Spegel - TEORA - Høgskolen i Telemark

I vår kulturkrins utvikla bruken av åkle seg i ei tid prega av kristen katolsk lære,
tankegang og praksis. Hending, handling og tekstil vart kopla tett saman.
Kyrkjebøker fortel at i mellomalderen vart likteppe bruka ved dei kyrkjelege
handlingane, og dei liturgiske ritane i tida mellom død og gravferd, Exequien 20 .
Fram til reformasjonen var det vanleg å dekke skrin eller sarkofagar i sjølve
kyrkjeromet med tekstilar, slik Franzén skriv i Kulturhistorisk leksikon:
”Under hela medeltiden var det sed at pryda helgons el förnema personers
gravar med täcken el dukar av dyrbart material. Ofte skänktes flera sådanne
till en grav, så at man konne väksla om på de olika högtiden. Även över båren
när den döde bars till graven, och över kistan, under begravningen, breddas
ofta et kostbart hölje” 21 .
Omlag same skikk var vanleg også lenger aust. I Russisk museum i St Petersburg
fins det tekstilar som har blitt bruka på liknande vis i russiske klosterkyrkjer. På
desse tekstilane er ofte ein heilag person framstilt som hovudmotiv. Fleire har tekst
langs ytterkantane. Tekstene kan vera bøner eller dei fortel om kven som har gjeve
tekstilen 22 .
Her i landet har ein bruka fleire ulike typar tekstilar og åkle. Engelstad skriv at kvart
område vov åkle i den teknikk som elles var vanleg på staden, bygda, dalen eller
området.
Om åklea var ulike både i teknikk og utforming, var bruken omlag den same. Det er
naturleg fordi konteksten, dei kyrkjelege handlingane og seremoniane var likeins
over alt der kristen katolsk lære var rådande. ”Alle” var opplærde i at dåp,
konfirmasjon, vigsel og den siste oljen for den døande, var sakrament for alle.
Når det gjeld variasjon og særdrag i ulike område, kan ein grovt skissert sei, at åkle i
dobbeltvev, gjerne med innvoven tekst, var vanleg i Østerdalen, Gudbrandsdalen og
delar av Trøndelag. I Sogn var krokbragd mest vanleg. Frå nordvest- til sørvestlandet
og bygdene innafor, bruka ein både randaåkle, ruteåkle og seinare skilbragd 23 . I
innlandet som Telemark, Voss og Valdres og Oppdal, var både skilbragd og
krokbragd vanleg.
Nokre bygder hadde i tillegg heilt særeigne åkle. I Setesdal var kyrkjetjeldet ein slik
”særing”. Det skil seg ut frå andre åkle både i teknikk, utforming og fargebruk. Det
er dominert av ein sterk raudfarge, og er vove i smale lengder som dei i Setesdal
20
Exequien (eigentleg Exsequien; av lat. Exsequi) er dei kyrkjelege handlingane, dei liturgiske ritene
og handlingane i tida mellom død og gravferd. Wikipedia.
21
Franzén, artikkel i Kulturhistorisk leksikon for Nordisk middelalder, 1969
22
Timenes, Kistetepper, 1998, s 20
23
Ramstad, Åkle i Sogn og fjordane. Frå seng til vegg, 2005, s 85
10