Bhakti; wie lief heeft zinge het uit - Yoga Intervision

(6) BHAKTI YOGA
BHAKTI YOGA: EEN ZELFREALISATIEWEG
Het zingen van mantra's en bhajans staat binnen de Indiase religieuze traditie niet op zichzelf, maar is
één van de vele uitdrukkingsvormen en tegelijk oproepingsmiddelen van bhakti. Rond de deity die
iemands persoonlijke voorkeur heeft, de ishta devata, centreren zich nog veel meer devotionele activiteiten
dan zingen alleen. Vandaar dat aan de term bhakti ook wel het woord yoga wordt toegevoegd.
Daarmee wordt o.a. aangegeven dat met bhakti niet alleen een zijnstoestand wordt bedoeld, niet alleen
een act van toewijding, maar ook een zelfrealisatieweg, een methode. Hoe weinig prozasch dat ook
moge klinken. En hoe strijdig het ook lijkt met de sterk emotionele aard van bhakti.
Als bhakti ook een weg is, een methode, dan valt bhakti dus ook te leren en over te dragen. Dan valt er
ook in te oefenen. Gelukkig maar. Immers, als wij niet tot bhakti, niet tot liefdevolle zorg en aandacht
op te voeden zouden zijn, zou het er niet best voor ons uitzien. Overigens is dit een gebrekkige manier
van uitdrukken van wat er werkelijk speelt. Het is geen kwestie van leren of opvoeden tot, maar van
helpen herwinnen van onze oorspronkelijk natuur.
Bij een methode horen uiteraard middelen, vormen, manieren waarop. Het zingen van mantra's en
bhajans is een van die middelen. Er zijn, zoals gezegd, nog vele andere middelen. Laten we daar eens
wat nauwkeuriger naar kijken.
Wat daarbij als eerste opvalt is dat murti's, afbeeldingen van de istha devata, bij de meeste van die
overige middelen een centrale rol spelen. In dagelijkse erediensten, puja's, roept de bhakta de godheid
bij naam aan. Door het reciteren van mantra's heet hij de godheid welkom. Hij nodigt de godheid uit
om plaats te nemen, wast zijn voeten, baadt hem, kleedt hem aan met nieuwe of schone kleren, biedt
hem bloemen aan, en water en voedsel. Voor de godheid wordt wierook gebrand. Met het schijnsel
van vuur wordt hij verlicht... Of zij... Of: hij èn zij. Vaak hebben deze devotionele activiteiten op
meerdere deities betrekking dan de ishta devata alleen.
DE VREEMDELING IS GOD-NABIJ
De deities worden vereerd net zo als dat in het oosten gebeurt bij het ontvangen van vreemdelingen na
een lange en vermoeiende reis. Niet als gasten worden zij er ontvangen, maar als goden.
Gasten als goden. Dat is niet voor niets. In vele culturen leeft het besef dat de vreemdeling, weg van de
veiligheid van huis en haard, zonder de steun van hem bekende zeden en gewoonten, met niemand op
vertrouwelijke voet, is aangewezen op zichzelf. In zijn naaktheid, in zijn onbeschermdheid, komt de
vreemdeling zichzelf tegen. In zijn onbestemde angst kan hij niet anders dan zich toevertrouwen aan
de diepste bron. Een bron die te vergelijken is met wat wij in het Westen wel met goddelijke voorzienigheid
(pronoia) aanduiden.
Geen wonder dat de ontvangende bevolking de vreemdeling niet alleen ziet als beangstigend, als
bedreigend, maar ook en vooral als God-nabij, als dicht staande bij God. De vreemdeling eer betuigen
en zorgzaam voor hem zijn, verschuift daarmee van "angst bezweren" naar: in hem of haar God eren.
Wellicht minder sterk ontwikkeld dan in het Oosten, ook wij, in onze Westerse cultuur, hebben gastvrijheid
hoog in ons vaandel staan. Het God-nabij zijn van de gast is een universeel verschijnsel.
44