methodes is verschillend: waar de ‘Dautzenberg’ zich sterk richt op cultuuroverdracht
en de literatuurgeschiedenis dus de meeste aandacht krijgt, zijn de methodes van
ThiemeMeulenhoff meer leerling-gericht; er is in beide methodes ook ruime aandacht voor literaire
ontwikkeling en de vragen en opdrachten gaan vaker over de eigen mening van de leerling 11 .
6.2 Overig lesmateriaal
Naast de methodegebruikers zijn er ook nog veel docenten die gebruik maken van ander of eigen materiaal,
hoewel dat aantal sterk afneemt de laatste jaren 12 . Een compleet beeld geven van dat andere of dat
eigen materiaal is moeilijk omdat er veel en zeer divers materiaal is. Zo worden er materialen gemaakt
door culturele instellingen, bijvoorbeeld lessuggesties bij Gedichtendag van Poetry International, de
lesbrieven over boekverfilmingen, Boek en Film, van het Nederlands Instituut voor Filmeducatie en
Stichting Lezen en lessuggesties bij de Boekenweek door Stichting Lezen en de CPNB. Voor het fictieonderwijs
in de onderbouw is er het tijdschrift Jeugdliteratuur in de praktijk van NBDBiblion, waarin
uitgewerkte lessen staan bij recente of anderszins interessante jeugdliteratuur. Vergelijkbaar met deze
10. Olijkan, E. (2008): ‘Vmbo: organisatie, vernieuwing en leesonderwijs’. In: Lezen op het vmbo. Amsterdam, Stichting Lezen
Reeks 10.
11. Nicolaas, M. (2003). ‘Literatuurmethodes voor de tweede fase: een stand van zaken’. In: Tsjip/Letteren, jrg 13, nr. 3.
12 Dit blijkt uit gesprekken met nascholers en uitgevers die op respectievelijk nascholingsdagen en methodebijeenkomsten
steeds meer docenten tegenkomen die het liefst hun onderwijs inrichten volgens een lesmethode van een educatieve
uitgeverij. Hier zijn geen cijfers van beschikbaar.
Het literatuuronderwijs in Nederland en Vlaanderen. Een stand van zaken 15