Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

Jonkvrouw Sophie van der Goude, haar familie en haar stad
van Floris' geduldige streven om de gehele zuidelijke oever van de Zuiderzee in handen te
krijgen. Pas na voltooiing van deze operatie kon hij aan de definitieve onderwerping van de
West-Friezen beginnen. Die zou ditmaal niet worden ondernomen vanuit Kennemerland,
maar door een maritieme expeditie over de Zuiderzee. 81
Tot de machtigste medewerkers van Floris behoort in deze jaren Nicolaas van Cats. 82
Hij is
degene die in het najaar van 1278 voor Floris bezit neemt van de stad Utrecht en er een patri­
cisch regime installeert. 83
Het is goed denkbaar dat Nicolaas de graaf ook geholpen heeft bij
de financiering van zijn Stichtse avontuur door hem een lening te verstrekken. In ieder geval
verklaart de graaf in 1282 dat Nicolaas nog 5000 pond van hem te goed heeft. 84
De belening
van Nicolaas met de Gouwemond en de daar gestichte nederzetting kan dan meerdere doe­
len hebben gediend: de beloning van een trouwe aanhanger, de schadeloosstelling van een
crediteur, de versterking van een punt dat voor veldtochten tegen Montfoort en Utrecht gun­
stig gelegen is, en de vorming van een tegenwicht tegen het Woerdense Oudewater. In het
grootse strategische concept dat Floris na zijn nederlaag tegen de West-Friezen in 1272 ont­
wikkelde, was uiteindelijk ook voor Gouda een plaatsje weggelegd. Ook de economische mo­
gelijkheden van de plek, met zijn vers gegraven haven aan de route 'binnen dunen', zullen
de aandacht hebben getrokken. Smit heeft in 1932 al gewezen op de betekenis van de 'haven-
politiek' van Zeeuwse edelen als Jan van Renesse. 87,
Wat van Jan van Renesse gold met betrek­
king tot Zierikzee kan ook op Nicolaas van Cats en de Gouwemond van toepassing zijn ge­
weest. Dat het in deze omstandigheden van Floris V teveel gevraagd was ook nog rekening te
houden met aanspraken van Stichtse heren op het Gouwegebied, spreekt vanzelf. De egards
waarmee Floris de elect behandelde door het aan deze over te laten zelf in 1281 nog twee
oorkonden ten gunste van Nicolaas van Cats op te stellen, kon hij voor deken en kanunniken
van Oudmunster blijkbaar niet opbrengen. Van de kapittels verneemt men in de jaren rond
1280 trouwens weinig. In een verdrag dat op 5 september 1278 gesloten werd tussen Floris V
en de stad Utrecht, werd onder meer bepaald dat de stad bij een bisschopsvacature de kandi­
daat van Floris zou steunen: de kapittels bij wie de kanonieke bisschopskeuze berustte waren
blijkbaar quantité négligeable. 86
De proost van Sintjan, die namens de aartsbisschop van Keu­
len aan Floris de excommunicatie kwam aanzeggen, werd door hem gevangengezet. 87
Een
deel van de kapittelgeestelijkheid zou in deze jaren op de hand van Floris V zijn geweest. 88
De belening door de Hollandse graaf van Nicolaas van Cats met een stad-in-wording aan
cle Gouwemond, onder veronachtzaming van Stichtse rechten, zou dus goed in de jaren om­
streeks 1279 passen. Daarmee is echter nog niet uitgelegd waarom Sophie van der Goude, in­
middels uit de voogdij van Cats overgegaan naar het huis Renesse, in 1290 alsnog een erf-
81 De Graaf, 'De kastelen', 177-178 en 183.
82 J.F. Niermeyer, 'Hel slicht Utrecht en het graafschap Holland in de dertiende eeuw', Algemene geschiedenis der Nederlanden
II (Utrecht 1950) 269-305, aldaar 292, dateerl de opkomst van Cats op 1277. na de verjaging der Avesnes.
Coenen, Graaf en grafelijkheid, 103-106, komt op 1275-76 uit.
83 Ketner, 'De elect Jan van Nassau', 12.
84 OHZBergh II nr. 467. Zie M Slingerland, 'Wie /al dat betalen? De financiering van Floris' machtspolitiek', in: Handel
en wandel in de dertiende eeuw (Muiderberg 1986) 59-69, aldaar 65. Voor het financiële aspect van Floris' penetratie
in U trecht zie ook J.W.J. Burgers, 'Tussen burgerij en adel. De financiële, politieke en maarschappelijke carrière
van de Utrechtse patriciër Lambert de Vries (ca. 1250-1316?)', BMGN106 (1991) 1-32.
85 H.J. Smit, 'Het begin van de regeering der Henegouwsche graven (1299-1320)',Bijdragen voorvaderiandschegeschiedenis
en OMdheidkundeie reeks 2 (1932) 29-71, aldaar 46.
86 Ketner, 'De elect Jan van Nassau', 13; Hugenholtz, Floris V, 64.
87 Obreen, Floris V, 82v.
88 Ketner, 'De elect Jan van Nassau'. 17.
74