The Wealth of Education - Het nieuwe examenprogramma economie

2 Ontwerp nieuw examenprogramma
Handel met lieden van buiten de gemeenschap geeft een extra versnelling aan het
vliegwiel van de arbeidsdeling. De afzetmogelijkheden zijn groter, waardoor de
vraag naar goederen diverser wordt. Maar in de tussentijd is er wel een duidelijk
onderscheid gekomen tussen productie en consumptie. De koper-consument werd
steeds minder zelf de producent van benodigde goederen.
Geld als smeermiddel van de ruil
“Geld is, strikt gesproken, niet een goed dat men kan verhandelen, het is slechts een
instrument waarover men heeft afgesproken dat het ruilen van goederen bevordert.
Het maakt geen deel uit van het raderwerk der handel: het is de olie die de raderen
smeert en soepel laat lopen.” Deze woorden komen niet uit de mond van een bankpresident
maar werden opgetekend door de filosoof David Hume in zijn standaardwerk
Of Money (1752). Het ligt voor de hand om deze woorden in verband met ruil
te brengen. Immers, we leven niet in een ruileconomie maar in een geldeconomie.
Zonder geld is ruilen een lastige zaak. Voor de dagelijkse praktijk is dat soms moeilijk
in te zien, maar het wordt ogenblikkelijk duidelijk wanneer men situaties van landen
onder de loep neemt waar hyperinflatie heerst. Met het wegvallen van een geldsysteem
dreigt de ruil stil te vallen en daarmee de arbeidsdeling. Directe ruil komt
terug en een economie krijgt weer een sterker autarkisch karakter. De productie valt
terug op een laag pitje. De burgeroorlog op de Balkan in de negentiger jaren van de
vorige eeuw creëerde zo’n situatie. In een klap verdween het vertrouwen in de dinar.
Langs de wegen vond weer directe ruil plaats van bijvoorbeeld etenswaar tegen benzine
of water. Als gevolg van de enorme voordelen van indirecte ruil boven directe
ruil gaat een samenleving bij wantrouwen ten aanzien van de eigen munt snel ‘op
zoek’naar een nieuwe munteenheid. In ex-Joegoslavië werd het de Duitse mark, de
munteenheid van het economisch sterke Duitsland.
Geld levert enorme transactiekostenbesparingen op die voor de argeloze burger in
stabiele economieën onzichtbaar blijven. Wat doet geld dan precies in deze rol?
De negentiende-eeuwse econoom Jevons (1875) stelde dat voor de totstandkoming
van een ruil er sprake moet zijn van ‘double coincidence of wants’: behoeften moeten
als twee druppels water overeenkomen. Iemand die schoenen wil en een hemd
daarvoor wil ruilen moet maar net iemand vinden die een hemd wil hebben en
schoenen in de aanbieding heeft.
47