Scan 3, juni 2002 - UMC Utrecht

Aan zijn promotieonderzoek bij het UMC Utrecht
werkten gedurende een half jaar driehonderd
patiënten en tweeënveertig huisartsen mee, verspreid
over heel Nederland. Vergouwen bekeek
een paar. Waarom blijven mensen roken?
Waarom blijven ze te hard rijden en te vet eten?
Iedereen weet toch dat je daaraan dood kunt
gaan? Therapieontrouw is een probleem dat je
of het programma Optimind tot
een trouwer slikgedrag zou leiden.
Dit Optimindprogramma
>> Ontrouw kost gigantisch veel geld
bestaat uit een meer regelmatig contact van de
patiënt met de huisarts en betere informatie en
oefeningen om de therapietrouw te bevorderen.
Voorlichting is erg belangrijk, want volgens
Vergouwen doen over antidepressiva nogal wat
indianenverhalen de ronde. “Je zou er snel aan
verslaafd raken, de pillen zouden je persoonlijkheid
veranderen, dat soort ideeën.” Daarnaast
voelen veel depressieve mensen zich schuldig
over hun toestand en vinden ze dat ze hun problemen
zelf moeten oplossen. In hun ogen moet
dat zonder medicijnen. “En vrienden of familieleden
die zeggen: ‘Moet je pillen slikken? Dan
ben je écht ver heen’, helpen ook niet echt.”
Meer nog dan bij kuren voor fysieke aandoeningen
moet de huisarts zijn best doen om zijn
depressieve patiënt te overtuigen van het nut
van de medicamenten. Want het effect van antidepressiva
laat meestal een paar weken op zich
wachten, terwijl de bijwerkingen wél snel optreden.
Die zijn soms niet mals: dikker worden,
misselijkheid en hoofdpijn. “De verleiding om
snel te stoppen is dan groot”, zegt Vergouwen.
“Bovendien moet je na genezing nog vier tot
zes maanden doorslikken om terugval te voorkomen.”
nooit helemaal kunt oplossen. Dat kun je de
patiënt ook nauwelijks kwalijk nemen; geen
pijn, geen pil, dat is zó logisch.”
Ontrouw vaststellen valt niet mee. Ten eerste
overschatten bijna alle artsen de therapietrouw
van hun patiënten. Ernaar vragen levert niet
altijd een eerlijk antwoord op. De patiënt lege
pilstrips laten meenemen naar een consult zegt
ook niet alles. Een ‘markertje’ in medicijnen
doen zodat je aan de bloedspiegel kunt meten
of er consequent geslikt wordt, is volgens
Vergouwen ook niet erg betrouwbaar. “Je hebt
zelfs potjes met een microchip die registreert
wanneer de deksel erop en eraf gaat. Maar dan
nóg weet je niet of de patiënt de pillen ook echt
inneemt. Zelfs als een verpleegkundige er met
de neus bovenop staat kan een patiënt nog
doen alsof.”
Trouw stimuleren kan wel. Uit het onderzoek
van Vergouwen blijkt dat meer aandacht en
regelmatig contact tussen patiënt en huisarts
of psychiater tot consequenter slikgedrag leidt.
Uitgebreid en herhaaldelijk voorlichten, niet te
veel tegelijk voorschrijven, na elk consult een
nieuwe afspraak maken, praktische tips geven
en bij elk contact vragen naar de therapietrouw:
dat werkt. Het zit ‘m wel in de combinatie.
Te hard rijden
Waarom gooien mensen het bijltje erbij neer,
terwijl ze weten wat voor nare gevolgen dat kan
hebben? Vergouwen: “Ja, zo ken ik er ook nog
Alleen een fraaie folder meegeven is niet
genoeg. Vergouwen zou in de toekomst graag
zien dat de arts de ernst van een depressie op
een bepaald tijdstip registreert en de medicatie
>> Ontrouw komt in alle medicijnfamilies voor
Volgens een recent onderzoek van Pharmo, het farmaco-epidemiologisch instituut in
Utrecht, stopt meer dan de helft van de patiënten binnen een jaar met hun – preventieve –
medicijnen. Behalve antidepressiva zijn dat bijvoorbeeld anti-Parkinsonmiddelen, bloeddrukverlagers,
anti-bloedstollingsmiddelen en glaucoommiddelen.
Mensen met astma liggen aan kop: meer dan vijfentachtig procent houdt na verloop van
tijd op met het preventief inhaleren van astma-ontstekingsremmers (corticosteroïden).
Cholesterolverlagers om de kans op hart- en vaatziekten te verminderen, vinden nog de
meeste aftrek. Volgens Pharmo stopt ‘slechts’ dertig procent van de patiënten binnen een
jaar met deze statines.
en doses daaraan aanpast. Want hoewel het
volgens Vergouwen aanlokkelijk is om behandelingen
te standaardiseren, heeft een individueel
afgestelde (pillen)therapie veel meer kans van
slagen.
Vergouwen: “We hebben een paar van de huisartsen
achteraf gevraagd waarom ze tijd en
ruimte maakten om aan ons onderzoek mee te
doen. Ze vonden het allemaal de investering
waard omdat ze uit ervaring weten dat ze hun
depressieve patiënten na een mislukte behandeling
nog vaker terugzien. En dan met allerlei
andere kwaaltjes. Dát kost uiteindelijk nog meer
tijd en aandacht.”
Tot één tellen
Ook de farmaceutische industrie kan een steentje
bijdragen door haar koopwaar patiëntvriendelijker
te maken. Bijvoorbeeld door bijwerkingen
tot een minimum te beperken en
doseringen zo samen te stellen dat een patiënt
per dag maar één pil hoeft slikken in plaats van
drie. Als hij maar tot één hoeft te tellen heeft
een therapie al meer kans van slagen.
Teveel slikken is trouwens ook een vorm van
therapieontrouw, hoewel die veel minder vaak
voorkomt. Volgens Vergouwen zie je dat vooral
bij kalmerende middelen. “Bij antidepressiva
werkt een dubbele of driedubbele dosis eerder
averechts. Daar ga je je niet sneller beter door
voelen, terwijl de kans op bijwerkingen wel groter
is. Van de meeste moderne antidepressiva ga
je bij een overdosis niet dood. Maar een huisarts
of psychiater moet uiteraard kunnen beoordelen
of een depressieve patiënt suïcidaal is en dan
bepaalde middelen dus níet voorschrijven.”
Therapietrouw bevorderen is nadrukkelijk een
middel en geen doel. De kans op een goede
uitkomst staat of valt met de acceptatie van de
patiënt. Als hij zijn depressie niet als een ziekte
wil of kan zien, is een behandeling gedoemd te
mislukken. “Daar gaat het soms al fout”, zegt
Vergouwen. “De arts schrijft een recept uit
terwijl de patiënt niet beseft – of accepteert –
dat hij ziek is.” Hij laat een cartoon van
Kamagurka zien die hij soms in voorlichtingsmateriaal
gebruikt. Een diepfronsende arts zit
achter zijn bureau. Hij spreekt de van oor tot
oor grijnzende patiënt tegenover hem streng
toe: ‘Ja ja, lacht u maar; het is wél een depressie
hoor!’
nr 3 juni 2002 19