Melkveevoeding - Luc Pauwels

II OPTIMALE PENSWERKING
Voor een goede voederopname, voederefficiëntie, microbiële eiwitproductie en melkproductie,
moet de penswerking optimaal zijn. Een gebrek aan structuur en een zeer asynchrone beschikbaarheid
van energie en eiwit kunnen oorzaak zijn van een verstoorde penswerking.
1 Structuur
1.1 Belang van structuur
Voor een efficiënte productie is er in de eerste plaats een optimale penswerking vereist.
Deze wordt gekenmerkt door:
• krachtige en frequente penscontracties;
• een pH van de pensvloeistof rond 6,4 en niet lager dan 6;
• een optimale fermentatie, die ondermeer gekenmerkt wordt door een azijnzuur/propionzuur-verhouding
van minstens 3;
• een hoge verteerbaarheid van de celwandbestanddelen;
• een hoge flow (passage) uit de pens;
• de aanwezigheid van een zogenaamde structuurlaag in de pens;
• een maximale microbiële eiwitproductie.
Heel wat kenmerken hebben te maken met de structuurvoorziening in de brede zin. Andere parameters die de
pensfermentatie kunnen verstoren zijn een hoog vetgehalte (vooral onverzadigd vet) in het rantsoen, een te hoge
of te lage OEB en te veel snel fermenteerbare koolhydraten (is terug te brengen tot structuur).
De pensmotiliteit wordt gestimuleerd door de aanwezigheid van vezelig materiaal in de pens. Meestal zijn er tussen
1,3 en 1,5 penscontracties per minuut.
De pens-pH is nauw gecorreleerd met de speekselsecretie, doordat speeksel bufferende stoffen bevat. Vooral de
celstofvertering en de voederopname zijn gedrukt bij een te lage pens-pH. Bij een productieve koe wordt dagelijks
tussen 200 en 300 liter speeksel gesecreteerd. Dit bevat circa 10 g natriumbicarbonaat per liter.
Het is bekend dat een lage pens-pH meestal samen gaat met een gedrukte azijnzuur/propionzuur-verhouding.
De aanwezigheid van een structuurlaag bevordert enerzijds de pensmotiliteit, maar houdt anderzijds de grote
deeltjes langer in de pens, waardoor deze langer beschikbaar zijn voor de bacteriële vertering. Deze structuurlaag
wordt uiteraard in stand gehouden door de aanvoer van structuurvoeder.
Een structuurtekort kan in een uitgesproken situatie leiden tot pensacidose. Dit gaat gepaard met een ophoping
van vluchtige vetzuren en pieken in de melkzuurconcentratie in de pens.
De symptomen van minder erge gevallen van acidose zijn een verlaging van het melkvetgehalte, de voederopname,
de verteerbaarheid en de melkproductie, alsook minder penscontracties en grijs-groene slappe tot waterige
mest. Bij erge gevallen treedt er anorexie op met als gevolgen een drastische melkproductiedaling, diarree, lusteloosheid,
spierrillingen, versnelde hartslag en ademhaling, en het uitblijven van penscontracties. Andere gevolgen
van een zeer lage pens-pH zijn penswandontsteking en parakeratose van het pensepitheel (verdikking van de
binnenwand van de pens). Door de penswandontsteking krijgen de micro-organismen uit de pens vermoedelijk
toegang tot de bloedcirculatie, waardoor er leverabcessen kunnen ontstaan.
Langdurige acidose kan ook aanleiding geven tot kreupelheid.
Uit de karakteristieken van een goede penswerking mag besloten worden dat veel parameters die bijdragen tot
een goede penswerking, direct of indirect verband houden met de aanwezigheid van voldoende ruwvoeder of
met de kauwactiviteit. Met het oog op een goede penswerking en de ermee gerelateerde zoötechnische gevolgen,
is het dus belangrijk dat het melkveerantsoen voldoende pens-stabiliserende materie (structuur) bevat.
31