Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

De Hollandse paardenmarkten van de heer Van Wassenaer: de drie V's (1554-1610)
naer. 1
In 1360, toen heer Dirk van Wassenaer, burggraaf van Leiden, aan Amsterdam
tolvrijdom verleende van al zijn tollen, werden de tollen op de jaarmarkten te Vlaardingen,
Voorschoten en Valkenburg daarvan uitgezonderd. 13
Dit lijkt een aanwijzing voor het be­
lang van de inkomsten daaruit. Of in deze tijden de paarden al een belangrijke rol speel­
den op de jaarmarkten is onzeker; Blok en Jansen meenden van wel." Zeker is dat in Val­
kenburg, waar de Leidse burggraaf het recht van de ellenmaat bezat, en Voorschoten -
waar een wanthuis was - de lakennijverheid op de jaarmarkten toen van betekenis was. lr
'
Pas eind 15e eeuw komen de jaarmarkten weer in beeld. Nadat Leiden in 1497 toestem­
ming kreeg haar in onbruik geraakte jaarmarkt rond 22 juli in ere te herstellen, werd door de
vrouwe van Wassenaer een proces voor de Grote Raad van Mechelen aangespannen. Haar in­
komsten van de tol van de jaarmarkt in het nabijgelegen Voorschoten zouden zeer bena­
deeld worden, daar de markt hier kort na de Leidse tussen 31 juli en 2 augustus werd gehou­
den. In 1502 werd haar verzet echter ongegrond verklaard. De Raad van Holland liet
vervolgens het octrooi van cle vrije Leidse jaarmarkt in Holland door de deurwaarder afkon­
digen. Het optreden van de baljuw van Rijnland werd evenwel door de Grote Raad gelaakt;
hij had op verzoek van Leiden inwoners van de heerlijkheid Wassenaar gedwongen de markt
te Leiden te bezoeken."' Van der Gouw noemt ook Valkenburg als partij in dit proces; 17
aan­
wijzingen hiervoor ken ik niet.
Merkwaardig is dat noch in cle bekende Enquestevm 1494, noch in de Informacie van 1514
door de drie plaatsen gerept wordt van de (paarden-) jaarmarkten. Mogelijk speelden hier fi­
nanciële overwegingen een rol: op grond van de verslagen in de beide onderzoeken werd de
hoogte van de belastingaanslag van dorp of stad bepaald. 18
Bij de belening van Maria van Was­
senaer in 1525 worden de inkomsten tut twee van de drie jaarmarkten wel genoemd; nu wordt
voor het eerst expliciet van een paardenmarkt gesproken (zie ook hieronder bij tabel 2). 19
12 GJ.W. dejongh, inleiding op inventaris 'De archieven van cle hei en van de beide Katwijken en het Zand en van Valkenburg
(1203-1927)' (ARA, typoscript 1958) 1; Fockema Andreae. 'Een HoUandsche grondheerlijkheid'. 51.
13 P.H.J. van tier Laan, Oorkondenboek van Amsterdam lal 1400 (Amsterdam 1975) nr. 200.
14 P.J. Blok, Geschiedenis eener HoUandsche stad dl 1 Eeue HoUandsche stad in de middeneeuwen [Leiden] ('s-Gravenhage
1910) 197. De Leidse jaarmarkt was in zijn ogen toen nog van minder belang dan die te Voorschoten en te Valkenburg.
De paardenmarkten daar kenden naar zijn mening reeds in de 13e eeuw zowel binnen- als buitenlandse bekendheid.
Jansen, 'Handel en nijverheid', 181 meende dal de markten lange tijd niet anders dan paardenmarkten
bleven, net als de al in 1232 genoemde markt te Zuidlaren (Di.).
15 D.F..H. de Boer, Graaf en grafiek (Leiden 1978) 296.
16 Grote Raad van Mechelen, Dossiers Eerste Aanleg nr. 169 (het betrof hier dus geen beroepszaak van het I lof van Holland)
en Chronologische lijsten van de Geêxtendeerde Sententiën, sententie nr. 804.98, 8juli 1502; J.C. Overvoorde
enJ.W. Verbuigt, Archief der secretarie van de stad Leiden 1253-1575 (Leiden 1937) regest nis. 1108 met het privilege rooide
markt aan Leiden, dec. 1497 (de markt bier overigens op 12 juli gedateerd voor de duur van 8 dagen) en nr. 1151.
2 juli 1502 met bevel tot afkondiging van het octrooi; Blok, Geschiedenis eener HoUandsche stad dl. 2 Onder de Bourgondisch-Oostenrijksche
heerschappij ('s-Gravenhage 1912) 242 meende dat de Leidse jaarmarkt nadien weinig bezoekers
trok omdat de Rijnlandse boeren de oude jaarmarkten van Valkenburg en Voorschoten bleven prefereren.
17 J.L. van der Gouw, 'Schieland als koloniaal gebied van Rotterdam', Rotterdams jaarhoekje 5 (1977) 235-249, aldaar
240, die (zonder bronopgave) cle twist op laken lijkt te betrekken. Het is dus onjuist dit proces aan te halen als een
voorbeeld van succesvol verzet van een dorp tegen een stad, zoals (afgaande op de weergave bij Van der Gouw) L.
Noordegraaf, 'Domestic trade and domestic trade conflicts in the Low Countries: autonome, centralism and statelormation
in the pre-industrial era', in: S. Groenvelden M. VVintle (red.), Britain and the Netherlands X State and trade
(Zutphen 1992) 12-27, aldaar 22.
18 Enquesteeta., ed. R. Fruin (Leiden 1876); Informacieenz., ed. R. Fruiri, (Leiden 1866).
19 De belening vond plaats na het uitsterven in mannelijke lijn van het geslac ht Van Wassenaer. In 1521 gaf keizer Karei
V Jan van Wassenaer (over hem mét afbeelding H.F.K. van N'ierop, Van ridders lol regenten (z.p. [Dieren] 1984) 11-14)
toestemmming voor de opv olging door zijn oudste doc hter. Dooi haai huwelijk met de Henegouwse graaf De Ligne
kwam het bezit in 1544 na haar dood aan hun zoon Philips de Ligne. Deze katholieke Waalse edelman bleef trouw
aan Spanje en zijn goederen werden daarom door de Staten van Holland geconfisccci d: Bruut. Inventaris dl. I. xx.