Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

Boekbesprekingen
komsten behandeld: lijfrenten en leningen, be­
den en soudijgeld. Een samenvatting besluit het
hoofdstuk. Deze systematische aanpak komt cle
overzichtelijkheid van het boek ten goede, maar
degene die het hele werk doorleest, wordt zo wel
geconfronteerd met veel herhalingen in de stof.
Bos-Rops beschrijft hoe een reeks van oorlo­
gen, die de graven met name in de periode 1393-
1428 voerden, hebben gezorgd voor een sterke
stijging van de uitgaven. Deze extra-kosten waren
niet op te brengen uit de traditionele grafelijke
domeininkomsten, bijvoorbeeld belastingen als
jaarbede (Holland) en schot (Zeeland), omdat de
hoogte daarvan vast lag. Andere inkomsten liepen
zelfs terug: zo ontvingen de graven in tijd van oor­
log minder geld uit de tollen, vanwege de in die
onrustige tijden afgenomen handelsactiviteiten.
De graven moesten dus extra gelden zien te ver­
werven. Daartoe vonden zij verschillende wegen.
Een mogelijkheid bestond uit het aanspreken van
hun ambtenaren, die hun heer grote sommen
geld moesten lenen, of hun ambt in pacht hiel­
den van de graaf. Ook werden de voorheen inci­
dentele belastingen, de beden, steeds meer veran­
derd in regelmatig op te brengen betalingen.
Nieuwe belastingen vervingen soms oude feodale
verplichtingen: zo betaalden de onderdanen
voortaan soudijgeld in plaats van in persoon deel
te nemen aan de grafelijke veldtochten. Voorts
leenden de graven op grote schaal geld, vooral bij
de steden van het graafschap. Dit gebeurde vaak
in de vorm van lijfrenten, die ten behoeve van de
landsheer werden verkocht door de steden, die
anders dan cle graaf wel kredietwaardig werden
geacht. Zo nam in de grafelijke financiën het aan­
deel van de buitengewone inkomsten sterk toe in
verhouding tot de reguliere inkomsten uit het do­
mein. De verschillende graven hebben die ontwik­
keling structureel aangepakt. Ten gevolge daar­
van groeide de administratieve eenheid van het
land; de grotere en kleinere regio's daarbinnen
werden steeds meer op uniforme wijze belast.
Ook is duidelijk dat de steden, die de meeste fi­
nanciële steun verleenden, een steeds belangrij­
ker stem verwierven in het centrale overleg over
beleidszaken; overigens kwamen de steden later
in de 15e eeuw zeifin grote financiële problemen,
juist vanwege de lijfrenten.
Graven op zoek naar geld is een belangrijk boek;
niet voor niets heeft het nu al de status van stan­
daardwerk gekregen. De auteur heeft fundamen­
teel onderzoek verricht naar het financiële func­
tioneren van het bestuursapparaat in Holland en
I 10
Zeeland, in een periode waarin op dat terrein veel
ontwikkelingen plaatsvonden, die nog lang door
zouden werken. Het boek is gebaseerd op inten­
sieve studie van omvangrijk en weerbarstig bron­
nenmateriaal; veel resultaten daarvan hebben
hun neerslag gevonden in de bijlagen, die ook
voor volgende onderzoekers van grote waarde
kunnen zijn. Nog lange tijd zal niemand, die de
geschiedenis van het graafschap in de late middel­
eeuwen bestudeert, om dit boek heen kunnen.
Het belang ervan overstijgt natuurlijk verre dat
van de louter financieel-economische geschiede­
nis: ook bij onderzoek op het terrein van de insti­
tutionele en polilieke geschiedenis biedt dit boek
veel aanknopingspunten. Zelfs de cultuurhistori­
cus kan hier materiaal vinden. Zo maken de fraaie
afbeeldingen van bladen uit de grafelijke rekenin­
gen, vooral van gedecoreerde initialen daaruit,
duidelijk dat die ook eens onderwerp van kunst­
historisch onderzoek zouden moeten vormen.
Ondergetekende, een leek op dit gebied, viel al­
thans een initiaal op uit een rekening uit 1396
met in het penwerk de afbeelding van een draakje
(p. 73), dat doet denken aan de draakjes zoals die
in die periode kenmerkend waren voor de
Utrechtse school van handschriftdecoratie.
J.W.J. Burgers
Woest en ledig? Nederland vóór Willibrord (Thema­
nummer van Madoe. Tijdschrift over de middeleeuwen
jaargang 9 nummer 3, oktober 1995; Hilversum:
Verloren, 111 blz.., ISSN 0922-369-X, ISBN 90-
6550-276-9, ƒ] 1)
Er is weinig bekend over hoe Nederland eruit zag
in de periode van 400 tot 700 na Christus. Van de
bewoners in die tijd weet men niet goed of men
ze als Germaans of als Romeins moet beschou­
wen. De belangrijkste bronnen die historici ter
beschikking staan voor de bestudering van deze
tijd, zijn archeologische vondsten. In het voor­
woord van dit themanummer van Madoc wordt
ons verteld dat onder invloed van de archeologie
de beeldvorming over die periode de laatste tijd
nogal veranderd is. Opvallend genoeg echter
wordt geopend met een bijdrage van F. Theuws,
die vaststelt dat de archeologen in het recent her­
nieuwde debat over de etnische identiteit van de
bewoners van onze streken nog geen inbreng
van betekenis gehad hebben. Zolang ze volgens
de traditionele methoden blijven werken, zal dit