NJB-1423

Vooraf
1135
Witwassen
23
Denkend aan Holland
zie ik brede geldstromen
van oneindig ver
hiervandaan
rijen ondenkbaar
verdachte transacties
als hoge stapels
door de burelen gaan
en in omvangrijk
zaken verzonken
worden ambt’naren
door het recht verstoord
en in alle negoties
wordt de stem van de Mammon
met zijn eeuwig geritsel
gevreesd en gehoord.
De conclusies van het rapport Bestrijden witwassen: stand
van zaken 2013 van de Algemene Rekenkamer zijn pittig. De
verantwoordelijke ministers hebben geen inzicht in de voornaamste
witwasrisico’s voor Nederland en evenmin in de
resultaten van de witwasbestrijding. Volgens die ministers
doet de Rekenkamer geen recht aan de complexiteit van het
witwassen, maar ze weerleggen de bevindingen niet.
De voornaamste witwasrisico’s moeten niet in de
hoek van de Nederlandse (georganiseerde) misdaad worden
gezocht. In het rapport is te lezen dat volgens de
KLPD (de politie) in 2010 16,2 miljard euro is witgewassen.
Prof. Unger, die het model dat de KLPD gebruikt heeft
ontwikkeld, schatte ooit dat een kwart van het totale witgewassen
bedrag afkomstig is van in Nederland gegenereerd
crimineel geld. Deze modelmatig bepaalde cijfers
zijn gebaseerd op geschatte opbrengsten van criminaliteit,
de aantrekkelijkheid van een land voor witwassers
en/of op analyses van abnormale prijzen voor goederentransacties.
De accuraatheid van de uitkomst van de boeiende
economische exercities is echter hoogst onzeker
vanwege het effect van onvoorspelbare, incidentele
gebeurtenissen op de grootte van de daadwerkelijke
bedragen. Illustratief is de mededeling van minister
Dijsselbloem afgelopen maart in Pauw & Witteman dat in
Nederland voor enkele honderden miljoenen euro’s verborgen
zijn van een aantal Oekraïners, die ervan werden
verdacht staatsfondsen te hebben verduisterd. Dat voorbeeld
illustreert echter ook dat Nederland met zijn
betrouwbare financiële stelsel en zijn open handel aantrekkelijk
is voor vreemde witwassers en belastingontduikers.
En dat doet ons realiseren dat het onze financiële
sector geld zal kosten, als we echt iets aan witwassen willen
doen. Dat is geen theorie maar een actuele vraag: in
de VS en China wordt vanwege het gevaar van witwassen
met scepsis gekeken naar het gebruik van virtuele bitcoins
in het betalingsverkeer, terwijl Nederlandse banken
op dat terrein juist ondernemingskansen zien.
Als we dan toch op de Nederlandse boeven inzoomen
is het wonderlijk dat het inzicht in wat de opsporing doet
met de 24.000 door de Financial Intelligence Unit (FIU) als
verdacht aangemerkte transacties minder is geworden dan
voorheen. Dergelijke transacties vormen een klein deel van
de ongebruikelijke transacties die moeten worden gemeld.
We weten dat de 0psporingsinstanties uit die verdachte
transacties iets meer dan 2000 witwasfeiten aanbrengen bij
het OM. Maar we weten niet hoeveel witwassers daardoor
worden gevangen. Een rol speelt dat één witwasser meer
verdachte transacties kan verrichten. En sommige transacties
verdienen meer aandacht dan andere: in 2012 was volgens
de FIU nog geen half procent van alle verdachte
transacties goed voor driekwart van het totale bedrag van
alle doorgegeven verdachte transacties. Dat totaal bedrag
beliep 690 miljoen euro (dus 4% van het volgens de KLPD
in 2010 totaal aan witgewassen geld). Het is dan toch
vreemd dat jaarlijks slechts zo’n 50 miljoen daadwerkelijk
wordt afgepakt (het CJIB had in 2013 een totale instroom
van 1220 ontnemingsmaatregelen). Uiteraard wordt niet
elke verdachte transactie terecht als verdacht aangemerkt
en voorts verdwijnt een groot deel van het in Nederland
gegenereerde en naar Nederland gestroomde zwarte kapitaal
ook weer naar het buitenland. Maar deze verschillen
zijn wel erg groot en bevestigen het idee dat de aandacht
voor het witwassen niet gepaard gaat met een evenredige
aandacht voor het afpakken.
Ook de Hoge Raad heeft zich het afgelopen jaar over
witwassen bekreund. In een reeks arresten is beslist dat een
verdachte die een bepaald misdrijf heeft begaan en die daarmee
de door dat misdrijf verkregen voorwerpen verwerft of
voorhanden heeft, zich niet automatisch ook schuldig maakt
aan het witwassen van die voorwerpen. Daarom kan iemand
niet zowel voor een opiumdelict als voor witwassen worden
veroordeeld, indien niet meer is bewezen dan dat bij hem
een wietzolder en een pak geld zijn aangetroffen. Ook als
wordt bewezen dat het geld van de eigen drugshandel
afkomstig is, is immers met dat geld nog geen handeling
verricht om de criminele herkomst ervan te verhullen. Hij
heeft het nog niet in het legale circuit gebracht, zoals het
geval is als hij het heeft omgezet in een auto. Er kan natuurlijk
wel beslag op worden gelegd met het doel het te ontnemen
in het kader van de veroordeling wegens het opiumdelict.
Deze rechtspraak heeft geen verandering gebracht in
de mogelijkheden om een persoon die wordt aangetroffen
met een koffer geld te veroordelen wegens witwassen, als uit
feiten en omstandigheden bewezen kan worden dat hij wist
dat het geld van misdrijf afkomstig was. Vertelt de verdachte
dat hij de koffer kort tevoren heeft verworven na een drugsdeal,
dan kan hij worden veroordeeld voor het opiumdelict.
Als hij voor die veroordeling onvoldoende details geeft, blijft
het mogelijk hem voor witwassen te veroordelen. In beide
gevallen kan het geld worden verbeurd verklaard.
De Rekenkamer heeft een punt. Het is niet duidelijk of
er voldoende inzicht is in de gevaren rondom de reguliere
internationale kapitaalstromen. Het effect van de huidige
aanpak lijkt te zijn dat bij de opsporing minder aandacht
uitgaat naar verdachte transacties dan naar het financieel
gedrag van reeds uit andere hoofde verdachte personen.
Verder lijkt er meer aandacht te zijn voor het vervolgen van
witwassen dan voor het afpakken van crimineel geld, en
daar gaat het toch uiteindelijk om. Kortom: er wordt veel
energie gestoken in de strijd tegen het witwassen, maar het
adagium ‘follow the money’ is aan herijking toe.
Ybo Buruma
Reageer op NJBlog.nl op het Vooraf
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 13-06-2014 – AFL. 23 1541