Lensmannsbladet / Politilederen nr. 5/2009 - Norges Politilederlag
Lensmannsbladet / Politilederen nr. 5/2009 - Norges Politilederlag
Lensmannsbladet / Politilederen nr. 5/2009 - Norges Politilederlag
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
KULTURHISTORIE<br />
Lensmannssteinen på Voss er freda<br />
Utanfor kyrkjeporten ved<br />
Voss kyrkje står det ein stein<br />
som gjennom historia har vore<br />
kalla «lensmannssteinen».<br />
Den 11. september <strong>2009</strong><br />
freda Riksantikvaren denne<br />
steinen under ei høgtiding<br />
der spesielt inviterte<br />
var tilstades.<br />
Kulturminneåret handlar<br />
om å bringe historier i<br />
kvardagen ut og fram<br />
På Voss finst det ein liten stein på<br />
parkeringsplassen til Vangskyrkja<br />
som stadig får ein smell av<br />
bilar som skal parkere. Steinen er ein<br />
Lensmansstein.<br />
Å få viktige meldingar ut til folk i by og<br />
bygd har vore myndigheitene si plikt i<br />
fleire hundre år. Oppgåva var lagt til<br />
prestane og lensmennene.<br />
Kyrkja var staden der folk samla seg til<br />
gudsteneste og kyrkjegong. Etter kyrkjetida<br />
var kyrkjebakken den viktigaste<br />
møtestaden og informasjonssentra for<br />
folk flest. Presten tok seg av kunngjerin -<br />
gane inne i kyrkja, medan lensmannen<br />
las dei ikkje-kyrkjelege kunngjeringane<br />
på Lensmannsteinen på kyrkjebakken<br />
etter gudstenesta.<br />
4<br />
Lensmann på sin stein<br />
Lensmannsinstitusjonen voks sannsynlegvis<br />
fram rundt inngangen til det<br />
13.århundre, og etter kyrkja vert den sett<br />
på å vere ein av dei eldste organisasjonane<br />
som framleis eksisterer i Noreg.<br />
Lensmannen, ofte kalla bondelensmannen,<br />
utgjorde fram til formannskapslova i<br />
1837 det lågaste trinnet i den offentlege<br />
lokalforvaltninga.<br />
I det norske rettssystem var lensmannen<br />
futen sin forlenga arm i lokalsamfunnet,<br />
men kunne samtidige fungerer som talsmannen<br />
til folket overfor styresmaktene.<br />
Lensmannen hadde ansvar for å formidle<br />
informasjon frå sentrale styresmakter,<br />
samt å opplyse om viktige lokale forordningar.<br />
Kunngjeringane vart heldt på<br />
kyrkjebakken etter sundagsgudstenesta.<br />
Lensmannssteinen, plassert utanfor kyrkjemuren,<br />
fungerte som eit podium for<br />
lensmannen slik at han lettare kunne bli<br />
høyrd og samtidig ha godt utsyn over tilhøyrarane<br />
sine. Kor gammal ordninga er<br />
veit ein ikkje sikkert. Tenesta vart regulert<br />
ved lov frå 27.07 1827, men ordninga<br />
går truleg mykje lenger tilbake i<br />
tid. Ordninga var ein institusjonalisert<br />
del av den offentlege ikkjekyrkjelege<br />
informasjonsverksemda fram til 1920.<br />
På kyrkjebakken<br />
Å lese kunngjeringar på kyrkjebakken<br />
var ei landsomfattande ordning. Lens-<br />
<strong>Lensmannsbladet</strong> / POLITILEDEREN<br />
Ansv. redaktør: Svein Stuberg<br />
Utgiver: <strong>Norges</strong> <strong>Politilederlag</strong>, Brugt. 19, Oslo. Postboks 9096 Grønland, 0133 Oslo<br />
Telefon: 23 16 31 50 • Telefax: 23 16 31 55<br />
E-post: post@politiledere • Hjemmeside: www:politilederen.<br />
Prod. og annonseansvarlig: Ekås Grafisk. Tlf. 67 07 99 42 • ekaas.grafisk@nokab.no<br />
Forsidefoto: Septemberstemning. (Gausdal/Kvitfjell). Foto: Geir Krogh.<br />
<strong>Lensmannsbladet</strong> / <strong>Politilederen</strong> <strong>nr</strong>. 5/<strong>2009</strong><br />
mannssteinar var difor plasserte framfor<br />
mange av hovudkyrkjene i landet. I løpet<br />
av åra er nok ei rekkje av dei blitt flytta<br />
eller fjerna av omsyn til terrengopparbeiding,<br />
snøbrøyting og andre praktiske<br />
omsyn.<br />
Lensmannssteinen ved Vangskyrkja,<br />
plassert på den opphavlege staden, er<br />
difor ein representativ leivning etter ein<br />
statsinstitusjon med linjer langt tilbake i<br />
Noreg si historie.<br />
Lensmannssteinar er bevart fleire stader i<br />
landet i tilknyting til eldre hovudkyrkjer.<br />
I området rundt Voss kjenner ein til<br />
ytterlegare to slike steinar. Den eine er<br />
utanfor Evanger kyrkje. Den andre er ein<br />
stein (som ein trur er ein lensmannsstein)<br />
funne på Oppheim gamle kyrkjegard.<br />
Informasjon<br />
på gamle måten<br />
Lensmannen kunngjorde etterlysingar,<br />
nye skattepåbod, tinglysingar, tvangsauksjonar,<br />
eigedomsoverdragingar osv.<br />
Lover og dommar vart og lest opp. Lover<br />
som handla om folk flest vart lese opp<br />
utan unntak, mens lover som hadde mindre<br />
allmenn interesse vart innhaldet berre<br />
referert.<br />
Steinen<br />
Lensmannssteinen er ei firkanta, noko<br />
uregelmessig steinblokk, ca. 60 x 58 cm i<br />
tverrmål og 33 cm høy (over asfalt).<br />
Bergarten er ikkje fastslått nøyaktig, men<br />
på bakgrunn av farge og slitasjemønster<br />
kan det tyde på at det kan vere ein type<br />
glimmerskifer som det er store førekomstar<br />
av i området. Steinen er flat oppå, er<br />
avrunda av slitasje i kantane, og har<br />
enkelte djupe sprekkar.<br />
Skader og restaurering<br />
Under bombinga av Vossevangen<br />
brann heile kvartalet framfor kyrkja og<br />
området låg brakk fram til 1945! Vangskyrkja<br />
vart ikkje direkte treft, men
Change language