IN DIT NUMMER: OVER OPBRENGSTEN VAN HET ONDERWIJS

zo druk, dat wij de vragen niet opmerken?De stichter van de beroemde Summerhill-school,A.S. Neill, zei eens:‘De beste school is die waar de kinderende meeste vragen stellen.’ Enhij zou daarin wel eens gelijk kunnenhebben (een aardig criterium voor hetbeoordelen van scholen door de inspectie!).Kenmerkend voor dergelijkescholen is onder andere:- de leraren stellen ook zichzelf vragenen denken hardop waar dekinderen bij zijn;- kennis wordt beschouwd als ietswaaraan vragen en onderzoekten grondslag liggen en dat nooitaf is;- er zijn geen ‘goede’ of ‘foute’ antwoordenop vragen, alleen betereen slechtere;- het onderwijs is ‘vraaggestuurd’;- er is zoveel te beleven binnen enin de omgeving van de school,dat er veel vragen worden opgeroepen;de groepsleid(st)ers kunnengoed luisteren en munt slaanuit wat de kinderen ontdekken,maar richten regelmatig ook deaandacht van kinderen op nieuwedingen, dingen die hun nieuwsgierigheidprikkelen en verwonderingwekken;- kinderen leren onderscheid makentussen actie-vragen (‘vraaghet de dingen zelf maar’), navraag-vragen(interviews metmensen die meer weten en betrokkenzijn bij hun thema) en naslag-vragen(in boeken van allerleiaard, plaatwerk en andere visuelemedia, naslagwerken op cd-rom,internet).4. In onze school is iedere groepsleid(st)erbekend met soorten vragendie kinderen (kunnen) stellen enhoe die omgezet kunnen worden inonderzoekjes door kinderenToelichting:Allereerst moeten groepsleid(st)ershun eigen vragen herkennen en omkunnen zetten in onderzoek, voordatze kinderen daarbij kunnen begeleiden.Binnen de bovengenoemdevragen zijn sub-categorieën, dieook bekend moeten zijn, waarmeegroepsleid(st)ers als het ware moetenkunnen spelen. Zie bijvoorbeeld debijlage over ‘fundamentele vaardigheden’bij dit artikel.5. De inrichting van schoolgebouwen schoolterrein en de aldaar aanwezigeplanten, dieren, dingen,platen, uitstallingen, internet-aansluiting,etc. stimuleren de kinderentot vragen en onderzoekenToelichting:De inrichting van groepsruimtes, deoverige ruimtes van de school, hetschoolterrein als ‘leerlandschap’roept, naast een ondersteunend enuitdagend sociaal klimaat – waar jebijvoorbeeld niet bang hoeft te zijnuitgelachen te worden over een‘gekke’ vraag – vragen bij kinderenwakker, die om te zetten zijn inonderzoek.Zie verder bij voorgaande stelling.6. Door middel van excursies enveldwerk worden de kinderen gestimuleerdtot vragen en onderzoekenToelichting:Ik heb ooit gelezen over een schoolmet als naam ‘School is around us’.Dat is misschien niet helemaal juist,want de school zelf – het gebouw ende inrichting daarvan, de mensen inde school – zij zijn ook leerstof, dievragen kan oproepen. Maar dekomst van de ICT maakt iets duidelijkdat al veel langer bekend zou kunnenzijn, namelijk dat de school geen monopolieheeft op kennisoverdracht,dat je in principe overal kunt leren.Dus: naar buiten! De school, zekereen Jenaplanschool, geeft mogelijkhedentot excursies en veldwerk enis in toenemende mate hoofdkwartieren uitvalsbasis voor het verkennenvan de wereld. Met daarbij ook defunctie om kinderen te helpen orde tescheppen in de chaotische veelheiden uit informatie kennis en uit kenniswijsheid te laten groeien.7. Het leren vragen zo te stellen datje er onderzoek aan kunt doen is ingebouwdin het programma vanonze school, van onder- tot en metbovenbouwToelichting:Hier komt een soort ‘leerlijn’ in beeld.Vragen stellen en op zoek gaan naarantwoorden begint bij de kleuters engaat door tot en met de bovenbouw.Een Jenaplanschool doet er verstandigaan zich daarbij niet van de wijste laten brengen door voortgezet onderwijsen (soms) de inspectie. Hetlijkt wel alsof kinderen in de bovenbouwminder vragen hebben, maardat kan ook liggen aan de leerstofdrukdie gevoeld wordt, ouders diedan kritischer worden – soms terecht,vaker onterecht, waarbij je jemoet afvragen hoe duidelijk deschool is naar de ouders toe en hoestevig het team zelf in de schoenenstaat. Juist een onderzoekende houdingen beheersing van de bijbehorendevaardigheden zijn in onze tijd –ook in VO-scholen – belangrijker danooit!8. De kinderen zijn bekend met eenstappenplan voor het doen van onderzoekToelichting:Een stappenplan – zoals de stappenvan ontdekkend-onderzoekend leren– ondersteunt de kinderen, levertaandachtspunten. Het ondersteuntook de teamleden, zij kunnen waarnodig deelvaardigheden extra inscholen.Het is goed om regelmatigmet de stamgroep, aan de hand vaneen stappenplan, in parallelgroepeneenzelfde thema aan te pakken endan proces en uitkomsten kritischmet elkaar te bespreken.In de verslagkring komt ook het procesaan de orde: Hoe heb je het aangepakt?Wat was je vraag? Is die opeen passende wijze onderzocht?9. In de blokperiode kunnen kinderenaan onderzoekjes werken, individueel,maar vaak ook in groepjesToelichting:Blokperiode en WO hangen nauwsamen. De inhoud van de blokperiodezal, vanuit het Jenaplan gezien,vooral op WO-terrein moeten liggen:onderzoekjes door groepjes kinderenof soms alleen. Het is raadzaam ombij de planning van deze onderzoekjesook de andere kinderen te betrekkenen in de kring de vragen, c.q.thema’s die men wil onderzoekenaan de anderen voor te leggen en omideeën voor aanpak en inhoud te28MENSEN-KINDERENMAART 2001