Dokters in de Oostelijke mijnstreek – 90 jaar (k ... - KNMG Limburg

18
Reeds in vroeger eeuwen veronderstelde men een verband tussen stofinademing en
bepaalde ziekten van de borstorganen. Toen de kolenmijnbouw eind 19e eeuw een grote
vlucht nam en onder de mijnarbeiders zich klachten met betrekking tot de
ademhalingsorganen voordeden, werd dan ook een verband verondersteld met de
stofontwikkeling in de niet of slecht geventileerde ondergrondse ruimten. De ontdekking
van de tuberkelbacil (door Robert Koch in 1882) deed echter de mening postvatten dat
hierin, en niet in stofontwikkeling, de oorzaak van de longziekten van mijnarbeiders
moest worden gezocht. Medische onderzoekers maakten tot in de jaren vijftig van de
vorige eeuw de koppeling met tuberculose als oorzaak van stoflongziekte of op zijn minst
als één van de voorwaarden voor het ontstaan daarvan (Appelman, 1953; Van Royen,
1987). In Zuid-Afrika werd in het begin van deze eeuw het onderzoek naar de relatie
tussen stofinademing en longziekten weer opgepakt. Dit leidde tot de opvatting dat
vooral het (in steen voorkomende) silicondioxide, Si02 de boosdoener was. Rond 1930
kwamen er alarmerende geluiden uit Zuid-Afrika over het ontstaan van silicose (Van
Royen, 1987). Het werken "voor de steen" werd hiermee verdacht in het Nederlandse
mijnbedrijf. Het steenkolenstof werd echter onschadelijk geacht voor de longen. Het
werd wel bestreden, maar slechts in verband met het ontploffingsgevaar.
In 1925 werd door de ILO, de Internationale Organisatie van de Arbeid, een verdrag
opgesteld waarin werd overeengekomen beroepsziekten gelijk te stellen aan
beroepsongevallen. In 1928 werd dit in Nederland bij wet geregeld. In 1930 werd op een
onder auspiciën van de ILO gehouden medische conferentie te Johannesburg, de vraag
gesteld of niet ook silicose op de eerder genoemde verdragslijst moest worden geplaatst.
Sedertdien heeft deze kwestie de gemoederen bezig gehouden. Opneming van silicose als
mijnwerkersziekte in de ongevallenwetgeving kon leiden tot hogere uitgaven voor de
mijnbedrijven. De Nederlandse mijndirecties hebben zich dan ook steeds krachtig verzet.
Steevast bedienden zij zich in die jaren van de rapporten van dr. A.H. Vossenaar, hoofd van
de geneeskundige dienst der mijnen. Vossenaar hamerde er in zijn argumentatie op dat
aard en oorzaken van silicose niet duidelijk waren. Dit was destijds inderdaad het geval.
Voortschrijdend onderzoek bracht weliswaar voortdurend nieuwe gegevens aan het
licht, maar deze vergrootten aanvankelijk slechts het aantal vragen, gezien hun vaak
onderling niet te rijmen strekking. Te denken valt hierbij aan de toen nog bestaande niet
te ontrafelen verwevenheid van silicose met tuberculose. Ontkenning van het hele
probleem van de stoflongziekte bij de Nederlandse mijnwerkers, speelde steeds een
grote rol. Zo onderzocht Vossenaar in 1934 vijfhonderd steenwerkers met behulp van
Röntgenapparatuur. Hij concludeerde dat er "onverklaarbare feiten" waren die het
vraagstuk compliceerden.
Hij stelde tevens dat het uitzonderlijk moeilijk was de diagnose te stellen bij levenden
(Van Royen, 1987). Dit hoeft geen verbazing te wekken. Zelfs de hedendaagse
radiodiagnostiek is onvoldoende gevoelig en specifiek om de diagnose silicose te kunnen
uitsluiten. Daarnaast is het heden ten dage nog altijd niet mogelijk silicose volledig te
6. Diagnostiek van silicose. Advies uitgebracht door de commissie "silicosediagnostiek" van de Gezondheidsraad. Nr 1992/17, Den
Haag, 19 november 1992.
90 JAAR KNMG AFDELING HEERLEN & OMSTREKEN