OM HET WOORD GODS EN DE GETUIGENIS ... - dewoesteweg.nl

65
Abraham volgden daarbij Beza's editie van 1565, met enkele kleine wijzigingen uit diens latere
drukken. Hun duidelijke letter en handzame formaat maakten hun uitgave tot een internationaal
succes. In het voor-woord van Elzeviers editie van 1633 staat: 'Textum ergo habes, nunc ab omnibus
receptum', dat is, 'ge hebt dus de tekst die thans door allen aangenomen is'. En zo was het in
feite ook.
Dat voorwoord was namens de drukkers geschreven door de befaamde Leidse hoogleraar Grieks
Daniël Heinsius. Sindsdien is men gaan spreken van de Textus Receptus van het Griekse Nieuwe
Testament. Strikt genomen geldt deze term dus alleen van de Elzevier-uitgave van 1633. Globaal
kan echter gezegd worden dat de edities van Estienne vanaf 1550, Beza en Elzevier substantieel
dezelfde tekst hebben. De verschillen zijn niet van grote betekenis en maken meestal voor de
vertaling niets uit.
In de grond van de zaak was er een feitelijke grote eenstemmigheid tussen de beschikbare
handschriften. Alleen Beza beschikte over een handschrift dat opmerkelijke verschillen
vertoonde, zo duidelijk afwijkend van de rest, dat er, ook door Beza zelf, weinig gebruik van
gemaakt is. Beza had dit handschrift, dat uit de vijfde eeuw dateert, in 1562 in een klooster in
Lyon gevonden, maar het moet al eerder door iemand onderzocht zijn ten behoeve van Estienne,
want deze heeft in de marge van zijn editie van 1550 enkele lezingen van dit handschrift vermeld.
In 1581 schonk Beza dit manuscript aan de universiteit van Cambridge, waar het zich nog steeds
in de universiteitsbibliotheek bevindt, onder de naam Codex Bezae Cantabrigiensis. Met name in
Lukas en Handelingen bevat het allerlei opvallende toevoegingen. Dit handschrift zal voor de
wetenschap wel altijd een onopgelost raadsel blijven.
Wat zou er gebeurd zijn, wanneer niet Erasmus' tekst, maar de Complutensische Polyglot de
eerste publicatie zou zijn geweest? Vermoedelijk zou het uiteindelijke resultaat in de Textus
Receptus niet veel anders geweest zijn. Gezegd kan worden, dat door de arbeid van Erasmus, de
Spaanse geleerden, Estienne, Beza en anderen de Bijbelvertalers de beschikking hebben gekregen
over een identieke gedrukte versie van de tekst, zoals die eeuwenlang gangbaar geweest is in de
Middeleeuwen. Men spreekt daarom ook wel van de Byzantijnse of de kerkelijke tekst.
In die eer mogen ook de samenstellers van de Complutensische Polyglot delen, al waren zij nog
zo rooms. Ook deze editie (waarvan wij bij de GBS een facsimile-exemplaar hebben; de originele
is onbetaalbaar duur) mag een mijlpaal genoemd worden in de geschiedenis van de
Bijbelwetenschap. Zij is nog uit het prae-Trente tijdvak. Het concilie van Trente sprak op 8 april
1546 uit, dat de Vulgata de enige betrouwbare en gezaghebbende tekst van de Heilige Schrift
bevatte. Daarachter lag de gedachte dat de Hebreeuwse en Griekse handschriften zovele eeuwen
in handen van Joden en bijgelovige Grieken waren geweest om nog vertrouwd te kunnen
worden. Daarmee waren in de r.k. kerk de grondteksten gedurende enkele eeuwen principieel
overbodig geworden. Dat is het standpunt der Reformatie nooit geweest.
Andere koers
De Textus Receptus is de algemeen aanvaarde brontekst van het Nieuwe Testament voor alle
niet-roomse Bijbelvertalingen gebleven tot het eind van de negentiende eeuw. Een aantal
geleerden meende toen over voldoende ouder handschriftmateriaal te beschikken om op basis
daarvan de zg. oorspronkelijke Bijbeltekst te kunnen reconstrueren. Daarvoor heeft men de
overgeleverde kerkelijke tekst waarvan bewezen is dat die sinds de vierde eeuw alom in gebruik is
geweest, laten varen. Het resultaat van deze omwenteling in de wereld der Bijbelwetenschappers
is te zien in de meeste Bijbelvertalingen van de laatste honderd jaar, met hun weglatingen en
plaatsingen tussen haken. Men gebruikt dan de Nestle-Aland-tekst of UBS-tekst. Deze tekst is
echter niet meer dan een onzekere reconstructie.
Wij gaan op deze tegenstelling nu niet nader in. In Nederland lijkt het bijna overal aan de
theologische faculteiten een uitgemaakte zaak, dat de Textus Receptus af-geschreven is als een