De dialecten van centraal-Salland: Raalte, Heino en Lemelerveld

More documents

Recommendations

Info

*Opmaak dialect Raalte_DEF 29-09-2011 11:22 Pagina 22De dialecten van centraal-Salland: Raalte, Heino en LemelerveldRaalte - de klinkersscheukensleupensteurigstreuienbókbóllebósbosschópbótbótsbrómme(zonder lidw.)dóldóndersflósse (veroud.)schuren (vanwegede jeuk)(wij) sliepengestadigstrooienbokstierbosboodschapbot (zelfst. nw.)kortaf, norsstrafdol (bijv. nw.)donderdagsslappe sneeuwbal,veuleveurbiezeugenzeuventienefóksengefóksgenóggrópmohóndkärpi’ónwägenkómmen(ik) vielvoorbij(wij) zogenzeventienDe eu kan ontstaan zijn:a. uit owg. au (dikwijls met umlautsfactor), in deupen, dreuge, dreumen, geleuven, greuts, heufd,heugen, heui, heuren, leups, reupe en streuien.b. uit owg. u, al dan niet met umlaut, die gerekt is in open lettergreep en voor r, in beuren, deur-,deure, Jeude, leugen en veur-.c. uit owg. lange o (al dan niet met umlaut), in breur en reuren.d. uit owg. iu, in leu.e. uit owg. lange a met umlaut, in steurig.f. uit owg. i, met ronding en rekking, in eur en zeuven-.g. door klinkerwisseling in de verleden tijd van sterke werkwoorden: in bleus (bij blaozen), leut(bij laoten), sleupen (bij slaopen), veule (bij vallen) en zeugen (bij zoe:gen).h. door umlaut van een oo in het verkleinwoord: in beuntien, euchien, eumpien, heupien, jeurtienen kneupien.Verder komt de eu voor in de leenwoorden deuze (uit het Latijn, met umlaut) en scheuken (uit hetFrans, met umlaut). Niet duidelijk is de herkomst van de eu in keukelen.óDe korte ó is gelijk aan de klinker van het Nederlandse woord tong. Zie hier eenaantal woorden met ó:losse flodderploeteren, er tegenaangaangedoe, moeizameaangelegenheidgenoegoma, grootmoehondwagen (met 4 wielen)komenkóntemóssenmótmóttemóttenóngelónliekóppóddepómpepónnepópperóllekont; boomstronk(wij) moestennevel; turf- of shagafval(moeder)varkenmotregenen,nevelenrundvetoneffen, niet vlakopsmeerboelpompnachtjaponpoprol, welboomschóbbenschólderslóffesmóttenstómptóngetónnevlóchvólvótvrógwólleschuren (vanwegejeuk)schouderslofmotregenenbot, stomp (bijv.nw.); helemaaltongtonvlucht (zelfst. nw.)volweg (bijw.)vroeg (bijw.); afrasteringwolDe ó is als volgt ontstaan:a. uit owg. u, in bók, bólle, bós, bót, dónders, hónd, kómmen, kónte, ón-, óp, schólder, stómp,tónge, tónne, vlóch, wólle en waarschijnlijk ook in bóts, mót, mótte, mótten, schóbben en smótten.b. uit owg. o, in vót, waarschijnlijk ook dól; in vól kan de ó ook uit een u zijn ontstaan.c. uit owg. a, met ronding, in (bos)schóp.d. uit owg. au, met verkorting, in grópmo (uit groot(moeder)).e. uit owg. lange o, met verkorting, in genóg en vróg (bijw.).f. door klinkerwisseling in de verleden tijd, in móssen (bij munnen).Leenwoorden zijn óngel, rólle (uit het Latijn), pómpe (uit het Spaans/Portugees), pónne, póppe(uit het Frans). Een klanknabootsend woord is brómme; niet duidelijk is de herkomst van flósse,(-)fóks(-), kärpiónwägen, pódde, slóffe en vróg ‘afrastering’ (er zal verband zijn metMiddelnederlands wrechte ‘omheining’).ooDe lange oo in het Raaltes is gelijk aan de Nederlandse oo van zoon, maar wordtniet, zoals in het Nederlands, enigszins als een tweeklank uitgesproken. We vindenoo o.m. in de woorden:al’lozieblorehorlogeblaarboneboordboonbaard; boord22 23
*Opmaak dialect Raalte_DEF 29-09-2011 11:22 Pagina 24De dialecten van centraal-Salland: Raalte, Heino en Lemelerveld(het) brook de broeklandendoorn doorn(eier)dore eierdooiereiloof klimopgooien gooide(n)hoge hoogjoor jaarknooien prutsen, klungelenkone’ginne koninginkore karkrone kroonlook uiloper loopvarkenloze open schuurmo moe (zelfst. nw.)ofromen afromenoge oogomeoonsplooiepoortenrozestootviolevoortvorewezeboomwoorwoordzwoorzworeoomons (pers. of bez. vnw.)plooiijsberen (werkw.)roospoos; stootviooldadelijkvoor (zelfst. nw.)punderwaar (bijv. nw.;vr. vnw.)woordzwaarzode; zwoerd; zware (bijv.nw.)De oo kan teruggaan op:a. owg. au, in bone, -boom, hoge, -loof, look, loper, oge, stoot en waarschijnlijk -romen.b. owg. lange o, in brook, krone en mo.c. owg. o, voor r + tongpuntmedeklinker gerekt, in boord ‘boord’, doorn, poorten, voort enwoord. In (-)dore is de o gerekt door uitval van de d (Oudsaksisch dodro).d. owg. u, in bep. contexten verlengd, in kone’ginne, oons, vore.e. owg. a,voor r, wrs. vroeg gerekt (anders zou het een ää of aa zijn geworden), in boord ‘baard’,kore en zwore ‘zode, zwoerd’.f. owg. lange a voor r, in blore, joor, woor, zwoor.In ome is de lange o ontstaan door samentrekking (uit oheim).Leenwoorden zijn al’lozie (uit het Frans of Latijn), roze (uit het Latijn), loze, plooie (uit hetFrans) en viole (uit het Frans of Italiaans). Onduidelijk is de herkomst van de oo in gooien enknooien.eDe korte klinker e is gelijk aan die in het Nederlandse bel. Onder andere de volgendewoorden hebben deze klank:ambeldbedde/berrebe’kekkenbessembetterbettienbrekkendelledempigdennedet’deurkelleneggeelleempigetgere’zeggelte’gespel (ook:’gäspel)ge’vrethefhekkehellehenneaambeeldbedbekekenbezembeterbeetjebreken(de) deelkortademig (v. paard)den; die (zelfst. aanw.vnw.)dattintelenegelhumeurignagrasgezegdzeug (nog zonderjongen)gespongedierteheefthekhel (zelfst. nw.)henhenreizehetsigkermsekettelkettenkjelkrekkwetseledderleppelmetnemmenópettenrekkelsprekkenstekkelstellestempelstennenvennever’gettenvlessewelwepswerkenwetterenRaalte - de klinkersheenreisverhitkermisketelkettingkerelpreciespruimladderlepelmee, met; worstenvleesnemenopetenreusprekenstekelsteel (zelfst. nw.)sport (van stoel)stenen (werkw.), steunenveenvergetenfleswel (bijw.)wespwerkenwater geven (aan vee)De e is afkomstig uit een:a. owg. e, in bessem, brekken, -etten, ge’vret, henne, nemmen, sprekken, stekkel, stelle, stennen,ver’getten, wel en waarschijnlijk -beld en denne ‘die’; ketten is een woord met owg. e dat alheel vroeg aan het Latijn is ontleend.b. owg. e < a+ umlaut, in bedde/berre, better, dempig, denne ‘den’, egge, elle, e’zeg, hef, helle, -kellen, kettel, leppel, met ‘worstenvlees’, stempel, venne, wetteren, waarschijnlijk ook in’gespel, hekke, rekkel en mogelijk in gelte. Ook kjel hoort hierbij: de e uit a + umlaut werdeerst door rekking een ee (kerel), waarna door breking kjel ontstond.c. owg. i, in bettien, delle, hen-, hetsig, kermse, met ‘mee, met’ en werken. In etger kan de e opzowel een e als een i teruggaan.24 25
Page 1 and 2: *Opmaak dialect Raalte_DEF 29-09-20
Page 62 and 63:
*Opmaak dialect Raalte_DEF 29-09-20
Page 64 and 65:
Page 66 and 67:
Page 68 and 69:
Page 70 and 71:
Page 72 and 73:
Page 74 and 75:
Page 76 and 77:
Page 78 and 79:
Page 80 and 81:
Page 82 and 83:
Page 84 and 85:
Page 86 and 87:
Page 88 and 89:
Page 90 and 91:
Page 92 and 93:
Page 94 and 95:
Page 96:
show all

De dialecten van centraal-Salland: Raalte, Heino en Lemelerveld

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?