Taal centraal - Taalbeleid in het Nederlandse en ... - Levende Talen

lematiek besteed wordt. Artikel 6c van de Wet op het
voortgezet onderwijs zegt: ‘Het onderwijs wordt zodanig
ingericht dat daarbij op structurele en herkenbare
wijze aandacht wordt besteed aan het bestrijden van
achterstanden in het bijzonder in de beheersing van de
Nederlandse taal.’ Dit wetsartikel vraagt in feite van het
voortgezet onderwijs om schoolbeleid om de minstens
twintig procent zwakke lezers alsnog een functionele
leesvaardigheid te laten verwerven. Dat het veel scholen
aan beleid ontbreekt, blijkt uit onderzoek van de
Onderwijsinspectie (2008) bij 72 scholen met vmbo. Op
de helft van de scholen met een kader- of basisberoepsgerichte
leerweg hebben de leraren Nederlands bij de
start van het schooljaar geen zicht op de taalprestaties
die hun leerlingen in het basisonderwijs bereikten, terwijl
zo’n overzicht op school wel beschikbaar is. Zeventig
procent van de onderzochte vmbo-scholen legt niet vast
welk niveau de leerlingen aan het eind van het tweede
leerjaar moeten bereiken en toetst dat ook niet en op
drie kwart van de door de Inspectie onderzochte vmboscholen
is geen structurele en herkenbare aanpak van
taalachterstanden vastgelegd.
Deze Inspectiegegevens zijn zorgelijk, omdat ze
zichtbaar maken dat er eigenlijk onvoldoende aandacht
is voor de problemen van zwakke lezers. Bij het maken
van schoolbeleid moet een belangrijke vraag zijn: welke
leesvaardigheden hebben leerlingen in het voortgezet
onderwijs, maar ook later in de samenleving nodig?
Internationaal bestaat er een zekere consensus over de
leesvaardigheden die leerlingen in het voortgezet onderwijs
zouden moeten beheersen. Ze moeten bijvoorbeeld
teksten nauwkeurig en vlot kunnen lezen en afleidingen
uit een tekst kunnen maken; ze moeten nieuwe kennis
met bestaande kennis kunnen integreren en de taal die
in een tekst gebruikt wordt, kunnen begrijpen, en ze
moeten beschikken over de woordenschat die de tekst
vraagt en een leesdoel kunnen stellen.
Voorwaarde voor het realiseren van die doelen is dat
zwakke lezers in het voortgezet onderwijs minstens functioneel
geletterd zouden moeten worden. Dit wil zeggen,
dat ze teksten van het niveau AVI 9 minimaal zouden
moeten kunnen lezen. Dit minimale niveau van technisch
lezen hebben de leerlingen nodig om zich in het
vmbo en mbo en daarna met lezen in de samenleving te
kunnen redden. Bij een veel te laag niveau van technisch
lezen verloopt het begrijpend lezen moeizaam. Vlot kunnen
lezen is als het ware de brug naar begrijpend lezen.
Ondersteuning
Elke school, maar in het bijzonder vmbo-scholen, moet
48 LTM | Taalbeleid
een beleid voor zwakke lezers hebben dat erop gericht
is om elke leerling minimaal als functioneel geletterd
het onderwijs te laten verlaten. In de praktijk betekent
dit dat scholen moeten zorgen voor ondersteuning om
de leerlingen vlotter te laten lezen; beperkt onderzoek
toont dat vooral risicoleerlingen daarvan profiteren en
betere leesresultaten het gevolg zijn. Dergelijke ondersteuning
is nodig, omdat leerlingen deze in de basisschool
onvoldoende hebben gehad. Deze leerlingen
lezen vooral op woordniveau, terwijl het voor begrijpend
lezen van belang is dat ze geautomatiseerd op zinsniveau
kunnen lezen. Vrijwel altijd is ook expliciete instructie op
het gebied van begrijpend lezen nodig, want begrijpend
lezen stopt niet op het einde van groep 8 van de basisschool.
Ook zullen veel leerlingen ondersteuning nodig
hebben op het gebied van woordenschat, omdat door
het onvoldoende vlot lezen hun woordenschatontwikkeling
in de basisschool stagneerde en juist voor veel leerlingen
nieuwe, onbekende woorden bij de vakdocenten
aan de orde komen.
Vrijwel alle leerlingen hebben ondersteuning nodig
om actief, efficiënt en effectief een beperkt aantal leesstrategieën
te kunnen inzetten om zo een zelfstandige
lezer te worden. Het gaat dan om onder andere strategieën
als het monitoren van het begrijpen, het gebruiken
van schema’s en webs, het kunnen omgaan met de
structuur van teksten, het visualiseren van de tekstinhoud,
gebruikmaken van voorkennis, het beantwoorden
van vragen en vragen leren stellen bij teksten, en de
inhoud van de tekst kunnen samenvatten.
In de praktijk van het voortgezet onderwijs wordt er
te weinig een relatie gelegd tussen leesvaardigheid en
het onderwijs van de vakdocenten. Te weinig worden
leesstrategieën bij vakgebieden toegepast, terwijl voor
veel leerlingen doelgericht studerend kunnen lezen
bij veel van die gebieden nodig is. Daarom moeten
(vak)docenten zich bezighouden met het versterken van
de leesvaardigheid van leerlingen. Modelling of voordoen
van de genoemde strategieën door vakdocenten is een
belangrijk aspect van een effectieve aanpak. Vertellen
wat ze moeten doen, is bij zwakke lezers niet effectief;
zeer zwakke lezers hebben expliciete instructie nodig.
Tips voor de opzet van een les zijn:
• doel van de les aangeven (wat, hoe, waarom, waar);
• modelling (voordoen) door de leraar (ik doe het);
• begeleide oefening (wij doen het);
• zelfstandig oefenen (jij doet het);
• afronden les.
In de praktijk vindt er meestal geen of onvoldoende
instructie voor de zwakke lezers plaats om van deze leer-