U gelooft in een Kristallen Paleis - Soren Kierkegaard

IV. De ondraaglijke lichtheid
De verklarende kracht van het kierkegaardiaanse schema is duidelijk. Het kan
met veel precisie een zekere existentiële problematiek duiden. Het biedt voor
deze problematiek ook een oplossing, namelijk dat de mens op doorzichtige
wijze zijn grond in de macht die het stelde moet vinden. Dit wil zoveel zeggen
als dat de mens zijn zelf moet begrijpen in voortdurende afhankelijke relatie
tot God. Kierkegaard heeft dit in Of/of ook wel aangeduid met de formulering
dat de mens tegenover God altijd ongelijk heeft. Die verhouding van de mens
is altijd ook een zelfverhouding, waarin het zelf op een bepaalde manier gevat
moet worden. In hoofdstuk twee werd duidelijk op welke manier dit dan is.
De mens moet zichzelf begrijpen als altijd in beweging, als dynamisch. In zijn
verhouding tot God moet de mens in uiteindelijke zin altijd een zekere
beweging maken, de beweging eerst van resignatie, waardoor hij het
oneindige verwerft, gevolgd door een terugkerende beweging waarbij hij het
eindige en immanente terugwint. Denk hierbij aan Abraham reizend naar de
berg Moriah, die, wanneer hij terugkeert zijn Isaac heeft teruggekregen.
Heden ten dagen is Kierkegaard minder eenvoudig te begrijpen dan, zeg,
een eeuw geleden. Dat heeft alles te maken met de grote, zo niet
allesbepalende rol die in zijn werk is weggelegd voor de christelijke God. Dit is
de reeds genoemde particulariteit en historiciteit. De vraag die zich dan
aandient is: is er een manier waarop we Kierkegaard kunnen heractualiseren?
En daaropvolgend: behoudt het kierkegaardiaanse schema haar verklarende
kracht wanneer wij dit bewerkstelligen? Kunnen wij, kortom, kierkegaardiaans
existentialisme louteren van zijn particulariteit en historiciteit?
Dit lijkt op het eerste oog een onhaalbaar doel. Het idee van God is
dusdanig met het denken van Kierkegaard verweven dat een reprise van
Kierkegaards denken met God tussen haakjes niet slechts de verklarende
kracht beperkt, maar het hele schema als zodanig ondermijnt. Dit hoeft niet
noodzakelijkerwijs het geval te zijn. Alvorens te bezien wat de consequenties
zijn van het kierkegaardiaanse schema met God tussen haakjes, is het goed te
kijken naar hoe de wereld er uitziet voor een filosofie zonder God überhaupt.
De Frans-Algerijnse filosoof Albert Camus kan hier tot voorbeeld zijn. In
De mythe van Sisyphus bespreekt hij de filosofische implicaties van het midden
twintigste-eeuwse actuele wereldbeeld. De wereld is, mede door de
doodverklaring van God enkele tientallen jaren eerder, beroofd van haar zin
en betekenis. De vraag wordt dan hoe te leven, nu men zich nergens meer op
~ 48 ~