Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

De Hollandse paardenmarkten van de heer Van Wassenaer: de drie V's (1554-1(310)
(tot nu toe steeds foutief als uit 1525 gedateerd), waarover geen rentmeesterrekening is bewaard
en dus ook geen aantallen verhandelde paarden bekend zijn. 38
De bedragen voor 1554
zijn uit de oudst bewaarde rentmeesterrekening en te vergelijken met de aantallen paarden
voor dat jaar uit tabel 3.
Ontduiking van tolbetaling
Alleen bij de opgave van Valkenburg wordt in de rentmeesterrekeningen steeds melding ge­
maakt van paarden die buiten de markt waren verkocht. Soms worden slechts de geldelijke
inkomsten daarvan gegeven, soms ook het aantal paarden (in de grafieken en tabel 3 buiten
beschouwing gelaten). Om verlies van tolgelden tegen te gaan, waren zogenaamde wachten
aangesteld. De rekening van 1560 noemt als eerste een wacht bij de 'Goudtsche sluys' en een
wacht te Leiden. Die sluis lag bij Alphen op het kruispunt van Gouwe en Oude Rijn. Een
wacht op deze plek is niet toevallig, want de inkomsten van de scheepvaarttol die hier lag kwa­
men ook toe aan de heer Van Wassenaer. Hieruit moet overigens niet worden afgeleid dat de
paarden over water hierlangs gevoerd werden. Voor de Goudse paardenmarkten is bekend
dat de landwegen langs de Gouwe kaden in de 16e eeuw van groot belang waren voor het han­
delsverkeer. Transport van paarden van en naar de markten geschiedde naar mijn idee in
hoofdzaak over land. Zo is tussen de aantallen schepen die de haven in "Gaardingen aande­
den tijdens de paardenmarkten (blijkens de betaalde roertol, zie noot 24) en de hoeveelhe­
den verkochte paarden geen relatie te vinden.
Ook de ligging van een wacht te Leiden is goed verklaarbaar: de heer Van Wassenaer was
immers tevens burggraaf van Leiden. Vanaf de rekening van 1580 worden ook nog wachten
genoemd te Rotterdam en Delfshaven, plaatsen waar men met het oversteken van de rivier cle
Maas in het onvrije deel van Holland kwam. Dit optreden tegen tolontduiking was redelijk
succesvol: de rekeningen laten een afnemend aantal paarden zien dat buiten de markten
werd verhandeld. In 1570 betrof het 183 paarden, in 1590 47, in 1598 zes, in 1600 acht en in
1605 tien stuks. In laatstgenoemde jaar kreeg de wacht te Rotterdam een extra toelage van de
rentmeester, 'overmits hair clachte vande groete moytcn van de Vlairdinger ende Valckenbur-
ger marekten'. 39
Ook op andere wijze werd opgetreden tegen het handelen buiten de markten. In 1552,
1569, 1580 en 1608 werden door de Hoge Raad en het Hof van Holland plakkaten uitgevaar­
digd op verzoek van de heer Van Wassenaer met het verbod paarden op het platteland te ver­
handelen tijdens de drie markten. Verkoop diende slechts te geschieden tussen de staande
38 GA Leiden. Archieven van de Stadsheerlijkheden en van de Vroonwateren, 98 e.v.: het Burggraafschap inv.nr. 929a
(zie de getypte aamrillingen in het archief-exemplaar van de inventaris te Leiden) 1521 (27 dcc. afschrift f651). In
de akte waarbij Maria van Wassenaer. vrouwe van jonker Jacob van Ligne, met de genoemde lenen wordt beleend in
1525 (12 sept.) wordt de paardenmarkt te Vlaardingen wel genoemd, maar ontbreken bedragen (inv.nr. 929b. af­
schrift f651). De gegevens bij F. van Mieris (ed.), Handvesten, privilegiën enz. der stad Leyden (Leiden 1759) dl. 2.
hfdst. 21 43e Burg van Leiden', 393-6: •uittreksel van goede en kwade lenen verheven in I 525' (oorspr. in het flans)
met cle paardenmarkten op 394, hebben betrekking op 1562! (de foutieve datering is ondermeer gevolgd door
Obreen, Geschiedenis van hel Geslacht van XVassenaei 49, doorJ.C. Overvoerde in de genoemde inventaris bij de inlei­
ding op het Burggraafschap, 98 en dooi- Van der Gouw, Hel ambacht Vaarscholen, 70 (bijlage) nr. 15 naar Obreen en
met een iets afwijkend bedrag, 48 ut. 24). Zie voor de staat van inkomsten in het frans gesteld over het jaar [15]62:
huisarchief Twickel inv .nr. 7029.
39 Huisarchief Twickel inv .nr. 7041/1 f. 84v; de uitkering bedroeg slechts 30 stuivers. De Gouwesluis is ov erigens ook
100
aangegeven op de hieronder te behandelen kaarten.