Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

De Hollandse paardenmarkten van de heer Van Wassenaer: de drie V's (1554-1610) -V Afb. 1. Het tolvrije gebied van de Wassenaerse naardenmarkren nn de mw. IWP,,,,,.,. V „ „ P„,I.., ment, 48 x 67.5 cm., schaal ca. I: 25.000. Foto Algemeen Rijksarchief, Den Haag. 102
De Hollandse paardenmarkten van de heer Van Wassenaer: de drie V's (1554-1610) Steyn. Stein is een polder ten oosten van Gouda. Opvallend is, dat hier het klooster Emaus (waar Erasmus nog heeft gewoond) getekend is, dat in 1549 al was afgebrand. Bij Stein komt de lijn aan de zuidgrens: de Hollandse IJssel. Buiten het genoemde tolvrije gebied is slechts de positie van Dordt (Dordrecht) en Amsterdam aangegeven. 4 'Amsterdam was, zo bleek hier boven, tenminste sinds 1360 al tolplichtig op de drie jaarmarkten. De plaatsen die in de Vlaardingse tolrekening van 1581 als niet tolvrij maar binnen Hol land gelegen werden genoemd (zie hierboven), zijn in overeenstemming met de kaart voor de markt te Valkenburg. Het lijkt dan ook logisch dat de kaart van toepassing was voor alle drie de paardenmarkten. Deze gedachte wordt bevestigd door een perkamenten kaart die op het gemeentearchief te Leiden wordt bewaard en die hetzelfde gebied weergeeft, maar een afwijkende tekst in de cartouche kent (afb. 2): 'Deese Steeden ende Dorpen in Hollant verstaet wel mij, Sijn tot Vlaerdinck tot Voerschoeten ende tot Valckenburch meede, In mijn Heer van Wassenaers paerdemarckts tollen vrij, Gelijck zij luijden over die vijftien jaeren deeden, 1565'. Het tol vrije gebied was dus zeker sinds 1515 op gelijke wijze begrensd. Het betreft hier een eind-18e- of begin-19e-eeuwse zeer nauwkeurige kopie van een kaart uit 1565."' De ingekleurde kopie op perkament is dermate goed dat aan een veel oudere kaart zou worden gedacht, als niet rechtsonderaan in modern handschrift stond: 'par Jaques Bureau', wat een datering in de Frans (-Bataafse) tijd aangeeft. 17 De originele kaart uit 1565 is voor zover ik weet niet bewaard. Merkwaardig is dat de rentmeester van het huis van Wassenaer in een proces voor het Hof van Holland medio 16e eeuw volhield, dat Spaarnwoude zich ten onrechte beriep op tolvrij dom bij de Wassenaerse tollen te Gouwesluis (de genoemde scheepvaarttol), te Katwijk (een vistol) en Valkenburg (de paardentol). De rentmeester spreekt van een boek met een gespe cificeerde lijst van steden en dorpen die vrij zouden zijn van de Wassenaerse tollen; Spaarn woude zou daar niet in staan. Van cartografisch bewijsmateriaal voor de grenzen van het tol vrije gebied maakt hij geen melding. 48 Spaarnwoude viel blijkens de beide kaarten voor de paardentollen wèl binnen het tolvrije gebied en staat daar ook letterlijk op genoemd. Voor cle Wassenaerse scheepvaarttol en vistol golden andere bepalingen ten aanzien van tolvrij dom. Ze werden door de rentmeester ten onrechte op één hoop geveegd. Zo werd Purmer- 44 S.J. Fockema Andreae, Hoogheemraadschap van Rijnland (Leiden 1934) 142. Over de betekenis van de term 'gemeenlandshuis'; (,. 't Hart. Hetgemeenlandshuis teSpaarndam (uitgave Hoogheemraadschap Rijnland 1982) 3. Het gebouw werd in 1645 afgebroken (zie ook noot 23 hiervoor). 45 Vermeldenswaard zijn verder de ingekleurde wapens van rle familie Van Wassenaer en van de graaf van Holland en de schepen die op de Noordzee èn Maas zijn getekend. Aardig is ook cle Latijnse tekst die melding maakt van de ligging van de Brittenburg ('Ostium Rheni & arx bic olim Brittannica'), die voor Katwijk in cle zee is aangegeven en verder het kerkje van Berckhey bij Katwijk in de duinen getekend; een dorpje dat later geheel overstoven is door het zand (W.J.J.C. Bijleveld, 'Hetdemembrementvan de heerlijkheid van Wassenaer', Nederlandsche Leeuw54 (1936) k. 58-60, aldaar k. 59). 46 GA Leiden, kaart nr. 70252, volgens de beschrijving zou de kaart eerder rond 1700 gekopieerd zijn door Cornelis van Alckemade. 47 Ook hier is een opmerking te vinden over cle Brittenburg: Den Ryn hier in Sec te loepen plach, anno 1520 men dieplaats vant huys te Britten sach' (vgl. over de storm van 1520 waai bij cle fundamenten droogvielen: H. Dijkstra en F.C.J. Ketelaar. Brittenburg (Bussum 1965) 10). Het gaat hiermee om de (tot nu toe onbekende en) op één-naoudste vermelding van de Brittenburg; de vermelding uit 1565 op deze kaart is toe te voegen aan de lange lijst betreflende de iconografie van dit bouwwerk, Brittenburg, 104. 48 Archiefdienst Kennemerland. are hief Spaarnwoude inv.nr. 215 (ik heb niet nader gezocht in het archief van het Hof van Holland). Ongedateerde processtukken vair mi. Cornelis de Jonge rentmeester van Wassenaer. Mr. Cornelis Huysmans en Jan van Soimcvclt worden genoemd als tollenaars te Gouwesluis. De Wassenaerse vistol te Katwijk behandel ik uitgebreider in het vis-themaniumner van het Tijdschrift voor zeegeschiedenis (nog te verschijnen). 103
Page 2 and 3: Holland, regionaal-historisch tijds
Page 4 and 5: Jonkvrouw Sophie van der Goude, haa
Page 32 and 33: De Hollandse paardenmarkten van de
Page 48 and 49: Boekbesprekingen ker clan ooit in z
Page 50 and 51: Boekbesprekingen komsten behandeld:
Page 52 and 53: Boekbesprekingen bruikt die bij vee
Page 54 and 55: Boekbesprekingen van Buitelaars boe
Page 56 and 57: Boekbesprekingen schip dal moest co
Page 58 and 59: Boekbesprekingen Een bezwaar is ech
Page 60 and 61: Boekbesprekingen fiasco omdat Kikke
Page 62 and 63: Boekbesprekingen sluis gelegen pold
Page 64 and 65: Museumnieuws Afb. 2. Voormalige bie
Page 66 and 67: Museumnieuws tastbaar aanwezig. Een

Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?