Stadswerk Magazine 1 2024

TEKST KLASIEN HORSTMAN,
UNIVERSITEIT MAASTRICHT
THOMAS SCHÄFER, FAIR CONSULTING
BEELD MICHIEL G.J. SMIT
WWW.FAIRCONSULTING.EU, WWW.MAASTRICHTUNIVERSITY.NL
WWW.UNIVERSITEITMETDEBUURT.NL
Een gezonde stad is ook een democratische
stad - de vrijheid om je uit te
drukken en een zekere mate van
zeggenschap over de woonomgeving zijn
basisingrediënten van gezondheid. Machteloosheid
maakt ongezond. Dit roept de
vraag op wie een stem heeft in de vormgeving
van een leefbare en gezonde stad. In
haar analyse van de ontwikkeling van
Amsterdam laat Milikowski 1 zien dat internationale
bedrijven, vastgoedondernemers
en de toeristenindustrie daar een
grote vinger in de pap hebben terwijl
bewoners buitenspel staan. Voor bewoners
met een kleine beurs werd wonen in de
stad onbetaalbaar en centrumbewoners
die niet vertrokken, zagen hun woonplek
verloederen. Leefbaarheid voor bewoners
was lange tijd ondergeschikt aan andere
belangen en stadsbewoners kregen hun
wensen moeilijk voor het voetlicht.
Experimenten met
burgerparticipatie
In de context van discussies over de kloof
tussen burgers en politiek, wordt in veel
gemeenten geëxperimenteerd met burgerparticipatie.
Daarbij is veel aandacht voor
wíe er meespreekt. Omdat velen niet meedoen
in een formele en sterk gejuridiseerde
politieke cultuur, probeert men in participatieprocessen
meer mensen te
bereiken. De Belg David van Reijbrouck
introduceerde in 2013 loting als selectiemiddel
voor deelname aan participatieprocessen
om tot een meer gevarieerde
representatie te komen. 2
Sindsdien is deze procedure in veel Nederlandse
steden gebruikt bij eendaagse burgertoppen
- G1000 - over diverse onderwerpen,
variërend van duurzaamheid tot
ontmoeting. 3 Sinds het boek ‘Nu is het aan
ons’ van Eva Rovers, is dit concept van
loting uitgebreid naar meerdaagse burgerberaden.
Zo zijn burgerberaden georganiseerd
over complexe vraagstukken zoals de
omgevingsvisie (Maastricht), vuurwerk tijdens
de jaarwisseling (Utrecht) of de inrichting
van ontmoetingsplaatsen (Vijfheerenlanden).
Uit evaluaties blijkt dat loting van
burgers uit de basisadministratie inderdaad
leidt tot een grotere diversiteit van deelnemers
en een inclusiever participatieproces.
Ook aan selectie door loting kleven problemen
(techniek van de statistiek; de relatie
tussen uitkomsten en het formele mandaat
van de gemeenteraad; de verwachtingen
van deelnemers over hun invloed, etc.),
maar vrijwel steeds blijkt dat deelnemers
het op prijs stellen om het leven in hun
stad te bespreken met mede stadsbewoners
die ze niet kennen. Los van de uitkomst,
worden ontmoeting en uitwisseling
van perspectieven gewaardeerd.
Machteloosheid
maakt ongezond
Niet alleen wie, maar ook waar
Het is echter niet alleen belangrijk wie
mee spreekt, maar ook wáár de stem van
burgers gevormd wordt en tot uitdrukking
komt. Bij democratie denken velen aan het
parlement, het provinciehuis of het
gemeentehuis, maar een vitale democratie
heeft veel meer plekken nodig voor ideeënvorming,
uitwisseling en dialoog. De
Duitse filosoof Jürgen Habermas heeft een
fraaie analyse gemaakt van de samenhang
tussen de ontwikkeling van een publieke
sfeer in de achttiende en negentiende
eeuw - de opkomst van de salon en het
koffiehuis - en een democratische cultuur
van uitwisseling en debat. 4 Democratie
ontstond niet in ambtelijke kantoren maar
op publieke ontmoetingsplekken, waar
een etiquette werd ontwikkeld die conversaties
tussen vreemden mogelijk maakte.
Juist omdat de moderne maatschappij het
karakter van ‘gemeenschap’ heeft verloren,
moeten formele democratische processen
verankerd zijn in alledaagse informele
gesprekken tussen mensen die elkaar
niet kennen en verschillende morele en
politieke waarden hebben. In steden en
buurten die slecht bedeeld zijn qua publieke
ontmoetingsplekken, is het dus slecht
gesteld met de democratie.
01/2024 Stadswerk 9