Het literatuuronderwijs in Nederland en Vlaanderen - Taalunieversum

36
3.3.2.3 Derde graad
Voor de derde graad van het secundair onderwijs biedt het GO! twee leerplannen Nederlands aan. Het
eerste leerplan is heel specifiek bedoeld voor het aso; het tweede leerplan voor het kso en het tso.
In de leerplannen Nederlands van het GO!, bestemd voor de derde graad van het aso, wordt de nadruk
gelegd op tekstbestuderend lezen. Van elke leerling die het tweede leerjaar van de derde graad met
succes heeft afgerond, wordt immers verwacht dat hij/zij een literair competente lezer is, i.e. “een
gewone lezer – niet de academische die literaire theorievorming als objectief heeft – die dankzij een
ruim aanbod van literaire teksten op school geleerd heeft buiten de school zelfstandig met literatuur om
te gaan” (leerplan Nederlands gemeenschapsonderwijs 3e graad aso, p. 44). Uit het leerplan van het GO!
blijkt dat een literair competente lezer grosso modo in staat is om een literaire tekst zowel structuuranalytisch
als historisch-biografisch 27 te benaderen. Concreet kan hij/zij:
1. teksten uit het heden en verleden interpreteren, analyseren en beoordelen;
2. een verslag uitbrengen van eigen ervaringen;
3. een persoonlijke voorkeur ontwikkelen;
4. een waardeoordeel aan een tekst toekennen;
5. het literaire begrippenapparaat actief toepassen.
Dat is uiteraard pas mogelijk wanneer hij/zij in het secundair onderwijs de nodige ‘tools’ aangereikt
krijgt om over literatuur te praten. Mede daarom wordt het begrippenapparaat dat in de tweede graad
van het aso werd verworven, verder uitgebouwd met de termen ‘perspectief’, ‘genre’, ‘stroming’ en
‘enscenering’. Bovendien wordt ernaar gestreefd dat de leerlingen ook een actieve kennis van het begrippenapparaat
verwerven. Concreet wordt dus van de leerlingen verwacht dat ze vorm- en stijlkenmerken
kunnen herkennen én in staat zijn om ze te benoemen.
Ook in het leerplan Nederlands van het GO!, bestemd voor de derde graad van het kso/tso, wordt de
nadruk op tekstbestuderend lezen gelegd. Terwijl in het leerplan voor het aso gestreefd wordt naar
een actieve kennis van het literaire begrippenapparaat, volstaat het voor leerlingen uit het kso/tso dat
ze in literaire teksten een aantal inhoudelijke en structurele kenmerken herkennen. Bovendien wordt
in mindere mate verwacht dat de leerlingen in staat zijn om teksten uit het heden en het verleden te
interpreteren, te analyseren en te beoordelen volgens objectieve criteria. De nadruk wordt veeleer op
verslaggeving van de eigen ervaringen gelegd.
Ook in de kso- en tso-richtingen wordt het begrippenapparaat dat in de tweede graad werd aangeleerd,
verder uitgebreid met onder andere de termen ‘perspectief’, ‘genre’, ‘beeldspraak’, ‘personage’
en ‘thematiek’.
Net zoals in het leerplan Nederlands van het GO!, bestemd voor de tweede graad, treffen we in de leerplannen
voor de derde graad een aantal suggesties aan over hoe de doelstellingen in de praktijk vorm
kunnen krijgen. Opnieuw worden een aantal mogelijke taken en oefeningen gesuggereerd. Bovendien
wordt per suggestie een lijst met literaire werken aangeboden die hiervoor in aanmerking kunnen
komen. Zo wordt gesuggereerd om leerlingen via een taak te confronteren met de gelijkenissen en
verschilpunten van oude(re) en moderne teksten. Clusters van werken die hier volgens het leerplan
uitermate voor geschikt zijn, zijn bijvoorbeeld:
• Robinson Crusoe (Defoe), Verloren Zoon (Bernlef) en Vrijdag of het andere eiland (Tournier);
• Van den Vos Reynaerde en Wapenbroeders (Boon)…
Bovendien is het zo dat de literaire werken die worden gesuggereerd niet steeds binnen de grenzen van
het Nederlandstalige taalgebied worden gezocht. Zo wordt onder andere verwezen naar Frankenstein
(Shelley), Interview with the vampire (Rice), Lord of the Rings (Tolkien)… Wat de verhouding Nederlandse
en Vlaamse auteurs betreft, zien we een mooi evenwicht. Zowel Vlaamse werken en auteurs
27. Hierbij wordt aanbevolen om niet al te veel tijd aan literatuurgeschiedenis te besteden. Zo wordt expliciet aangegeven dat literatuuronderwijs
zinloos is wanneer het “gereduceerd [wordt] tot een hoop weetjes, waarbij weinig plaats is voor een eigen inbreng en
persoonlijke verwerking” (leerplan Nederlands gemeenschapsonderwijs 3e graad, p. 45). Dat betekent echter niet dat een leerkracht geen
(beperkte) aandacht kan besteden aan de historische of socioculturele context waarbinnen een literaire tekst tot stand kwam.
Het literatuuronderwijs in Nederland en Vlaanderen. Een stand van zaken