Tienhoven 350jr kerk

1624~1974
350 jaar ~erk
- in ~ienlto"e11.::, (~)
-- ~
. - .

Commissieleden:
Jury tekenwedstrijd:
Jury opstelwedstrijd:
Mevr . A. H. Hogenhout- Hofman
Ds . L. Korevaar
R. Pos
C .A. Saarloos
H .v.d . Vaart
J.v.d.Wilt
J. H. Witte
waaruit tevens de redactie .
Mevr . D. Korevaar-van de Ridder
Mevr. A.M. v . Lonkhuyzen-Meyer
J . J.W.Hofman
(.Homan
J. H.Witte
Op het omslag:
De oudst bekende
afbeelding van de
Hervormde Kerk
van Tienhoven (U)
daterend van 1611
Een en onder werd realiseerbaar dank zij de samenwerking tussen de
Nederlandse Hervormde en de Gereformeerde kerk van Tienhoven en
het bestuur van de Historische Kring Maarssen.
Vormgeving en druk: Nederlandse Histori~n, Gerberasingel 94,
Berkel en Rodenrijs, tel . : 01891-3003.
MAAK GRATIS KENNIS MET
'11.e.:lerland6e ;J.li6torie~
HET ENIGE TIJDSCHRIFT VOOR VADERLANDSE EN STREEKGESCHIEDENIS IN
NEDERLAND.
Een hele jaargang van 6 rijkgeil lustreerde nummers van 40 pagina's van dit unieke
tijdschrift kost slechts f 10 , -!
Dit is de inhoud van Uw gratis nummer (5/ 6 van de lopende jaargang - 64 pagina's)
als U zich NU opgeeft aTSOEOnnee voor de (9e) jaargang 1975:
Vergeten heiden der zee (loodsen) - Maurits contra Drusus (met 6 luchtfoto's)
- Bruinisse, halverwege Antwerpen en Rotterdam - Herinneringen van lezers
- Volksvermaak van Zuidoost-Utrecht - Postwagendienst Hoorn-Buiksloot - Op
de wallen van Hulst (Z.VI.)- Een Alkmaarse schutter in de Tiendaagse Veldtocht
- De Boerenoorlog begon 75 jaar geleden - Het Sint Pietershof te Hoorn
- De trekhond- Tiel heeft een bewogen geschiedenis- Speciale aanbieding .
Als U de envelop met Uw naam en adres z6 adresseert:
NEDERLANDSE HISTOR I ~N - Antwoordnummer 103 - Berkel en Rodenrijs
hoeft U zelfs geen postzege l te plakken . Die betalen wij voor U.
Voor ons adres en telefoonn ummer (ook 'saver· Is - goedkoop- bereikbaar), zie hierboven!
-..
•

Sc}Jeers~erf
g. w,"jel~~r
REPARATIE, WINTERBERGING EN WATERWERKEN
HERENWEG SO
BREUKELEVEEN
(POST MAARSSEN)
TELEFOON (02158) 1265
ZEILMAKERIJ
J. VOOGD.
tel. 02158-4411-1937.
Breukeleveensemeentje 12,
Loosdrecht.
Uit voorraad leveren wij
met garantiebewijs
bootzeilen voor aile
soorten boten
Je ~ietschanr
.. DE RIETSCHANS" · NIEUW- LOOSDRECHT
HEET U ALLEN WELKOM IN ONS GOED
VERZORGDE CAF~-RESTAURANT
Wij hebben tevens een uitstekende gelegenheid
met uitzicht op de plassen, voor al Uw partijen,
diners, recepties enz. (het gehele jaar).
Kom eens kijken en praten over prijzen, zaalruimte tot+ 200
personen, ruime parkeergelegenheid . -
Exploitant: P. Krooshof.
LUXE MANDWERK EN ROTANMEUBELEN TEGEN VOORDELIGE PRIJZEN
BIJ
A. MASMEIJER'S HANDELSONDERNEMING
Loan van N iftarlake 12 - TIENHOVEN - tel . : 03469-563

Installatiebedrijt VONK B V
Looydijk 75
HE T adres voor
MAARSSEN tel.: 03469-545
In onze afdeling huishoudelijke artikelen
electra
rijwielen
bromfietsen
dakbedekking
sanitair en
gasinstallaties
Onze winkel met kleine
huishoudelijke artikelen
geeft U een ru i me keus.
wasautomaten
fornuizen
vaatwasmach ines
diepvries
koelkasten leveren wij U via de PUEM,
met de U bekende ·100% service
CAF~-BAR-RESTAURANT
Voor BOERENKAAS
kunt U
Het witte huis
bij
A. SMIT
Nieuw Loosdrecht
Middenweg 22
TIENHOVEN
terecht!
Gelegenheid voor
100 person en.
Goede keuken
Windvrij terras

,
M@bil
~
* DOORSMEREN - REPARA TIES
* PLAAT- en SPUITWERK
* STEEDS GOEDE GEBRUIKTE WAGENS IN VOORRAAD
Garage J. Kroon
Loon von Niftorloke 77,
TIENHOVEN
Tel.: 03469 - 259
/-~.
~:1~ _r _ _ r­
:"-~- . l.,r~ ~: . -
.'. --==-
- ~~-
~ ~~~
AI Uw botenproblemen
willen wij op ons nemen!
Bemiddeling in
oon- en verkoop
STALLING EN ONDERHOUD VAN SCHEPEN
JACHTHAVEN 11 CJrluve.,ela"
VERKOOP VAN,
~ BOTEN EN MOTOREN
~ STALLING
~ EN ONDERHOUD
NIEUW LOOSDRECHTSEDIJK 270 I LOOSDRECHT I TELEFOON (02158) 3277

VOOR AL UW VERVOER:
TRANSPORTBEDRIJF
D. Hensbergen BV
TIENHOYEN
Tel.: 03469- 357
BROOD + BANKET
GROENTEN + FRUIT
LEVENSMI DDELEN
H.A. Hoekstra
Herenweg 80
BREUKELEVEEN
Tel. : 02158-3694
L------------------------------------- ·----------------------~

C['Lomp en
q)an Sclterpett%eel
Makelaars in onroerende goederen
be!!digd taxateurs
erkend assurantie agenten
KENNEDYLAAN 30 a
MAARSSEN
Telefoon: 03465- 2405
JACHTHAVEN "CHARLOIS"
jac. Ph. den Ouden en Zonen
scheepsbouw en aanneme r
Breukeleveen (post Tienhoven) - Giro 182133 t.n . v . Jachthaven "Charlois"
Tel.: (02158) 36 75 en (02158) 14 82
A. Verkuil
Looydijk 57- MAARSSEVEEN- Tei.:(03469)
HET adres voor
MANUFAKTUREN
en
WONINGTEXTIEL

Drogisterij Van
't Veld- Degen
Voor KLOMPEN, LAARZEN
en
STALINRICHTINGEN
Voor Uw
Drogisteri j -artikel en
Keukenkruiden
Parfumeri elen
Verf en behang
Foto artikelen
ontwikkelen kleuren
zwart-wit films
Looydijk 47 a
MAARSSEVEEN
tel.: 03469-489
H. LAMME
Dwarsdijk 6a
tel.: 03469- 513
Ook voor Uw land- en tuinbouwgereedschappen
Ziekenvervoer en
Taxibedriff
C. de Bree & Zn
Landbouwloonbedrijf
J. J. SCHOUTEN
Uw adres voor:
aile voorkomende landbouwwerkzaamheden
- kraanwerk
Wij verzorgen gaarne Uw I - kantsnijden + mach.sloten
- gras maaien
' trouw-auto's - gier en mest verspreiden
- toiletputten legen
- enz. enz . enz. enz.
Oudedijk 56,
MAARSSEN
o.a.
LAAN VAN NIFTARLAKE 75
TIENHOVEN ( U)
Tel.: 03469-423 Tel.: 03469-252

,.SAMEN BEGINNEN"
"Niet ons, o HERE, niet ons
maar uwen Naam geef eer,
om uw goedertierenheid, om
uw trouw."
Psalm 115 : 1.
Bovenstaande jubel zingt op uit ons hart in deze
weken van voorbereiding tot de herdenking van
350 jaar kerkhervorming in Tienhoven.
Zijn wij er, als wij bij deze herdenking in een
pear samenkomsten deze jubelroep horen Iaten
om die daarnO weer snel te Iaten verstommen?
Om te voorkomen dat dit zou gebeuren, hebben
de raden der beide protestantse kerken in overleg
en samenwerking met de Historische Kring
Maarssen besloten een boekje te Iaten samenstellen,
waarin de geschiedenis van die 350
jaar reformatorische kerk beschreven is. Is het
eigenlijk niet een gruwelijke dwaasheid om dit
te doen? In onze zakelijke tijd, die zich instel
t op vandaag en morgen, schrijven over het
verleden en dan nog wei over het verleden van
de kerk, getuigt dat niet van "niet bij de ti jd
zijn"?
In wat hier volgt, gaat het allemaal over wat
voorbij is, en daarom - zo oordeelt men misschien
-: dat alles had achterwege kunnen
blijven, de tijd eraan besteed had beter gebruikt
kunnen worden en het geld, dater ingestoken
werd, had nuttiger bestemming mogen
hebben.
Terwijl de kerken, die het initiatief namen, en
allen die hieraan meewerkten, weten : zo ken
en zal geoordeeld worden, zo hebben zi j dit
alles toch gedaan met blijdschap en uit de vaste
overtuiging, dat het niet onredelijk en zinloos
is. Want waarom gaat het?
U zult zeggen: Spreken of schrijven over het
verleden, ook over het verleden van de kerk ,
is spreken of schrijven over mensen en menselijke
handelingen. Over mensen in hun vermeende
grootheid, maar net zo goed over mensen
met hun daadwerkelijke fouten. Ook bij
kerkmensen vind je zoveel "op zichzelf gericht
zijn" . lnderdaad, Iaten wij het niet willen
ontkennen.
Maar spreken of schrijven over de kerk is maar
niet aileen een bezig zijn met mensen, kerke-
1 ijke V€rhoudingen en mens ell ijke handel ingen .
Zeker, die mogen wij niet vergeten noch voorbijzien.
Maar als wij die aileen zien en ons daarop
aileen richten, dan zijn wij schandelijk fout,
dan zijn wij dieven, want dan doen wij alsof
wij het veri eden beheersten en alsof dientengevolge
ons de eer toekomt.
Als wij terugkijken op de voortgang van de
kerk in de loop van drie en een halve eeuw
reformatie, dan staan wij telkens voor onopgeloste
en onoplosbare raadsels.
Hoogten en diepten, rust en strijd wisselen elkaar
af. Na een peri ode van opbouw, bots je
weer ineens op de verschrikking van verdeeldheid
en uit elkaar gaan.
Maar ondanks al dat negatieve en teleurstellende
blijft de kerk en gaat de verkondiging
van het Evangelie voort.
Is dat te dan ken aan het werk van mensen, van
kerkmensen, van kerlijke !eiders en vergaderingen?
Neen!
Dat is aileen werk van God, Die Zijn kerkondanks
alles waarover wij ons schamen moeten
- he eft vastgehouden.
Ja meer, dat is de vrucht van Z i j n genade, dat
Hij ons niet deed naar onze zonde en ontrouw.
Het is uiting van Zijn goedertierenheid, dat
Hij ons al die jaren kerk liet zijn.
Laten wij daarom alles wat hierna geschreven
is over 350 jaar reformatie in Tienhoven lezen,
en berouw hebben over ons klein menselijk
gedoe. En Iaten wij dankbaar zijn voor Gods
wonderlijke en genadevolle Ieiding.
En daaruit geleerd, Iaten wij in de tijden, die
voor ons liggen, meer loskomen van onszelf en
rijker Ieven tot eer van onze God . En gedreven
door Zijn Geest ons met alles, wat Hij ons gaf
en tot vandaag toe blijft geven, in en om
Christus inzetten voor ware gemeenschap en
eenheid. Dat is die gemeenschap en eenheid,
die uitsluitend beheerst wordt door en vol is
van de liefde Gods voor ons zondaren. Die
liefde let niet op zichzelf, maar wordt gedragen
door het offer ter wille van de anderen.
Van hieruit "lette ieder niet slechts op zijn
eigen belong, maar ieder lette ook op dat van
anderen". ·
Lees in uw 350 jarige kerkgeschiedenis:
9

11
Ja, Hij is ons trouw gebleven! 11
J ubel daarom:
11
Ni~t ons, o HERE, ni~t ons
maar Owen Naam geef eer,
om Ow goedertierenheid, om Ow trouw. 11
l. Korevaar L. van der Linde
Nederlands Hervormd predikant
Gereformeerd predikant.
De Hervormde Kerk
te Tienhoven (U)
4 1900.
Voorwoord van de redactic
350 jam Protestant Tienhoven, gedenken en herdenken, terugbl ikken en vaoruitzien.
Dit zijn de aspecten, die de commissie tot samensteiling van deze jubileumuitgave
voor ogen stonden.
Geen compacte geschiedenis van dorp en kerk, maar een serie losse opstellen, waarin
toch zoveel mogelijk aile belangrijke punten aangeroerd zouden worden. Belangrijk
hierin is scheiding en hereniging. Het uit elkaar goon en het elkaar weer vinden.
Want door het elkaar weer vinden is ook dit boekje ontstaan. De redactie heeft gemeend
aile artikelen zo te moeten Iaten zo als deze hoar aangeboden werden.
Sommige artikelen zijn dan ook zeer persoonlijk getint, soms wat emotioneel, omdat
de schrijver zeer nauw met het onderwerp betrokken was. Zij hoopt dan aok, dot U
bij het lezen daaraan zult wiilen denken. De redactie prijst zich gelukkig zo'n groot
aantal mensen te hebben kunnen vinden, die hun medewerking hieraan hebben willen
verlenen .
Daar ook de toekomst belangrijk is, heeft zij gemeend ook de jeugd bij dit gebeuren
door middel van een teken- en opstel-wedstrijd te moeten betrekken. De resultaten
hiervan zijn eveneens opgenomen.
De redactie zegt ieder dank, die aan de tot stand koming van deze uitgave haar/zijn
medewerking he eft wi lien verlenen. Mocht U nog meer exemplaren will en hebben dan
dit, wat U gratis aangeboden wordt, dan zijn deze tegen kostprijs verkrijgbaar bij de
be ide Kerkeraden.
Namens de redactie,
R. Pos.
10

DE KERK TE TIENHOVEN
Als in 1243 Herman van Maarssen een stuk
grond, groot "tien hoeven" lOx 100 meter,
aan het Kapittel van Sint Pieter in Utrecht
verkoopt, zijn de ontginningen van de Stichtse
Venen ten oosten van de Vecht in voile
gang. Men is de wildernis ingedrongen en een
gedeelte is reeds in cultuur gebracht. Missch
ien is men zelfs al tot aan de eerste ontginningsdijk
gekomen . Zeer waarschijnlijk
is de Herenweg een rest van deze eerste dijk .
De Oudedijk is een restant van de tweede
ontginningsdijk . Men gaat aan de ontginningsdijken
wonen en men kerkt tijdens die eerste ontginningstijd
in de kerk te Maarssen.
In 1361 verpacht Sint Pieter een stuk land in
de "tien hoeven" aan de kerk te Maarssen voor
het stichten van een kapel. Dit stuk land lag
aan Mn van de oude dijken. Of er ooit een
kapel aan een oude dijk gestaan heeft, is niet
bekend. Als de ontginning van Tienhoven, in
het midden van de 15de eeuw, is gevorderd
tot aan de derde dijk, de tegenwoordige Laan
van Niftarlake, bouwt men daar huizen en
ook een kapel. Nog blijft Tienhoven onder
het kerspel Maarssen behoren .
Aileen Tienhovenaren kerken in deze kapel,
daar de bewoners van Maarsseveen in Maarssen
en die van Breukeleveen in Breukelen ter kerke
gaan. Misschien is dit te verklaren uit het feit,
dat Maarsseveen eerst omstreeks 1520, 70 jaar
na Ti enhoven, ontstaat aan de derde ontginningsdijk,
de tegenwoordige Looidijk, en Breukeleveen
in hoofdzaak is ontstaan aan de tweede
ontginningsdijk.
Naar Tienhoven komt een gees tel ijke van de
kerk te Maarssen. Of dit regelmatig gebeurt,
meen ik te moeten betwijfelen. In 1521 richt
de kerk te Ti enhoven name I i j k een verzoek
aan de bisschop om een eigen geestelijke te
mogen hebben en een zelfstandige parochie te
mogen worden. De afstand tot de kerk te
Maarssen was zeer groot, hetgeen vooral in de
winter een bezwaar was, daar de wegen dan
onbegaanbaar waren. Men klaagt tenminste,
dat velen sterven zonder de laatste heilige
sacramenten te hebben ontvangen, omdat geen
gees tel ijke van Maarssen naar Tienhoven komt.
Maarssen, dat hierin ook zijn woordje te zeggen
had, toonde zich niet enlhousiast en alles
bleef bij het oude, tot zich hier omstreeks 1600
de reformatie voltrok.
In 1621 verkoopt het kapittel van Sint Pieter
de ambachtsheerlijkheid Tienhoven aan Adriaan
Ploos van Amstel.
Toont een prent uit 1611 ons een kerk, die een
zeer verwaarloosde indruk maakt, een prent
uit 1727 laat ons een gerestaureerde kerk zien,
die in zijn voorgevel een steen draagt met een
wapen en het jaartal 1622. In dit misschien het
jaar, waarin een grote restauratie heeft plaatsgevonden?
Het zou mogelijk zijn, omdat in
1624 de eerste predikant naar Tienhoven komt.
Tienhoven is dan een zelfstandige gemeente en
behoort kerkel i j k n i et meer onder Maarssen.
Maarsseveen en Breukeleveen gaan eerst later
tot de kerkel ijke gemeente Tienhoven behoren.
Onze eerste predikant heet Johannes van Westerburg
. Deze blijft hier maar Mn jaar en ruilt
dan van standplaats met de predikant van Abcoude-
Baambrugge, Johannes Pistorius.
Dit is te lezen op een bord in de kerk, waarop
ll

De Hervormde Kerk
omstreeks 1727
E~n van de drie
kronen in de Hervormde
Kerk
Omstreeks 1750 zag
men de Hervormde z6!
12

de lijst van predikanten, die in onze gemeente
hebben gestaan sinds de hervorming . Helaas is
deze lijst maar tot 1935 bijgewerkt.
Van de meeste van deze predikanten is de naam
op het bord de enige tastbare herinnering, die
van hen in de kerk bewaard gebleven is. Een
enkele uitzondering is er echter wei.
Zo zijn de avondmaalsbekers een herinnering
aan de zesde predikant, ds.Walraven. In 1703
schenken deze predikant en zijn zuster aan de
kerk in Tienhoven de twee zilveren bekers,
die nog steeds in gebruik zijn bij het avondmaal.
Ze zijn dus ruim 270 jaar oud. Op deze
bekers is het volgende gegraveerd:
Donasi Van Domeni Petrus Walraven en
Antonia Walraven
Voor de Kerck tot Tienhooven. Den 15 December
1703.
Als in 1716 ds.Schuylenburg predikant in Tienhoven
wordt, krijgen we een predikant, die
grote bekendheid zal gaan genieten. Hij is
een vroom man en een zeer begaafd spreker,
zodat men van heinde en verre bij hem ter
kerke komt. De kerk wordt zelfs te klein en
tot tweemaal toe moet ze vergroot worden.
De prent uit 1727 vertoont een uitbouw aan de
linkerkant van de kerk. Deze uitbouw is er bij
de eerste verbouwing in 1724 gekomen. De
tweede verbouwing vindt pleats in 1732.
Ds.Schuylenburg krijgt in de tijd, die hij in
Tienhoven stoat, verschill en de beroepen, maar
hij verkiest in Tienhoven te blijven. Hij stoat
hier tot 1765, bijna 50 jaar, blijft hier ook na
zijn emeritaat wonen en sterft in 1770, 89 jaar
oud, en wordt in de kerk be graven.
Uit de tijd van ds . Schuylenburg bezitten we
nog de lessenaar aan de preekstoel. Deze draagt
de dagtekening 17 17/6 58. Op de staander van
de lessenaar stoat een merkwaardig opschrift,
waarvoor nog geen verklari ng gevonden is.
Het luidt: E:V:A KABOA ANNO 1758. Wie
weet hiervoor een verklaring?
De kandelaars aan de preekstoel worden gedragen
door een slang .
Op de 9de september 1812 treft een grote ramp
ons dorp. Er woedt een grote brand, die vermoedelijk
is ontstaan door hooibroei. Door deze
brand worden negen won i ngen, de school, de
pastorie en de kerk verwoest.
Aan de brand herinnert nog een bord in de kerk,
waarop het volgende te lezen stoat:
Ter gedachtenis
van den schrikkel ijken brand op den 9den
September 1812
Wanneer een felle brand, verspreid door
horde winden,
Ons Godshuis, pastory en schoolhuis ging
vers I i nden,
Toen was de nood hier hoog, wen in dat
ak'lig uur,
Nog negen woningen verteerden door het
vuur.
Geen hoop scheen op herstel, ontbloot van
oude lu ister,
En eerdren welvaart weg, was ons vooruitzicht
duister.
Dan, dank zij 't AI bestuur, deez' ramp hoe
groot beschouwd
Is echter weer hersteld, ons Godshuis is herbouwd.
Ons schoolhuis is vernieuwd, de leeraar heeft
een woning
Dank zij den menschenvriend, voor zijne
hu I pbeton i ng.
Naschrift
Tot regeling en bestuur in onz' omstandigheden
Verplichten zich met lust de onderstaande
I eden,
Terwijl de timmering van deez' herbouwde
kerk,
Zoo fraai tezqam gevoegd is Slagt zijn vlijtig
werk.
Huydecooper
burgemeester
C. Boezel
C. Otten
C . van de Vuurst
kerkmeesters
J. van der Helm
A. Manten
J. van der Vuurst
B. van der Wi It
P. van Doorn
K. van der Wilt
J. van der Wilt
I eden der Gecommitteerden uit de Kerkeraad
en Gemeenten.
In 1813 wordt de kerk weer herbouwd. Voor de
laatste grote restauratie, die tussen 1948 en 1962
is uitgevoerd, was nog duidelijk aan de kerk te
zien, welke gedeelten van de muren na de brand
waren blijven staan. Men heeft na de brand de
kerk niet verder gesloopt, maar is aan de nog
bestaande muren gaan aanbouwen. Van de zuidelijke
muur bleef ongeveer tweederde staan,
vanaf de voorgevel tot even voorbij de preekstoel.
De voorgevel (westelijke muur) stond na
de brand nog in z'n geheel. Van de noordelijke
muur stond nog het gedeelte vanaf de voorgevel
tot voorbij het tweede raam. Aan de noordelijke
muur heeft men bij de herbouw een minder dikke
muur aangebouwd. Dat is in de kerk nu nog
duidelijk te zien.
In de voorgevel van de kerk is een steen ingemetseld,
die vertel t, dat vrouwe M. E. van
13

Steun onder de lessenaar. Rechts
op de steun stoat E:V:A Kaboa.
De klok van 1615, die bij de brand
van 1812 naar beneden is gevallen
en gebtlrsten.
'Preekstoel in de Hervormde Kerk. Lessenaar met daarop
de Statenbijbel en links en rechts kandelaars.
14

Collen geb. van Lennip op 26 augustus 1813
de eerste steen heeft gelegd voor het herbouwde
Godshuis.
Bij het weer in gebruik nemen van. de herbouwde
kerk, op 13 maart 1814, leidt ds . Th.Sandtman
de eerste dienst, waarbij hij een preek
houdt over Haggai· 2 vers 10 - De Heerl i j khe id
van dit laatste huis zal groter worden dan van
het eerste, zegt de Heer der heirscharen, en
in deze pleats zal lk vrede geven, spreekt de
Heer der heirscharen.
De indeling van de kerk doet denken aan een
hagepreek, daar oorspronkelijk de mannen
rondom in de banken en de vrouwen in het midden
op de stoelen zaten. Ook krijgt onze kerk
een bank voor de heer van Gunterstein, onze
ambachtsheer, getooid met het wapen van de
familie Van Collen. Als jonkvrouwe J.M.E.
van Collen in 1844 huwt met Daniel Willink,
wordt de familienaam Will ink van Collen en
het wap~n boven de bank daaraan aangepast.
Voor de brand hingen er in de kerk vijf kronen .
Nu nog drie, deze zijn in 1818 geschonken
door jhr . mr . J. Huydecoper van Maarsseveen .
De wapenbordjes bovenaan de kronen herinneren
hi eraan .
De klok die vroeger in de toren he eft gehangen
, en waarop te l"ezen staat: SI-DEUS-PRO­
NOBIS-QUIS-CONTRA-NOS-ANN0-1615
( lndien God voor ons is, wie is dan tegen ons}
is tijdens de brand uit de toren gevallen en
gebarsten . De klank is er dan uit, maar toch
heeft hij nog tot 1889 dienst moeten doen. In
dat jaar komt er met medewerking van de toenmalige
ambachtsheer, jhr.H.D.Willink van
Collen, een nieuwe luiklok. De oude klok
hangt, als herinnering aan de ramp, die ons
dorp trof, in het gebouw achter de kerk. De
nieuwe klok, gegoten in Aarle-Rixtel, heeft
jammer genoeg geen opschrift en draagt ook
geen j aorta I .
De pastorie wordt eerst in 1830 herbouwd.
Jonkvrouwe M.J.H.F.van Collen legt hiervoor
de eerste steen. De gevelsteen die hieraan
herinnert, is bewaard gebleven. Bij de
sloop van de pastorie in 1967 is hij voorzichtig
uit de muur genomen en wordt nog bij de
" kerk bewaard.
Ds. D. Brinkman is de predikant, die als eerste
in de pastorie gaat wonen . Hij zal de gemeente
Tienhoven tot 1880, bijna 50 jaar,
dienen. Hij woont hier samen met zijn zuster
Elisabeth. Na hoar overlijden in 1876 ontvangt
de kerk uit hoar nalatenschap een zilveren
avondmaalskan. De. kan draagt de inscriptie:
Geschenk aan de Hervormde Gemeente
van Tienhoven Oud Maarsseveen en Breuke-
1 erveen . C'p de voet van de kan is vermeld:
Van Elisabeth Brinkman 5 september 1876 door
haren broeder D. Brinkman predikant.
In 1851 vindt, 37 jaar na de herbouw, een
restauratie plaats, die ook gememoreerd wordt
op het bord dat herinnert a an de brand, en wei
op het onderste gedeelte:
De tijd nooit stil, ~luipt heen om 't Bedehuis
te slopen.
De Godsdienstzin waakt voort, sluit vrome
harten open .
Steunt ijvrig nu 't gebouw met milde en vaste
hand,
Hersteld Met aCht De sCha, brengt aLLes
weer In stand.
Kerkvoogden
Notabelen
P. Man ten
J . van de Vuurst
Schoenmaker
J. Schipper
D.van der Wilt
H. Schoenmaker
P. Loenen
In de laatste zin van het gedicht zit het jaartal
van het restauratiejaar verborgen.
Jhr. mr. J . Huydecoper van Maarsseveen en
Vrouwe L. R. J. Huydecoper van Maarsseveen
15

geb. Ram schenken in 1874, ter gelegenheid
van hun 25-jarig huwelij k de kerk in Tienhoven
een zilveren vierkante broodschaal, nu
nog in gebruik bij het heilig avondmaal.
Bij het overlijden van ds . D. Brinkman in 1880
blijkt, dot hij de kerk een legaat heeft nagelaten,
bestemd voor een orgel .
Op het orgel is een opschrift, dot vermeldt:
Nagedachtenis aan D. Brinkman
van 1830 - 1880 predikant alhier
7 November 1880
W . Grootendorst
P. van Doorn .
Van 1880-1884 stoat hier ds.S.Uifers, die bekendheid
zal krijgen als de schrijver van het
boek "Oostloorn ", dot op bedekte wi jze de
toestanden en gewoonten beschrijft, die in
Ti enhoven van zijn tijd bestonden.
Daarna komt in 1886 ds.K.G.M .Westerbeek
van Eerten, de predikant, die hier de gereformeerde
kerk zal stichten. De kerk van Tienhoven
wordt dan verdeeld in twee groepen,
waarvan de een de Hervormde gemeente blijft
en de andere de Gereformeerde kerk goat
he ten . De Hervormde gemeente bl ijft in het
oude gebouw, terwijl de Gereformeerde kerk
in 1888 een nieuwe kerk bouwt.
We moeten deze spl itsing betreuren, maar we
mogen nooit vergeten, dot di t gebeurd is no
veel geloofsstrijd, zowel van diegene, die
meenden in de Hervormde kerk te moeten blijven,
als van hen, die meenden met ds.Westerbeek
van Eerten mee te moeten goon. Er zijn
in die tijd dingen gebeurd, waarvan we nu
spijt hebben en zeggen, dot had nooit mogen
gebeuren.
Gelukkig is de laatste jaren een verandering ten
goede te bemerken en goon onze kerken samen
doen wat samen gedaan kan worden. We zullen
in de toekomst steeds meer samen moeten goon
doen, totdat we eens zullen zeggen, twee
kerken in ons dorp, dot kan niet meer, we
goon weer samen een kerk ziin.
Dan zullen we weer kunnen spreken over "De
kerk te Tienhoven" .
A. H. Hogenhout-Hofman.
Van de Kerrek Begroave
Hendrik Verhoef was dood. Nog 13 jaar had hij no het overlijden van zijn vrouw in het huisje
gewoond, dot hij in 1811 voor f 7,- per half jaar van de diakonie gehuurd had . Regelmatig
had hij ieder half jaar z'n 7 gulden betaald, totdat op 27 oktober 1815 Gerritje Pot, met
wie hij ruim 24 jaar het Ieven gedeeld had, het tijdelijke met het eeuwige verwisseld had.
Vijftien kinderen had zij hem in die tijd geschonken, de zestiende had ze niet gehaald.
Hendrik was broodvisser, een beroep, wat in goede normale tijden lonend kon zijn, vooral
nu de trekgaten, waarvan er steeds meer ontstonden door het wegbaggeren van de turf, zoveel
vis bevatten. Maar de tijden waren nu eenmaal niet best.
Toen Hendrik op 27. 2 . 1791 in de kerk van Tienhoven in het huwelijksbootje stapte, was er
nog niets aan de hand. Hendrik verdiende een goed stuk brood en zag zelfs kans om zo nu
en dan wat akkertjes met water te kopen . Hij beschikte zo dus over eigen viswater.
Bijna ieder jaar had zijn vrouw hem een welgeschapen zoon of dochter geschonken, waarvan
er maar enkelen niet levensvatbaar bleken en in het eerste levensjaar overleden.
Maar toen was de omwentel ing in het land begonnen. Wei iswaar had men er in het veen aanvankelijk
niet zo heel vee I van gemerkt. Maar toen Napoleon zelf het heft in handen nom,
waren ook hier de moeilijkheden begonnen . Extra belastingen, lagere verdiensten gingen
hand in hand, behoorden nu eenmaal bij elkaar . Het was geen schande armoede te moeten
lijden.
Toch had Hendrik niet kunnen zeggen, dot hij het slecht had gehad. Er was altijd voldoende
brood op tafel geweest. De kinderen hadden normaal bi j Meester Boezel lezen, rekenen en
schrijven geleerd. Een kunst, die hij zelf niet verstond . Zelf was hij genoodzaakt met een
X te tekenen. No hun schooljaren waren de oudsten een voor een de deur uitgegaan, naar de
boer, om te dienen. Ondanks dot de tijden slechter waren, had hij toch in maart 1815, samen
met zijn zwager Cornel is Pot, nog een poor stukken land en water kunnen kopen in 't Zek en
in Ti enhoven, toto a I voor f 400, - .
Het zal dan ook niet geweest zi jn, omdat hij het niet betalen kon, maar veelmeer uit medelijden
met hem , omdat hij no het overlijden van Gerritje met zo' n stel kinderen was blijven
zitten, dot de diakonie geen huu r meer was komen ha len no die tijd .
16

Want medelijden had men zeker. Hendriks jongste kind was nog geen 9 maanden, toen moeder
stierf. Twee maanden later werd ook voor dit kind een kleine kist getimmerd. Bleven nog
elf kinderen over, waar Hendrik nu aileen voor moest zorgen. Natuurlijk l!l!n van de oudste
meisjes zal wei naar huis gekomen zijn om voor de broertjes en zusjes te zorgen. Maar wearom
in de diakonie no het overlijden van Gerritje helemaal geen huishuur meer? Was Hendrik
dan z6 arm? Hoe kon hij dan nog in 1823 de andere helft van zijn zwager voor f 85,- kopen
en in 1828 nog eens een perc eel voor f 65,-?
Het antwoord op deze vragen zal niet makkelijk te geven zijn. Zeker is dot direct no zijn
overlijden op 1.8.1828 de diakenen voor de deur stonden om hun deel op te eisen. Dot deel
bleek alles te zijn, wat tot de inboedel behoorde. Met moeite konden de kinderen enkele
dingen, waaraan zij gehecht waren, of die ze goed gebruiken konden, tegen betaling terug
ontvangen.
Want, zo was nu eenmaal de ongeschreven wet. Iemond, die van de diakonie I eefde, moest
al zijn bezittingen no zijn overlijden of staan, zodat de diakonie nog iets terug zou kunnen
krijgen van dot, wat zij ten koste had gelegd. Waarschijnlijk was er bij zijn overlijden geen
geld is huis en bezaten ook de kinderen de middelen niet om de begrafenis te bekostigen.
Wisten ze niet van de onroerende goederen, die hun vader bezat aan water en akkertjes? Of
hadden die toen geen enkele waarde?
Die waarde werd pas ontdekt 30 jaar later. Toen kwam men namelijk met het plan om de polder
droog te goon malen. Graaf de Bethune, een Belgisch edelman, wilde dit experiment voor
zijn rekening nemen. Maar natuurl ijk moesten dan eerst aile akkers en water tussen Maarsseveensevaart
en Tienhovenskanaal in l!l!n hand zijn.
Ook de kinderen Verhoef kregen het verzoek hun bezittingen te verkopen. Bezittingen waar
zij nauwelijks het bestaan van wisten en zeker niet, dot zij er de eigenaar van waren. Waren
zij nog de bezitters? Papieren hadden ze niet. Die waren meegegaan naar de diakonie.
Goede road was duur. De diakonie met wie ze gingen praterl", gaf hun geen gelijk. De advocaat,
die ze gingen raadplegen, well
Grote beroering in de familie. No dertig jaar nog een ongekend meevallertje, die de echt
niet gefortuneerde kinderen wei konden gebruiken. Vele malen zal er familieberaad zijn geweest.
Pro en contra stonden tegenover elkaar. Uiteindelijk besloten vijf van de tien erfgenamen
de paging te wagen. Het was geen niemendalletje. Een stelletje arme veenarbeiders
en vissers, die een geding aan gingen spannen tegen de kerk, die onder meer vertegenwoordigd
werd door de rijke boer Jacob van de Vuurst Schoenmaker.
Hoe deze rechtzaak afloopt, stoat allemaal te lezen in de stukken die zich nu nog in het
kerkarchief bevinden en waaraan dit artikel ontleend is. De uitslag willen we U echter niet
onthouden.
In alles krijgen de erfgenamen gelijk, behalve in hun eis, namelijk rekening en verantwoording
over de afgelopen dertig jaar. Wei had dit tot gevolg, dot ze alsnog een verkoopakte
tekenden, waarbij ze de eigendommen van wijlen hun vader voor f 600,- aan de diakonie
verkopen. Beter loot dan nooit, zullen ze wellicht gezegd hebben.
R. Pos.
OVER DE GESCHIEDENIS VAN DE GEREFORMEERDE KERK TE
TIENHOVEN (U)
In het jaar 1974 bestaat de Gereformeerde Kerk
van Tienhoven (U) 87 jaar, want in 1887 heeft
een groat gedeel te van het Nederlandse Hervormde
Kerkgenootschap zi.ch losgemaakt van
het syr10dale juk en heeft een nieuwe kerkgemeenschap
gevormd. Deze gemeenschap koos
de naam 1 Dool erende gemeente 1 en vormde een
deel van die grate landelijke beweging "De
Doleantie", die door Dr.Abraham Kuyper was
ontketend. Later kreeg ze de naam "Gereformeerde
Kerk", d.w.z. opnieuw gevormde kerk.
We schrijven "opnieuw" gevormde kerk; want
de kerk was er wei, maar was in zekere zin
vervallen, zelfs zo zeer, dot ze opnieuw gevormd
moest worden. Om te we ten, woo rom
dot allemaal nodig was, moeten we teruggaan
17

naar het jaar 1816, toen koning Willem I met
de allerbeste bedoelingen iets deed, wat hi j
beter niet had kunnen doen . Hi j was de koning,
die na de woelige tijd van Napoleon,
aan de macht kwam en in zijn reorganisatiewoede
ook de kerk meenam. Blijkbaar waren
de kerken zelf niet in stoat hun zaken naar
behoren te regelen en daarom deed de overheid
dot door middel van een "Aigemeen Reglement
op het Bestuur van het Nederlandse
Hervormde Kerkgenootschap", in 1816 aan de
kerken opgelegd, en daarmee de Dordtse
Kerkenorde opzij zettend.
Het zou tot 1887 duren voordat een groot gedeelte
van de kerk te Tienhoven (U) zich aan
dit Reglement zou ontworstelen en zich weer
onder de oude Dordtse Kerkorde van 1618/ 19
zou scharen. .
De predikant, die zich voor deze reformering
van de kerk zou inzetten, was Karel Gerhard
Marie Westerbeek van Eerten, die op 28 februari
1886 door zijn vader werd bevestigd
met een preek over 1 Kron. 28 vers 20: "Toen
zeide David tot zijn zoon Saloma: Wees sterk
en moedig, en doe het; vrees niet en wees
niet verschrikt, want de H-:re, mijn God, is met
u. Hij zal u niet begeven en u niet verlaten,
totdat al het werk voor de dienst van het huis des
Heren gereed is. "
Deze bevestigingstekst zou de jonge predikant
in de dagen van 1887 extra nodig hebben,
want de losmaking van het 'synodale juk ' heeft
de gemoederen in de kleine besloten gemeenschap
wei heel erg in beroering gebracht . Wie
zich verdiept in de notulen, die vanaf 26 mei
1887 gemaakt zijn van de kerkeraadsvergaderingen,
kan lezen, doter zeer veel strijd gevoerd
is. Men zou kunnen zeggen, dot 'het
vlees' meerdere malen sterker leek dan 'de
geest'. Bij lezing der notulen vraagt men zich
af, of men wei al tijd begrepen he eft waar het
om te doen was. Het was een sc hrijve n van
26 mei 1887, afkomstig van de Algemene Synodale
Commissie der Ned . Herv. Kerk, dot de
deur dicht deed naar de Ned . Herv. Kerk e n de
deur opende naar de later zo genoemde Gereformeerde
Kerken.
In genoemd schrijven werden namelijk zulke
strenge tuchtmaatregel en geeist, dot de kerkeraad
hiertegen 'neen' meende te moeten zeggen.
Deze tuchtmaatregelen moesten genomen
worden tegen hen, die zich in de Ned . Herv .
Kerk, soms met een kerkeraad a an het hoofd,
uitgaven voor gereformeerde (doolerende) gemeenten.
Het is eigenlijk frappant, dot de Gereformeerde
Kerk op Tienhoven (U) ontstaan is , omdat
men geen tuchtmaatregel en wi Ide nemen . En
Ds. Westerbee k van Eerten, de eerste
Gereformeerde predikant in Tienhoven.
laat nu de opdracht tot tuchtmaatregelen gegeven
worden door een kerk, aan wie later verweten
zou worden, dot ze verslapt, juist omdat
ze van geen tuchtmaatregelen wil we ten.
Wanneer het gedeelte van de Ned. Herv. Kerk,
dot met de Doleantie meeging, en wanneer
ook dot dee I, dot Nederlands Hervormd wilde
blijven, goed voor ogen had gestaan om we lke
zaken het ging, dan had me n missc hi e n op
een christelijker wijze twee verschillende wegen
kunnen gaan. Maar helaas, in plaats van
gesprek rond de tafel kwam er soms een baksteen
doorhetslaapkamerraam van de jonge
predikant . Geen gesprek dus .
Reeds op 8 juni 1887 werd door het Classicaal
Bestuur van Amersfoort besloten: "Ds .Westerbeek
van Eerten , ouderling Dirk Loenen en
diaken Cornelis van der Wilt, ieder voor zich
provisioneel te schorsen in de bediening welke
hij be kleedt bij de Nederlandse Hervormde
Gemeente te Tienhoven."
Het gevolg van deze tuchtmaatregel was, dot
het kerkgebouw en de pastorie aan predikant
met kerkeraad ontnomen werd.
Toen moest de jonge gemeente, van ongeveer
400 person en, nieuwe ruimte zoe ken voor de
zondagse erediensten en voor de predikant.
Men wist echter snel te handelen en zaken te
doeq . Va n G. van Ettekoven werd op 24 sep-
18

Een oud en een nieuw beeld van de Gereformeerde Kerk
van Tienhoven .
tember 1887 een stuk land gekocht voor
f 900,-- waar reeds op 25 november in het
zelfde jaar een gebouwde noodkerk in gebruik
kon worden genomen. En tot die datum hield
men de zondagse erediensten in het achterhuis
van de veehouder-ouderling Dirk Loenen.
Het kerkgebouw kwam dus heel snel tot stand,
maar hoewel het fundament wei goed was,
was de bovenbouw dermate, dat in de loop
der jaren verschillende keren moest worden
herbouwd en gerestaureerd, totdat in de jaren
1964/65 een totale nieuwbouw plaats vond op
en naast de bestaande. De oude fundering
bleef, maar ook een nieuwe fundering werd
gelegd, waarop gebouwd werd. En zo kreeg
de Gereformeerde Kerk na driekwart eeuw
een bijtonder fraai kerkgebouw, waarin de
gemeente nog steeds met graagte hoar erediensten
houdt.
En zo staan er op Tienhoven twee kerkgebouwen,
waar de be ide gemeenten op zondag
samenkomen. En omdat ook de huidige Nederlandse
Hervormde Kerk reeds lang het syncdale
juk van 1816 heeft afgeworpen en sinds
1951 ook weer een kerkorde heeft, zit het
verschil in kerk-zijn waarschijnlijk mMr in
een klimaatverschil, dan in een wezenlijk
verschil. Een deel der Nederlandse Hervormde
Gemeente te Tienhoven was hoar tijd in
1887 z6 ver vooruit, dat het samenwonen niet
meer mogelijk bleek. Maar wat in 1887 was
begonnen, kan nu na 87 jaar voor een groot
gedeelte samen worden voortgezet, namelijk
hervormen en reformeren door de vernieuwing
van ons denken, zie Romeinen 12 : 2.
Bovensmilde
Ds. Tj . Doesburg.
19

INGRIJPENDE VERANDERINGEN IN DE GESCHIEDENIS VAN DE
GEREFORMEERDE KERK TE TIENHOVEN (1887-1974)
Na de weergave van het begin der geschiedenis van de tegenwoordige Gereformeerde Kerk
van Tienhoven door Ds. Doesburg en van het kerkge bouw, mag ik me op andere ingrijpende
zaken richten, die beter doen begrijpen, hoe het stoat nu met die kerk. Zonder de verhouding
tot de Nederlandse Hervormde Gemeente daarbij te noemen, met wie ze in 1624 een
gemeenschappelijk begin heeft, kan ik het niet tekenen . Die geschiedenis vraagt duidelijk
om bezinning, wat die twee kerkgemeenschappen met elkaar aanmoeten, als ze Mm van geloof,
door Mn Geest geregeerd zijn . Er is een zeer verdrietig stuk in de weg, die de Gereformeerde
Kerk na 1887 in Tienhoven ging en in 1926 ontstaat er nbg een Gereformeerde
Kerk, die zich Gereformeerde Kerk in Hersteld Verband noemt: dan ziin er drie "Kerken
van de Reformatie" in dit dorp . Men moet daarbij maar niet simpelweg zeggen, maar die
"kerk in hersteld verband" is toch na de oorlog 40/ 45 met de Hervormde Gemeente verenigd,
en dus is het opgelost.
Aanleiding tot de splitsing in 1926 was een besl issing van de Generale Synode 1926 teAssen,
om bindend op te leggen, hoe er over enk.ele punten van de geschiedenis van paradijs
en zondeval in Genesis 2 en 3 gepreekt en geleerd moest worden. Predikanten, ouderlingen
en diakenen, die zich hieraan niet konden binden, konden niet gehandhaafd worden . In
Tienhoven kwam een breuk, die- naast de Gereformeerde Kerk, die zich wei aan de uitspraak
van de Synode hield - een kerk deed zien, die met anderen van dtJt verband bevrijd,
een "hersteld verband" was aangegaan .
Latere conflicten naar aanle id ing van bindende uitspraken van synoden der Gereformeerde
Kerken over wat beleden moe t worden, hebben in Tienhoven nauwe lij ks invloed gehad.
O ok de herroeping van de punten van 1926 herstelde niet veel .
De pijn van deze pl aatselijke breuk en de afloop ervan moet vanzelf sprekend mee overwogen
worden bi j de vraag waarom het zo stroef gaat om tot een gesprek te komen over ons beli
jden en ons geloof. Zoals de Hervormde Kerk iets moest "leren" om "belijdende kerk" te
zijn, zo had de Gereformeerde Kerk te leren hoe "het belijden in eenheid" het bij geschillen
wint va n dreigende breuken.
Beha lve de versmalling in aantal ten gevolge vr '1 de breuk in 1926, kent de Gereformeerde
Kerk te Ti enhoven ook een inkrimping van het edental tengevolge van het wegtrekken uit
20

de dorpen. Dit was, nadat zo het totaal van het ledental tot beneden de 300 was gezakt,
aanleiding tot koerswijziging bij het beroepen van een predikant, wanneer er een vacature
kwam. Plaatselijk is in 1971 tot nu toe als oplossing gevonden: trek een emeritus-predikant
aan, die in tijdelijke dienst een kleine gemeente mag verzorgen.
Deze oplossing was in 1971 de enig mogelijke in Tienhoven, want samen doen met een andere
kerk, of gedeeltelijk de predikant afstaan aan een andere took, viel niet te bereiken.
Nu is de versmalling van de getals-basis niet zo erg. Wei erg zou zijn, wanneer de Gereformeerde
en de Hervormde Kerk in Tienhoven in de toekomst de Enige Naam niet samen
zouden kunnen dienen in de wereld. De toekomst-vraag is niet: ''Wat zal er van groeien,
maar, wat wil de Heer?" Hij spreekt van vasthouden aan Zijn Naam en van elkaar aanvaarden,
vooral als Mn Geest en (l(ln Geloof dot belijden.
Ds. N. van Haeri ngen.
Lijst der LidiDaten van Tienhoven
Noami ijst der huyssittende inwonende onder Tienhoven.
Hendrik Stekelenburg, en zijn huysvrouw, de kinderen dienstbaar.
Hendrik Rosendaal, en zijn huysvrouw (de vrouw litmaat} en klijne kinderen.
Jan Verwoert, weduwnaar met dienstboden.
Arie Branse, weduwnaar een kind bekwaam om tot belijdenis te Ieven.
Lammert Verwoert en zijn huysvrouw met veel kinderen.
Hendrik Verhoef en huysvrouw de kinderen afwezig.
Gerrit Pot en huysvrouw, met kinderen bekwaam om bel ijdenis te leren.
Cornel is van Eyk, weduwnaar.
Joost van Es en huysvrouw.
Jan J.Siagt en huysvrouw de vrouw ledemaat.
Wi II em Post en huysvrouw.
Aert D. Timmer en huysvrouw en kl ijn kinderen.
Hendrik Schipper en huysvrouw, de vrouw I edemaat. Een zoon bekwaam om delijdenis
te leren.
Hendrik Oldemans en huysvrouw, een dogter bekwaam om belijdenis te leren.
de Heer van Thiel en huysvrouw en dienstmeydt, bijde ledemaat.
Jan L.Schipper en huysvrouw, doer bij inwonende Neeltje Pijl, bijde ledemaat.
de weduwe van Gulpen met bejaarde kinderen, dog vertrekt met aenstaende Mey.
Cornel is Otten en huysvrouw zonder kinderen.
Arie de Bree en huysvrouw en kinderen daeronder bekwaam om te leren.
Govert Verkerk en huysvroew en kint. de man I itmaet.
Joost van de Wi It en huysvrouw, de kinderen dienstbaer, de vrouw I itmaat.
Pieter H. Smit weduwnaar en kinderen bekwaam om te leren. Een dienstmeydt.
Berent de Winter en huysvrouw zonder kinderen. de man I itmaet.
Barent Wiggers en huysvrouw, met aankomende kinderen, bijde I itmaet. tot inwonen
Areijaantje Slagt wed. I itmaet.
Jan Manten en huysvrouw en kinderen bekwaam tot belijdenis te leren bijde litmaet.
Evert Oldemars en huysvrouw en kl ijne kinderen.
Jan Bakker en huysvrouw, bijde I itmaet. bejaarde kinderen. Dienstbode tot inwoner
F emmett j e T usve It. I i tmaet.
'
de Heer Pieter van Hijningen litmaet. Een huyshoudster dog Luthers.
Engeltje Voorthuysen. Wed. litmaet zonder kinderen.
Cornelis J.Siagt en huysvrouw en klijn kinderen.
Cornel is van Gasderen en huysvrouw en oude moeder, bejaarde kinderen dienstbaer.
Willemijntje Janse Wed. Een bejaarde zoon bij haer inwonende.
Adriaen Manten, Wilemijntje Manten dogter, bijde ledemaet.
Hendrik Smit en Huysvrouw en klijn kinderen, de vrouw litmaet.
Cornelis Verkerk Junior en huysvrouw geen kinderen, de man litmaet.
Jacobus van de Wilt en huysvroew en klijn kinderen.
21

J. W. Kroon en huysvrouw met verschijdene kinderen bekwaam te leren 1 de vrouw
litmaet.
Jan Verkerk en huysvrouw 1 bijde litmaet 1 de man overleden geen kinderen.
Jan Brij en huysvrouw een kint gehuwt bijde litmaet.
Jan Pijl en huysvrouw 1 klijn kinderen.
Cornelis van de Wilt en huysvrouw en klijn kinderen.
Antoni Voorneveld en huysvrouw geen kinderen.
Cornelis Ligtenberg en huysvrouw en klijne kinderen.
Jan Willem Slagt en huysvrouw de man litmaet met 3 kinderen bekwaem om te leren
tot belijden.
Cornelis Boezel en kinderen en dienstmeydt1 litmaet.
Willem van den Wijngaert met kinderen de oudste afwezig weduwnaer. Een dienstmeyt
doch Rooms 1
tot inwoner Hendrik van Dijk.
Geertje van Amerongen Wed . zonder kinderen. Klees L.Schipper bij deselve Wed.
i nwonende. Li tmaet.
Jan Smit en huysvrouw . Een zoon bekwaam om zijn belijdenis te leren. de vrouw
I itmaet .
de weduwe Steen. zonder kinderen.
Arie van Oostveen en huysvrouw.
Cors van de Wilt en huysvrouw en kinderen bekwaem tot leren der belijdenis. bijde
litmaet.
Dirk van Garderen en Abram Blom bijden onder inwonende 1
bijde ongehuwt .
Roeteris van Oostveen ongehuwt I i tmaet.
Aeltje Veenman 1 Hermijntje Rijken 1 Hanna Hagesteijn bij de andere inwonende.
de laatste litmaet.
Willem de Piiper. en huysvrouw met schoolkinderen 1 Maria Veld als inwoner.
Gerrit van Oostrom ongehuwt ongeveer wei 80 j oudt 1
wonende bij Breukele veen
aan de Vaart met een dienstmeydt. I itmaet.
Jan van Walderveen I itmaet en huysvrouw geen litmaet 1
een zoom bekwaam om
belijdenis te leren.
Berent Klijn jongeling aileen wonende.
Klees van Doorn en huysvrouw bijde litmaet geen kinderen.
Joost J's Timmer en huysvrouw bijde litmaet kinderen gehuwt. dese laetste wonen in
Binnenweg in het velt aan de Tienhovense vaert.
Tot ;over een lijst van lidmaten en inwoners van Tienhoven 1
welke
zich bevindt in het Tienhovens kerkarchief. Echter de lijst is ongedateerd
. Onze vraag aan U is: HOE OUD IS DEZE LUST?
U zult ongetwijfeld verschillende bekende nomen op deze lijst aantreffen1
misschien geven die U enige houvast.
Tussen de goede oplossers willen we enkele prijsjes verloten!
Voorgangers uit het verleden
Van origine was de Tienhovense bevolking
uiteraard in zijn geheel Rooms-Katholiek 1
maar vormde geen eigen parochie. Daarom
dienen "de buren van Tienhoven" in 1521 een
verzoek in bij "den kanunnik Jan van Tyel 1
vicaris van bisschop Phi I ips van Bourgondi!:!"
"om van der Kercken van Maerssen gesepareert
te wesen".
Zij waren "dess swinters doer vorst 1
waternoet
ende andere inconventienten van de Maarssense
moeder geholeerd" 1 waardoor zij in geval
van nood verstoken waren van "het sacramentum
eucharistie ende den hyligen oly".
Zo waren er al veel Tienhovenaren gestorven
zonder deze sacramenten 1
schrijven zij aan de
vic. Jris . Vandaar dus hun verzoek om kerke-
22

lijke zelfstandigheid.
Wat de bisschap hierover besloten heeft, is mij
niet bekend . Maar in 1551 en 1552 wordt voor
het eerst melding gemaakt van een zekere
"Dominus Michal:! I de Bus coducis (=
's-Hertogenbosch), capellanus in Maersseveen".
Ook is er herhaaldelijk sprake van een kapel
te Oud-Maarsseveen, en het lij kt niet helemaal
uitgesloten, dot dit op de Tienhovense
kapel zou kunnen sloan. In dot geval zou deze
Micha!:!l onze oudst bekende voorgangers zijn,
die overigens aileen maar in de stukken vermeld
wordt, omdat hij tot f 6,- boete wordt
veroordeeld, wegens Ieven in concubinaat.
Daarna stilte, totdat een zekere Arnoldu s
Steen Ian t, afkomstig uit Hulst ten tonele
verschijnt. Afwisselend wordt hij als pastoor
of predikant betiteld, en bovendien was hij in
ieder geval ook schoolmeester .
In januari 1593 was hij in De Meern als predikant
aangesteld, maar de vreugde was van
korte duur . Teen hij door drie keer gepreekt
had, wisten ze het wei, en moest hij op bevel
van de onder-Maarschalk dot dorp verlaten.
Het visitatieverslag uit 1593 bericht over hem,
dot hij een "Duyvelbezweerder" was, die bovendien
"vast bleef opt oude Roomsche geloof",
en verder dot gebleken was dot hij geen enkele
kennis van zaken had. Ook hield hij zich nog
met "onttooveren" op.
Toen de visitatoren wat later in dot zelfde jaar
Tienhoven bezochten, vernamen zij door, dot
dit heerschap ondertussen in dezelfde functie
als te De Meern, was neergestreken . Zijn gezin
bestond uit een vrouw en acht kinderen.
Hij was niet voor de kerk getrouwd en was ook
niet van plan dot alsnog te doen , lezen we .
Wegens zijn slechte Ieven en gehaat door allen,
is hij ook in Tienhoven in snel tempo het
dorp u i tge j aagd, om vervol gens te vertrekken
naar Embderl and.
Tot 1619 werd er elke zondag door de schoolmeester
in de kerkdienst een preek gelezen.
Nadat in 1615 een nieuwe luidklok was aangeschaft,
en er in 1621 een soort restauratie
had plaats gevonden, werd de Tienhovenaren
aangeraden (vermoedelijk door de classis) zelf
een eigen predikant te goon be roe pen .
Dot werd J o h a n n e s v a n W e s t e n b u r g h
of Wester b or c h , geboren te Utrecht in
1599. Hij was een geleerd man, bekend latijns
dichter, die het later nog gebracht heeft tot
hoogleraar in de welsprekendheid en de geschiedenis
aan de i llustere school te Dordrecht.
Hij bleef hier maar Mn jaar, omdat hij teen
van standplaats moest verwisselen met de predikant
van Abcoude , die aldaar een laaiende
,.
, ~ ·!F,·.'

Ds. D. Brinkman
verwanten er bij. In de eerste pleats zijn halfbroer
Franciscus, die hoogleraar in Utrecht
was en tot de Coccianen hoorde. Verder dat
hij de oom was van Petrus, ook professor in
Utrecht, en van Franciscus, die in Amsterdam
stond. Adolphus vertrok in november 1635
naar Jutphaas.
Wanneer we deze eerste drie predikanten nog
eens bezien, dan volt het op, dat het beslist
geen onbeduidende persoonlijkheden zijn geweest.
Dat we verder niets meer van hen horen,
vindt zi)n oorzaak in het opmerkelijke
feit, dat ze aile drie in het beruchte jaar 1636
aan de pest zijn overleden, respectievelijk in
Dordrecht, Den Bosch en Jutphaas.
De volgende predikant, de Utrechter J o hannes
van Kesteren, deed zijn intrede op
20 maart 1636. Hij stond hier tot 1665 en was
in die tussentijd, vanaf :645, een tijdlang
legerpredikant.
In 1660 hoorde hij, samen met de ouderlingen
Wi II em Pauwelsz . van Lichtenberg, Aart Jansz,
Peter Meertens en de diakenen Gijsbert Aartsz,
Hendrik Jansz. Bosch en Peter Jansz. Bosch, tot
degenen die aan de kerk "een tafreel, versiert
en beschreven met enige spreuken uit Gods
Woord" hebben cadeau gedaan. Dit is bij de
grote brand in 1812 ten onder gegaan. Hi j
wordt een neef van Doppius genoemd.
In begin 1666 vertrekt hij naar Abcoude, waar
hij nog tot 1684 dienst deed en in 1687 overleed.
Door zijn vertrek uit Tienhoven maakte hij daar
pleats voor zij n schoonzoon Johannes van
Benthem, die ook in Utrecht geboren was,
en op 25 maart 1666 intrede deed. Hij maakte
hier de moeilijke tijd van de Franse invasie
van 1672 mee, waarbij men te lijden had van
inundaties en Tienhoven een soort niemandsland
was, waar beide partijen van tijd tot tijd hun
operaties uitvoerden. Zo was op 9 oktober 1672
behalve 's-Graveland en Loosdrecht ook Breukeleveen
geplunderd. Midden in deze zeer gevaarlijke
situatie goat Van Benthem zelf per
roeiboot, samen met Dirck Arissen en Jan Gerretsen
Verhoef, naar de Hinderdam om te proberen
de klok van 1615 weer terug te krijgen,
die de Hollanders hadden meegenomen bij
een u i tva I , om hem n i et in F ranse hand en te
Iaten vallen.
In augustus 1700 ging Van Benthem met emeritaat
en overleed in december van datzelfde
jaar.
Zijn opvolger, Petrus Walraven, een
Rotterdammer van geboorte, werd hier in 1701
bevestigd, en overleed al op 15 april 1704.
Een blijvende herinn.ering aan zijn verblijf hier,
zijn de beide zilveren Avondmaalsbekers, op
15 december 1703 geschonken door "Petrus
Walrave en Antonia Walrave" aan de kerk van
Tienhoven, en tot op de huidige dag nog in
gebruik.
Theodorus van der Biet (geb.24-3-
1678 te Amsterdam) werd in 19-10-1704 als
zijn opvolger bevestigd. Hij vertrok in 1711
naar Schagen, vandaar in 1719 naar Naarden,
waar hij op 26 mei 1732 overleed.
Simon Mo I e naa r (alhier bevestigd 28-3-
1712) was op 15 oktober 1682 te Amsterdam geboren
als zoon van Gerrit Semonse Molenaar en
Femmetje Bosch. In 1712 trouwde hij met Margarethe
van Zuylen, die hem acht kinderen
schonk. Hij heeft enkele boeken op zijn naam
staan, waarvan "Bijbei-Merck" het meest bekende
is. In 1715 vertrok hi j naar Landsmeer,
dat hij in 1727 voor Vlaardingen verwisselde,
waar hij op 29 september 1738 overleed.
En teen kwam de vermaarde Gerard us van
Schuylenburg. Hijwasop24juni 1681 te
Wageningen ten doop gehouden en werd als
ca:.didaat in 1709 te Molenaarsgraaf bevestigd.
Hoewel nog ongehuwd, werd hij in 1716
24

~-~-~,.;;;;-.:
(bevestigd 10 mei) naar Tienhoven be roe pen,
waar hij op 15 november 1718 trouwde met de
dochter van de predikant van Soest, Hendrina
Appels. Zij overleed bijna 50 jaar later en
werd alhier op 11 maart 1768 begraven.
Van Schuylenburg was in zijn tijd een beroemd
prediker, waar men van heinde en ver naar
kwam luisteren. Het dorp stond dan vol met
rijtuigen. Behal ve de twee zondagse diensten,
preekte hij ook nog op woensdagavond, waarbij
hij de preek van zondag herhaalde, en door
vragen en antwoorden verduidelijkte.
De toe loop tot de diensten was z6 groot, dot
de kerk in 1724 een uitbreiding moest ondergoon,
wat aan de noordzijde plaatsvond. Op
een afbeelding uit 1727 is dit duidelijk te zien.
In 1732 was men alweer aan een tweede uitbreiding
toe, die nog groter werd dan de
eerste.
De "richting" van ds. Schuylenburg sprak bi j
deze toe loop natuurlijk ook een woordje mee.
Zijn vijanden noemden hem een Labadist of
Koelmannist . Naar de mode van die tijd had
hij het op de Hernhutters niet erg voorzien.
Aan de kerkeraad van Amsterdam wist hij dan
ook "zeven bedenkel ijke gevoelens" tegen ze
op te sommen, die hij uit hun eigen mond gehoord
had. Bij zijn vrienden stond hij algemeen
bekend als een pietistisch zielszorger,
waarvan verteld wordt, dot hij zijn hele dorp
hier bekeerd had en allerlei wettische gewoonten
had ingesteld.
Het stoat vast, dot hij op de Tienhovense
geestesgesteldheid een zwaar en blijvend
stempel heeft gezet. Gezien heel deze situatie,
is het duidelijk, waarom hij ook voor de
meest aanlokkelijke beroepen naar elders, bedankte
en Tienhoven tot zijn dood trouw bleef.
Op 84-jarige leeftijd, in 1765, ging Van
Schuylenburg pas met emeritaat. Maar niet
eerder dan dot hij zelf nog zijn opvolger
Henr icus Grijp had bevestigd (8-12-
1765), en wei met de tekst: "Och dot gij mij
als een breeder waart" (Hoogl.8: 1). Nog
5 jeer bleef hij in zijn geliefd dorp wonen,
totdat hij op 27 maart 1770 in de zeer hoge
leeftijd van 89 jaar overleed en in de Tienhovense
kerk werd begraven.
Henricus Grijp was in 1734 te Metslawier geboren
als zoon van ds.Henricus Grijp, die ook
te Veenendaal heeft gestaan, hij bleef maar 3
jaar in Tienhoven, waarno hij naar Wageningen
vertrok (aldaar bevestigd 27-3-1768). Door
overleed hij op 6 september 1783.
Theodorus Sondtman (geb. 20-3-1735)
was de volgende predikant. Hij was gehuwd
met Maria Victor, die alhier begraven werd
op 12-3-1784, terwijl zijn zoontje Frederik
Gideon een jaar later, op 10-3-1785, in hetzelfde
graf werd begraven, waarin op 26-1-
1774 al een kind van hem was bijgezet.
In een tweede huwelijk (28-6-1787) te Zutphen
was hij getrouwd met Arnoldina de Knoop.
Seder! 1790 was zijn broer Bertold Sandtman
schout van Tienhoven. Dit gaf weleens tot
complicaties aanleiding. Nadat er al schade
was ontstaan "door inkwartiering en doortocht
der troepen van zijne Pruisische Majesteit" in
januari 1789, en in september van dat jaar,
door vordering van wagens, paarden en manschappen,
en nogmaals in november, began
deze plaag in 1794 opnieuw, in verband met
de Franse invasie. Op een bepaald moment
zijn er 25 manschappen en 93 paarden ingekwartierrl
op een inwonertal (van Tienhoven aileen
dus!) van+ 435 (volgens opgave 1759: Tienhoven
435~ Br. veen 540 en Oud-Mr. veen 330).
Nadal aanvankel ijk door schout en schepenen
was voorgesteld om zelf een loads te bouwen
en het achterhuis van Hannis Krijgsman te
huren, kwam er een tweede plan ter tafel om
de Commandeur "iets te persenteren mits van
de overige last der inquartiering bevrijd te
zijn". Uiteindeli~k komt men dan tot het besluit
om de last der inkwartiering over "de
meest vermogende opgezetenen" te verde len.
Dot betrof dan: "die welke in de eerste klasse
der consumptieve middelen worden gesteld" en
ook nog enkele uit de tweede klasse daarvan.
De daggelders worden vrijgesteld "vermits de
slegte Tijd ". Dit laatste plan wordt met algemene
stemmen aangenomen.
Wonneer het evenwel op het noteren van de
nomen van de bijdrage-pl ichtigen aankomt,
ontkent de schout, dot zijn broer de predikant
onder de eerste klasse van de meest betalenden
zou va II en. De vergaderi ng zegt van we I. De
schout verwijt de aanwezigen van ondankbaarheid
jegens de predikant en verlaat onder
protest de vergadering, die overigens ook
zonder hem, bij hoar besluit blijft.
Sehoul en predikant weigeren verder ook maar
Mn penning van de gemeenschappelijke lasten
te betalen. Ze willen de hun toegewezen inkwartiering
zelf uitbesteden "zeggende niemand
over hunne beurs te willen Iaten disponeren."
Het wordt een eindeloze ruzie, totdat
men op 5 juni 1795 besluit, om de onwillige
broers een proces aan te doen.
Daarna blijkt uit een lijst van weigerachtige
betalers inzake de inkwartierings gel den d. d.
30 juli 1795, dot predikant en sehoul daar niet
meer op voor komen.
Ook op kerkelijk terrein lag ds.Sandtman wei
met zijn gemeenteleden overhoop. Zo liet hij
zingen uit de op 1 januari 1807 ingevoerde
25

Ds. S. Ulfers
"Evangel ische Gezangen ", wat lang niet oiler
instemming had. Resultaat een anoniem gedicht
in de collectezak, doter niet om loog :
"Gij Domin~ Sandtman,
Gij hebt te veel verstand man,
Dot gij deze morgen,
Voor deze drie verzen I iet zorgen .
Zo gij blijft bij deze gedachte,
Zult gij eenmaal in de hel vernachten".
Daar kon dominee het voorlopig mee doen.
Oak verder bleef het een roerige tijd. Op 12
juni 1811 kwam er bevel van "Zijne Keizerlijke
Majesteit", om mankracht te leveren voor
werk aan "de fortificatil:!n van Den Helder" .
Toegezegd werden: hoog loon, dagelijks een
rantsoen genever, goede huisvesting en voeding .
Frederik Stam, F . van Oudemast en Dirk Vlug
werden er voor op uit gezonden.
Op 9 september 1812 de grate brand, waarbij
neg en woningen, de school, de kerk en de
pastorie afbrandden .
In november 1813 trokken de kozakken door
het dorp, vanaf Maarsseveen, door Tienhoven,
naar Breu kel erveen en Loosdrecht, terwij I ze
onderweg overal hooi vorderden voor de poorden
.
Ondertussen moest er veel vergaderd en geschreven
worden, om tot de herbouw van de
kerk te komen, die nag altijd in puin lag.
De 26e augustus 1813 was het zover, dot de
eerste steen gelegd kon worden. Uiteraard
kwam hiervoor niemand anders in aanmerking dar
de ambachtsvrouwe M. E. van Col len-van Lennep
van Gunterstein, bij wier familie men, de
eeuwen door, altijd zo enorm vee I steun heeft
gevonden, zowel materieel als moreel, dot
daar oak vandaag aan de dog nag een woord
van dank voor past.
Jan Willem Slagt herbouwde de kerk, Jan van
Welderveen de pastorie en de school. Op 3
maart 1814 wijdde ds.Sandtman de nieuwe kerk
in. Hij overleed in 1825 in de ouderdom van 90
jaren, na een veel bewogen Ieven.
Snel achterelkaar volgden toen twee predikanten
hem op.
Johannes Langenberg (geb. 1794). Hij
trouwde (6-12-1816) Johanna Brif, werd hier
bevestigd op 8-12-1816 en overleed al op 4
maart 1817 te Amsterdam. Zijn begrafenis vond
hier plaats in de kerk.
Gijsbert van Schelle (geb. 1795 te
Rotterdam) stand hier na zijn bevestiging (5-4-
1818) nag zes jaar, vertrok (8-2-1824) naar
Mijdrecht, en daarna naar Loosduinen, waar
hij op 8-4-1848 overfeed.
Leendert Cornelis van der Meulen
(bevestigd 10-10-1824, afscheid juni 1828),
gehuwd met Maria van Epen, bleef hier maar
een kleine vier jaar. Hij diende nag de gemeenten
van de B'edij kte of Noord-Schermer
en Meerssen en over I eed 27-3- 1878.
Voor dot men nu tot een nieuw beroep overging,
moest er eerst wat met de pastorie gebeuren
. De oude was in 1813 bl ijkbaar aileen
maar opgelapt en nu verder onbruikbaar. Men
besloot tot nieuwbouw, met medewerking van
het fonds Noodlijdende Kerken, en met een
beroep op "Zijne Majesteit onze beminde Koning".
De steen boven de deur van deze pastorie
vermeldde: "De eerste steen gelegd door
Jonkvrouwe M . J . H.F.van Collen in den Jare
1830".
Nu kon Didericus Brinkman (geb. 1807)
zij n in trede ( 14-3-1830) doen . Hij was een
totaal andere figuur dan ds . Sandtman, vooral
veel milder en bleef hier, net als deze, bijna
50 jaar .
He· was z ij n werk, dot de pastorietuin, tot in
de oren dertig van deze eeuw zo'n bijzondere
26

foam had. Een door de fomilie Willink van
Collen oongeboden troctementsverhoging von
f 100,- hod hij oorspronkelijk ofgeslagen­
"ik heb het niet nodig"-. No enig nodenken
veronderde hij von inzicht, nom het oonbod
aan, en ginger mee noor Copijn, om er de
pastorietuin geheel opnieuw von te Iaten beplanten.
In veler herinnering leeft het prochtige
resultoot hiervon nog voort.
Op een foto von hem zien wij zijn otletische
gestalte {zijn spierkrocht was legendorisch),
met de hoed in de hand, woorin een speelkaart
te zien is. Volgens de overlevering
plakte hij die doorin, om zijn eigen hoed
steeds mokkelijk terug te kunnen vinden.
In 1838 mocht hij, somen met zijn gemeente,
het 25-jorig bestoon von de herbouwde kerk
vieren. De kerkeroodsnotu len vermelden, dot
hieraon werd meegewerkt "door het olhier bestaande
Zonggenootschop, onder de I e idi ng
van den Heer M. Boezel". Dot koor bestond
dus ol in 1838.
In 1851 was de kerk olweer oon een restourotie
toe, en wordt zeals gebruikelijk, in een
plechtige dienst ook nu weer ingewijd.
Ditmool werd er een klein boekje "ten voordele
der Kerk" uitgegeven {15 p.) "Ter gedachtenis
von de Herstell ing der Kerk" is de
titel.
Daorin een long (8 p.), weinig zeggend gedicht,
verder het bekende zogenoomde joordicht
(zie onder aon het bord met bericht over
de brand, dot in de kerk hongt), en tot slot
nog een onder gedicht, dot het verloop von
deze restourotie beschrijft. Het begint als
volgt:
"Door K roo n en door L o en en was 't
plan reeds beroomd
Met Schoenmoker, hij von de
V u u r s t nog genoomd.
De laotste met Man ten en Schipper
de Voogden
Der Kerk, die 't voltooien von 't werk
thons beoogden,
Zij ramen met zorg von beleid vergezeld;
Zij melden de noden, hun ontwoord is:geld.
Von Mm gulden of tot de honderd en meer,
De Heer von het Ambocht von Tienhoven gof
De honderd viermool en in eenenmole of,
En schonk hun de Heer von Oud-Moorsseveen,
die
't Vervol wilde stuiten, ook vijftigmool drie;
Potronen der Kerke von oude geslochten."
In de rest von het gedicht wordt het verloop van
de inschrijving beschreven, op "den veertienden"
"Van Slogtmoond, te middog, in 't Regthuis, bij
Slagt", voor de som von f 2675,-.
Soms hod de kerkerood te kompen met moeilijkheden
. Zo zou diaken W.Verhoef bij een leverontie
200 turven tekort hebben gedoon oon H.
Niekerk te Ouden Rijn. Over deze kwestie
worden op 3 december 1876 twee briefjes in de
collectezok gevonden. A.Monten en K.von der
Wilt blijken later de klogers te zijn. De andere
diokenen E.Schoenmoker en H.von der Wilt
proberen olie op de golven von deze storm in
een glos water te gieten, moor dot lukt moor
gedeeltelijk . De Clossis Amersfoort moet er
oon te pas komen, die oordeelt dot de klocht
niet ontvonkelijk is, en de zook ols ofgedoon
moet worden beschouwd. lnmiddels is het nu
5 j un i 1877 en he eft men de honden vol gehod
aon deze kwestie.
Ook met andere zoken hield ds. Brinkman zich
bezig. Tegen een plan von de regering uit
1855 om Portengen, Breukelen- Nijenrode,
Breukelen St. Pieters en Tienhoven tot Mn
grate gemeente sam en te voegen, heeft men
onder Ieiding von ds. Brinkman hordnekkig het
hoofd geboden.
Op 5-9-1876 biedt hij ols geschenk van zijn
zuster Anno El isobeth B rinkmon, een zilveren
ovondmools schenkkon aon. Bij zijn overlijden
op 23-1-1880 bleek hij zijn hele nolotenschop
aon de Tienhovense kerk te hebben nageloten.
Men was juist begonnen zich op zijn
50-jorig ombtsjubileum voor te bereiden, dot
op 14 moort door op volgend zou val len.
Hij was 72 joor oud geworden. Tienhoven
heeft in hem een waordig predikont gehod.
Zijn opvolger werd S i e bo I d U If e rs, die
5-9-1880 door zijn broer, ds.D.Uifers von
's-Heer Abtskerke, hier werd bevestigd.
S . Ulfers werd op 25-7-1852 te Kemelemboeoi
op Celebes geboren ols zoon von een zendeling.
Hij was gehuwd met Johanna Hendriko
Jacobo Btltz. Twee dochters von hen werden
in Tienhoven geboren.
Overigens bleef hij moor vier joor. De sporen
die hij heeft nogelaten, liggen op het terrein
von de literotuur. Hij schreef o.o. drie bundels
getiteld: "Von Eeuwige Dingen". Doornoost
een roman "Horro Wolter" en tenslotte
zijn belongrijkste roman "Oostloorn ".
"Oostloorn" heeft in hoofdzook betrekking op
personen en toestonden in de ploots Heemse
in Overijssel. Hij was nomelijk een huisvriend
von ds . C. C. Schot Czn. ( ook een zoon von een
zendeling), die kort no zijn komst door zijn nog
jonge vrouw hod veri oren. Bij Ulfers bezoeken
door kwom hij in contact met het zeer nobije
Heemse, dot diepe indruk op hem gemookt
heeft.
Evenwel was het de Tienhovenaren vroeger nog
heel goed bekend, dot hij ook uit deze tweede
27

gemeente personen en toestanden had verwerkt
in "Oostloorn ". Een voorbeeld hiervan was de
figuur van de oude bl inde voorlezer, ontleend
aan de figuur van de oude Tienhovense schoolmeester
Matthijs Boezel, die als derde lid van
zijn geslacht hier de scepter in de school heeft
gezwaaid. Een familie regering, die van 1742
-1885, bijna 150 jaar heeft geduurd .
Hierdoor draagt "Oostloorn" ook een blijvende
herinnering in zich aan het verblijf van ds. Ulfers
in Tienhoven.
Na zijn emeritaat als predikant van Rotterdam
in 1919 vestigde ds. Ulfers zich in Breukelen op
"Klein Boom en Bosch" aan de Vecht, waar hij
in 1930 overleed.
Na hem werd K a r e I G e r h a r d M a r i e
Westerbeek van Eerten beroepen, (intrede
28-2- 1886) geboren te Doetinchem ( 13-
1-1858) ols zoon van ds . B.J.Westerbeek van
Eerten en Neeltje Odijk van Putten. Zijn overgang,
na twee jaar hier, naar de Gereformeerde
Kerk is een verhaal apart, dat ik overlaat
aan een andere scribent, om te beschri jven.
W.J.A.van 't Einde
Ned. Herv. Pred.
Maurik ( G I d).
Het predikantenbord in de
Hervormde Kerk.
Lcvende herinneringen
Mijn herinneringen aan een verblijf in Tienhoven zijn rijk en blijvend geweest. Want ik
heb er vee I meegemaakt. Eerst een half jaar als gewoon gereformeerd predikant. Daarna
nog twee jaar na mijn schorsing en afzetting als predikant in de gemeente in hersteld verband.
Van degenen, die deze peri ode hebben meegemaakt, Ieven er nog maar enkel en.
Degenen, die toen kinderen waren, herinneren zich er misschien nog wat van.
Ds. Brussaard, die ook op deze pleats gestaan had , en wiens invloed er nog duidelijk nawerkte,
heeft me bevestigd op een ijskoude decemberdag. Men had verzuimd een schoorsteenopening
in het kerkgebouw aan te brengen en vond het "nu de winter al haast voorbij
was" (december!) niet meer zo nodig. Daarom moest ik met een petroleumkachel tje achter
mij op de preekstoel intrede doen . Na mijn uitdrukkelijke eis kwam er toch nog verwarming.
In die vrij strenge winter 1925-'26 maakten mijn jonge vrouw en ik bezoeken bij
aile gemeenteleden. Het werk ging voorspoedig . Men was vol belangstell ing voor de
diensten op zondag en viel niet over mijn jeugdige tekortkomingen. Tot de ellende van
Assen kwam. Het was voor ons geen punt van twijfel, waar we moesten staan. Dus voltrok
zich met noodwendigheid de loop der dingen. lk kon het de gemeente niet kwalijk nemen,
dat een groot gedeelte niet opgewassen bleek tegen de beschuldigingen en verdachtmakingen,
die van buiten op hoar aankwamen. Schorsing volgde, een wachttijd van drie maanden.
Daarna afzetting. Nog altijd vervult het mij met bewondering, dat een klein getal eenvoudig
weigerde de afzettingen goed te keuren en solidair bleef. Toen ik no de afzetting .
van plan was ergens een goed heenkomen te zoeken, spraken zij de duidelijke wens uit,
dot ik hun dominee zou bl ijven . We kwamen sam en in de stad van Jac. Verhoeff, en toen
na enige weken de koeien aanspraak maakten op deze voor hen onmisbare ruimte, werd er
in enkele dagen een houten gebouwtje opgetrokken , dat sindsdien de kleine gemeente in
Tienhoven tot kerkruimte heeft gediend, ook no ,; onder mijn opvolgers tot er een hereniging
28

~~- . - Il
De kerkeraad van de Gereformeerde Kerk in het eerste jaar
van het bestaan van de kerk.
met de Hervormde gemeente tot stand kwam.
lk heb geen behoefte de onaangename, vaak verbijsterende dingen op te halen, die wij in
die tijd ondervonden. Temeer niet, omdat vele jaren later de Gereformeerde kerken de
besluiten van Assen hebben tenietgedaan, en omdat ik enige jaren geleden van de Gereformeerde
kerkeraad een brief heb gekregen, waarin men, na zorgvuldig onderzoek van de
notulen uit die periode, betreurde, dat het indertijd zo gelopen was. Wat wil ik meer?
lk wil aileen met grote dankbaarheid denken aan aldie breeders en zusters, die met grote
trouw en in een stemming van opgewekt geloof rondom ons bleven staan . Daarbij vergeet
ik niet mijn fiere vrouw, die nooit een ogenblik heeft geaarzeld en aile consequenties van
de afzetting met besliste moed onder ogen zag. lk heb in 1965 aan die allen mijn "Vijfde
Pastille" opgedragen.
Wij hebben in het hersteld verband heel veel beleefd, dat een blijvend stempel op ons
heeft gedrukt. Er was geen sprake van sectarische zelfgenoegzaamheid. Van meetaf stonden
we in levend contact met de gehele christenheid. We moesten een weg zoeken, die
anderen eerst vee I later, zelfs nu nog, moesten of moeten ontdekken: een vernieuwde
visie op de bijbel, een eerste poging om het nieuwtestamentisch lied te zingen, het ontwerpen
van een nieuwe kerkorde, belijdenissen in opnieuw gezochte formulering. lk zal
geen nomen noemen, maar ieder weet, dat heel veel toen gezegd en geschreven is, dat
zowel in de Hervormde Kerk als in de Gereformeerde Kerken, eerst veel later aan de orde
kwam. Het "Kerkblad" van de kleine kerkengroep en het blad "Woord en Geest" werden
druk gel ezen. De zending had volop aandacht, er kwamen predikers en schrijvers in het
gezichtsveld uit heel andere kring dan de eigene. En later, toen in de Hervormde Kerk
tijdens de bezettingsjare.n zoveel veranderd was, was het voor bijna niemand een probleem
meer, om tot dit grotere verband te komen en hereniging te zoeken. De hersteldverbanders
hebben in de Hervormde Kerk een belangrijke functie verricht en werden in de grotere
kring zeer gewaardeerd. Dat kon gebeuren omdat zij in het hersteld verband een zo intensieve
scholing hadden doorgemaakt, en geheel waren ingesteld op de problemen, waar een
29

zich vernie'uwende kerkelijke gemeenschap mee te maken krijgt: Kerkorde, belijdenis, lied,
om nog niet te spreken van de enorme theologische bezinning, de herorientatie in politiek
opzicht, de beleving van de oecumenische ontmoeting •der kerken, de internationale bewustwording,
de dekolonisatie enz. die no de oorlog op gang kwamen. De hersteldverbanders
waren door als het ware toe voorbereid en konden ruimschoots deelnemen aan wat door
grate, leidende figuren ontdekt en uiteengezet werd. Hun sloeg de schrik zo gauw niet om
het hart, bij het horen van nieuwe dingen. Zij hadden achter de rug, wat voor vel en een
geloofscrisis zou meebrengen.
Daarmee ben ik gekomen tot wat mij het meest heeft geboeid: dot in Tienhoven op een of
andere wijze een voedingsbodem had bestaan voor een bewust geesteliik Ieven, dot zich
niet maar aileen in traditionele vormen kon bewegen. Mij viel van het eerste moment op
een zekere wakkerheid, een diepere aandacht voor het evangelie, waardoor de predikant
en de gemeente samen de boodschap van God konden bel even. Voor mij persoonlijk heeft
de tekst van mijn intreepreek zich in Tienhoven geheel verwerkelijkt: "ik verlang om u te
zien om u enige geestelijke gave mee te delen tot uw versterking, dot is te zeggen: onder u
mede bemoedigd te worden door elkanders geloof, van u zowel als von mij" {Rom. 1 : 11, 12).
A Is ik Tienhoven voor dit a lies dankbaar bl ijf, weet ik zeker te spreken ook uit naam van
hoar, die in 1954 werd weggenomen; wij hebben tijdens ons 28-jarig huwelijk daarover vaak
gesproken. Trouwens er is wederzijds herhaaldelijk contact geweest met de plaats, waar
ons eerste kindje geboren werd; waar ik mijn eerste autootje reed {een kleine nu legendarisch
geworden 5 PK Citroen) om de verschillende gemeenten in de omtrek te dienen: U­
trecht, Amersfoort, Baarn. De oneerbiedige bijnaam van dot wagentje mag ik nu misschien
wei noemen: het vliegende evangelie. Teen ik bij mijn eerste rit een hoog bruggetje niet
ken nemen, hebben welwillende dorpelingen mij niet met paarde-, maar met mankracht
eroverheen geholpen. Het is begrijpelijke Tienhovense humor geweest, dot er teen gezegd
werd: als je soms eens met de dominee op reis goat, zie dan dot je in zijn autootje komt,
dan mag je mee duwen. En hoe bijbelvast is deze omgeving gebleken, teen eenmaal een
mij onbekende boerenvrouw me met warm water geholpen had de bevroren waterkoeling te
ontdooien, en teen ze te weten kwam, wie ik was, mij toe·•oegde: het is tech zeals de
Schrift zegt: onwetend hebben sommigen engel en geherbergd. Wie dan neg nederig bl ijft ...
Neen, de herinnering is niet vergeeld, maar Ievens gebleven!
E. L. Smelik.
En. zo is Tien.hoven. er gekomen.
Heel, heel lang geleden, teen het water neg
vrij spel had, omdat er neg geen dijken waren
die hoar een halt toe riepen, teen eben
vloed neg ongehinderd onze loge Ianden kenden
overspoelen, neg v66r dot de, zeals de
geschiedenisboekjes ens leren, Bataven en
Friezen de streek bewoonden, werd de basis
gel egd voor wat we later Ti enhoven, Maarsseveen
en Breukeleveen zouden goon noemen.
lmmers die zelfde zee die vrij spel had, liet
hier rest en sl ib achter, die op hoar beurt weer
het begin vormde van de weelderige plantengroei,
waardoor het veen kon ontstaan. In het
begin van onze jaartelling worden aile veenstreken
tussen de rivierbeddingen aangeduid
met wildernissen.
Onbewoond en onbegaanbaar, vee I wild herbergend.
No Karel de Grote, die immers om-
streeks 800 over het land regeerde, waartoe
ook deze s trek en behoorden, worden de I age
Ianden een deel van het grate Duitse Rijk.
Om het land te kunnen besturen werden graven
aangesteld, die vaak op hun beurt weer zo
machtig werden, dot zij zich van hun heer de
Keizer niets aantrokken en op eigen houtje
regeerden zo als ze het zelf wilden. Aanvankel
ijk was het de Utrechtse bisschop geweest,
die voor de Keizer het land te besturen kreeg
met het voorrecht, dot een zeker dee I van de
opbrengst voor de bisschoppelijke schatkist
was. Op zijn beurt ging de bisschop weer
delen uitgeven aan dienaren om het te besturen,
in "leen" geven heet dit in de Middeleeuwen.
Door de bisschop nogal vaak met
geldgebrek te maken had, gaf hij veel bezitting
,~ n in andere handen, soms tijdelijk, vaak
30

Oude opname
van Kasteel
Gunterstein
voorgoed. Aanvankel ijk waren het Utrechtse
Kapittelkerken, die eigenaar werden van de
grond, speciaal van de wildernissen met de
opdracht deze in cultuur te brengen. Te ontginnen
dus. Zo behoorde het Maarssenseveen
aanvankelijk aan de Heren van Maarssen, die
het op hun beurt weer in I een had den ontvangen
van de Kerk van Oud Munster. Dit was
een kapittelkerk, d.w.z . een kloosterkerk,
waartoe geen parochie behoorde, doch die
uitsluitend bestond voor en door een aantal
adellijke kapittelheren, die random deze kerk
woonden. De kerk van Oud Munster stand op
het Domplein en was eigenlijk de voorloper
van de Domkerk.
In 1243 verkoopt Herman van Maarssen een
deel van zijn wildernis van het Maarssense
veen ter grootte van 10 hoeven of zoal s het in
het Latijn heet "Decem manci" aan de kerk
van Sint Pieter . Deze Sint Pieterskerk was
een kapittelkerk. Vanaf dot moment in Tienhoven
een ambachtsheerl ijkheid. N iet eeuwig
zullen de heren van Sint Pieter in 't bezi t
van Tienhoven bl ijven. Na de Hervorming
als aile kerkelijke bezittingen overgaan in
handen van de stoat, komt er oak voor Tienhoven
een andere heer.
De Staten van Utrecht verkopen dan name! ijk
heel vee! van die oorspronkelijk kerkeli jke
bezittingen aan vaak rijk geworden kooplieden,
die het voornaam vinden om achter hun
naam "Heer van" te kunnen zetten. Voor wat
Tienhoven betreft verwijs ik U hiervoor ncar
het artikel elders in die boekje. Oak Maarsseveen,
dot kerkel i j k tot Ti enhoven behoorde,
kreeg hiermee een andere eigenaar. Oak
Maarsseveen had voordien een geestelijke
eigenaar, zij het in dit geval o.a. nag steeds
het kapittel van de Duitse Orde en Oud Munster,
die tot het midden van de 16e eeuw hoar
zetel op het Huis ter Meer gehad heeft.
Heer van Maarsseveen werd Joan Huydecoper,
burgemeester van Amsterdam. Het Heer zijn
van zo'n ambachtsheerlijkheid bracht niet aileen
de titel met zich mee, maar oak nag enkele
andere voordelen.
Zo hadden ze bijvoorbeeld de loge rechtspraak
in handen, waarvoor zij een schout aanstelden,
die op zijn beurt weer werd terzijde gestaan
door de schepenen, die op voordracht van het
oude colt ege door de Heer benoemd werden.
Oak in kerkelijke zaken hadden zij een grate
vinger in de pap. Zo kon er geen predikant
aangesteld worden zonder hun toestemming.
Heel vee! kerkelijke en oak wereldlijke zaken
waren van hun toestemming afhankel ijk. Deze
toestand heeft voortgeduurd tot de Franse tijd.
De Bataafse Republ iek maakte er een einde
aan . Wei bleef in verschillende kleine dorpen
het contact met de ambachtsheer bestaan en
bleef hij vaak nag een grate invloed uitoefenen,
vooral als de ambachtsheer behalve de
rechten oak nag vee! goederen in zijn bezit
had . Oak waren er ambachtsheren, die na het
veri ies van hun rechten hun belangstell ing voor
hu n oude bezit niet verloren en met verschillende
banden verbonden bleven. Tienhoven is
hier een voorbeeld van . Maar hoe dot in elkaar
zit, leest U in een onder artikel.
R. Pas.
31

Bank van de
ambachtsheren
van Gunterstein.
TIENHOVEN en. GUNTERSTEIN
Hoe en wanneer is de band tussen Tienhoven en
Gunterstein ontstaan? In de archieven van de
graven van Holland, van het Sint Pieters Kapittel
in Utrecht en van het Huis Gunterstein
vinden we het antwoord .
In 1621 kocht Jhr.Adriaen Ploos van Amstel de
ambachtsheerlijkheid *) van Tienhoven von het
Kapittel van Sint Pieter te Utrecht. No zijn
overlijden volgde zijn zoon Jhr.Engelbert Ploos
van Amstel hem als ambachtsheer op.
In 1653 kocht Agnes van Bijler, weduwe van
genoemde Adriaen Ploos van Amstel, Gunterstein.
Zij droeg in 1659 het Huis over aan hoar zoon
Engelbert Ploos van Amstel, ambachtsheer van
Tienhoven. Sinds dot jaar zijn Tienhoven en
Gunterstein in Mm hand verenigd. Ook op de
vraag hoe deze band bestendigd Werd, geeft
het archief van Gunterstein antwoord.
In 1680 overleed Engelbert Ploos van Amstel.
Uit zijn nalatenschap kocht Magdalena Poulle,
weduwe van Adriaen Deem Gunterstein en de
ambachtsheerlijkheid van Tienhoven.
Zij liet het huidige Huis bouwen op de puinhoop
van het oude kasteel. Hoar took als ambachtsvrouwe
vatte zij ernstig op. De notulen
van de vergaderingen van de gecombineerde
polders van Breukeleveen en Tienhoven vermelden
herhaaldelijk dot zij (ols enige vrouw!)
aan het hoofd van de Tienhovense delegatie in
de vergaderzaal van het Sint Pieters Kapittel
te Utrecht verscheen. Deze vergadering kostte
hoar - komende uit Amsterdam - telkens drie
dagen. Belangrijk voor de toekomst was hoar
testament van 12 februari 1697, waarin het
volgende voorkomt: "dogh was haer testatrices
expresse wille en begeren, dot haer Edele's
Riddermatige Huys te ·Guntersteyn met de landerijen
aen het selve Huys behoorende alsmede
de Ambaghts Heerl ijkheyt van Tienhoven nu
ende ten eeuwigen Doge sal moeten sijn ende
blij ven als een stamhuys aen 't geslagt en den
Bloede van haer vrouwe testatrice van haer
vaders sijde haer Edele bestaende en derselver
Decendenten sander dot iets van aile het selve
oijt of oijt ter contrarie sal mogen versterven;
noghte sal ook iemand vermogen aile het bovengenoemde
ofte iets het geringste doer van te
vercopen beswaren ofte veralieneeren " .
Aan dit testament is tot op heden gevolg gegeven.
AI ging - door het ontbreken van mannelijke
afstammelingen- de erfopvolging enkele
malen in de vrouwelijke lijn (van Poulle op de:
Bordes, van de Bordes op Van Collen, van Van
Collen op Will ink van Collen, van Will ink van
Collen op Quarles van Ufford), sinds 1680 zijn
14 !eden van het zelfde geslacht Heren of
Vrouwen van Tienhoven EN Gunterstein geweest.
Ter uitvoering van het testament onder de huidige
rechtsverhoudingen is de Stichting Ridderhofs
tad Gunterstein opgericht, waarvan de
voorzitter- uit de familie van Gunterstein ge-
32

sproten - Heer van Gunterstein en Ambachtsheer
van Tienhoven is. Naast de instandhouding
van het landgoed beoogt de Stichting het
bevorderen van de belangen van de Hervormde
gemeente van Tienhoven.
In de loop der tijden is de ambachtsheerlijkheid
van een staatsrechtelijke functie overgegaan
in een band van harte I ijkheid en genegenheid
tussen de inwoners van Tienhoven en de
bewoners van Gunterstein .
Moge deze bestend i gd worden.
*) Een ambachtsheer had het recht bepaalde
dorpsfunctionarissen te benoemen, die voor
het verkrijgen van de gesalarieerde betrekking
hem een bepaald bedrag betaalden.
Ook had hij invloed op de benoeming
van predikanten en leden van gemeente-,
polder- en kerkbestuur.
L.A. Ouarl es van Ufford.
Naamlijst der predikanten der Nederlandse
Hervormde Gemeente sedert de Hervorming
1 . Johannes van Westerburg 1624-1625 25. Jan Hoeve 1954-1961
2. Johannes Pis tori us 1625-1630 26. Johann Frederik Grimm 1962-1967
3. Adolphus Burman nus 1632-1635 27. Gerrit Moen 1968-1973
4. Johannes van Kesteren 1636-1665 28. Laurens Korevaar 1973-
5. Johannes van Benthem 1666-1700
6. Petrus Walraven 1701-1704
7. Theodorus van der Biet 1704-1711
Naamlijst der predikanten der
8. Simon Molenaar 1712-1715 Gereformeerde Kerk
9. Gerardus van Schuylenburg 1716-1765
10. Henricus Grijp 1765-1768
1 . K . G . M. Wes terbeek van Eerten 1887-1891
11 . Theodorus Sandtman 1769-1816
2. P.M. Ochtman 1892-1898
12 . Johannes Langenberg 1816-1817
3. Joh . S . Langen 1899-1901
13. Gijsbert van Schelle 1818-1824
4. H. Velten 1902-1908
14. Leendert Cornelis van der
Meulen 1824-1828
5. J. C. Brussaard 1909-1912
15. Didericus Brinkman 1830-1880
6. A.C.Hey 1913-1918
16. Siebold Ulfers 1880-1884
7. A. Boekenogen 1920-1923
17. Karel Gerhard Marie Wester-
8. E.L.Smelik 1925-1926
beek van Eerten 1886-1887 9. J.M.Kroes 1929-1932
18. Willem van der Spek 1888-1891 10. H. J. Westerink 1934-1938
19. Gijsbert Benjamin Fijnvandraat.1895-1922 11. R.A.Fiinterman 1938-1946
20. Gerard Barger 1923-1927 12. P. Boes 1946-1960
21. Wouter Okken 1928-1932 13. T. Does burg 1961-1966
22. Da~il:!l Justus Lasonder 1933-1935 14. C. Burger 1967-1971
23. D. van Heyst 1938-1946 15 . N. van Haeringen 1971-1974
24. Andries Makkenze 1947-1954 16. L. van de Linden 1974-
33

Naamlijst der predikanten der Gereformeerde
Kerk in Hersteld Verband
E. L. Smelik 1926-1928 C.A . de Ridder 1942-1945
G. Ubbingk 1928-1942 J. Vuijst candidaat 1945-1946
K.H.Kroon 1931-1932 P.G. van de Hooff, konsulent
hulp-predikant
uit Hilversum 1945-1946
J. Blonet
1940-1941
Herdenken van toen: Hoop voor straks
Wie in een vliegtuig hoog over plassen en trekgaten vliegt, ziet ~~n schone natuur. Het is
een lust voor het oog . A Is je dan je verrekijker pakt en een klein stukje bekijkt, dan kun je
het treffen, dot je net een blik werpt .. op een particulieren vuilnisbelt. De indruk die dan
achterblijft is er een van: dat is ook niet veel zaaks. Het meest juiste beeld van het gebied
waarin wij wonen krijgen we door er in te Ieven met open ogen.
Dat geldt ook wanneer we een blik sloan op de kerkelijke geschiedenis van Tienhoven. Als
we deze aileen op een afstand bekijken, dan kunne n we gaan ophemelen en verheerlijken:
wat een tijd toen de kerk tijdens ~~n dominee twee maal vergroot moest worden; wat een
eenheid bestond er voordat de scheuring in 1887 plaats vond; wat hadden we een zuivere
kerk in de tijd vlok na de Doleantie. Op deze manier kunnen we de dingen van vroeger gaan
verheerlijken. Maar er is meer gebeurd; kerkgangers van de verse hi llende kerken gunden elkaar
op zondag geen plaats op de weg, zodat ~~n groep via de berm ter kerke moest gaan;
wat een partijstrijd is er niet geweest; hoeveel is er niet bekokstoofd met verkiezingen van
ambtsdragers! Wanneer we aileen deze zaken uit het verleden ophalen, dan kammen we
a lies van vroeger op een onbarmhartige manier af .
Maar op deze wijze wordt er geen recht gedaan aan de werkelijkheis:l. Dot gebeurt aileen
als we nu Ieven met open ogen en z6 naar vroeger kijken. Want anders blijven we op een
veilige afstand staan kijken naar wat "ze" toen allemaal klaargemaakt hebben. Dan is het
ook gemakkel ijk om mefeen een oordeel klaar te hebben.
Wie goed om zich heen kijkt, ziet dot die hele geschiedenis van vroeger ons een heel beetje
in het bloed is gaan zitten. Wij zelf zijn doortrokken met water gebeurd en gedaan is. Dat
zie je soms heel konkreet, wanneer kinderen net zo handel en en spreken als hun ouders.
De geschiedenis van de kerk is niet maar van de mensen van toen, het is ons eigen verleden.
En omdat wij zo doortrokken zijn met wat ze vroeger gedaan hebben, komen we telkens onszelf
tegen. Zowel in het goede als in het verkeerde van toen, herkennen we ons eigen
juiste en onjuiste optreden . Wellicht gaan we door de ontmoeting met mensen en toestanden
van toen, de mensen en toestanden van nu beter begrijpen; misschien dat we daardoor ook
beter leren omgaan met het verleden en met mensen die allemaal een stukje van dat verleden
met zich mee dragen.
De geschiedenis bezien is echter meer dan kijken hoe het toen ging; het is ook meer dan
mensen van nu herkennen in de grootheid ~n de kleingeestigheid van de mensen van vroeger.
Want het is geschiedenis van de kerk! En in de kerk komen niet aileen mensen samen, in
de kerk komt de Here God op ons af om ons te ontmoeten . De geschiedenis van de kerk is dan
ook de geschiedenis van de plaats waar God op deze aarde wil wonen. Het is de historie van
Gods grote daden door middel van kleine mensen. A Is een rode draad loopt het optreden van
de Here God door die 350 jaren heen. Soms is die draad bijna onzichtbaar, af en toe lijkt
het dat hij gebroken is door twisten en scheuringen . Het I ijkt er ook wei eens op dot mensen
aile touwtjes in handen hebben .
Opeens is er de verbazing dot door al het mensel i!ke heen er een gemeente bestaat die de
Naam van de drieenige God belijdt . Er is verwonrle ring dot oilZe God zich niet laat ophouden
wanneer mensen hem voor de voeten I open . Er is vreugde dot juist door kleine mensen
34

met hun kleine daden de gemeente van Christus wordt gebouwd .
Ondanks en dankzij menselijk optreden leidt Gods hand de kerk tot op heden. Dot is de reden,
waarom er herdacht kan worden dot de kerkelijke gemeente van Tienhoven 350 jaar bestoat.
Daarin gedenken wij Gods grote daden .
Dot stemt tot dankbaarheid en tot bescheidenheid. Er is v66r ons al meer gebeurd; er is vroeger
ook al eens wat veranderd, anders was de kerk er allang niet meer; er is teen ook veel
goeds uit het verleden vastgehouden, anders was de gemeente allang ten onder gegaan. Ook
voordat wij begonnen, werd er gewerkt in dienst van de levenden God. De opbouw van de
gemeente hangt niet af van hen die nu Ieven . Ook zij staan in een lange traditie van trouw
en ontrouw van mensen, maar voora I van de trouw van de Here God. Daarom mogen we verwachting
hebben voor de toekomst . Deze hoop is niet slechts gebouwd op de dingen die er nu
zijn. Dot is ook heel wat: er is een gemeente van Jezus Christus, die hier zichtbaar is in de
Gereformeerde kerk en de Nederlandse Hervormde gemeente . Daarin wordt van a lies gedaan
om de boodschap van de Bijbel vaste wortels te doen vinden in het Ieven van de mensen.
Daarin wordt veel gedaan om Gods grote daden te verkondigen aan iedereen tot aan de
"einden van de aarde". Er worden tekenen, onder meer tekenen van barmhartigheid, opgericht
van het Koninkrijk van God .
We hebben ook verwachting voor de toekomst omdat er bepaalde vormen van samenwerki ng
bestaan tussen de beide kerkgemeenschappen . De laatste jaren zijn de beide kerken naar
elkaar toegegroeid. De achtergrond hiervan is niet dot j e sam en tenminste nog wat voorstelt
in een tijd waarin het kerkelijke meeleven vermindert . De kontakten tussen de Gereformeerde
kerk en de Hervormde gemeente zijn niet uit de nood geboren van "eendracht
maakt macht ". Uit de overtuiging dot de eenheid geboden is door Christus, werd omstreeks
1963 begonnen met samensprekingen tussen de be ide kerkeraden. Hoewel deze soms moeizaam
veri open en het overleg verschill en de mal en afgebroken is, wordt eind 1968 de eerste
gezamenlijke kerkdienst gevierd. Dit experiment blijkt aan te sl a.an zodat in 1970 wordt
besloten om 4 diensten per jaar gezamenlijk te houden . Hiervoor worden uitgekozen de
tweede dienst van Kerst, Posen en Pinksteren en de Hervormingsdienst op de zondag dicht
bij de 31ste oktober. Een aantekening uit de notulen van de Hervormde kerkeraad (22 sept.
1969) laat zien, dot het besluit volt om zoveel mogelijk samen te werken.
Vooral van het jeugdwerk is een sterke stimulerende werking uitgegaan. Over en weer zijn er
kontakten via scholen, verenigingen, enz . Daaruit komt men tot de ontdekking dot allerlei
kerkel ijk jeugdwerk in be ide kerken op ongeveer dezelfde manier gebeurt. De vraag ontstaat,
waarom dit zo plaatsvindt en of het niet gebundeld kan worden, zodat aile beschikbare
krachten zo geed mogelijk benut kunnen worden . Als lllln van de eerste stappen wordt in 1969
de eerste jeugddienst gezamenlijk opgezet. Daarna is het resultaat van veel overleg, dot in
1970 het jeugdwerk van de beide kerken samen goat. De overkoepelende organisatie is de
Hervormd/Gereformeerde j eugdraad. Deze stoat via een jeugdouderl ing (Herv.) en een jeugddiaken
(Geref.) onder verantwoordelijkheid van de beide kerkeraden. Een van de vele aktiviteiten
die ontplooid worden, is de opzet van 8 semi-gezamenlijke jeugddiensten per jaar.
Ook het werk van de Jonge Kerk is gezamenlijk. Naar buiten treedt vooral de zanggroep
"The New Moon Singers". Bovendien worden vanaf 1973 gezamenl ijke bijbelkringen gehouden;
daardoor groeit de verdieping van het kontakt via de bron waar beide kerkgemeenschappen uit
putten: de Bijbel.
Momenteel is overleg gaande om het aantal gezamenlijke diensten uit te breiden. Ook al verlopen
verschillende besprekingen soms erg moeizaam, ook al is er niet steeds de overtuiging
dot het nastreven van eenhe id een opdracht van Chris tuswege is, tech mogen we u it deze
vormen van samenwerking hoop putten.
Boven dit alles uit hebben wij verwachting van de toekomst op grond van de trouw van de
Here God. Hij wi Ide teen door mens en werken. Hi j bouwt nu door mens en aan zijn gemeente
en ieder draagt daaraan zijn steentje bij . Tot nu toe merken we heel konkreet dot onze
goede God niet loslaat wat zijn hand is begonnen.
Daorom kijken we vol verwachting uit naar de toekomst. Want het herdenken van teen,
geeft hoop voor straks!
Tienhoven, 31 oktober 1974 a . D
Ds. L. Korevaar
35

Eerste prijs tekenwedstrijd:
Sieni Verkuil
t
Tweede prijs:
Bert Schouten
36

De Grote Brand in Tienhoven-1812
Er lopen twee kinderen op de weg, een jongen
en een meisje. Het is stil op de weg, er loopt
haast niemand. Ze I open te praten en het
meisje zegt opeens: "Wot stinkt het, wot ruik
ik toch?" De jongen ruikt ook, hij zegt: "Ja,
nou je het zegt, ik ruik ook wat, het is ... het
is ... oh, het is brand, er is brand!"
De jongen begint hard te lopen, het meisje
komt ook oanhollen en blijft oak staan. En
door bij de dokter is brand. In het hooi- wat
is dot? Nee, toch, het hooi brandt toch niet?
Maar tach is het zo, het hooi brandt. De
vlammen worden wilder en komen hager. De
jongen holt weg en begint te schreeuwen:
"Brand ... brand!" De dokter en zijn vrouw en
kinderen komen aanholl en. Oh, het hooi
stoat in brand. Er komen nog meer mensen aanhollen-
vrouwen, mannen, jongens, meisjes.
En ook zij blijven bij het doktershuis staan.
De vlammen worden al grater en grater.
De mensen komen met emmers water en ze
gooien het water over het vuur, maar het helpt
niet. Een poos later zien de mensen de kerk,
ze denken aan de kerk, o, als die maar niet
verbrandt. Want de wind goat die richting uit.
Het huisje naast het doktershuis brandt ook al
en de vlammen worden al grater en grater en
steeds vi ugger goat het. De mensen worden een
beetje bang. Het komt al dichter bij de kerk en
een kwartier later is het vuur ... het is dus toch
bij de kerk? Ja, een kwartier later is het vuur
bij de kerk. De mensen proberen te blussen,
maar het is al te I oat, het kan niet meer. De
vlam ging naar het dak van de kerk en het dak
was van hout, dus brandt ook. En de von ken
van het dak val len naar binnen, naar de banken
en de stoelen. En in een mum van tijd
waren die ook verbrand.
En later, veel later- gelukkig, de brand is
voorbij. Maar de kerk - ja, de kerk- nou die
werd weer opnieuw gebouwd. Tenminste wat,
want niet de hele kerk was verbrand, een stuk
van de muur en nog wat andere dingen, maar
UITSLAG OPSTELWEDSTRIJD
gedeelde eerste prijs voor:
Marleen Verkerk en
Albert van Beek
toch was het erg voor de mensen.
Maar nu (1974), nu merk je als je in de kerk
komt er haast niks meer van - en als je goed
kijkt, zie je een bord staan en op dot bord
stoat wat over de brand in Tienhoven- 1812.
In 1813 is de kerk weer opgebouwd.
Marleen Verkerk
klas 6, Chr. School,
Maarsseveen.
Het began allemaal bij de dokter. Op een dog
liep deze longs zijn hooi. Ja, het is wei gek,
maar de dokter had ook een beetje vee. Nou,
de dokter liep longs zijn hooi en hoorde wat
knetteren, hij keek om zich heen en ja hoor,
daar zag hij het: het hooi stand in brand. Het
was natuurlijk gaan broeien en toen was het
goon branden.
De dokter reageerde heel snel, meteen hal de
hij naar de koster om de klok te Iaten luiden.
Nou, toen holden ze samen naar de kerk. De
koster greep het touw en began er verwoed
aan te trekken. Er was meteen opschudding in
heel het dorp, iedereen kwam aanrennen,
maar de wind was hard en het vuur began zich
uit te breiden, het ging steeds verder.
0, daar goat het vuur ook al in de richting
van de kerk. ledereen probeerde het vuur te
bl ussen met emmers water en met handbl ussers,
maar tevergeefs, het vuur bereikte de kerk.
De mensen probeerden wanhopig het vuur nog
te blussen, maar het was al te I oat. Meer dan
de helft van de kerk is toen afgebrand. Nog
heel lang blijft dit verhaal in het geheugen
van de mensen z i tten, want het was een woeste
brand. Er zijn op die dog negen huizen
verwoest. Zo is de brand in Tienhoven afgelopen
op 26 augustus 1812.
UITSLAG TEKENWEDSTRIJD
1e prijs:
2e prijs:
3e prijs:
4e prijs:
5e prijs:
Sieni Verkuil
Bert Schouten
Evert van Vlaanderen
Francine van 't Veld
Theo Lamme
Alber van Beek
klas 6, Chr.School.
37

38
Derde prijs: Evert van Vlaanderen

HOE WIJ HET JUBILEUM VIERDEN
Op waardige wijze hebben de Hervormde gemeente en de Gereformeerde kerk het feit herdacht
dot 350 jaar gel eden de eerste predikant zijn intrede deed. Hierdoor werd de Reformatie,
die elders al eerder vaste voet aan de grond kreeg, een feit in Tienhoven.
Om dit te vieren, waren er twee bijeenkomsten, Mn op woensdag 23 oktober in de Gereformeerde
kerk en Mn op zondag 27 oktober in de Nederlandse Hervormde kerk.
De eerste had het karakter van een terugblik in de historie. Nadat ds. L. van der Linde de
bijeenkomst had geopend, sprak ds. L. Korevaar over: "Herdenken van toen: Hoop voor
straks". Centraal stelde hij dot we verwachting mogen hebben voor de kerk van Tienhoven.
Die verwachting berust niet op wat mensen in deze 350 jaar gedaan en misdaan hebben.
Maar er is hoop voor straks omdat de Here God trouw bl eef door de eeuwen he en.
Daarna liet ds.W.J.A. van 't Einde, die in Tienhoven opgroeide, heel wat interessants
horen uit het kerkel ijke - en daarmee verbonden dorpse - veri eden. Met name schetste hij
de bijzonderheden van de verschillende predikanten die de gemeente van Tienhoven machten
dienen. Vele hoogte- en dieptepunten van het verleden passeerden zo de revue.
Mevr. N. Hogenhout-Hofman vertoonde als visuele aanvull ing daarop een serie dia's met
historische beelden en vertelde daar levendig bij. Mede hierdoor kregen verschillende
voorwerpen van vroeger, die nog overgebleven zijn, weer een levende betekenis voor hen
die nu Ieven. De avond werd gesloten door Jhr.Mr.L.A.Ouarles van Ufford, die ambachtsheer
van Tienhoven is. Steeds zijn er, nu al geslachten lang, hechte banden geweest tussen
Gunterstein en Tienhoven. Deze nauwe verbondenheid sprak uit de persoonlijke, onvergetelijke
man ier, waarop deze sluiting verricht werd.
Muzikale opluistering verleenden "The New Moon Singers", een enthousiaste plaatselijke
interkerkel ijke zanggroep van jongeren, die eigentijdse evangel ische liederen brengen.
De tweede bijeenkomst had het karakter van een dankdienst. Daarin werd het feit van de
kerkhervorming in een gezamenlijke dienst herdacht en toegespitst op de doorwerking hiervan
in Tienhoven, 350 jaar lang. Ds. L. Korevaar leidde de liturgie. De tekst van de prediking,
die door ds. L. van der Linde gehouden werd, was: "... gebouwd op het fundament van
de apostelen en profeten, terwijl Jezus Christus zelf de hoeksteen is. In Hem wast elk bouwwerk,
goed ineensluitend, op tot een tempe! in den Here, in Wien ook gij mede gebouwd
wordt tot een woonstede Gods in den Geest. " (Efeze 2 : 20-22) Vanuit de eenheid, die
hierin gegeven is, klonk de oproep om ook Mn te zijn.
Op feestelijke wijze werd de gemeentezang begeleid door de levenskrachtige muziekvereniging
"Soli Deo Gloria". Daaruit blijkt, doter niet aileen een bloeiend kerkelijk, maar
ook kultureel Ieven bestaat.
Het was een vreugdevolle dienst, wat onderstreept werd door de sfeervolle kaarsverl ichting
vanuit de oude koperen kronen.
Op berde bijeenkomsten waren verschillende oud-predikanten van de Nederlandse Hervormde
gemeente, de Gereformeerde kerk en de Gereformeerde kerk in Hersteld Verband, aanwezig.
Ook waren er vertegenwoordigers van de gemeentebesturen van Breukelen en Moorssen.
Voor de kinderen van beide scholen werden ook dia's vertoond van de kerkelijke geschiedenis
van ons dorp. Daaraan was een teken- en opstelwedstrijd verbonden, waaraan met
groot enthousiasme gewerkt is. Het herdenkingskomit~ heeft hiervoor prijzen ter beschikking
gesteld en uitgereikt aan de kinderen. Ter onderstreping van het feestelijke karakter van de
herdenking werd a an all e leer! ingen een versnapering gegeven tijdens de prijsuitreiking.
Terugblikkend op hoe wij dit jubileum vierden, moeten we zeggen dot de gehele viering
doortrokken was met wat in het intochtslied van de herdenkingsdienst vertolkt werd:
"0, Heer, uw onweerstaanbaar woord / drijft rusteloos de eeuwen voort,
wat mensen ook verzinnen.
En waar de weg onvindbaar scheen / mochten wij door geloof aileen
de tocht opnieuw beginnen.
Gij hebt de vaderen bevrijd /en uit het diensthuis uitgeleid
naar 't land van melk en honing.
Hervorm, herschep ook ons geslacht, opdat het door de wereldnacht:
de weg vindt naar uw waning."
Ds. L. Korevaar.
39

Inhoud
"Sam en beginnen"
Redactioneel voorwoord
De kerk te Tienhoven
Van de Kerrek begroave - lets over de
diakonie
Over de geschiedenis van de Gereformeerde
Kerk te Tienhoven (U)
lngrijpende veranderingen in de geschiedenis
van de Gereformeerde kerk
van Tienhoven (1887-1974)
Lijst der Lidmaten van Tienhoven.
Met prijsvraag
Voorgangers uit het verleden
Levende herinneringen
En zo is Tienhoven er gekomen
Tienhoven en Gunh~rstein
Naamlijst der predikanten der Nederlandse
Hervormde Gemeente sedert de
Hervorming
Naamlijst der predikanten der Gereformeerde
Kerk
Naamlijst der predikanten der Gereformeerde
Kerk in Hersteld Verband
Herdenken van toen: Hoop voor straks
De grote brand in Tienhoven in 1812
Hoe wij het jubileum vierden
Ds. L. Korevaar 9
R. Pos 10
Mevr. A. H. Hogenhout-Hofman 11
R. Pos 16
Ds. Tj . Doesburg 17
Ds. N. van Haeringen 20
21
Ds.W.J.A. van 't Einde 22
Prof. Dr. E. L. Smel ik 28
R. Pos 30
Jhr. Mr. L.A. Quarles van Ufford 32
33
33
34
Ds. L. Korevaar 34
Marleen Verkerk, Albert van Beek 37
Ds. L. Korevaar 39
40

'FARO ETA'
MOTEL • HOTEL • CAFE-RESTAURANT
BREUKELEVEEN
TELEFOON 02158-4224
POST MAARSSEN 1Holland :
--==- ....-.
---==-
Aile modellen S T A C A R AVA N S van de merken
AARO en WONDERLAND
zeer geschlkt voor bewonlng bij ons te . bezichtigen
Ook verkoop van TOERCARAVANS
Caravanbedrijl VERHOEF
MAARSSEVEENSEVAART 10 - MAARSSEN - TELEFOON 03485. 2388
Verkoop - lnkoop - FinancifJting - • Stalling

"UIT goed voor U"
~ikkert' '-' :/ nn
Voor lang en zwaar transport
Schaft- en Directiewagen
transport
BAR- BISTRO
Toch iets enders dan andere!
ZEER GEZELLIG 't hele jaar door
.... en .... GEKNIPT voor Uw
recepties 1
bijeenkomsten 1
dinertjes 1
etc.
Open voor U vanaf 6 uur n. m. behalve
maandag en dinsdag.
Uw gastheer/vrouw
ROB en IRENE KIKKERT
Herenweg 37 1 Breukeleveen
Tel.: 02158-3561
T. Schouten
LAAN VAN NIFTARLAKE 18
TIENHOVEN
03469-383
Uw N. K. B. kruidenier
woont op
LOOYDIJK 15
MAARSSEVEEN
BEHOORT U OOK
tot de in boor I ingen van
Ti en hoven 1
Maarsseveen en
Breukel eve en?
Wilt U iets meer over
Uw voorouders we ten?
R. POS 1
Dr .Arienslaan 68 1
MAARSSEN
bezit aile gegevens uit de
Doop- 1
Trouw- en Burgelijke
stand boeken!
JAC. OUDHOF
Bel tussen 6 en 7 uur 's avonds
03465-4057 en maak een
afspraak!

Doorsmeer station en Reparat i e-inrichting
gespecialisee r d in Citroen
J. J. SCHOUTEN
Oudedijk 56
Tel.: 03465-423
MAARSSEN
VAN BEMMEL SPECIAALZAKEN IN FIETSEN EN BROMFIETSEN
GIR0507862
BANK:
ALGEMENE BANK NEDERLAND N.V.
CLIENT NR. 55 50 17 354
UTRECHT
UTRECHT
NOBELSTRAAT41, TEL. 310216
BILTSTRAAT 124, TEL. 717133
WINKELCENTRUM WOLGADREEF
KASTORDREEF 5, TEL. 71 75 77

WERKPLAA TS:
Looydijk 32
TIENHOVEN
Firma Broeke & Stekelenburg
L
BOUW-
KORTELAAN 4 -
LOOYDIJK 45
EN AANNEMINGSBEDRIJF
Tel.: 03465-3061
03469- 494
MAARSSEN
- TIENHOVEN
;J.eolleman' 6 ~on6umenten
CJrlarkteJ-6
UTRECHT
BREUKELEN
Franc i scusdreef 84 Herenstraat 1
WOUDENBERG
Parallelweg 22
brengt U een nieuw 5 JARENPLAN
1-10-1974 1-10-1979
DE GROOTSTE EN EERSTE PRIJSBREK ER VAN MIDDEN-NEDERLAND

Jachthaven DOORNBOS
Herenweg 21, BREUKELEVEEN, tel.: 02158-3695
De volgende boten uit voorraad leverbaar:
SIMOUN afmetingen 4.45 x 1.77 m
MOWGLI afmetingen 3.50 x 1.57 m
PIRATE afmetingen 5.50x2.11m
PRELUDE afmetingen 5.86 x 2.15 m
PANDORA afmetingen 6.60 x 2.10 m
PIAF afmetingen 3.75 x 1.55 m
GHIBLI afmetingen 6.60 x 2.45 m
VALIANT afmetingen 5.50 x 2.08 m
MAXI 7.70 +MAXI 9.50
7 .70 X 2. 50 9. 50 X 3. 20
dPduizerd
~Tocetten von een
wookzaom
~ op .de harde noodzaak cog
van een gesmeerd
lopende administratie.
Suggesties voor hulpmiddelen·
drukkerij en uitgeversbureau van lonkhuyzen • zeist
montaubanstraat 13 • tel. 03404-12441

J. N. van Ieperenburg
Herenweg 24
MAARSSEN
Tel. : 03465-1377
Beregeningsinstallaties
Motorpompen
D i eptebor i ngen
Onderbemal ingen
Voge I afweer-apparatu u r
OCCASIONS
GROTE KEUZE
STEEDS WISSELENDE VOORRAAD
EIGEN SERVICE
MODERNE GARAGE
HERENWEG 66 t.o. MAARSSEVEENSE PLASSEN - MAARSSEN- TEL. 03465-22 66

Voor al Uw bankzaken
Raboban.k ,Westbroek en OIDstreken."
Hoofdkantoor:
Bijkantoren:
Westbroek 1 Prinses Christinastraat 1
Tienhoven 1
Looydijk 34
Hollandsche Reding 1 Oosterspoorlaan 19
DE BANK VOOR IEDEREEN
HEBT U INTERESSE IN
.
•
de geschiedenis van Uw woonplaats?
Meldt U dan aan als lid van de
HISTORISCHE KRING
Mevrouw Hogenhout-Hofman 1
Nieuweweg 5 verstrekt
U aile gewenste inlichtingen!
Vier meal per jaar verschijnt onze periodiek met interessante
ortikelen ook over Tienhoven 1 Maarsseveen en
omgeving .
""
-.

-
/
I