Het literatuuronderwijs in Nederland en Vlaanderen - Taalunieversum

54
Vlaams empirisch onderzoek naar het literatuuronderwijs in het secundair onderwijs aan. Dat wil
echter niet zeggen dat in Vlaanderen niet wordt gepubliceerd, noch dat niets bekend is over het Vlaamse
literatuuronderwijs. Veel interessant onderzoek wordt immers niet breed verspreid (o.a. onderzoeksrapporten
in opdracht van het Vlaamse ministerie van cultuur, bijdragen op HSN-conferenties 44 …) en
geniet dus weinig bekendheid. Bovendien is het zo dat bij heel wat Nederlands onderzoek ook aandacht
is voor het literatuuronderwijs in Vlaanderen en dat in Nederlands onderzoek vaak ook Vlaamse informanten
worden betrokken. Wat echter wel opvalt, is dat er tussen 2003 en 2007 weinig onderzoek werd
verricht waar zowel Nederlandse als Vlaamse onderzoekers – of instellingen – bij betrokken werden.
Wat de precieze oorzaak is van het grote verschil tussen het aantal Nederlandse en het aantal Vlaamse
wetenschappelijke publicaties is niet bekend. Wellicht kan het onder meer toegeschreven worden aan
het soort opdracht dat aan de Stichting Lezen Nederland en de Stichting Lezen Vlaanderen is toegekend.
Terwijl de opdracht van Stichting Lezen Nederland beleidsvoorbereidend en beleidssturend
is en de uitvoering – het veldwerk, zeg maar – hoofdzakelijk gebeurt door partners zoals Bulkboek/
Passionate en de stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB), is de opdracht
van Stichting Lezen Vlaanderen minder beleidsmatig en vooral gericht op actie. Bovendien kan de
Stichting Lezen Nederland voorzien in fondsen voor onderzoek naar literatuureducatie, wat mogelijk
een stimulans betekent voor Nederlandse onderzoekers en waardoor meer onderzoek wordt gegenereerd.
Maar uiteraard zijn er nog andere factoren die mede kunnen verklaren waarom in Vlaanderen
relatief weinig onderzoek wordt gedaan naar het literatuuronderwijs. Zo bestaat in Vlaanderen bijvoorbeeld
geen aparte, strak omlijnde discipline ‘literatuuronderwijs’/’literatuureducatie’. Onderzoek naar
Nederlandstalige literatuur gebeurt doorgaans door neerlandici. Het merendeel van hun onderzoek
gaat echter over het oeuvre van Vlaamse of Nederlandse auteurs, over literaire stromingen binnen
de Vlaamse/Nederlandse literatuurgeschiedenis, over vormelijke aspecten van literatuur, etc. Slechts
bij toeval wordt nagedacht over hoe hun inzichten gedidactiseerd kunnen worden. Onderzoek naar
didactiek en onderwijs gebeurt grotendeels door pedagogen – meerbepaald door onderwijskundigen.
Literatuur vormt zelden – en bij toeval – het onderwerp van hun onderzoek. Pedagogisch onderzoek
met betrekking tot lezen focust meestal op functionele leesvaardigheid en meer bepaald op tactieken
die ervoor kunnen zorgen dat mensen op een heel efficiënte en vlugge manier functioneel geletterd
worden. Een samenwerking tussen neerlandici en pedagogen – onderwijskundigen – blijft vaak uit.
Bovendien is het aantal neerlandici met een specialisme op vlak van literatuur dat actief is binnen de
lerarenopleiding in Vlaanderen heel gering.
Een andere mogelijke verklaring is het feit de publicatiecultuur aan Vlaamse universiteiten sinds
het begin van de 21e eeuw heel erg veranderd is. Doordat de financiering van faculteiten en vakgroepen
in steeds grotere mate afhangt van onderzoeksoutput in de vorm van publicaties in
A1-tijdschriften 45 , wordt minder gepubliceerd in en over het (onderwijs) Nederlands. Het merendeel van
de A1-tijdschriften is immers Engelstalig en aanvaardt bijna uitsluitend heel specialistisch onderzoek
binnen heel specifieke niches. En doordat ook elke onderzoeker binnen de universiteit twee- of driejaarlijks
geëvalueerd wordt op basis van het aantal A1-publicaties, merken we dat veel onderzoekers en
onderzoeksgroepen ervoor kiezen om onderzoek te doen waarbij met een minimum aan data zoveel
mogelijk artikelen gepubliceerd kunnen worden. Onderzoek – en in het bijzonder wanneer het om
kwalitatief onderzoek gaat – naar aspecten van het literatuuronderwijs is tijdrovend, waardoor onderzoekers
aan universiteiten er in toenemende mate van afstappen.
44. Op elke HSN-conferentie wordt een bundel met samenvattingen van de lezingen en de workshops uitgedeeld. Die bundels zijn een
ware schat aan informatie. Tot voor kort was het zo dat enkel de conferentiegangers over een dergelijke bundel beschikten en dat
dus een slechts een select publiek toegang had tot de kennis die in de boeken wordt ontsloten. Precies daarom heeft de Nederlandse
Taalunie het initiatiåef genomen om alle conferentiebundels in te scannen en online aan te bieden op haar website (zie: http://taalunieversum.org/onderwijs/conferentie_het_schoolvak_nederlands/).
45. A1-tijdschriften zijn internationaal gerenommeerde tijdschriften, waarbij inzendingen de toets der kritiek van peer reviewers moet
doorstaan. De peer reviewers zijn steeds onderzoekers met een grote internationale faam die eerder excelleerden op basis van eigen,
baanbrekend onderzoek.
Het literatuuronderwijs in Nederland en Vlaanderen. Een stand van zaken