er.... - Zoek direct in de EYE-bibliotheek

■- ■schien jaren later nog op kunt teruggrijpenom ze in uwe verbeelding te herzien enopnieuw te doorleven, dan — zou ik zeggen— is een kunstenaar te groot voor decritiek der zwaarlijvigen in de zaal!Ik heb een slecht geheugen, maar als ikKreutzberg, die minder dan één keer perjaar in ons land danst, erop betrap dat hijeen detail aan het prachtige costuum vanzijn „Landknecht" heeft veranderd of dathij een motief van zijn handen uit „Tangoum Mitternacht" bezig is (e wijzigen, danbewijst dat alleen het weergaloos levendgebleven trefzekere gebaar, waarmee dezedanser het woord „dansen" een geheelandere en diepere beteekenis gegeven heeftdan „aus dem Geist der Musik" of welken„Geist" ook geboren. Er is maar één„Geist", dien hij als een spook volledigheeft overwonnen en afgeschud — en datis de „Geist der Schwere", naar aanleidingwaarvan Nietzsche, die ook Kreutzberg'slevensfilosoof is, de schoonste en diepstewoorden over de danskunst heeft geschreven.In de volle kracht van zijn leven isKreutzberg thans van een klassieke, mannelijkegrootheid, waarvan men het beeldzou willen vasthouden, eens en voor alletijden. Daar zijn en blijven die puur uitden gloed van een hevig geëmotionneerdinnerlijk geboren dansen, waaraan mentooh waarachtig geen „pantomime" kanverwijten, zooals zijn „Klage", met dienmagistralen inzet der dof, geweldig enverbeten op elkaar hamerende vuisten enin het slot dat in een stommen schreeuwhoog uitgrijpen zijner handen in de tooneelgordijnenachter hem. Daar is devisioenaire grootheid van zijn „Landknecht",als reeds bij donker, open doekdat zware schrijden van den gevaarlijkenVagebond opklinkt en hij, de armen breedlangs 't lustig lijf, loopt langs 's beerenwegen: een gebaar, waarin de dans bijwederom donker tooneel ook weer versterft.Van verten tot verten gaand, is deze Godverlatengezel in één wild moment gepakt:een dans als een vloek — en de vloek vaneen man, die tot moorden in staat is, zelfsal bidt hij om de vergeving daarvoor.Daar is zijn aloude „Zeremoniemeister",thans op muziek van den onnavolgbarenFritz Wilckens (met wien een twee-eenheidhem nu al zooveel jaren bindt en die hemthans ook weer met meestal eigen compositiesbegeleidde) gewijzigd: een dans vaneen dusdanige hooghartige verfijning enhieratische statigheid, dat hij daardoor gebarenvindt, die werelden openen, tot enmet het pijnlijk fronsen van zijn eenewenkbrauw, waarin hij, den nachtblauwenmantel omhooggeheven, dezen dans eindigt.Een dans (oorspronkelijk uit Gozzi'sOostersche opera „Turandot"), waarvooreens zelfs een schouwburgzaal in Tokio,— waar men anders uit ingetogenheiid eneerbied voor eigen hooge danscultuur, dieJapan heeft, nimmer reageert — ineens indonderend applaus losbarstte.Daar is, zooveel lichter, de onnavolgbaar-schalkscheTijl Eulenspiegel, toonbeeldvan Nedersaksischen humor enKreutzberg qua ras zoo verwant: de dansmet de gele pelerine, die hem beurtelingsde rok van een oud wijf, het schortjevan een liefdeszieke jonkvrouw, de mantelvan een hurkend kaboutertje, de schameledracht van een hompelenden bedelaar is,terwijl Tijl tusschendoor altijd weer in hetschallend gelach van zijn pirouetten uit- "breekt en met den mantel goochelt door delucht, die hij ermee betooverd had.Daar is wederom China's quintessens:die droomend zich neervleiende Li Tai Pe,die dichter van wijn en sterren, zoo dronkenen zoo wijs! Daar is de zware „Henkerstanz",waarbij de handen practisch nietloskomen van de knieën en het lichaamkolossale, doemdreigende gebaren vannadering maakt, terwijl een baan van vuurroodbloed hem over den kalen beulsschedelHarald Kreutzberg in de bijzonder suggestieve„Henkerstans", die ook een plaatsvond in het overigens nogal luchtige programma,dat hij in ons land danste.(Foto Stafl-Enkelmann)loopt. Daar is de nieuwe dans der vierseizoenen „aus einem alten Kalender", enwelk een requisiet wordt daar de'driehoekshoed,waaruit hij alle vreugde des jarenaalt! Daar is zijn „Tango um Mitternacht",op Albeniz: van bezeten wildheidzich plotseling intoomend, met het onvergetelijkspel van zijn handen als wittevogels tegen het grijs-zwarte, Spaanschecostuum afsteikend — zijn begin, met datangzaam, diep doorbuigen in de pal geslotendijen — zijn einde, met de eenehand dwars voor 't lichaam openvallend,de andere recht uitgestrekt, met op de slotmaatdat even felle knippen der vingers.Dat alles is dansen, recht uit de dieptenvan alle menschelijk gevoel, gedragen inhet schoonste en oorspronkelijkste riiythme,dat het lichaam er, schijnbaar achteloosmaar in uiterst raffinement, voor wist tevinden. Dat is dansen van een meester!Wat Kreutzberg kenmerkt, is juist dathij alles in een spel van licht en donkerbeheerscht. Want deze man, die als manuitdrukkingsvormen heeft gevonden vaneen zwaarte en een oerkracht, die menvroeger in den dans voor onmogelijk hadgehouden, kent tevens alle stadia van denvederlichten, spotzieken humor: de blijdschap,de onnoozelheid, de zelfverrassing,de ondertoon van het tragische, dat „licht"geworden is en humor, die mw den avondte voren bij Lore Jentsch bijvoorbeeld zoovolledig en smartelijk miste.Wie durft als danser — in die „Mittagspause",waarin hij de arme zwerver inde gedaante van een tot leven komendenvogelverschrikker is — op het tooneel zijnbrood op te eten om dan met de kruimels,als een tweede Franciscus, zijn aandoenlijkverhaal met de vogeltjes te houden? Wievond, in „Dummes Gespenst", ooit dezeobsedeerende plastiek eener hersenschim:het lichaam verborgen in een wolkige ballon,waaronder kleine dribbelbeentjes zichspreiden, terwijl het angstig-aartsdommemasker tot oneindige hoogte boven dit„ectoplasma" uitgeschroefd wordt, zonderzich daarvan los te maken?En ja, humor, kernigen en levendigen'humor moet men ook hebben om zoo'n sierlijkniemendalletje als het slotnummer„Aergerliche Nachricht" te bisseerenmet een leeg sigarettendoosje, waarmeehij, zoo niet het hart van allen, dan toohvan alle mannen raakte!Het was, als zoo altijd bij Kreutzberg,jammer dat het voorbij was — jammer dathet niet ééns zoo lang duurde, al danste hijmeer dan menige solo-danseres. Het wasweer op de toppen van zijn kunst: groot,diep, blij en frisch. Moge het in de kostbare,korte jaren van een danser niet nógweer vier seizoenen duren voor wij hemterugzien! HENRIK SCHÖLTEWITTEBROODSWEKENBIJ HET NOORDHOLLANDSCH TOONEELVroegere generaties hadden het voorrecht, denverloren gewaanden, maar stilletjes rijk gewordenoom uit Amerika, kwaadaardige schoonmoeders,schoonvaders die het achter de ellebogenhadden en onschuldig verdachte schoonzoonsop de planken te zien. Stukken als die vanKadelburg en van Schwartz, om slechts eentweetal van de meest illustere te noemen, zijn ernog om van den bloei van de Duitsche klucht tegetuigen.Paul Helwig, de schrijver van „Wittebroodsweken",waarvan thans alom in den lande deverfilming wordt vertoond onder den titel „MeinMann darf es nicht wissen" („Eén schoonzoon teveel"), is ongetwijfeld een leerling van de genoemdeheksenmeesters. Ook in zijn blijspelwandelt een booze schoonmoeder rond, al blijktdeze aan het slot voldoende gezond verstand tebezitten, om de situatie lachend te aanvaarden.Sabine Senden, haar dochter, is heimelijk getrouwdmet Willy Ulbrich, een jongmensch datdoor de oude vrouw voor een monster wordt gehouden,omdat hij haar enkele malen, niet zondergrond, grof heeft bejegend. Natuurlijk moetSabine haar moeder wel op de hoogte brengenvan haar trouwplannen en van de daarop aansluitendeplechtigheid; zij kan het rustig doen,omdat mama 's mans naam niet weet en in een„Kurort" vertoeft gedurende den verlovingstijd.Bij het zenden van foto's en verliefde beschrijvingenstaat het meisje even voor een moeilijkheid,maar een toevallig aangewaaide kennis, defilosofeerende colporteur in hondenliteratuurdr. Erich Stiebel, verklaart zich gaarne bereid,als mikpunt voor een camera te dienen. Zoo wildus het geval, dat Sabine haar moeder schrijftmet Willy te trouwen, terwijl de oude mevrouwSenden het portret en de subjectieve persoonsbeschrijvingvan den zonderlingen geleerdeonder oogen krijgt.Later zal Sabine haar wel op de hoogte brengenvan het kleine leugentje om bestwil. Maarvan uitstel, gemengd met angst („Mein Manndarf es nicht wissen"!) komt afstel en mamastaat reeds voor de deur van het jonge gezin, alsze van de waarheid nog niets vermoedt. Toeval-/ lig is de merkwaardige filosoof op dat momentte gast bij Sabine. De verwikkelingen laten zichraden. Men is midden. in een klucht van denouden stempel aangeland, een klucht die zichbezwaarlijk laat navertellen.Paul Helwig is echter een auteur van dezentijd, iemand die zijn vak verstaat bovendien enzoo heeft hij van dit veelgebruikte en misbruiktegegeven nog wel iets aardigs weten te maken.Vooral het eerste bedrijf met zijn amüsantendialoog, met de kostelijk gevonden verschijningvan den linkschen, maar toch zoo geslependr. Stiebel, mag sterk genoemd worden. Hiernadaalt de kwaliteit van het blijspel aanmerkelijk,om tenslotte geheel in de klucht uit te monden.Het stuk is geschikt, om ons verlangend te doenuitzien naar een sterker, origineeler gegeven,door dezen schrijver uitgesponnen.Bij Jan C. de Vos en zijn gezelschap, hetNoordhollandsch Tooneel, is zoo'n luchtig gevalin goede handen. De Vos heeft gevoel voorRechts: Gusta Chrispijn-Mulder en SheilaClarijs. — Onder: V.l.n.r. Sheila Clarijs, TiniOpscholtens, Gusta Chrispijn-Mulder, JustChaulet, Willy de Vos-Dunselman en Jan C.de Vos, (f oio's Peferkamf)^^w^mmwm^ ^Links: De gelukkige verzoening tusschenSabine (Tini Opscholtens) en den schoonzoon(Just Chaulet).licht gechargeerde typeeringen en zijn ErichStiebel is dan ook een allervermakelijkste tooneelfiguurgeworden, iemand wiens eerste opkomstreeds een verrassing is en die, door zijnoorspronkelijke persoonlijkheid, de centralefiguur blijft. Naast hem noemen we onmiddellijkGusta Chrispijn-Mulder, die de stijf hoofdige,maar niettemin verstandige schoonmoederzoo geloofwaardig weet te houden, dat men hetpretentielooze stukje amusement nog dikwijls alsgedegen blijspel ziet.Van de overige medewerkenden is ditmaalminder te zeggen. Het blijven de gebruikelijkekluchtspelfiguren: Tine Opscholtens als de zichvast liegende Sabine, Just Chaulet in de nietzeer dankbare rol van den schoonzoon (den echtenen daarom meestal afwezigen) en Willy deVos-Dunselman als de trouwe vriendin, geschapenom getuige te zijn van alle perikelen en omzich aan het slot te verloven met den pseudoechtgenootvan haar boezemvriendin.M. SYBR. KOOPS.CINEMA &> THEATER — (nr. 14) 67 (ar. 14) — CINEMA 6* THEATER