OM HET WOORD GODS EN DE GETUIGENIS ... - dewoesteweg.nl

73
informeerden de predikanten naar de aanwezigheid en het gebruik van de Statenvertaling.
Jonggetrouwden kregen van de kerkenraad een Statenvertaling mee als huwelijksgeschenk.
Op deze wijze slaagde men erin geleidelijk, maar toch betrekkelijk snel, de Statenvertaling
ingevoerd te krijgen. In Groningen het eerst en in Gelderland het laatst. De afwachtende
houding onder het volk sloeg nu om in verering. In veel gezinnen schafte men de pronkbijbel
aan, gelegen op een kostbare lessenaar en uitgevoerd met beslag in koper, zilver of goud. Blanco
bladzijden voorin de Bijbel gebruikte men voor het noteren van familiegebeurtenissen. Eenmaal
per jaar behoorde men de Bijbel geheel te hebben doorgelezen. Nog lang heeft de gewoonte
bestaan dat men ook voor zichzelf hardop las. Nog in de negentiende eeuw, zo blijkt uit notulen,
bestaat in de Gereformeerde Kerk onder 't Kruis weerzin tegen Bijbels gedrukt in de nieuwe
spelling.
Desondanks kunnen we stellen dat onder de gereformeerden de Statenbijbel al spoedig algemeen
aanvaard werd en met een grote toegenegenheid werd bejegend. Maar hoe lag dat met andere
godsdienstige groepen? Het is wel te verstaan dat de remonstranten een koele houding aannamen
tegen deze Bijbel. Zij zagen het als een werk van gereformeerde theologen, mannen die het remonstrantisme
hadden weerstaan en veroordeeld weten te krijgen op de synode van Dordrecht.
Toch moesten de remonstranten toegeven dat de vertaling in wetenschappelijk opzicht verantwoord
was. Desondanks bleven zij nog enige tientallen jaren trouw aan de Deux-aes en
ontleenden zij aan deze Bijbel hun citaten. Vooral de kanttekeningen inde Statenvertaling
vormden een steen des aanstoots voor de remonstranten.
Episcopius oordeelde dat de nieuwe vertaling ver boven de oude moest worden gesteld. Maar
deze voorman der remonstranten hield de kanttekeningen voor een groot deel van middelmatige
kwaliteit en gedeeltelijk onjuist. Het blijkt wel dat de kanttekeningen hem te calvinistisch waren.
Zij zouden te veel gericht zijn op een verdediging van de leer der predestinatie. Ditzelfde bezwaar
heeft hij ook tegen de vertaling van enkele Bijbelteksten.
Als voorbeeld moge gelden Exodus 32:33, waarde Heere tegen Mozes zegt: „Dien zou ik uit mijn
boek delgen, die aan Mij zondigt...” Volgens Episcopus was hier met opzet zo vertaald dat de leer
van de verwerping Bijbels recht verkreeg. Ondanks deze bezwaren gingen de remonstranten
aarzelend over tot het in gebruik nemen van de Statenbijbel. De waardering voor de taalkundige
waarde van deze Bijbel won het van hun leerstellige bezwaren.
Doopsgezinden
Moeilijker lag het bij de doopsgezinden, die op grond van hun geloof bezwaren hadden tegen de
Statenvertaling. Zij bleven trouw aan de Biestkens-Bijbel. Deze Bijbel was in het jaar 1560
uitgegeven door de doopsgezinde drukker Biestken uit Embden. Deze Bijbel bewees in het
register en in de vertaling zijn doopsgezinde karakter. Slaan we bij voorbeeld het woord
"eedtsweren" op, dan wordt daarbij een groot aantal teksten vermeld, waarop als,conclusie volgt
dat men niet zal zweren, noch bij de hemel, noch bij de aarde, noch bij iets anders. Bij de
omschrijvingen voor het trefwoord "doop" vindt men eveneens de doopsgezinde opvattingen over
de doop terug. De doopsgezinden beschuldigden de gereformeerden van schriftvervalsing en
herdrukten regelmatig hun eigen Bijbel. Toch hebben ook zij op wat langere termijn de
Statenvertaling geaccepteerd.
In de achttiende eeuw blijkt nog maar een enkele doopsgezinde gemeente de Biestkens-Bijbel te
gebruiken. In 1853 gaat ook de laatste gemeente (Aalsmeer) om. Ook hier won de Staten-Bijbel
het pleit als gevolg van de hoge wetenschappelijke waarde van de vertaling.
Hugenoten en anderen
Zelfs buiten de grenzen ondervond deze vertaling waardering. Voor de Hugenoten in Frankrijk
verscheen een uitgave "La Sainte Bible", waarvan de kanttekeningen grotendeels ontleend zijn
aan de Statenvertaling.