Download pdf - Reclassering Nederland

AAN DE SLAG MET DADERS
NAAR EEN VEILIGER SAMENLEVING
Nooit
pappen en
nathouden
Jaarverslag 2004

Altijd in verandering
Een jaarverslag is geen poespas, poeha of poppenkast. Het is een
verantwoording van activiteiten, ambities en resultaten. Reclassering
Nederland kiest voor kort en krachtig. Hoofdlijnen in combinatie met
kenmerkende details. Ze geeft daarmee tevens een indruk van haar
plek in strafrechtketen en samenleving. Erkend, onmisbaar, betrokken
en altijd in verandering. Reclassering Nederland is een bedrijf. Met
medewerkers, klanten, financiers, producten en diensten. Met winst
ook. Niet uitgedrukt in geld, maar in voordelen voor de samenleving.
Minder overlast, minder criminaliteit, minder onveiligheid, minder
daders die opnieuw in de fout gaan. Om beter aan die opgave te
voldoen, is de organisatie in 2004 stevig omgebouwd. Met tien regio’s
is een nauwere aansluiting op de uitvoeringspraktijk mogelijk
gemaakt. De banden met feitelijke opdrachtgevers zijn nu makkelijker
aan te halen. Waardevol, zo vinden wij als Reclassering Nederland.
Daarnaast heeft met het inrichten van units voor werkstraf een
verdergaande specialisatie zijn intrede gedaan. En het zoeken naar
nieuwe methodieken, markten en producten benadrukt het ondernemende
karakter. Dat is betrekkelijk onbekend in deze tak van dienstverlening.
Maar het sluit aan op de steeds complexere vraag vanuit de
maatschappij. Die zoekt een oplossing voor – populair gezegd – het
herhaaldelijk lastig vallen van medereizigers, voor terreurdreiging, voor
het uithuisgezette a-sociale gezin, voor tassenrovende hangjongeren,
voor de gelegenheidsoplichter, voor de internetcrimineel, voor de
emotionele tijdbom en voor tal van andere bedreigingen en
ontsporingen. De reclassering richt zich daarbij op het voorkomen
van herhaling. We gaan aan de slag met verdachten en daders.
En doen dat steeds met een stok achter de deur. Meewerken of
anders... Daarin ligt ons onderscheidend vermogen. Daarin hebben we
ervaring. Dat kunnen we goed. Ten dienste van de samenleving.
Sjef van Gennip
algemeen directeur
3

4
Er is flink getrokken
aan een betere
samenwerking
met partners in
de strafrechtketen
Altijd dichtbij
Maatschappelijke pijn heeft vele gezichten. Ook kan de
impact van misdrijven nogal verschillen. Door de plek, de aard,
de omvang, de frequentie. Het streven naar veiligheid is een
nationale opgave, maar krijgt regionaal vorm. Grootstedelijke
gebieden vragen bijvoorbeeld om andersoortige oplossingen
dan plattelandsgemeenschappen. Weer anders ligt het in
grensdistricten of gebieden met hoge werkloosheid.
Reclassering Nederland heeft in 2004 haar organisatie compleet
omgebouwd om beter en directer op uiteenlopende behoeften
te kunnen inspelen.
De organisatie is flink opgeschud. De vijf ressortbureau’s
zijn opgeheven. Het werk gebeurt voortaan vanuit tien regio’s.
Met een eigen management. Met handelingsbevoegdheid.
Met werkstrafeenheden. De belofte is helder: de samenwerking
met Openbaar Ministerie, rechtbanken, strafinrichtingen,
politie en lokale overheden krijgt er een positieve impuls door.
Er is immers beter en direct in te spelen op de vraag ter plekke.
Eind 2004 is deze aanpak nog eens verstevigd door in de regio’s
het zwaartepunt te leggen voor beleid en uitvoering. Alleen wat
daar niet goed te regelen is, moet door naar het landelijk niveau.
Daarbij gaat het over hoofdlijnen van beleid, over nationale
kaderstelling, over zaken die belangen of grenzen van de regio
overschreiden.
Vooral verstandig straffen. Dat is de lijn van de reclassering.
Meebewegen met wat de samenleving verlangt. Taakstraffen en
elektronisch toezicht zijn in veel gevallen effectiever dan een
verblijf achter de tralies. Als de dader een redelijk sociaaleconomisch
netwerk heeft, kan dit in stand blijven.
De juiste combinatie van controle, risicobeheersing, structureren
5

van de leefsituatie en gedragsverandering kan zelfs aan versterking
ervan bijdragen. De kans op criminele terugval vermindert.
Bij plegers van huiselijk geweld, voetbalvandalen, onverantwoorde
rijders en jeugdige veelplegers is deze aanpak kansrijk.
Reclassering Nederland heeft haar organisatie zodanig ingericht
dat straf, toezicht en begeleiding in het gehele land zijn uit te
voeren.
De daders blijven in beeld. Reclassering Nederland zit hen
figuurlijk dicht op de huid. Er is begonnen met het vereenvoudigen
en verbeteren van het registratiesysteem. Technisch
en inhoudelijk. Voor werkgestraften is een nieuwe module
toegevoegd. In sneltreinvaart is het aangepaste systeem in het
hele land beschikbaar gemaakt. Dader, opdrachtgevende partij,
diagnose, soort activiteit, het is allemaal op te roepen. Ook is
duidelijk welke acties en producten horen bij het programma
Terugdringen Recidive. Na verdergaande verbetering kan het
systeem ook goede diensten bewijzen bij het afstemmen van
vraag, aanbod en voortgang van de productie.
De reorganisatie
• dirigeert 400 van de 1400 medewerkers naar een andere werkplek of functie.
• zorgt voor besparingen en een nauwere aansluiting bij ketenpartners
• omvat ook het afstoten van coördinerende taken voor zusterorganisaties
• leidt tot een kleiner en slagvaardiger landelijk bureau
• veroorzaakt financiële spanning door bezuinigend ministerie
De klant is bijna koning. Het ministerie van Justitie is vrijwel
de enige financier. En dan tikt het zwaar door, het gezegde: wie
betaalt bepaalt. De vraag om per arrondissement een gemeenschappelijke
voordeur voor de drie reclasseringsorganisaties in
te richten, is dan ook serieus opgepakt. De voordelen voor de
afnemers van diensten en producten zijn duidelijk. Ze hebben
een verdachte of dader, ze hebben een vraag, ze hebben
eventueel een maatschappelijk probleem en ze hebben één
vaste plek om dat te deponeren. De eerstelijns dienstverlening is
gegarandeerd en het juiste vervolgtraject wordt erbij gezocht.
Zo’n eventueel advies- en distributiepunt (ADP) heeft echter ook
de nodige haken en ogen. Drie organisaties van sterk verschillende
grootte en met eigen specialisaties moeten de intake
landelijk bemensen en organiseren. Het zoeken naar de juiste
vorm, taakverdeling en aansturing gaat daarom nog even duren.
Samenwerking binnen de keten
Taakstraffen en elektronisch
toezicht zijn vaak effectiever
dan verblijf achter tralies
• richt zich op betere selectiecriteria om vraag en aanbod te laten sporen
• hanteert gemeenschappelijke beslisboom voor aanvraag rapporten
• moet voorkomen dat veelplegersbeleid landelijk en lokaal verschilt
• leidt in alle arrondissementen tot werkafspraken ter bestrijding van
huiselijk geweld
6 7

8
Gelijke monniken
gelijke kappen
in combinatie
met persoonlijke
aandacht
Altijd doeltreffend
Pamperen helpt niet. Daders verdienen een consequente aanpak.
Het maatschappelijk klimaat vraagt daar om en Reclassering
Nederland biedt die ook. Steeds zijn de acties gericht op het
voorkomen van recidive. Van straf zonder perspectief wordt
niemand beter, dader noch samenleving. De grote vlucht van
de taakstraffen is hier voor een deel door te verklaren. Maar het
cellentekort en lagere kosten leggen mogelijk nog meer gewicht
in de schaal. In 2004 is een landelijk netwerk van werkstrafunits
tot stand gebracht om aan de groeiende vraag te voldoen.
Specialisatie zet door. De inrichting van werkstrafunits heeft een
einde gemaakt aan de versnipperde uitvoering. Er is inmiddels
sprake van duidelijke en efficiënte werkprocessen. De kwaliteitsverbetering
zet zich overigens nog voort. Uniforme handhaving
van het strafkarakter krijgt veel aandacht. Dat is een kwestie
van regels en cultuur. Naast de twintig standaardregels waaraan
een taakgestrafte zich heeft te houden, gaan de gedachten uit
naar protocollen en een praktijk van collegiale toetsing.
Deze verschaffen ook de begeleidende medewerkers structuur
en helderheid over gewenst gedrag.
Werkstraf werkt. Anders dan bij de overige activiteiten van de
organisatie ligt de nadruk op straf en iets minder op gedragsverandering.
Toch verdwijnt dit laatste niet uit beeld. Om te
beginnen zorgt de inrichting van de straf al voor beïnvloeding:
structuur, discipline, sociale vaardigheden, werkritme en zelfs
waardering. Daarnaast blijft het streven om ook gerichte trainingen
en gedragsinterventies in te zetten. En een duidelijker relatie
tussen delict, straf en werkplek kan het effect nog vergroten.
Bij toekomstige werving van deelnemende organisaties is dat
een punt van aandacht. Ook zijn de mogelijkheden in onderzoek
9

om taakstraffen soepel te laten overgaan in – bijvoorbeeld
gemeentelijke – programma’s die moeten zorgen voor goede
reïntegratie in het arbeidsproces.
Meten is weten. De behoefte om de effecten van het eigen werk
goed in kaart te krijgen, heeft een breed draagvlak binnen
Reclassering Nederland. Dat onderlijnt de professionaliteit van
de medewerkers en hoort in het brede programma Terugdringen
Recidive. Daarom is een traject in gang gezet om alle trainingen
en interventies tegen het licht te houden. Herschrijven en
methodisch opnieuw ontwerpen, is het logisch gevolg. Het doel
is om te komen tot een nieuwe set producten die wetenschappelijk
geschraagd zijn en aantoonbaar tot gedragsverandering
leiden. Toetsing door een onafhankelijk commissie vormt het
sluitstuk van de in gang gezette verbeteroperatie.
Eerst denken dan doen. Daar komt het trainingsprogramma
Cognitieve Vaardigheden in de kern op neer. Het is gestoeld
op de laatste wetenschappelijke inzichten. In 2004 is de
Nederlandse versie gereed. Ze wordt getest en geleidelijk in
gebruik genomen. Daarmee is het eerste interventieprogramma
nieuwe stijl een feit. Zo’n zestig procent van de daders komt
ervoor in aanmerking. De gemeten extra terugloop van recidive
is tien tot vijftien procent. Deelnemers vergroten hun vermogen
tot positief-kritisch oordelen, inleving en probleemoplossing.
Ook verbetert hun normen en waardenpatroon.
Taakstraffen
• groeien in aantal en overschrijden in 2004 de grens van 25.000
• zijn ondergebracht in gespecialiseerde eenheden
• zijn verhoudingsgewijs goedkoop aan personeelskosten
• kent gele en rode kaarten voor deelnemers die in de fout gaan
Maatwerk blijkt te duur. De trajectbegeleiding – ze was in een
voorgaand jaar nog goed voor meer dan 30.000 toepassingen –
is uit het assortiment verdwenen. Te kostbaar, ongrijpbaar, te
weinig toegevoegde waarde, zo is het oordeel van het opdrachtgevende
ministerie van Justitie. De trajectbegeleiding werkt op
basis van onderzoek en een plan van aanpak. De combinatie van
dader, delict en risicofactoren vormen het uitgangspunt voor de
aanpak. Toezicht en interventies gaan meestal hand in hand.
In de afbouw is in 2004 een beperkt aantal van zo’n 650 afgerond.
Om toch bestanddelen van een persoonsgerichte aanpak in
stand te kunnen houden, zijn proeven gestart met persoonlijke
begeleiders. Deze moeten meetbare resultaten opleveren.
Daarbij is het niet de bedoeling de trajectbegeleiding via de
achterdeur weer binnen te halen.
Professionaliteit
Nieuwe set diensten die
wetenschappelijk geschraagd zijn
en aantoonbaar werken
• gaat gepaard met taakspecialisatie en kwaliteitsbewaking
• combineert theorie en leren op basis van ervaringen
• maakt dat wetenschappelijk gefundeerde producten vruchten afwerpen
10 11

12
Doeltreffend
voorkomen dat
de dader van
kwaad tot erger
vervalt
Altijd met dwang
Macht is niet vies. De toepassing ervan dient echter zorgvuldig
en controleerbaar te zijn. En daarmee is een kernbegrip van het
reclasseringswerk geduid. Het bestaat bij de gratie van onvrijwilligheid.
In het eerste contact met verdachten en daders is
dat al voelbaar. Dit besef van werken in een gedwongen kader
heeft geleid tot een nieuwe en algemene methodiekbeschrijving.
In 2004 wordt deze neergelegd in de publicatie ‘Het delict als
maatstaf’. Ze handelt over de rol van de reclasseringswerkers als
centrale contactpersoon. Zij vertegenwoordigen de organisatie
naar daders, verdachten, ketenpartners en andere betrokken
organisaties en partijen. Niet alleen bij toezicht maar ook bij de
ten uitvoer legging van straf zijn onderdelen van de methodiek
goed bruikbaar. Reclassering Nederland bouwt voort op deze
inzichten. Ze beloven effectief te zijn bij het terugdringen van
terugval in crimineel gedrag.
De deskundigheid is bijzonder. Het werken in een gedwongen
kader onderscheidt het reclasseringswerk van andere vormen van
begeleiding of hulpverlening. De daders staan niet vrijwillig op de
stoep. Zij zijn ook lang niet allemaal op voorhand gemotiveerd
om houding, normen en gedrag aan te passen. Een stok achter de
deur wil dan wel helpen. Voor de reclasseringswerkers blijft het
een zoektocht. Naar de grenzen van hun verantwoordelijkheid.
Naar aanvaardbare mate van dwang. Naar balans tussen controle
en begeleiding, tussen aanspreken op onwenselijk gedrag en
hulp bij het aanleren van een nieuw denken en doen, tussen
honing en azijn. Training, ervaring en aansturing ondersteunen
het maken van de juiste keuzes en bepalen van de koers.
Er is een dubbele opdracht. Aan de dader en aan de reclassering.
De rechter, de officier van justitie of de leiding van de penitentiaire
13

inrichting legt de dader bijvoorbeeld toezicht op. Als straf of als
bescherming voor de samenleving. Daarmee beperken zij diens
vrijheid, maar binden tegelijk de reclassering aan de opgelegde
voorwaarden. Tijdig professioneel overleg tussen opdrachtgever
en reclasseringswerker is daarom noodzakelijk.
Als het toezichthoudend kader eenmaal is vastgesteld, is het
immers niet meer onderhandelbaar. En al helemaal niet in de
relatie tussen cliënt en reclasseringswerker. Soms ontbreekt een
opdracht, omdat er geen formeel justitieel kader is: nog niet,
of niet meer.
Het harnas knelt wel eens. Het ministerie van Justitie heeft
Macht
de teugels aangehaald. Een legitieme keuze, als betalend
departement. De politieke keuze was eveneens duidelijk: minder
geld, minder begeleiding, meer sancties. Vanaf 1 januari 2004
verstrekt het alleen maar bijdragen voor werken op een strikt
justitiële titel. Deze opstelling is begrijpelijk tegen de achtergrond
van een verhardende samenleving, tekorten bij de
reclassering en onvoldoende aantoonbare resultaten. Maar ze
leidt ook tot verschraling van het aanbod om recidive te
voorkomen en tot uitholling van de professionaliteit. In 2004 is
begonnen met het boven water tillen van situaties waarbij het
louter hanteren van een justitiële titel ongewenste gevolgen
heeft. Professioneel noodzakelijk ingrijpen en toezicht laten
onnodig op zich wachten. Te vaak komen ze zelfs helemaal niet
van de grond. De dader vervalt van kwaad tot erger. Dat past
niet in een streven naar een veiliger samenleving, niet in de strijd
• kenmerkt de verhouding vanuit reclassering richting daders
• verlangt een gelegitimeerd en professioneel gebruik
• helpt bij het aanleren van andere denkwijzen en gedragingen
tegen daders die in herhaling vallen. Reclassering Nederland
hoopt bij departement en politiek een bereidwillig oor te vinden
voor het opvullen van de lacunes.
Half werk leveren hoort niet. Toch hebben reclasseringswerkers
regelmatig dat gevoel. Met name als daders aan het eind van
hun straf weer normaal in de samenleving moeten meedraaien.
Zij ervaren hun omgeving vaak als onwennig of vijandig.
Recidive ligt op de loer. Aanvullend of verlengd toezicht zou een
oplossing zijn. In 2004 is Reclassering Nederland doorgegaan om
hiervoor aandacht te vragen. Ook als de bal bij gemeenten komt
te liggen, is inschakeling van de reclassering zinvol. Zij kent de
daders en hun gebruiksaanwijzing. Zij vormen hun specialisatie.
Gezien het gevaar van recidive is het nog een tijdje volgen van
gestraften geen overbodige luxe. Een soepele overgang naar
instanties die zorgdragen voor arbeidsintegratie evenmin.
Gedwongen kader
Aanvullend toezicht kan helpen
bij terugkeer van gedetineerden
in de samenleving
• heeft meer nodig dan traditionele methodiek uit maatschappelijk werk
• is gediend bij uitbreiding tot na detentie of taakstraf
• leent zich ook voor nieuwe markten als buurt- en stadionverbod
14 15

16
Risico’s uitbannen
door juiste
verwijzing naar
straf, begeleiding
of opvang
Altijd alert
De samenleving verdient bescherming. Herhaalde misstappen
van criminelen kan ze missen als kiespijn. Reclassering Nederland
is er om hen op het juiste pad te houden. Met zachte maar ook
met harde hand. Dat begint met een eerste advies en loopt door
tot de best haalbare reïntegratie. Daar tussenin kunnen allerlei
vormen van straf, controle, begeleiding en training liggen.
Maar van doorslaggevend belang is een goede analyse van
dadergedrag en risico’s. Het ontwikkelen en vervolmaken van
het diagnose-instrument RISc heeft in 2004 de voortdurende
aandacht van de samenwerkende reclasseringsorganisaties.
Er is actieve en financiële steun van het ministerie van Justitie.
Risico’s inschatten is vakwerk. Mensenwerk ook. De Recidive
Inschattings Schalen, RISc, hebben een wetenschappelijk fundament.
Deze ondersteunen de gedachtenvorming. Maar juist het
gebruik door professionals maakt ze waardevol. Hun oordelen en
adviezen wijzen de weg naar straffen, behandelen, begeleiden
of opvangen. Duidelijkheid over de kans op gedragsverandering
is daarvan de kracht. Altijd kijkt een collega mee, toetst de scores
en adviseert zo nodig tot inschakeling van diepergravende
deskundigheid.
Kennis komt niet aanwaaien. Een uitgebreid programma met
opleidingen maakt in 2004 zeven van de tien regio’s geschikt
om met de nieuwe methodiek te werken. De kosten moeten uit
de lengte of de breedte komen. Als compensatie is daarom op
onderdelen een lagere productie toegestaan. Speciale trainers,
werkbegeleiders, reclasseringswerkers en administratieve
medewerkers gaan door de scholingsmolen. Bij de geleidelijke
invoering ligt het accent op veelplegers in grote steden en verder
in pilots bij het gevangeniswezen. Kinderziektes worden er snel
17

uitgefilterd. Een helpdesk en een netwerk van contactpersonen
zorgen voor een storingsarme start.
Stilstand is achteruitgang. Dat geldt zeker ook voor RISc. Terug-
koppeling vanuit de praktijk moet leren waar tekortkomingen en
verbetermogelijkheden zitten. De digitale gebruiksvriendelijkheid
krijgt blijvende aandacht. Daarnaast is al snel gebleken dat voor
zedendeliquenten een verfijning wenselijk kan zijn. Verdieping
van de diagnostiek behoort tot de toekomstige mogelijkheden.
Bijvoorbeeld om sociale netwerken en hun waarde beter in kaart
te brengen. Om het instrument en de organisatie scherp te
houden, heeft elke unit een speciale werkbegeleider om de
kwaliteit te borgen. Er wordt gewerkt met licenties die alleen
bij goede toepassing en voldoende opleiding behouden blijven.
Het kan snel en toch zorgvuldig. Daartoe is een basale versie
RISc
van het diagnose-instrument ontwikkeld. Een QuickScan: geen
uitgeklede versie van RISc, maar een eerste zeef. Goed als selectiemiddel.
In een aantal gevallen volstaat deze goedkopere techniek.
Voor de meer complexe dader-misdrijfcombinaties is een complete
RISc nodig. Het instrument ondergaat een eerste test in verschillende
situaties; schikkingszittingen van het Openbaar Ministerie,
vroeghulp en drugskoeriers op Schiphol. Belangrijke maatstaf:
onafhankelijk van de reclasseringswerker dient de uitkomst voor
de dader eenduidig te zijn. In de loop van 2004 is nog geen
eindoordeel te vellen over kwaliteit en toepassingsgemak.
Wel is duidelijk dat in 2005 de QuickScan operationeel kan zijn.
• werkt met twaalf leefgebieden en risicofactoren
• legt nadrukkelijk een relatie met het misdrijf
• weegt ook houding, impulsiviteit en denkpatronen mee
• vraagt om een professionele en gemotiveerde inschatting
• verlangt collegiale toetsing
• kent in de toekomst als voorfase een QuickScan
Bij beetpakken hoort beethouden. Er zijn veel uitvallers bij
scholings- en trainingsprogramma’s en proefverloven van
jeugdigen. De geïnvesteerde energie concentreert zich op de
voorbereiding, maar bij toezicht gaat het mis. De motivatie van
instellingen en begeleiders keldert. Reclassering Nederland heeft
dat vraagstuk in 2004 weer aangepakt. Er blijkt sprake van te
weinig afstemming en sturing. Tussen de arrondissementen
bestaan uitvalverschillen die niet verklaarbaar zijn door omvang
of geografische ligging. Slechte kennis en gebrekkige contacten
lijken de voornaamste oorzaak. Speciale contactfunctionarissen
brengen hierin verbetering. De justitiële jeugdinstellingen weten
beter waar ze aan toe zijn. Bovendien hebben ze een duidelijk
aanspreekpunt in de functionarissen. Dit leidt tot een toename
van tweerichtingsverkeer en uiteindelijk ook minder afhakers.
Ondanks de verbetering blijft stimulerende aandacht geboden.
Programma’s
Terugkoppeling vanuit de
praktijk moet diagnoseinstrument
blijven verbeteren
• kunnen zowel sanctioneren als reïntegreren
• hebben steeds vaker een wetenschappelijke basis
• zijn in combinatie dikwijls effectiever en efficiënter
18 19

20
Hard werken
om thuis,
op het werk of
in de buurt weer
welkom te zijn
Altijd ondernemend
Markten wachten op ontginning. De bijzondere deskundigheid
van Reclassering Nederland is breder in te zetten dan thans het
geval is. De maatschappelijke ontwikkelingen en onveiligheidsgevoelens
bieden daartoe ook een goede voedingsbodem.
Vanaf 2004 vinden verkenningen plaats om traditionele opdrachtgevers
beter te kunnen bedienen en om nieuwe financiers te
identificeren. Bijzondere en vanzelfsprekende aandacht gaat
uit naar de gemeenten. Zij hebben bijvoorbeeld de zorg voor
maatschappelijke- en arbeidsintegratie van ex-gestraften.
Ook nemen hun taken en bevoegdheden toe op het gebied van
openbare orde en veiligheid.
Techniek biedt nieuwe mogelijkheden. Er zijn vormen van
elektronisch toezicht die het mogelijk maken om de positie van
bepaalde groepen daders op elk gewenst moment te traceren.
Bij het betreden van een verboden gebied - wijk, winkelgebied,
stad, straat, schoolplein of stadion - gaat een alarm af.
Met overzichtelijke inspanningen is het toezicht heel gericht
te organiseren. Opdrachtgevers kunnen officieren van justitie,
rechters en gevangenisdirecteuren zijn. Maar ook zijn arrangementen
denkbaar voor burgemeesters en directies van stadions
of sportbonden. Semi-vrijwillige medewerking van onrustveroorzakers
of voorwaardelijke verboden leggen de basis voor controle
door de reclassering. Deelname aan gedragsbeïnvloedende
programma’s is eraan te koppelen. Verkorting van de sanctie is
dan ook een mogelijkheid.
Partners pakken recidive aan. Gevangeniswezen en reclassering
hebben afspraken gemaakt om te voorkomen dat gestraften
onmiddellijk weer in de fout gaan. In de kop van Noord-Holland,
Rijnmond en de regio Zwolle-Almelo zijn proeven uitgevoerd.
21

Deze tonen de noodzaak aan om werkwijzen en benaderingen
op elkaar te enten. Maar in beginsel deugt de aanpak.
De reclassering doet een risico-analyse en stelt een reïntegratieplan
op. Dit omvat trainingen, het begeleiden van de terugkeer in
werk- en woonomgeving en toezicht op de naleving van afspraken.
Als aan de vrijlating geen bijzondere voorwaarden zijn verbonden,
vervalt in de praktijk echter de justitiële titel. En daarmee de
financiering. Maatschappelijk is dat een ongewenste situatie.
Temeer omdat gemeenten nog onvoldoende zijn ingespeeld op
het oppakken van deze taken.
Extra inzet richting veelplegers. Onrust en overlast wordt
– zeker in de grote steden – vaak veroorzaakt door een kleine
en hardnekkige club daders. Ze zijn bekend bij justitie en staan
in de speciale lijst. Als harde kern. Als stelselmatige daders.
Als zeer actieve veelplegers. Een projectaanpak met zeer intensief
en verhoudingsgewijs langdurig toezicht probeert de ellende in
te dammen. Dit gebeurt onder meer in Amsterdam, Rotterdam
en Utrecht. Samenwerking met andere aanbieders van trainingen,
sport, maatschappelijke evenementen, verslavingsdeskundigen
en buurthuizen hoort nadrukkelijk bij de aanpak. Een individuele
begeleider maakt het de veelplegers niet makkelijk om zich aan
controle en toezicht te onttrekken. Afhaken gebeurt soms toch,
maar dan ligt de oorzaak doorgaans in het niet nakomen van
afspraken en niet in criminele terugval. Dikwijls zijn er dan al
verbeteringen opgetreden in het onderhouden van sociale
relaties, financiën en dagbesteding.
Professionele begeleiding
• is zowel nuttig bij delict- als bij onaangepast gedrag
• kent nieuwe markten bij gemeenten en in de sportwereld
• nodig bij reïntregratie ex-gedetineerden
• is met beheersingstraining hulpmiddel bij stadionverbod
• voorkomt noodzaak tot uithuisplaatsing a-socialen
Vliegensvlug door justitiemolen. Vergroting van de dienst-
verlening aan de ketenpartners vindt nadrukkelijk invulling in
het Servicepunt Schiphol. In 2004 beleeft dit project zijn tweede
jaar. Permanent is Reclassering Nederland op de luchthaven
aanwezig voor vroeghulp en advies. De Koninklijke Marechaussee,
het Openbaar Ministerie en de rechter-commissaris maken op
afroep gebruik van de diensten. De inspanningen beperken
zich niet tot de reguliere productie; ze zijn daadwerkelijk vraaggestuurd.
Snelle acties richting drugskoeriers verstaan zich niet
met het opstellen van schriftelijke rapportages. Dus gebeurt
dit mondeling, doorgaans tijdens de voorgeleiding. Een directe
koppeling aan het registratiesysteem haalt oude bekenden van
de reclassering er uit. Jeugdigen krijgen extra aandacht, vaak
meteen na de aanhouding. De ervaring leert dat ze dan het
meest behoefte hebben aan begeleiding en open staan voor
correctie. De reclassering krijgt door het werk op Schiphol een
beter beeld van de groep Antilliaanse koeriers. Ze deelt deze
kennis met de betrokken justitiële partners. Ook verhoogt het
de kwaliteit van noodzakelijke begeleiding en toezicht.
Servicepunt Schiphol
Individuele begeleiders
maken het veelplegers lastig
om zich te drukken
• is een uitdrukkelijk verzoek van de ketenpartners
• helpt bij communicatie en wederzijdse dienstverlening
• leidt tot snelle afwikkeling strafproces
• draagt bij aan betere verwerking rapportages
22 23

24
Op momenten
van schaamte,
onzekerheid en
angst zijn daders
extra gevoelig
Altijd helder
Naar een veiliger samenleving. Die doelstelling is ook in 2004
leidend voor Reclassering Nederland en haar medewerkers.
Een samenleving die bovendien terecht waar voor haar geld wil.
Dus moet de organisatie – betrouwbaar als ze wil zijn – haar
afspraken waarmaken. En daar legt ze vanzelfsprekend graag
verantwoording over af. Helder! Tegelijkertijd wil ze snel en goed
reageren op de vragen die opdoemen in de praktijk van alledag.
Inspelen op behoeften die er niet altijd en niet op elke plaats
hetzelfde uitzien. In 2004 is opnieuw gebleken dat de theorie
anders is dan de praktijk. En dat de wijze waarop productieafspraken
tot stand komen, voor verbetering vatbaar is.
Want uiteindelijk telt de maatschappelijke impact, de kwaliteit
van de samenwerking met ketenpartners en de waardering van
afnemers van reclasseringsdiensten en -producten.
Vraaggestuurd werken is de kunst. De forse reorganisatie
schept mogelijkheden om daar een nieuwe invulling aan te
geven. Zo is beter in te spelen op regionale speerpunten van
justitie- en veiligheidsbeleid. Dat zou kunnen leiden tot een
meer volwaardige klant-leverancierrelatie; compleet met marktverkenning
en het meten van prestaties en klanttevredenheid.
Zowel voor Reclassering Nederland als voor haar afnemers leidt
zo’n manier van zakendoen tot een bewuster omgaan met
mensen en middelen. Nu koopt het ministerie van Justitie vooraf
landelijk een productie van precies 13918 voorlichtingsrapportages
in. Dus geen streefquantum van – afgerond – 14.000. Zo’n manier
van inkopen is weinigzeggend in het gebruik per werkgebied.
Zelfs landelijk blijkt de behoefte niet zo nauwkeurig te voorspellen.
Over- en onderproductie liggen op de loer, met alle verantwoordings-
en financieringsvraagstukken vandien.
25

Criminaliteit laat zich slecht sturen. De praktijk van het
opsporings- en vervolgingsapparaat bepaalt voor een deel de
productie van de reclassering. Toevalstreffers, beleidsaanpassingen
en zelfs persoonlijke voorkeuren tikken door in de afname van
diensten. De instroom en de aard van daders en verdachten is
wisselend; ze verschillen in de tijd en per regio. Maar wie naar de
grote lijnen kijkt, ziet dat in 2004 bijna 90 procent is gerealiseerd
van de door het ministerie van Justitie ingekochte productie.
Terugdringen recidive heeft alle aandacht. Daar draait het
immers allemaal om. Het programma om hier nog eens een extra
accent op te leggen, heeft in het verslagjaar – overigens goed
verklaarbaar – nog niet de gewenste resultaten opgeleverd.
De eerste maanden zijn de producten nog niet gereed.
Bovendien is het niet mogelijk om meteen voldoende geschikte
kandidaten voor dit programma te selecteren. Daarnaast hoort
een aantal acties pas later in het traject thuis. Of helemaal aan
het eind, zoals bijvoorbeeld toeleiding naar zorg.
Snel ingrijpen helpt. Kort nadat ze met de politie in aanraking
komen, zijn daders vaak het meest ontvankelijk, zeker als ze nog
niet doorgewinterd zijn. In 2004 toont de vroeghulp een opgaande
lijn en Reclassering Nederland heeft nog meer ruimte voor inschakeling
door justitie. Vroeg in het strafproces zijn er in het verslagjaar
837 concrete adviezen over preventieve hechtenis
uitgebracht. Het aantal bezoeken aan beginnende daders ligt
boven de tienduizend. Niet alleen bij vroeghulp blijken de straf-
Veiliger samenleving
• staat of valt met samenwerking ketenpartners
• is gebaat bij permanente aandacht voor daders
• vraagt ook inzet richting daders die nog niet doorgewinterd zijn
• beperkt zich niet tot personen in de justitiemolen
vervolgers nog te weinig ingespeeld op de ruimere mogelijkheden.
Zo heeft het ministerie ook meer tijd ingekocht voor voorlichtingsrapportages
dan er uiteindelijk aan vraag is. Datzelfde geldt ook
aan het einde van de strafketen; bij de reïntegratieprogramma’s.
Aan aanbod en mogelijke daders ontbreekt het in alle gevallen
niet. Mogelijk maakt onbekend onbemind. Dat is aanleiding om
in 2005 de mogelijkheden nadrukkelijker in de kijker te spelen.
Groeiverwachting blijkt terecht. Bij een deel van de productie
wordt de geplande toename nagenoeg gerealiseerd. Het aantal
leerstraffen neemt in 2004 met zo’n dertig procent toe. Bij de
verschillende vormen van toezicht is uitgegaan van een groei van
vijftig procent. Dat blijkt onvoldoende. Er is nog eens dik tien procent
meer geproduceerd dan gepland. Bij de toeleiding naar de zorg is
een kwart meer ruimte gereserveerd. Dat blijkt ruimschoots te
weinig. Er is meer dan anderhalve keer zoveel nodig. Alleen de werkstraffen
blijven wat achter bij de voorziene groei. Toch zijn bijna
23.000 werkstraffen uitgevoerd. Bij de ingrijpende reorganisatie
toch een aanzienlijke prestatie. Gespecialiseerde units zijn nu klaar
voor een doeltreffende en doelmatige afwikkeling van de groeiende
stroom taakstraffen.
Criminelen
Er is ingrijpend gereorganiseerd
en toch zijn aanzienlijke
prestaties geleverd
• opsluiten zonder begeleiding is weinig effectief
• onttrekken zich niet straffeloos aan toezicht
• worden nooit bij voorbaat van begeleiding uitgesloten
26 27

28
Iedereen is
uitgenodigd om
te werken aan
een veiliger
samenleving
Reclassering
Nederland
Reclassering Nederland organiseert haar werk in tien
regio’s en drie kerntaken. In beginsel biedt ze twaalf
soorten diensten aan.
De drie kerntaken
• Diagnose en advies: risico’s inschatten, oplossingen aanreiken
• Begeleiding en toezicht: risico’s beheersen, gedragsverandering
• Taakstraffen: risico’s verminderen, sancties toepassen
De twaalf diensten
Vroeghulpbezoek Meteen na arrestatie in actie komen.
Verantwoord inspelen op die kwetsbare situatie.
Vroeghulpinterventie Tijdens voorarrest afspraken over begeleiding.
De basis voor advies over voortzetten van de hechtenis.
Diagnose Methodische inschatting van mogelijkheden.
Aandacht voor herhalingsrisico, begeleiding, behandeling.
Voorlichtingsrapport Uitgebreid beeld van de verdachte,
omstandigheden en gedrag. Alle relevante gegevens rond het
misdrijf op een rij.
Aviesrapport Deugdelijk onderbouwde aanbevelingen.
Te gebruiken door de partners in de justitiële keten of door
gemeenten en instanties die met daders van doen hebben.
29

Taakstraffen en elektronisch
toezicht zijn in veel gevallen
effectiever
Maatregelrapport Over mensen met psychiatrisch of
verslavingsprobleem. Te gebruiken door justitie of kliniek.
Begeleidingsmogelijkheden en risico’s.
Reïntegratieprogramma Gericht op beperking recidive en
overlast. Herstel sociaal aanvaardbaar gedrag. Trainingen op
vrijwel alle levensterreinen.
Toeleiding zorg Samenspel van activiteiten om gestoorde
verdachten of daders in behandeling te krijgen. Opname of
ambulant. Nadruk op samenwerking.
Toezicht Al dan niet elektronisch. Beperking van vrijheden van
daders. Werken aan gedragsverandering. Nieuw: elektronisch
straatverbod.
Nazorg Zorgen dat na gevangenisstraf omstandigheden geen
aanleiding geven tot terugval. Samenwerking met bijvoorbeeld
gemeentes.
Werkstraf Sanctie als alternatief voor opsluiting , geldboete of
voorwaardelijke straf. Maximaal 240 uur. Organiseren en
begeleiden van de uitvoering.
Leerstraf Coördinatie van dit alternatief voor opsluiting,
geldboete of voorwaardelijke straf. Maximaal 240 uur,
eventueel bovenop werkstraf. Breed aanbod. Gericht op
gedragsverandering.
Producten en diensten
Vroeghulpbezoek 10.035
Vroeghulpinterventie 837
Voorlichtingsrapportage 10.822
Adviesrapport 7.701
Maatregelrapport 244
Reïntegratieprogramma 2.311
Trajectbegeleiding 644
Diagnose 33.636
Toeleiding Zorg 1.375
Toezicht 9.500
Werkstraf 22.577
Leerstraf (regulier) 463
Speciale producten en diensten van Terugdringen Recidive
Adviesrapport 296
Reïntegratieprogramma 95
RISc 238
Toeleiding Zorg 4
Toezicht 6
Financiele positie
Effectiever en efficiënter werken. Met die boodschap in het
achterhoofd heeft Reclassering Nederland in 2004 tal van
maatregelen genomen om de organisatie weer op de rails
te krijgen. De bezuinigingstaakstelling van het ministerie van
Justitie hakt er diep in en maakt de operatie niet makkelijker.
Eind 2003 is een korting vastgesteld van meer dan tien procent
van het totale budget. Maatregelen in de personele bezetting
kunnen dan niet uitblijven. Ze vormen immers tachtig procent
van de totale kosten. De doorgevoerde reorganisatie resulteert
in het ergste geval tot een negatief resultaat van € 13,9 miljoen.
Daarvan slokt de reorganisatie zelf bijna 11 miljoen euro op.
Leegstaande panden, huurverplichtingen en niet-gerealiseerde
productie vormt de rest. Het operationele resultaat is licht
negatief: € 0,5 miljoen in de min.
30 31

Organogram
Bestuur
Hoofdkantoor
stafafdelingen
Regio’s (10)
regiomanager
Units (35)
unitmanager
Directie
Totaal aantal medewerkers (fte’s)
Algemeen directeur
Operationeel directeur (2)
Werkstrafunits (12)
unitmanager
per 01-01-2004 1310
per 31-12-2004 1192
Bestuur en directie
Bestuur
Mevrouw drs. A.Th.B. Bijleveld-Schouten voorzitter
De heer drs. H. Wagter penningmeester
De heer drs. A.H.B. Beck lid
De heer drs. R. van Gurp lid
De heer prof. dr. A.M. van Kalmthout lid
Mevrouw M.C. Meindertsma lid
Mevrouw mr. J.A.M. Nijenhuis lid
De heer mr. J.C. Van Dijk lid per 01-09-04
De heer mr. H.B. Greven lid tot 01-10-04
Directie
De heer mr. drs. J.J.H.M. van Gennip algemeen directeur
per 01-09-2004
De heer drs. H.J. van der Leek algemeen directeur
tot 01-10-2004
De heer drs. L.C.M. Tigges operationeel directeur
De heer F.L.P.M. Schneiders MPA operationeel directeur
32 33

Jaarverslag 2004
Reclassering Nederland
34
Concept en tekst: Het Kantoor, Utrecht
Fotografie: Peter Oey, Utrecht
Vormgeving: Raak Grafisch Ontwerp, Utrecht
Druk: Plantijn Casparie, IJsselstein
Begeleiding: afdeling Media & Communicatie
Postbus 8215
3503 RE Utrecht
www.reclassering.nl
Dit verslag is een maatschappelijke verantwoording, geen formele. Getracht is de gegevens
goed en toegankelijk te presenteren. Eventuele fouten kunnen niet leiden tot enige
aansprakelijkheid van Reclassering Nederland.