Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

De Hollandse paardenmarkten van de heer Van Wassenaer: de drie V's (1554-1610)
ruim 35% van het aantal kopers vandaan kwam. Het grootste aantal paarden werd in 1581 gekocht
door een koper uit Heusden in Brabant: 21
27 stuks.
De rentmeesterrekeningen (1554-1610)
Naast de Vlaardingse tolrekening over 1581 is nog een elftal rentmeesterrekeningen van de heer
Van Wassenaer bewaard gebleven over de periode 1554-1610. 22
Hierin zijn tttssen de overige in­
komsten de drie paardenmarkten te vinden. Gegevens over herkomst of aantallen kopers ontbre­
ken; dergelijke specificaties zijn slechts opgenomen in de markttolrekeningen. Hiernaar wordt
in de rentmeesterrekeningen bij de betreffende post in de marge vaak verwezen als een bijge­
voegd 'registerken' met het aantal beschreven folio's en de naam van de klerk die het opstelde.
Juist deze bijlagen zijn bij latere 'opschoning' van het archief veelal verloren gegaan.
De oudst bewaarde rentmeesterrekening uit 1554 bevat onder het kopje 'ontvangsten van de
paardenmarkten' de aantekening dat 7 groot van onvrije paarden werd gevraagd van 'te weeten
alle die gheene die pairden coopen ende woonachtich zyn over die Maze ende over thardt sta-
ende opde Sparendamschen dyck'. Hieruit is af te leiden dat degenen die tussen de Spaarndamse
dijk (bij het IJ) en de Maas woonden, 'vrije' paarden (waarvan in geen van de rekeningen echter
gesproken wordt) kochten. Met het 'hart' op de dijk wordt het huis 't Hart te Halfweg bedoeld;
één van de gemeenlandshuizen van het Hoogheemraadschap van Rijnland. Op een kaart uit 1557
is dit huis getekend. 2
' Blijkbaar vormde het een goed en bekend herkenningspunt.
De zuidgrens komt overeen met de middeleeuwse begrenzing van Zttid- en Noord-Hol­
land. Deze grens werd ook in andere steden gebruikt. Al rond 1372 werd in het sinds meer
dan 40 jaar gebruikelijke recht van de Sint Jansmis (jaarmarkt) in Haarlem opgegeven, dat al
degenen van 'Over Mase' er het zogenaamde gordelgeld en de roedertolschuldig waren. 24
Bij de
21 Hei is merkwaardig Heusden onder Brabant geadministreerd te zien. In 1577 koos de stad definitief de zijde van de
Stalen van Holland en de territoriale band met Holland was daarmee, na enige twijfel in de eerste jaren van de Opstand,
weer duidelijk. Zie over de Brabantse aanspraken op bet sinds 1357 Hollandse Heusden. P.C.M. Hoppenbrouwers,
Een middeleeuwse samenleving. Hel Land van Heusden (ra. 1360-ca. 1515) (Wageningen 1992) 5-11.
22 HuisarchiefTwickel imams. 7039 en 7041. Oudere rekeningen zijn niet bewaard.
23 M.H.V. van Amstel-Horak, 'Nieuwbouw van twee sluizen in een benauwde tijd: Halfweg 1556-1558'. in: L. Giebels
(red.). Zeven eeuwen Rijnlands uitwatering in SpaOrndam en Hal/weg (Leiden 1994) 47-74. aldaar 49-50 en afb. 9. Hel
gebouw Zwanenburg mei de fraaie wapenborden tussen de (19e-eeuwse) fabrieksgebouwen van cle suikerfabriek
CSM te I lalfweg, te zien vanuil cle trein Haarlem-Amsterdam, is de opvolger hiervan. Het werd ge bouwd door Pieter
Post (1644-4,8) en bleef tot 1863 dienst doen als gemeenlandshuis van Rijnland (zie voor een afbeelding uit 1702:
Monsters van Rijnland. Aeld eeuwen droge voeten en schoon water (Leiden 1996. catalogus Museum Boerhaave) 50 en de
Tegenwoordige Staal van Holland'van 1750; bew. heruitgave door C. Postma. Holland in vroeger lijd. dl. 5 (Zallbommel
1974) 800; zie ook noot 44 hierna.
24 Dit lot nu toe blijkbaar onbekend gebleven recht is te vinden in: ARA. Archief Graven van Blois inv.nr. 1 f. 157: als
gordelgeld werd 1 'stoep' (een stoop is een kruik of beker) wijn geheven, als roei tol 1 oude groot. Ook kopers uit
Zeeland en van buiten Holland dienden deze rechten te betalen, Dordrecht (ten zuiden van de Maas gelegen) behoefde
slechts cle helft van beide te betalen. De opgave van het marktrecht is zonder datum, maai er wordt gesproken
van ontvangen boetes uit vechten tijdens de markt in | 13J72. Over deze Bloise markttol ook: Corien Glaudemans,
'De schout van Haarlem (ca. 1360-1426)', in: H. Brokken e.a. (red.). Hart voor Haarlem. Liber amicorum voor
Jaap Lemmiuek (Haarlem z,j. [1996]) 43-59, aldaar 44. De tol van de Stjansmarkl wordt al een eeuw eerder in 1267
genoemd: J.G. Kruisheer, Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299'dl. 3. 1256 lol 127S (Assen/Maastricht 1992)
nr. 1442, 3 febr., deperditum. Roertol werd overigens ook te Vlaardingen geheven tijdens de paardenmarkten, ten
bedrage van een halve stuiver per schip dat cle haven aandeed. Hel hoogste aantal in cle periode 1554-1610 bedroeg
84 schepen die in 1581 wei den geregistreerd, hel laagste 26 stuks in 1605. De tarieflijst van de overslag aan de Leidse
he dam uit 1562 noemt de 'boei' (een platen laag scheepje) als scheepstype waarmee naar de Voorschoteren Valkenburger
markten gevaren werd: J.G. Smit. Vorst en onderdaan (Leuven 1995) 455.
96