De dialecten van centraal-Salland: Raalte, Heino en Lemelerveld

*Opmaak dialect Raalte_DEF 29-09-2011 11:22 Pagina 40De dialecten van centraal-Salland: Raalte, Heino en LemelerveldRaalte - uitspraakregelsDe medeklinkersDe Raalter medeklinkers, alsmede die van het Heinoos en het Lemelervelds, zijngelijk aan die van het Nederlands. Medeklinkers zijn schuur- en plofgeluiden dieop verschillende plaatsen langs het keel-en mondholtekanaal gevormd worden enwel vanaf de lippen tot aan de stembanden. Ze ontstaan doordat twee organengeheel (plofklank) of gedeeltelijk (schuurklank) contact met elkaar maken. Demeeste medeklinkers hebben een stemhebbende en een stemloze variant, afhankelijkvan het feit of de stembanden al of niet trillen. Daarnaast zijn er neusmedeklinkers,die hun ontstaan hieraan te danken hebben dat een gedeelte van de uitgeademdelucht via de neus het lichaam verlaat. Dat gebeurt als het zachte verhemeltenaar beneden wordt gehaald. Voorts bestaan er nog de l en de r. De eerste wordtuitgesproken door middel van het verlagen van de zijkanten van de tong, zodat deuitgeademde lucht aan weerszijden van de tong naar buiten kan ontsnappen; detweede door middel van het trillen van de tongpunt. Een aparte groep vormen dehalfklinkers w en j, die in sommige opzichten op klinkers lijken en in andere opmedeklinkers. Het schema van de Raalter medeklinkers ziet er als volgt uit:plofklankschuurklankneusklanktrilklankzijkantklankhalfklinkerlippensteml. stemh.p bmlippen/tanden tongbegin tongrug keelsteml. stemh. steml. stemh. steml. stemh. steml.t d kf v s z ch/g g/gg hnngrlwjDe plofklanken t en d worden in het Raaltes nogal vrij ver in de mond uitgesproken,met het begin van de tong geplaatst achter de richel van de tandkassen.UitspraakregelsDe hierna volgende uitspraakregels beschrijven de wijzigingen die klanken ondergaanals ze voorafgegaan/gevolgd worden door bepaalde andere klanken of als zeop een bepaalde plaats in het woord staan, bijvoorbeeld aan het eind.1. Woorden die eindigen op -en(d), -em, -el, -er(d) hebben als bijzonderheid dat zede stomme e verliezen; vgl. p. 9, De notering van de klanken.Woorden waarvan de stam eindigt op -nd, verliezen in zo’n geval de d:hónden > hond’n > hónn’n hondenlaanden > laand’n > laan’n landenmónden > mónd’n > mónn’n mondenwinden > wind’n > winn’n windena. Als de stam eindigt op één van de volgende medeklinkers: f, v, m, p, b, w, wordtde -n die volgt op de verdwenen stomme e veranderd in een -m . Tenslotte wordtin het geval van de -v deze laatste klank ook veranderd in een -m:dreumen > dreum’n > dreum’m dromenlippen > lipp’n > lipp’m huilenkribbe > kribb’n > kribb’m kribbenlèven > lèèv’n > lèèv’m > lèèm’m levenslóffen > slóff’n > slóff’m sloffen (zelfst. nw. mv.)leeuwen > leeuw’n > leeuw’m leeuwenb. Als de stam eindigt op één van de medeklinkers: k, g, gg, ng, ch, voorafgegaandoor een klinker, dan wordt de -n die volgt op de verdwenen stomme e veranderdin een -ng. Vervolgens worden, in het geval van de -g en -gg, deze ook veranderdin een -ng:brengen > breng’n > breng’ng brengenebrökken > ebrökk’n > ebrökk’ng gebrokenlachen > lach’n > lach’ng lachenliggen > ligg’n > ligg’ng > ling’ng liggenleugen > leug’n > leug’ng > leung’ng leugen40 41