U gelooft in een Kristallen Paleis - Soren Kierkegaard

Warnock legt wellicht het accent verkeerd. Wat zij daardoor nalaat mee te
nemen is de idee dat elk van deze stadia een eigen verdienste heeft. Bij de
overgang van het esthetische naar het ethische wordt niet alles uit het
voorgaande achtergelaten. Waar bij Kierkegaard het accent behoort te liggen is
juist de verandering zelf in plaats van de uitkomst van die verandering, die
vervolgens als het objectief hogere gepresenteerd zou kunnen worden. Dit is
een gedachte die Kierkegaard hanteert in Of/of, en in die zin heeft Warnock
gelijk: de titel van het werk wijst op een keuze. Het draait niet om de uitkomst,
het wat, van die keuze maar om het dat van de keuze, dat er gekozen kan worden.
De verandering die optreedt tussen de stadia is er een van gradueel
voortschrijdende verinnerlijking. Die verinnerlijking neemt de vorm aan van
zelfbegrip. Deze gedachte is te verenigen met de insteek van Kierkegaard, niet
slechts voor zover de stadia in het geding zijn maar tot en met de opgave van
de filosofie. Carlisle schrijft in haar introductie dat volgens Kierkegaard de
filosofie zich niet bezig moet houden met abstracte theorieën, maar met die
vragen die elk existerend individu confronteren: hoe moet ik mijn vrijheid
gebruiken, hoe kan ik authentiek mijzelf zijn en authentiek zijn tegenover
anderen? Hoe leef ik een betekenisvol leven? 60 De gedachte van verinnerlijking
die zelfbegrip is, vervolmaakt zich in het religieuze waar het zelf van de mens
zich waarlijk tot zijn zelf gaat verhouden.
De estheet is niet op eenzelfde manier innerlijk. Hij is vooral bezig met
uiterlijkheden. Carlisle merkt op dat de estheet ten diepste een nihilist is. 61 Het
ethische individu is al meer innerlijk, in die zin dat hij verantwoordelijkheid
accepteert. Verantwoordelijkheid voor zichzelf als morele actor binnen een
staat, verantwoordelijkheid voor het leven en voor dat van anderen. Tot slot is
er het religieuze, dat het meest verinnerlijkt is van deze drie. Wat hier
aangeduid wordt met -innerlijk-, is steeds zelfreflectie en zelfbewustzijn.
Kierkegaard vraagt naar het fundamentele existeren van mensen: wie en wat
ben ik als mens? Innerlijkheid is in dat verband onmisbaar. De estheet is niet
innerlijk en heeft geen bewuste verhouding tot zichzelf. De ethicus is op een
bepaalde manier innerlijk maar veruitwendigt deze innerlijkheid door voor
zijn zelf, zijn persoon, een bemiddeling te vinden in het objectieve, het
algemene, het universele. Degene die waarachtig christelijk is, in onderscheid
60 Carlisle, C. (2006) Kierkegaard: A Guide for the Perplexed p.1
61 Idem. p. 78
~ 28 ~