Beeldenstorm in Loosdrecht

aangesproken en ontboden, maar in november
1648 werd 'op sijn schultbekenninge en
belofte van beterschap tot het gebruijck des
H. Avontmael weder toegelaten'.52 Dat betekende
niet, dat Gijsens voortaan een onberispelijk
en vroom leven leidde - een paar jaren
later was er sprake van een ruzie met broeder
Timmerman53 - maar er ging wel een normerende
werking van uit. Zo goed als een kerkenraadsbesluit
van een halve eeuw later, dat
iemand die de hele Pinksternacht in de herberg
zat en de ochtend erna om 4 uur aan het
kaatsen was, geen belijdenis kon doen.54
Hoe de disciplinering van de massa zich
in Loosdrecht precies voltrok, is bij gebrek
aan bronnen juist voor de belangrijke periode
1578-1650 onduidelijk. Maar de handelingen
van de kerkenraad van erna zijn glashelder:
de Avondmaalsgemeenschap te beschermen
tegen leerstellige en zedelijke misstappen
door de deelnemers en de heiliging van de
christelijke samenleving in het algemeen.55
Vrede en verzoening, met God en met de
nevenmens, dat was de doelstelling van de
kerkelijke tucht.51’
Toe-eigening
Disciplinering was noodzakelijk. Maar minstens
zo belangrijk was de toe-eigening van
de opvattingen en het waardenstelsel van de
kerk. De mensen moesten zich aangesproken
gevoelen door de boodschap van de kerk en
die ook doorgeven aan het volgende geslacht.
Daarom was het onderwijs voor de kerk zo
belangrijk; voor de historicus zijn de schoolmeesters
dan ook minstens zo interessant als
de dominees. En vooraanstaande dorpelingen,
die lidmaat van de kerk werden en daarmee
een goed voorbeeld gaven, als ouderling,
diaken, schepen of vroedschapslid. Wie die
stap namen, en wanneer, en hoe het lidmaatschapspercentage
van de Loosdrechters zich
ontwikkelde, we weten het helaas niet.
Het lidmaatschap van de kerk was in de
vroeg-moderne tijd geen vanzelfsprekendheid.
Begin zeventiende eeuw waren zij in
Holland een minderheid, misschien slechts
een tien procent van de volwassenen - velen
hadden nog geen keus gemaakt, stonden onverschillig
tot de kerk, of behoorden liever tot
andere gemeenschappen; anderen waren
slechts 'liefhebbers van de gereformeerde
religie'. Het lidmaatschap steeg echter wel in
de loop van de zeventiende eeuw. Wie door
afkomst, bezit, opleiding of ambitie maatschappelijke
functies wilde bekleden, moest
ook zijn verantwoordelijkheden nemen. Ook
kerkelijk, en dus het lidmaatschap op zich
nemen. In een christelijke samenleving moeten
de gezagdragers dat kenmerk tonen. De
Republiek der Zeven Provinciën erkende de
vrijheid van geweten en geloven, duldde
anders-gelovigen, maar de Gereformeerde
kerk was er de publieke kerk, geprivilegieerd
en beschermd; ze was de kerk van de staat -
en dus ook die van de gezagdragers. De Gereformeerde
kerk was niet de kerk van iedereen;
zij dwong niemand te geloven en nog
minder om lidmaat te worden; zij handhaafde
zelfs een tamelijk hoge drempel, de kerkelijke
tucht was geen sinecure. Desondanks:
juist vooraanstaande inwoners meldden zich
als eersten voor het lidmaatschap. Dat leren
voorbeelden van elders, tenminste.57
Een rooms wijivaterbakje in de hervormde Sypekerk (foto
F. Brand).
TVE 26e jrg. 2008 33