OM HET WOORD GODS EN DE GETUIGENIS ... - dewoesteweg.nl

49
Verdelen we nu de voornaamste tekstgetuigen over de vier groepen of teksttypen dan volgen eerst
de papyri, dan de uncialen, dan de minuskels, dan de versies en dan de kerkvaders.
2. DE GENERATIE NA DE APOSTELEN
(1) De aard van de bronnen
Uit het einde van de eerste en het begin van de tweede eeuw zijn niet veel schriftelijke documenten van
christenen tot ons gekomen. De kerkelijke schrijvers uit deze periode worden vaak aangeduid als
de „Apostolische Vaders” (Clemens, Ignatius, Barnabas, Hermas e.a.). Wanneer men al de
geschriften van deze apostolische vaders en alle christelijke literatuur uit hun tijdvak (De Leer van
de 12 Apostelen; de fragmenten van Papias) bundelt, houdt men nog maar een betrekkelijk klein
boekwerkje over. Hoe mager is de oogst wanneer wij deze vergelijken met de dikke folianten
waarin de publicaties van kerkelijke schrijvers rond het jaar 200 zijn opgeslagen, zoals van
Tertullianus, Irenaeus, Clemens Alexandrinus en Origenes. Vandaar dat wij meer over het
Nieuwe Testament horen rond 200 dan rond het jaar 100!
De martelaar Ignatius, op weg naar de arena in Rome, schrijft in het begin van de tweede eeuw
bewogen brieven naar gemeenten om tot eenheid en saamhorigheid rond de kerkelijke
voorgangers aan te sporen. Aan het einde van de eerste eeuw schreef Clemens, leider van de kerk
te Rome, een brief aan de zusterkerk te Korinthe waar een tweespalt dreigde tussen de oudsten
en de jongere generatie. De brief van Barnabas is in diezelfde tijd gewijd aan de christelijke
exegese van het Oude Testament. Binnen deze documenten fungeren de geschriften van het
Oude Verbond en de geboden van Jezus en de woorden van de apostelen. Toch kan men er weinig uit
afleiden over de omvang van het Oude Testament of over de wijze waarop Jezus' woorden en de
instructies van de apostelen werden bewaard. Dit waren zaken waarmee wellicht ieder op de
hoogte was. De gemeente wist hoe zij omging met schriftelijk en mondeling gezaghebbend
materiaal.
Heel anders wordt het een eeuw later. Theologen als Clemens, Origenes en Tertullianus
schrijven, evenals Irenaeus, veel meer met het oog op de ongelovigen en de ketters. Expliciete en
bewuste verantwoording over allerlei zaken - ook over de canon - is dan eerder te verwachten. Wij
vinden in hun werken dan ook veel vaker informatie over de gebruikte Bijbelboeken. Wanneer
de Apostolische Vaders ergens niet over spreken, betekent dit nog niet dat het er niet was in hun
tijd.
(2) Buiten de oudtestamentische Schrift geen Schriftgezag?
Terwijl het Oude Testament in de Apostolische Vaders regelmatig wordt geciteerd als het
geschreven woord ('er staat geschreven', of: 'de Schrift zegt') zien wij uitspraken van Jezus en
woorden van de apostelen - als regel - zo niet aangehaald. Er wordt wel naar verwezen, maar op
een manier die het onduidelijk laat blijven of men deze uitspraken van Jezus en de apostelen nu
uit een schriftelijke bron aanhaalt dan wel citeert op gezag van een mondelinge traditie. Immers,
het waren woorden van Jezus Zelf en van Zijn apostelen. Daaraan was geen twijfel mogelijk
omdat zij stamden van de Heere Die het hoogst gezag had in de gemeente.
Citaten uit het Oude Testament worden vaak als Schriftwoord aangehaald, maar woorden van
Jezus worden ingeleid met formules die verwijzen naar Jezus' spreken („Hij zegt"; „De Heere zegt”
e.d.).