MaquetaciŠn 1

ó pé da lareira
:: San Lourenzo de Lousame
Hai unha lenda que di que se te deitas nas pedras
que hai nas covas de San Lourenzo no concello
de Lousame, pásanche as dores de barriga e de
costas . A estas pedras chámanlle “ as camas do
santos”, San Lourenzo e San Mamede.
Xocas Fernández,1º Bach –A
:: Os Mariño
Na fachada da igrexa de Lampón pódese
ver o escudo dos Mariño, os primeiros
habitantes da torre de Goiáns. Segundo
conta a lenda , o conde Froilán, moi afeccionado
á caza, acostumaba percorrer os
bosques no seu cabalo.
Unha mañá na ladeira próxima ó mar
divisou unha muller núa durmida.
Achegouse e viu que era unha fermosa
serea.
Levouna a vivir ó castelo, e dado que
proviña do mar, bautizárona co nome de
Mariña. Casaron e, pasado algún tempo,
naceu o primoxénito. A serea semellaba
muda, e os intentos de Froilán por conseguir
que falara foran inútiles.
Na noite de San Xoán cando, Mariña pre
senciaba o espectáculo ante a fogueira;
Froilán arrincou o fillo do colo da nai e
finxiu botalo ás lapas. Dona Mariña púxose
en pé e por primeira vez escoitaron a
súa voz; por iso lle chamaron ó fillo Xoán.
O.T.L.*
:.lendas.:
Antes de que houbera tele eran
os vellos os que coas súas historias
nos entretiñan con contos,
romances, cancións e
sobre todo historias de mortos,
de aparecidos, da Santa
Compaña... pero a tele foinos
roubando o tempo para escoitalos.
Amosámosvos aquí un anaquiño das
cousas que nos dixeron os avós.
Animámosvos a que llas contedes
ós vosos maiores, veredes como
eles vos contan outras que xa
case esqueceran.
:: A febre amarela
Meu avó contoume unha historia que disque ocorreu na aldea
de San Isidro hai moito tempo, cando a fame, a falta de hixiene,
e as enfermidades eran bastantes frecuentes. Unha das enfermidades
máis temidas era a “febre amarela”, que podía deixar o
doente inconsciente durante moito tempo.
Unha moza que sufría esta enfermidade quedou dunha vez
inconsciente moito tempo e os pais, crendo que estaba morta,
decidiron enterrala.
Despois do funeral, o sancristán que andaba por alí, escoitou
uns berros dentro do panteón no que estaba a rapaza. Asustado
fuxiu correndo, pero ó día seguinte avisou ó cura.Toda a pa
roquia foi desenterrar o cadáver para saber se o que dicía o sancristán
era certo, e érao. No cadáver apreciábanse sinais de que
intentara saír da caixa; a moza espertara
e morrera pola falta de osíxeno.
Tras este terrible suceso, decidiuse agardar vintecatro horas
despois de morrer, antes de soterrar o cadáver.
Martín Míguez Ríos 3º-B*
:: A princesa do Barbanza
En tempos da conquista romana chegaron ó Barbanza tropas
que puxeron en alerta ós celtas de Touta. Despois de moitas
loitas, os romanos pagaron a un traidor e lograron coller prisioneira
a filla do rei de Touta. A cambio da súa liberdade
pedían un rescate en ouro e que deixasen as armas. Ó
rendérense os celtas, os romanos soltaron a princesa pero
cortáronlle os peitos.
Cóntase que desde entón, o río Barbanza antes de chegar ó
mar, berra forte facendo un ruído semellante ó que fan as
armas ó caer ó chan.
Inés García Lojo 1ªBach B*
2

A castaña en agosto quere arder.
En setembro beber.
Das cereixas os figos son amigos.
Dos figos as cereixas
aínda me darás queixas.
En setembro come e vende,
mais non sexa tanto a vender
non quede que comer.
Outono a chegar, para de cebar.
:.refráns.:
En abril augas mil.
No día de San Martiño,
buxainas ó camiño.
Nunca choveu que non escampara.
Maio, maiolo,o mes que nunca vai só.
:.ditos populares.:
Cando
estabamos vivos andabamos
por estes camiños,
agora que estamos mortos
andamos tras dos
tortos.
O cura de Bastavales
morreu pola súa morte
E enterrado no palleiro
co braciño para o
norte.
Dilín, Dilín
pobre varredor
que varreu sen fin.
Ía andando a nai maila filla e
mirou a filla para atrás e díxolle
“Ai nai que negro estás? ”
e díxolle unha voz
“!anda,anda! máis negra está a túa alma”.
Santa Rita milagrosa
no adro de Sta.Rita
hei de plantar unha rosa.
Vale máis tarde que nunca.
A Deus rogando,e co mazo dando.
Auga que non has de beber,
déixaa correr.
Xente nova e leña verde,
todo é fume.
Non hai mal que por ben non veña.
Can ladrador, pouco mordedor.
Do mar o mero e da terra o cordeiro.
A todo porco lle chega o seu san
Martiño.
Ande eu quente e ría a xente.
Ceo apedrado, pan mollado.
Onde son , onde serán?
son de San Andrés de Cures,
daquela terriña chá.
Miña Santa Magdalena
miña Magdalena santa
as augas da túa fonte
curaron a miña gorxa.
San Mauro da Portela
outro San Mauro hai
no adro da Magdalena.
Susana González, 3º
Verónica Saavedra, 2ºB
Efrén Fajardo, 2º B
Damián Paz, 2º B
Martín Míguez, 3ºB
Julián Torrado, 3ºB
3

:.cantigas.:
Maruxiña dáme un bico,
heiche de dar un pataco
non quero os bicos dos homes
que me cheiran a tabaco.
E para que non digas
que tal e que cal
que foi ou non foi
que tal que sei eu.
Eu alá non fun
ela aló non veu
nin eu llo pedín
nin ela mo deu.
Vexo dende Taragoña
Vilagarcía e Vilaxoán
vexo a costa de Rianxo
vexo a casiña de Castelao.
Vexo a barca do meu home
pola ría entrar,ven de pescar.
Déixame baixar axiña
que o meu mariñeiro,está a entrar.
:.canción para durmir a un neno.:
Ruín Pedro Chosco
Que non queres vir
Para estes olliños
Que queren durmir.
Heiche dar meniño, unha nube branca
Que para ti teño gardada na arca.
Se me dormes pronto tamén che darei
Os catro cabalos dos fillos do rei,
As sete estreliñas do carro dos ceos
E as lúas noviñas que gardo nos seos,
Un galo que baila e un año que canta,
Unha árbore de azucre e un anxo de prata,
Un mar pequerrecho que teño escondido
Con cen mariñeiros de branco vestidos…
O bo Pedro Chosco
Xa comeza a rir.
Pobres meus olliños,
non os podo abrir!
O malo Pedro Chosco
Comeza a chegar,
Ladrón destes ollos
Que me vén roubar.
Madrugada de San Xoán
madrugada máis agarriña
que baila o sol cando nace
e ri cando morre o día.
Por ser noite de San Xoán
noite de encanto e bruxas
por ser noite de San Xoán
téñoche medo, Maruxa.
Quedei de ir mais hei de ir
á lumieira de San Xoán
chamuscar chamuscareime
mais non me quero queimar.
Salto por riba
do lume de San Xoán
para que non me trabe
cadela nin can.
San Xoán pediulle a Cristo
para que non o adormentase
ver bailar o sol
o día da súa romaxe.
Rebeca Sieira de 2º A e Verónica Saavedra de 2º B
Esta canción foi recollida por Laura Romero de 2º de eso
A. Cantoulla a súa avoa de 73 anos.
4

:.os curadores.:
O curandeiro: é un home que trata todo tipo de enfermidades
tanto en persoas como en animais, os seus procedementos
son naturais (augardente, camisas de cobra...) preparados
por el mesmo; ás veces acompáñaos con ensalmos. Este
poder pode ser herdado ou transmitido por outro curandeiro.
Cando é unha muller chámaselle sabia. A diferencia entre
curandeiro e menciñeiro é que este utiliza medicina máxica e
o curandeiro só elementos naturais.
A bruxa: o termo é desprezativo por estar especializada en
facer o mal e nunca o ben, ten poderes sobrenaturais gracias
a pautos co demo. Coñécense lugares (Sevilla e o areal de
Areas Gordas, en Cangas) nos que se celebran noites de bruxas;
alí reúnense co demo que se presenta en forma de godallo.
A meiga: é un ser ambiguo que ten poder sobre o ben ou o
mal; pode ser moi relixiosa ou ter pautos co demo. Entre os
seus poderes está botar o mal de ollo ou meigallo.
Boa muller: Son persoas normais, do lugar que saben remedios
específicos para curar unha doenza. Por exemplo as
úlceras cúranas cun composto feito de sal, carbóns do lar e o
seguinte ensalmo :
Lázaro, ¿que fas nesta peña?
Estou aquí para a úlcera sanar,
Lázaro, ven á casa.
Busca: tres areíñas de sal,
Tres carbóns do lar,
e auga da fonte termal.
Esta úlcera ha de pasar,
Primeiriño polos pes,
E despois pola cabeza,
Para que este mal non creza,
e desapareza.
A carteira (cartuxeiras, baralleiras, naipeiras,...): adiviña o
futuro coas cartas.
O espiritista: ten o poder de comunicarnos a través de si cos
espíritos dos mortos.
:.remedios caseiros.:
* Para a gripe: especialmente para a tose, férvese auga con ourego e
figos, tamén serven uvas pasas.
Para a dor de cabeza: é bo o café con limón, ou poñer rodelas de pataca
na cabeza.
* Para a reúma: comer allos crus.
* Para endurecer os osos e as unllas: poñer un ovo nun vaso cheo de
zume de limón, deixalo corenta e oito días, quitar o ovo e beber o limón
(mellor non probedes).
* Para a dor de barriga: infusións de herba luísa, ou poñer na barriga
ruda frita envolta en papel castaño.
* Para a dor de estómago dos nenos: untarlles graxa de carneiro.
* Para a dor de garganta: tomar caldo de leituga.
Lidia, 3º B
Compostor: É un home, a súa
función é compoñer ósos, utiliza
elementos naturais como aceite,
vinagre, augardente... O oficio
transmítese de pais a fillos. Non
cobra.
Arresponsador: espanta os lobos
cun responso.
Saudador: ten poder de curación
por unha fada de nacemento. Son
os sétimos ou novenos, entre
irmáns que son todos homes ou
todas mulleres. Sábese que é un
saudador por sinais que ten no
corpo ou se nace en Venres
Santo. Curan impoñendo as
mans ou botando o alento na
parte enferma.
Pastequeiro: cura o meigallo.
Médico bruxo: é un médico titulado
que só utiliza herbas preparadas
por el mesmo. Están especializados
nas enfermidades da
pel.
En Galicia é tradicional
ademais
de asistir ó
médico pedir
unha “ segunda
opinión” dun
curandeiro,
dunha meiga,
dunha sabia...
En último caso
quédanos a axuda
dos santos milagreiros.
Vedoiro: persoa que en vez de ser bautizada co óleo dos vivos
foino co óleo dos mortos. De adulto sabe quen vai morrer,
onde está a alma de cada morto e ve a Santa Compaña.
Corpo aberto: é o actual mancubista, curador que utiliza os
procedementos da macumba. Fúndase en que o espírito pode
posuír a unha persoa producíndolle unha enfermidade; cura
pasándolle ese mal a un animal.
5

San Brais: avogado da garganta. Na misa do San Brais hai que
levar galletas ou pan para bendicilos, logo tómanse todos os días en
xaxún.
San Bieito: avogado das verrugas. O cura bendí un aceite para que os
:.santos milagreiros
na tradición Galega.:
devotos mollen un pano nel. O pano pásase polas verrugas e logo
quéimase ou déixase a secar nunha silveira ou árbore ó lado
da capela.
Santa Rita: avogada das causas imposibles. Hai que levar rosas a bendicir
e déixanse secar na habitación.
Santa Bárbara: rézaselle para calmar as tormentas.
Santa Bárbara bendita,
que no ceo estás escrita.
Líbranos dos malos raios,
bótanos auga bendita.
Nosa señora da Candeloria: é o día das candeas, o día que casan os
paxariños .
San Pancracio: pídeselle saúde e traballo; pásaselle unha moeda polo
dedo ou unha rama de perexil por debaixo do brazo.
Nosa Sra. Das Cabezas: cura as dores de cabeza.
San Antón: as mulleres solteiras ofrécenlle esmola para que lles conceda
un noivo.
Sta.Clara: As noivas lévanlle ovos para que o día da súa voda faga bo
día.
San Lázaro: avogado das feridas.
San Roque: cura as enfermidades da pel.
Santa Lucía: cura as enfermidades da vista.
Virxe do Loreto: coida o fogar; por iso a santa aparece enriba da súa
casa.
ata a barriga,e agardan sete ondas do mar.
Virxe do Carme:
protexe os mariñeiros.
San Ramón: as
embarazadas
pídenlle un fillo
varón.
Nosa Sra. das
Mercedes: pídenlle
un parto bo.
Nosa Sra. da
Lanzada: van as
mulleres que non
poder ter fillos. Ó
amencer vístense
con algo branco,
métense na auga
O Nazareno: celébrase o terceiro domingo de setembro na Pobra do
Caramiñal. Cura todas as enfermidades; as persoas que estiveron en
perigo de morte levan na procesión un ataúde.
A Virxe da Barca: celébrase en Muxía. Conta a lenda que algunhas
rochas dos arredores da capela son restos da barca na que chegou a
Virxe:
-A pedra dos cadrís(casco da barca). Cura a dor de cadrís se se pasa
por debaixo.
- A pedra de abalar (era a vela do barco). Só abala se hai enriba
alguén puro.
- A pedra do temón, ten unha cavidade na que se mete a cabeza para
curar a dor.
Virxe dos Milagres de Amil:cura moitas enfermidades.
San Campio: saca o mal de ollo e as envexas.
San Salvador: o santo que cura a acne.
San Amaro: cura as dores de barriga; celébrase na parroquia do
Lampón.
Virxe do Corpiño:cura os males de cabeza e o mal de ollo.
6

:.o máis alá.:
Os nosos maiores, avós e avoas , encargábanse de asustar
ós pequenos con historias de medo protagonizadas polo
lobo , a Santa Compaña, o Urco, e mesmo lendas, contos
que eles mesmo sufriran na súa nenez. Así falaban da
morte:
A morte ás veces chega sen avisar, outras veces aparece
en forma de espírito, ou vense luces. Din que antes de
morrer, pásache a vida por diante dos ollos, podes escoitar
ouvear un can, ou ver sombras na escuridade dentro
da casa, escoitar falar a moita xente e sen saber o que
din, cheirar a incenso ou velas, soñar con anxos, paxaros
petando nas ventás.
Dise que hai paxaros da morte, uns din que todos os
paxaros da noite son paxaros da morte, pero o máis é o
corvo ou o moucho.
O Urco ten moitas definicións : pode ser o inferno, un
paxaro ata un animal parecido a un tenreiro que ía
beber a escuma do mar, que levaba moitos cans con el. A
gran maioría di que é un monstro en forma de can , con
cornos pequenos e pelaxe escura, cun rabo acabado en
pelos de forma de pincel que deixa oír o seu ouveo cando
vai acontecer algunha desgracia ou algunha morte e
algúns que era unha especie de lobo que saía polos camiños
e tocaba a morte.
Antigamente cando alguén ía morrer facíanse os seguintes
ritos: ían poñerlle os sacramentos e dicíase un verso ou
frase para prolongar a súa vida; axeonllábanse; espertaban
os bebés e poñíanos de pé; levaban un farol e unha
campaíña, rezando pola rúa; persignábanse.
Polo son das campás sabíase o sexo do morto: se se daban
catro fortes era home, e se daban tres suaves, era muller.
Se era home tocábase unha campá grande e se era muller
a pequena Se a tocaba moi de présa era porque ía haber
outro morto.
Na preparación do cadáver o normal é que non puideran
levar nós feitos, por exemplo a gravata e os zapatos.
Levaban o traxe roto ou un hábito sen vestir para saírlle a
alma do corpo ou porque senón non entra no reino de
Deus.
Os mortos, os nosos vellos, obedecen . Non contestan
pero moven a boca coma se quixeran falar e axudan a
vestirse, e danche a man mentres están quentes .
No momento de preparar o cadáver poñíase sobre este
unha peza ou algún obxecto de aceiro ( unha tesoira, un
crucifixo )para que non se deformase máis ou inchase;
botábaselle sal e non debían levar aneis nin pendentes.
Nos velorios pasábase o tempo contando historias, tomaban
café , bebían coñac e rezaban e xogaban ás prendas.
No momento de acompañar ó morto cara á igrexa ,a
xente pechaba as ventás e as portas, ían de negro e rezaban
o rosario detrás do cortexo fúnebre formado pola
familia ,amigos e os veciños e logo acompañaban o cadáver
ata o camposanto onde era enterrado en panteón ou
sepultura. Cando se chegaba a unha encrucillada había
que persignarse e rezar. Nalgúns casos ó paso da comitiva
fúnebre os nenos eran levantados dos berces ou camas.
Había ritos se o defunto era novo: se era unha rapaza
nova levaba a roupa clara , de cores e se era mozo igual;
a xente choraba moito ; levábase moita pena e a misa
duraba 15 ou 20 minutos máis, e a caixa era branca.
Os motivos que os nosos vellos dan ó costume de botar
terra enriba do cadaleito son variados : desde ser o seu
último recordo, para
despedilo , para que
non cheire, ata simbolizar
o cariño da
xente cara ó morto.
Existe segundo os
maiores o aire do
morto que afectaba
ós rapaces pequenos
ou a unha
muller embarazada
se ían visitar ó
morto . Deste xeito
cando un bebé estaba
nun berce e
pasaba o cortexo
fúnebre tiñan que
levantalos senón collíaos o aire do defunto . Cando se
daba o caso a xente reaccionaba de diferentes modos :
uns seguían a tradición de ir xunta o Santo San Miguel
para limpalos do aire ou ían ás doce da noite ó cemiterio
e enriba da tumba facíase un rito; outros que se curaba
co fume dunha fogueira e outros que debían lavar os pés
con auga bendita e ramos de oliveira ou romeiro e
mesmo algúns indican que non tiña cura. Era unha enfermidade
que se caracterizaba por facer que os nenos non
comeran e estivesen fracos.
A xente cando chegaba do enterro á casa debía afumarse,
rezar o rosario, reunirse a familia, deixaban as portas
abertas, e ían rezar un Pai Noso á porta do defunto.
Ó celebrar o cabodano íase vestido de negro e viña a
xente á casa para ir todos xuntos á misa de aniversario.
Departamento de Galego 7

1
novos creadores
:.lémbrome de...:
Cando miña nai me comprou a primeira Barbie.
Cando quedei de segunda nunha regata.
Cando fun ó meu primeiro concerto.
Cando meu pai me mercou o casco e as botas de montar
a cabalo.
Do día 12 de febreiro ás 20: 20 horas.
Do día que fun a Manzaneda.
Do día que fun ó meu primeiro desfile.
Do meu primeiro bico.
Cando morreu un amigo meu.
Cando collín a miña primeira borracheira.
Da miña primeira comuñón.
Cando nos trouxeron a min e a miña irmá un canciño.
Do meu primeiro pesadelo.
Cando me tiveron que poñer puntos.
Cando miña nai me dixo que ía ter un irmán.
Da morte do meu avó.
Cando pedín unha irmá.
Cando repetín sexto.
Cando aprendín a nadar.
Cando me mercaron un cabalo.
Cando tiven a primeira moza.
Cando gañei o primeiro partido de fútbol.
Cando fun ó cine coas miñas amigas.
Do meu primeiro regalo de aniversario.
Da primeira vez que me regalaron un animal: un parrulo.
Do meu primeiro peluche que era un can enorme e ocupaba
a cama.
Cando miña nai me daba as boas noites.
Cando naceu meu irmán.
Cando probei o leite de soia.
Das cartas de colección que tiñan cheiro.
De miña madriña que me levaba a todas partes.
De cando me berraban as monxas.
De cando vía a Cabalgata de Reis e estaba morto
de medo.
Da primeira vez que vomitei.
Cando recibín a miña primeira malleira.
Cando me enterrei na neve.
Dunha tartaruga que afoguei no acuario.
Da primeira vez que vin fogos artificiais desde o meu
tellado.
Cando tiña envexa da miña irmá.
Cando coñecín a Efrén.
Dun amigo moi bo que tiven en terceiro.
Cando non deixaba de falar.
Cando perdía no deporte.
Cando iamos roubar un anaco de pan.
Cando facía trasnadas.
Cando empecei a ler.
Cando durmía coa lámpada acesa.
Cando empecei a escola e eu pensaba que miña nai quedaba
comigo.
Cando miña nai me obrigou a facer a cama por
primeira vez.
Cando eu elixín os deportivos que eu quería.
Cando fun pescar por primeira vez.
Do día que vin unha serpe longa e gorda.
Cando subía polas árbores.
Cando non quería andar en bici.
Cando Rosana tiña que comer plátanos e non os quería.
Cando choraba na gardería e me castigaban.
Cando coñecín a Ana , a bibliotecaria.
Cando esmagaba as uvas cos pés.
Cando me operaron de estrabismo.
Do pouco que me gustaba ir á gardería.
Da miña primeira bici con catro rodas.
Do frío que pasei en Andorra.
Cando me quedei soa cunha velliña en Portugal.
Cando casou miña irmá.
Cando cheguei á casa chorando porque me pegara
David.
Da primeira vez que fun a unha piscina.
Cando me deixaron sen comer por non querer xudías.
Da primeira vez que me picou unha faneca.
Da vez que f'un ver o rally de Noia.
Cando suspendía unha materia por primeira vez.
Alumnos e alumnas de 2º de ESO A e 2º ESO B
:.eu teño medo de...:
A non poder durmir.
Ás monxas.
A non poder espertar.
A non perder os meus medos.
A ir en barco.
A estar soa na rúa.
Á vertixe.
A perderme.
A non espertar dos pesadelos.
A que ninguén da familia me queira.
A que ninguén me apoie nos momentos difíciles.
Ó cemiterio pola norte.
A que perda o Barça.
A que marche Ronaldinho.
Ós dentistas.
Á xente que é capaz de todo.
Ás barras de pan cando me pega miña nai con elas.
Ás operacións.
A algunhas rapazas.
A miña avoa.
Ós trens que van a Madrid.
Ós sitios desertos.
Ós ascensores.
Ós armarios.
Cando pasa o vento polos meus pés.
A que á miña familia lle pase algo.
Á pitonisa Lola.
A que non saia o sol.
Ós exames de matemáticas.
A non coller moza.
Á enfermidade.
A ser grande.
A aquela xente que non ten medo.
Ó mar bravo.
Ós sitios pequenos.
A que se me estrague a consola.
A que se produza a 3ª guerra mundial.
A que me dean co balón no nariz.
A quedar sen dentes.
Ás arañas.
A afogar.
Á vasoira cando me pega miña nai.
A quedar sen móbil.
A quedar castigada sen recreo.
Autores: alumnos e alumnos de 1° de ESO
2
8

4
3
Dime, meu amor, que me
pasa
que non podo esquecerte
e sinto cando me deixas
que comezo a estrañarte.
Cando te vas, a soidade
faise tan grande
que só podo chorar e
recordarte;
sigo aquí, gardando un
bico nos beizos,
agardando e soñando o teu
regreso.
Onde estarás agora, loi-
tador?
En que estarás a pensar?
Sentirás esta mesma dor?
Ten sentido esta separación?
Recórdote cada día nos
meus soños
recórdote cada día nos
meus pesadelos.
“Xa vén aí”, dinme os
piñeiros
ós que, sen facer caso,
chameilles mentireiros.
Marcharán os días e vol-
:.fauna fantástica.:
O comochón
(Autor: Mario Fernández, alumno
de 2º ESO A)
O comochón éche un animal ben
rariño. Ten a cabeza dun hipopótamo
con cornos de boi, orellas
de burro, dentes de elefante e de
león. Ten unhas ás escuras grandes
e con púas. O seu corpo é
groso e ten un cuncha de tartaruga,
brazos de home e garras de
león e cola de delfín . Din que se
alguén ve este animal terá sorte
polo resto da súa vida.
verás
orgulloso dos cartos aforrados,
cartos gañados, sufridos....suados...
Juan Carlos , 4º ESO
O corcolmiño
( Autor: Daniel Fernández, alumno de 2º de ESO A)
O corcolmiño é un animal con cabeza de porco pero con boca
de caimán. Anda a dúas patas pero tamén ten dúas pequenas
mans (coma as dun T-Rex). As patas e as mans acaban en longas
e puntiagudas garras. O lombo teno cuberto por unha
cuncha que é como de caracol pero ten pinchos todo ó longo.
Ten unha longa cola chea de picos e bota lume polos fociños.
Se te atopas con este animal que por certo mide 6 m de alto
e 15 de longo incluíndo o rabo, ten moito coidado porque
che fará tres preguntas sobre ti e se non es sincero en dúas
das preguntas primeiro envolverate co seu cuspe ( que é
coma una tea de araña pero moito máis resistente) e despois
cravarate nos cornos da súa cuncha para levarte á súa cova
e comerte asado.
O único xeito de librarte del é contestando con verdades a
tódalas preguntas ou enganándoo para que beba un vaso de
auga, xa que é alérxico a ela e desfaríase por dentro deixando
a cuncha baleira. Pero coidádeo porque é moi intelixente
e se non consegues enganalo comerate igual.

a voltas coa lingua
:.mercar en galego.:
Observando en varios establecementos e supermercados
de Boiro, puidemos comprobar que a maioría dos
productos empregan o inglés, o portugués ou castelán
para indicar os seus ingredientes; e que pola contra,
moi poucos empregan o galego.
Só tres marcas empregan o galego para indicar os
compoñentes nos seu productos, son CONSUMER,
marca branca vasca que só podemos atopar nos
supermercados Familia; GRANXAS O GALO, que
comercializa ovos de Lugo; e os productos da marca
LARSA.
Nos establecementos e supermercados de Boiro case
non se emprega a nosa lingua para indicar os productos
e o seu prezo; agás os carteis de rebaixas que
aparecen en galego e en castelán. O supermercado
GADIS asegurounos que van comezar a empregar o
A cadea de supermercados O MELLOR iniciou a
loita contra o Rexistro Mercantil da Coruña ó rexeitar
este a documentación contable do exercicio do 97
por estar redactada só en galego. Os recursos presentados
por O MELLOR e outras 15 empresas do
Barbanza, contra esta decisión do Rexistro, foron
rexeitados.
A oficina explicou que o depósito de contas ten que
estar en castelán e en galego. Así mesmo argumentou
que unha resolución da Dirección Xeral de
Rexistros só prevé a presentación dos documentos nas
dúas linguas e non redactados exclusivamente nunha
lingua (entendamos só galego; presentados exclusivamente
en castelán si se aceptan).
Isto deu lugar a unha forte protesta de numerosas
persoas e colectivos concienciados coa defensa da
nosa lingua.
A deputada no BNG, María Pilar García Negro,
dirixiuse ó rexistro mercantil da Coruña para recordarlle
o dereito das persoas físicas e xurídicas de
Galicia a presentaren a súa documentación en galego,
sen unha traducción ó español.
Este requisito de presentar as contas de forma bilingüe
non rexe para os empresarios que decidan presentar
a súa contabilidade só en castelán. En definitiva:
galego si, pero sempre vinculado ó español.
galego porque agardan así, aumentar as vendas. Nos
centros comerciais máis importantes, como O Corte
Inglés e Área Central, os indicadores utilizan as dúas
linguas.
Cómpre salientar o caso do supermercado O
MELLOR que utiliza sempre o galego na súa propaganda.
Desde que comezaron, no 1997, utilizaron
sempre o galego, xa que como nos dixeron neste establecemento,
“é o noso idioma, e se nós non o empregamos,
¿quen o vai facer?”. Así mesmo asegúrannos
que non o empregan porque sexa unha moda ou porque
se venda máis, senón por ser o máis lóxico estando
en Galicia..
O MELLOR recibiu en dúas ocasións o premio
“DOLMEN DE OURO” por empregar o galego.
Aproveitamos tamén para darlle a nosa noraboa
:.autonomía da 2 a categoría.:
Isto que pode parecer un detalle mínimo, é un síntoma
claro de desigualdade, pois non acontece noutras
autonomías; en Cataluña si se admiten as contas
anuais só en catalán. Que sucede entón?, hai autonomías
de 1ª e de 2ª categoría?, a lei non é igual para
todos?, hai dúas varas de medir?
En certa ocasión o señor Fraga proclamou que o
96% dos galegos entendían o galego e o 90% o falaba,
entón, quérese condenar a esta impresionante
“maioría natural” a ser “minoría étnica” na súa propia
terra?
No ano 99, finalmente, o rexistro mercantil admitiu
as contas das empresas en galego, e é o propio
rexistro o que se encarga da traducción, ó que antes
se negaban. A batalla dáse por pechada a favor dos
que defendemos o galego.
Os rexistros mercantís radicados en comunidades
autónomas, con lingua propia cooficial co castelán
deben dar como válidos os documentos nas dúas linguas
oficiais. Esta foi a proposta feita ó Goberno e
aprobada por unanimidade de tódolos grupos do
Congreso dos Deputados.
Olaya e Patricia. 1º bach.B
Departamento de Economía
10

:.cúmprese a Lei de Normalización?.:
O pasado 28 de abril levamos a cabo unha mobilización convocados
por A Mesa pola Normalización e Mocidade pola
Normalización entre outros colectivos.
A protesta debíase a que nin a Lei de Normalización
Lingüística (que xa cumpriu 20 anos no 2003) nin o Decreto de
1995 se están a cumprir nos centros educativos.
Cremos conveniente recoller algunha información sobre a
NORMALIZACIÓN da nosa lingua e as leis que regulamentan
o uso do galego no ensino.
Antes de nada imos lembrar que NORMALIZACIÓN
LINGÚÍSTICA é un proceso que busca que o galego supere a
opresión do castelán e que o seu uso sexa libre e espontáneo en
calquera situación: ensino, relixión xustiza, relacións persoais...
.
Imos ver tamén que leis regulamentan e protexen o uso da nosa
lingua.
A galego sufriu desde o século XV unha política de imposición
do castelán que pretendía asegurar a supremacía desta lingua e
marxinar as outras linguas da península.
No 1978, a Constitución Española corrixe esta situación de
marxinalidade; o artigo 3º establece por primeira vez a cooficialidade
do castelán coas outras linguas españolas, e a obriga
dos poderes públicos de protexer a diversidade lingüística.
En 1981, o Estatuto de Autonomía de Galicia, supón o recoñecemento
legal do galego e o seu carácter oficial.
1. A lingua propia de Galicia é o galego.
2. Os idiomas galego e castelán son oficiais e
todos teñen o dereito de os coñecer e usar.
3. Os poderes públicos de Galicia garantirán o
uso normal e oficial dos dous idiomas e potenciaran
o emprego do galego en todos os planos da
vida pública, cultural e informativa, e disporán os
medios necesarios para facilitar o seu coñecemento.
4. Ninguén poderá ser discriminado por causa da
lingua.
En 1979, co Decreto de Bilingüismo, establécese
por primeira vez a obrigatoriedade do ensino do
galego no sistema educativo oficial a partir do
curso 1979- 1980, desde Educación Infantil ata o
remate da Secundaria.
No 1983, damos un paso máis coa Lei de Normalización
Lingüística que declara o galego como lingua propia de Galicia
e establece que a única forma oficial dos topónimos a galega.
Sinala que nas institucións da administración autonómica e
local son linguas oficiais o galego e o castelán; así mesmo recoñece
o galego como lingua obrigatoria nos medios de comunicación
dependentes da Xunta.
Trata tamén da responsabilidade do goberno galego e das
corporacións locais na protección e fomento
do idioma, é dicir, na normalización da
nosa lingua.
No Título III regulamenta o uso no ensino.
Por unha parte sinala o estudio obrigatorio
da lingua galega e tamén alude á posibilidade
do seu emprego como lingua vehicular
do sistema educativo.
O Decreto Lei de 1995, desenvolve e complementa
a Lei de Normalización
Lingüística e establece a obrigatoriedade do ensino en lingua
galega.
Establece como obrigatorio o uso do galego en toda a documentación
dos centros educativos (actas, comunicados, etc.)
No Capítulo II ademais de sinalar que se debe asignar o
mesmo número de horas ó ensino da lingua galega e castelán,
especifica qué materias deben impartirse en galego nos distintos
niveis educativos. Imos ver cales son.

Educación Infantil e á Educación Primaria.
En Infantil e 1º ciclo de Primaria empregarase a lingua materna
predominante entre o alumnado.
No resto de Primaria impartiranse en galego, como mínimo,
dúas áreas de coñecemento, sendo unha delas a área de coñecemento
do medio natural, social e cultural.
Educación Secundaria.
1.Na educación secundaria obrigatoria impartiranse en galego
as áreas de ciencias sociais (Xeografía e Historia) e a área de
Ciencias da Natureza.
2.Das materia optativas impartiranse en galego as de ciencias
do medio e da saúde , e, se é o caso, a optativa ofertada polo
centro (no noso centro Introducción á electrónica).
Bacharelato.
No primeiro curso de bacharelato impartirase en lingua galega
Filosofía e como materias específicas de modalidade as seguintes:
Tecnoloxía Industrial I (bacharelato de tecnoloxía); Bioloxía
e Xeoloxía (bacharelato de ciencias da natureza e da saúde);
Historia do mundo contemporáneo (bacharelato de humanidades
e ciencias sociais); Debuxo técnico (bacharelato de artes).
No segundo curso de bacharelato o alumno recibirá o ensino
en galego de Historia, como materia común; e como materias
Especificas de modalidade: Debuxo técnico, Tecnoloxía indus-
::E fóra que?
As sete linguas de Francia.
Ás veces temos a idea falsa de que só en
España falamos distintas linguas e que no
resto dos países se fala unha soa; nada que
ver coa realidade. A situación de plurilingüismo
é a máis normal na maior parte da
Unión Europea; só Portugal (se non temos en
conta as zonas que falan galego) e Alemaña
falan unha soa lingua.
Imos ver que pasa en Francia.
A lingua nacional de Francia, é o francés,
por suposto, pero hai outras seis! linguas
rexionais: o alsaciano, o bretón, o vasco,
o catalán, o occitano e o corso.
Hai emisións de televisión en Bretón,
periódicos en vasco e en occitano. Desde
1951, os xoves poden aprender a súa lingua
rexional no colexio (desde 1974 en
Córsega).
Francisco e C. Damián de 1º bach.
Departamento de Francés
trial (bacharelato e tecnoloxía); Ciencias da terra e do medio,
Debuxo técnico (bacharelato de ciencias da natureza e da
saúde); Xeografía, Historia da arte, Historia da filosofía (bacharelato
de humanidades e ciencias sociais); Historia da arte
(bacharelato de artes). Así mesmo serán impartidas en galego as
seguintes materias optativas: Ética e Filosofía do dereito,
Introducción ás Ciencias políticas e Socioloxía e Historia e xeografía
de Galicia.
Formación profesional Especifica de grao medio e superior
O alumnado recibirá ensino en galego nas áreas do coñecemento
teórico práctico que faciliten a súa integración socio
laboral.
Nós ofrecémosche a información e ti podes comprobar se a lei
se está a cumprir ou non. A normalización da nosa lingua non
depende exclusivamente dunha lexislación senón de que todos
esixamos que se cumpra e sobre todo de que nós empreguemos
a nosa lingua. Se a nosa lingua chegase a desaparecer ninguén
de nós estaría libre de culpa.
María Tubío, 4º ESO
12

letras galegas
Asunción Torrado 2ª ESO
Departamento de Matemáticas
13

“Non se pode querer o que non se coñece” (Xocas).
Ano 2004, dedicado a Xaquín Lorenzo Fernández
Xaquín Lorenzo Fernández nace en
Ourense o 23 de xuño de 1907. Na
mesma rúa que Risco, Cuevillas e
Otero Pedrayo.
Incorpórase ó grupo NÓS xunto
cos seus compañeiros de rúa.
O seu interese pola etnografía
(as tradicións, os traballos,
os apeiros...); lévao a formar
parte do Seminario de
Estudios Galegos e a loitar
pola creación do Museo do
Pobo .
A súa obra céntrase en recuperar
a cultura galega, en loitar
porque quedase algún
vestixio de tradicións que xa
se estaban perdendo.
Co seu mestre, Risco, leva a
cabo unha das súas obras
máis importantes, o 2º tomo
da Historia de Galicia dirixida
por Otero. É moi coñecida
unha reedición desta obra
distribuída en catro libros
independentes: A casa, A
terra , Os oficios, e O mar é os
ríos
Realizou unha pequena curtametraxe
seguindo a vida
dun carro dende a súa construcción,
uso e por último a
súa morte como apeiro de
labranza.
Estudiou as inscricións funerarias latinas,
publicando logo o artigo“A casa dos mortos”.
Publica o “Refraneiro galego”, no que
compila máis de mil refráns.
Realiza un minucioso estudio sobre os
apeiros de pesca na parte sur de Galicia e
no norte de Portugal.
María Tubío 4ºESO
Construíu as maquetas das casas
rurais que se poden ver no Museo
do Pobo Galego.
morre ós 72 anos
en Ourense.
14

Xaquín Lorenzo Fernández “Xocas”
A RAG no 1963 unha proposta realizará
Que unha figura significativa do día das
Letras galegas no 17 de maio destacará.
Neste ano 2004, a un ourensán honrarán
Xaquín Lorenzo Fernández , alcumado Xocas
Etnógrafo e investigador da cultura popular.
Tiña bo carácter ,digno de envexar,
Nunca falaba mal de ninguén
E discreto e modesto a pesar de tanto traballar.
Risco, Otero con Xaquín vida compartirán.
Colaborador da revista Nós
E do Seminario de Estudos Galegos parte formará.
Sendo inmenso o seu saber moitos temas abordará,
Percorrendo toda Galicia buscando información
Moitos traballos e moitos libros publicará.
Autor de ensaios de vellos oficios galegos será,
Numerosos premios e homenaxes lle darán e
Múltiples distincións ó longo da súa vida recibirá.
Autoras: Sandra Suárez, Rebeca Sieira, Laura Romero e Laura Hermo
de 2º de ESO A
(Curso académico 2003-2004)
15

:.a casa galega.:
a casa labrega
O campesiño elixe o emprazamento da súa morada
en función dunhas condicións básicas necesarias
para o desenvolvemento da súa actividade agrícola.
O modelo de casa rural galega é a casa rectangular
terrea formada por un único espacio no que se materializan
a totalidade das funcións da casa-vivenda e
no que se atopan a lareira, o forno, os leitos e as
mesmas cortes pero tamén temos a casa con sobrado
e a casa con dous andares cun acceso exterior.
Na casa-vivenda hai dous núcleos básicos: unha
vivenda composta por unha cociña, unha sala e un
ou dous cuartos e unha serie de dependencias secundarias
que se funden con ela e forman un só corpo,
como son os alpendres para gardar os carros e os
apeiros de labranza; o palleiro; a adega na que se
garda o viño da colleita; o poleiro das pitas.
A vivenda labrega é o resultado dunha economía
pechada na que podemos atopar a práctica totalidade
das actividades do proceso-producción –consumo
familiar. Nela atopamos áreas de almacenamento
(hórreos, palleiros...), de producción artesanal ( teares,
fraguas...) mesturándose incluso diversos procesos
productivos como o cultivo do millo, da uva ou a
cría do gando. Na eira podemos atopar o hórreo, as
parras, a palleira, o pozo da auga.
casa mariñeira
A casa –vivenda do pescador, polo xeral, situada no
interior dun compacto núcleo de edificacións conta
cunha reducida superficie.
Neste modelo de casa desaparecen as dependencias
utilizadas no ámbito rural para o coidado do gando
e aparece un novo compartimento que é o almacén
no que se gardan as redes, os remos e o resto de trebellos
de traballo do mariñeiro.
Un elemento común da arquitectura mariñeira son
os soportais que eran realizados nunhas ocasións a
maneira de pórticos abovedados soportados por
arcos de pedra e noutras por medio de columnas e
trabes de pedra de gra que soportan espléndidos
corredores de madeira.
O soportal en ocasións utilizado co único obxecto de
gardar da chuvia os útiles de pesca, deu lugar en
moitos casos a magníficos claustros que, ó longo das
rúas dos pobos, preservan ós transeúntes da chuvia e
do sol.
Permanente complemento do soportal nas estreitas
fachadas das casas mariñeiras é un balcón, ou corredor
de madeira, apoiado en fortes canzorros de
pedra, case sempre existente sobre el e utilizado con
frecuencia para secar as redes.
16

Santiago de Lampón é unha das oito parroquias que conforman o concello de
Boiro. Piñeiro, Montañó, Montaña, Escobias, Cobo, Rosadelas, Carballal,
San Mauro, A Poza, Sealo, Escariz, Toxeiras, Goiáns, Magdalena, Vista
Alegre, Rueiro, Escarabote, Escarabotiño e Peralto, son as aldeas que
toparemos se paseamos pola estreitas rúas.
A maior parte dos habitantes concéntranse no casco urbano, só un 32% da
poboación reside nas aldeas. Dos seus 2600 habitantes, uns 600 viven do mar
e o resto do campo. Abundan viñedos (que dan un viño algo acedo), limoeiros
e laranxeiras; danse tamén os figos, mazás, cereixas, claudias e tamén
moita variedade de hortalizas.
:.parroquia de Lampón.:
Descoñécese a data exacta de fundación da igrexa
parroquial de Santiago de Lampón. Angel Del
Castillo sitúa o seu nacemento na segunda metade do
séc.XII.
Unha tradición (que escoitamos ó reverendo don José
María Lago Hermo e recollida polo padre Máximo),
sitúa un templo primitivo na aba da montaña, pois na
fachada dunha casa pódense apreciar inscricións en
latín que permiten deducir que se trata da primeira
rectoral anexa ó templo parroquial. Quizais algún
acontecemento histórico (tal vez os viquingos destruísen
a antiga igrexa) obrigou ós lamponeses a adoptar
como novo templo parroquial a antiga capela de
Santa María Magdalena.
Crese que funciona como parroquia desde antes do
1600, aínda que non se pode asegurar, pois perdéronse
moitos libros ou están en mal estado ó non dispor
dun arquivo parroquial.
No arquivo diocesano pódese comprobar que cando
se fai cargo da parroquia de Lampón D. Xosé Benito
García Torres, en 1792, certifica que entre os libros
que recibe atópase un “vello libro” de bautizados,
casados e defuntos que comeza en 1600; este libro xa
non se conserva. A orixe desta parroquia é, entón,
anterior a todas as veciñas, das que non hai constancia
ata o séc. XVII.
coñecemos::historia::
::edificio::
De estilo claramente románico
consta hoxe de nave, ábsida, dúas
capelas laterais, sancristía e torre
de campanario. O escudo heráldico
da familia dos Caamaño
impulsora do seu esplendor, aparece
no alto da fachada e no interior
da ábsida. Baixo a serea do
primeiro escudo está entronizada, anque algo deteriorada,
a imaxe do patrón Santiago Apóstolo.
O adro empregouse como cemiterio ata hai 20 anos,
cando se construíu o templo actual.
No interior da igrexa, concretamente no altar, atópase
un retablo barroco cunha imaxe moi valiosa da
Santísima Trinidade e outra do Apóstolo Santiago. A
cada lado deste hai uns escudos idénticos ós da fachada.
Cara á metade da nave, no lateral dereito, atópase a
imaxe da Virxe da Milagrosa que ten unha longa historia.
Esta imaxe foi entronizada no Colexio da
Purísima,en Ourense, hai máis de 100 anos. É unha
talla dourada (técnica especial da pintura barroca para
representar as chagas sangrantes), que no ano 1971,
despois de ser restaurada, tróuxose para a Gardería da
Magdalena, seguindo o costume de que as casas das
fillas da caridade antigas axuden ás de nova creación. 17

No 1989 levouse ó templo parroquial, ó reabrirse a
igrexa tralo incendio.
Son tamén valiosos os víacrucis antigos de madeira de
estilo románico e a imaxe da Santísima Trindade.
Valor especial tiña a imaxe orixinal de San Mauro
(destruída no incendio); esta imaxe e mais a da
Santísima Trindade proceden dalgún priorado benedictino
::Restauracións no templo parroquial::
Malia ser ensanchada e restaurada no ano 1684 a nave maior, no ano 1715 necesitou
unha nova mellora.
A imaxe de San Mauro atopábase nunha ermida xa desaparecida no lugar que aínda
hoxe leva o seu; desde que se trouxo para a igrexa parroquial a festa de San Mauro celébrase
o 15 de xaneiro.
Precisamente trala celebración da festa, no ano1989, a igrexa sufriu un incendio debido
a que a capela lateral estaba chea de velas acesas ofrecidas polos devotos do santo. Sobre
as 10 da mañá, desde o barrio da Magdalena (Escarabote, Escarabotiño, Peralto...) víase
saír fume do campanario. Os veciños tentaron apagar o lume pero xa non se deu feito
nada.
O que ven os primeiros veciños que logran entrar na igrexa era moi triste: as imaxes estaban
queimadas, o retablo e as paredes estaban totalmente negros.
Todos os veciños axudaron na restauración da igrexa, ben doando diñeiro ou participando
desinteresadamente nas tarefas; a maior parte do traballo (picar paredes, desentullar,
facer gabias e limpeza) fixérono os veciños de balde. Todos colaboraron, mesmo renunciando
a algunhas cousas para poder facer un donativo.
::outras dependencias da igrexa::
Casa de fábrica, edificio de cachotería situado xusto de fronte á fachada da igrexa na
marxe dereita do adro. Utilizábase para gardar as cousas da igrexa (cálices, santos vellos,
as andas dos santos…) Na parte baixa onde actualmente hai baños públicos, facíanse as
autopsias.
Rectorado, situado a uns cantos metros do templo, foi doada polo párroco D. Xosé
María Lago Hermo (natural desta parroquia), pois non había unha rectoral onde puidesen
vivir os curas que viñan de fóra.
A Patroa,
Santa María Magdalena
O cardeal Jerónimo de Hollo
indica que en 1607 atende a
freguesía de Santiago de
Lampón á que chama “la
Rabalera”, tal vez por ser a
patroa, María Magdalena.
A imaxe está situada nunha
repisa no mesmo arco que
remata o presbiterio; retirouse
do culto polo Párroco D. Xosé
María Lago, segundo os rumores,
porque tiña unha indumentaria
algo escasa.
Substituíse por outra imaxe
feita a propósito con aspecto
de monxa que agora está na
sancristía.
A imaxe, segundo Manuel
Domínguez Fontán, chegou a
Lampón gracias a un cambio
realizado coa Parroquia da
Pobra do Deán, á que cederon
unha valiosa imaxe do
Apóstolo Santiago.

::a torre de goiáns:: “ A torre de Goiáns, á que
sempre andou unido o
señorío da illa de
Sálvora, e con el a herdanza
histórica e lendaria
dos primeiros Mariño,
fillos dun cabaleiro e
dunha serea atopada no
mar que se perdera das
súas irmás...”
A torre de Goiáns é unha antiga fortaleza medieval,
construída en ángulo recto, cunha torre de
planta rectangular engadida á parte sur, rematada
en balaustrada e non en ameas. Rodea o edificio
unha ampla herdade con horta, viñedo e
piñeiral que bordea a ampla marisma de Escarís.
Non se sabe exactamente a data de construcción,
nin se a mandaron construír os Fandiño, os
Mariño ou os Caamaño de Noia.
Esta fortaleza foi destruída no séc. XV nas revoltas
irmandiñas, nas que os campesiños arremeteron
contra as torres da nobreza feudal, símbolos
do asoballamento ó que foron sometidos durante
moito tempo.
Foi reconstruída no séc.XVI por Domingo de
Andrade, o prestixioso constructor da torre
Berenguela da catedral de Santiago.
Hai na fortaleza unha capela acaroada ó edificio
bastante antiga, que venera unha imaxe única no
entorno: a Virxe da Boa Viaxe.
A casa cambiaría de dono varias veces. A principios
de século pasou por herdanza á familia
Barrier, cos que a torre reviviu o seu antigo
esplendor, mesmo acolleu ó xove monarca Afonso
XIII. O Sr. Barrier, distinguido mariño da armada,
foi Segundo Comandante do Nautilus, no que
deu a volta ó mundo. Tal vez resida aquí a súa
devoción e confianza á Virxe da Boa Viaxe.
A herdade pertenceu tamén a D. Joaquín Otero
de Goiáns quen, ademais, adquiriu os inventarios
do arquivo dos Caamaño, Varela, Lamas e
Soutomaior, segundo Martínez Barbeito.
O.T.L., 1º BACH
Martínez Barbeito
::o cruceiro de lampón::
Preto da igrexa parroquial, atópase un
cruceiro de aproximadamente 4 m de
altura, levantado sobre un chanzo de
pedra no que se pode ler “Ano de
1866”. Na cruz e no capitel mestúranse
os estilos xónico e corintio. Pola
cara traseira, unha virxe coroada de
raíña, moi labrada e coas mans xuntas,
repousa enriba dunha sinxela
nube cun anxo.
Dise que onde está o cruceiro tivo
lugar o desenlace dunha triste historia
de amor. Nós recollémola e ti xulga se
se trata dunha ficción literaria, ou se
realmente puido acontecer.
“Noite apracible na parroquia de
Lampón, óese tan só o murmurio do
mar ó acariñar as ribeiras. Ninguén
anda xa polas rúas, só se ve a un home
e a unha muller, semellan pantasmas.
Son Arminda e Pedro, que se prometen
casamento cando el volva da viaxe
a América co exército. Arminda confésalle
que ten medo, pois anda a
facerlle as beiras un home coñecido
pola riqueza que conseguira en
México.
Nos anos seguintes moitas veces tivo
Arminda que rexeitar os amorosos
falares do mexicano e os seus ofrecementos
de riquezas.
O día no que volvían os quintos,
Arminda foi á igrexa para pedir polo
seu amado; pero non estaba soa, o
pretendente rico entrara canda ela.
Na igrexa o mexicano permaneceu
coma sempre, molesto, coma quen
asiste a un espectáculo
repugnante.Saíu detrás da moza e
comezaron unha conversa:
-Arminda, desprézasme? Teño ouro, e
os teus pais están comprados.
_Pero o meu corazón non se venderespondeu
Arminda, ferida polas
palabras do monstro- Nunca poderei
amarte.
_Serás miña!
_Antes morta!
_Verémolo.
O mexicano diríxese á ribeira e fixando
a mirada no mar, xura impedir a
unión dos dous amantes; de súpeto
unha tempestade desencadéase no
mar.
Ó redor da fortaleza de Goiáns as
xentes rezan polo barco que loita por
chegar á ribeira no medio da tormenta,
ata que unha onda xigante o fai
naufragar .
Un espectro oculto na maleza ri sarcástico,
era o monstro que gozaba do
seu próximo triunfo ó ver a Pedro
entre os náufragos.
Todos se salvaron, Arminda abrazouse
a Pedro, pero unha man craba un
puñal no peito do mozo; o mexicano
cumpría o seu xuramento.
Pedro bañado en sangue, pide á súa
amada, que cumpra a promesa que
fixeran, e Arminda acepta. O cura
bendiciu aquel matrimonio, do que o
tálamo nupcial sería o ataúde.
Unha sombra corría pola ribeira e o
eco traía as súas palabras: ¡Maldición!
¡Maldición!...
Ó ano seguinte, Arminda intérnouse
nun convento de Compostela.
Os fregueses de Lampón, levantaron
no lugar onde sucederon os feitos, un
alto cruceiro, que saúda ó barqueiro ó
atravesar a ría”..
O.T.L., 1º BACH 19

sabías que...?
?
Malia o meteorito que viron o 11
de xaneiro no Campo da Mina,
din os entendidos que a probabilidade
de que nos caia enriba un
pedrolo procedente do espacio
non é tan pequena como a xente
pensa; e desde logo temos máis
posibilidades de que nos caia un
meteorito que de que nos toque
o gordo da Lotería de Nadal;
aínda que ós de Rianxo lles dea
a risa ó oír isto.
Segundo as estatísticas, a probabilidade
de morrer por impacto
de meteorito é de 1 entre 20000,
mentres que a de morrer por
picadura de avespa é de 1 entre
100 000. Outras alternativas
máis probables son a de morrer
asasinado (1 entre 300), por un
incendio (1 entre 800), por electrocución
( 1 entre 5 000) ou,
sobre todo, por accidente de tráfico
(1 entre 100).
Así que para adiar a hora de ir ó
máis alá, vale máis non mirar ó
ceo por se cae un meteorito e
vixiar ben os coches.
¿Por que as pombas poden ser
mensaxeiras ?
Segundo unha teoría, as aves
teñen unha especie de compás
natural no extremo dos nervios
dos ollos que lles permite seguir o
magnetismo da terra; ningunha
criatura ten tan desenvolvido
como a pomba o instinto
que lle permite regresar ó
pombal.
Unha pomba española foi
quen de voar en liña recta
á súa casa desde
Inglaterra. Pénsase que
estas proezas débense a que
advirten as alteración eléctricas
que o seu voo produce no
campo magnético terrestre; polo
visto, hai ”calellas magnéticas” a
certas alturas e a pomba é quen de
elixir a que a levará ó pombal.
Seguindo coas estatísticas, a probabilidade
de que de che toque o gordo de
Nadal é só de ¡UNHA ENTRE
100000! Evidentemente cantos máis
décimos merques máis posibilidades
tes de gañar, pero antes de botarte a
mercar canto décimo se che poña diante,
cómpre facer contas.
Supoñamos que durante 40 anos mercas
tres décimos ó ano, a probabilidade
de resultares gañador é de unha entre
300. ¡Que ben! Pero ollo, que isto non
quere dicir que che vaia tocar O
Gordo, pois ben poderías ser un dos
299 ós que non lle toca; pero xa levarías
gastado 7200E, (supoñendo que o
prezo do décimo sexa de 20E).
Pero non todo é azar, por exemplo nas
quinielas, nas que non todos os resultados
son igualmente probables, posto
que hai equipos mellores e peores, as
posibilidades de que gañen os primeiros
son maiores. Por iso os entendidos
en fútbol, que fan mellor os prognósticos,
acertan máis ás quinielas.
Pola contra na lotería primitiva todo é
azar pois todos os números teñen as
mesmas posibilidades; sen embargo
segundo un estudio feito en Gran
Bretaña tamén aquí hai estratexias de
xogo. A maior parte dos xogadores
seleccionan números baixos, porque
soen elixir o número do seu día de
nacemento (entre o 1 e o 31)
ou o do mes (entre o 1 e o 12);
por iso cando os números premiados
son altos, hai poucos
acertantes e os premios son
máis importantes.
Que forma ten unha pinga de
chuvia?
As pinguiñas de auga dunha
nube son redondas pero van
agrupándose ata converterse
noutra maior, nas pingas de
chuvia. Cando cae, ó atravesar
o aire, esmágase e vai adoptando
o aspecto dunha chula
corrente. Nada que ver coas
pingas en forma de pera que
nos imaxinamos.
Por que temos fame?
Sabes que tes fame cando
sentes algo especial no estómago;
mesmo os bebés saben
cando teñen fame, os seus
choros din con claridade
“quero comer”. A necesidade
de satisfacer a fame é un
dos impulsos vitais chamados
instintos.
A sensación de baleiro que
sentes no estómago cando tes
fame débese ós seus movementos.
Cando está cheo de
comida, non notas incomodidade,
a non ser que comeras
demasiado ou algo prexudicial.
Se os alimentos xa pasaron
del ós intestinos, o estómago
comeza a dilatarse e a contraerse;
este movemento é o
que dá a sensación de fame.
Hai serpes no mar?
Si, nas augas cálidas do
Océano Índico e Pacífico.
Miden algo máis de 120 cm.
de longo e son moi velenosas,
aínda que pouco agresivas.
Malia que respiran con pulmóns,
están tan adaptadas á
vida mariña que teñen cola
en forma de remo.
Aliméntanse de anguías e
raras veces atacaron ó home.
20

lembramos
Polos meses de
outubro e novembro, vimos a rutina
escolar interrompida por uns noxentos
cheiros, que facían desagradábel
a estancia no instituto. Como os
reporteiros desta revista, somos
intrépidos de verdade, decidimos
coller lapis e papel e chegar ó cerne
dos cheiros (iso si, protexidos con
máscara). Falamos con Francisco, o
noso director; con Tibi, o representante
dos alumnos; e con Antón
Vidal, concelleiro de medio ambien-
te do concello de Boiro.
Francisco, o director
“Os problemas xa viñan dende principios de setembro,
cando os cheiros eran máis insoportables. Atopabámonos
con dúas versións, por un lado o aparellador do Concello
dicía que se debían á mala hermeticidade na rede de desaugadoiros
do instituto; pola contra o fontaneiro aseguraba
que o problema estaba no sumidoiro público e que facía
falla a colocación dunha arqueta con sifón. O centro solucionouno
o problema dos dous xeitos que lle recomendaban,
colocando unha arqueta e de paso mellorando os desaugadoiros
do instituto.
Con respecto ás folgas, os nosos alumnos teñen o dereito a
ser educados e instruídos en boas condicións; teñen dereito
a manifestarse, sempre que cumpran as normas, e o
fagan dun xeito organizado”.
Tibi, representante dos alumnos
“Foi unha mala experiencia. Non deberían ocorrer cousas
así nun instituto como o noso. A actuación das autoridades
foi un pouco lenta, tiñan que informarnos antes.
En canto ás folgas, nós actuamos conforme requiría a
preocupante situación. Espero que non volva acontecer”.
Tamén se someteu ás nosa preguntas Antón Vidal, concelleiro
de medio ambiente do Concello de Boiro, que foi
moi amábel connosco.
Antón Vidal fundou e presidiu en 1991 o grupo ecoloxista“Ruscus”,
que se dedicaba entre outras moitas cousas
a facer estudios e accións de defensa do medio natural.
Pareceunos un home concienciado coa protección do
medio ambiente. Confesounos que para el un dos peores
problemas que está a sufrir o noso planeta, é a tala masiva
de árbores no Amazonas.
Sara e Yaiza, 4ª ESO
:.que mal cheiraba!.:
ANTÓN VIDAL, CONCELLEIRO DE
MEDIOAMBIENTE
Informounos de que cando o Concello investigou o
problema de “Aleco”, e topou dúas vertentes: por un
lado os fumes e gases, que afectan á poboación e que
están ocasionados pola falta de filtros da empresa; e
por outro lado están os residuos do sumidoiro, que
tamén producen cheiros en diferentes edificios e vivendas
de Boiro e arredores.
O Concello paralizou as actividades da empresa mentres
non solucionasen os problemas; a empresa comprometeuse
a resolvelos e levou a cabo as reformas necesarias.
Uns días despois das reformas, volveron os cheiros,
anque só de forma ocasional por mor dun fallo do sistema
de filtros. Dende entón non se apreciaron máis cheiros,
pero o Concello segue vixiando os vertidos da fábrica.
A verdade é que ter que convivir con esta contaminación
foi moi desagradábel para a cidadanía de Boiro, xa
que incluso provocou que persoas con afeccións respiratorias
sufrisen complicacións nas súas doenzas e tivesen
que acudir ó Centro de Saúde.
Asegurounos que dende o Concello, están cumprindo
coas normas que marca o Plan de Protección
Medioambiental de Galicia.
:: quen cheira aquí?
Aquel venres 6 de Marzo estaba prevista a inauguración
das instalacións de “Aleco” por D. Manuel Fraga, non
podiamos fallar, tiñamos que subir ata a fábrica e facernos
oír;é o noso dereito máis prezado, unha manifestación.
Subimos a costiña, chegamos cansos, pero non rendidos.
Alí agardábanos a policía, para impedirnos o paso, prohibíndolles
a uns estudiantes, que somos estudiantes e
non terroristas, circular polas beirarrúas, e eu sígome
preguntando: ¿ por que?
Cando Fraga se foi, déusenos permiso para ir ata a
fábrica, e alí berrando ben forte, conseguimos as miradas
dos que celebraban a inauguración.
Quixera darlle as gracias a Kepa e a algúns compañeiros,
polo seu ánimo; porque a verdade é que anque
moitos subimos, fomos poucos os que berramos e cargamos
coas pancartas. Houbo quen preferiu sentar o cu na
beirarrúa mentres miraban cun sorriso burlón cara a
nós; e outros optaron por unirse á festa que alí se celebraba;
!! QUE SOLIDARIEDADE¡¡
Pouco despois todo rematou, nós intentámolo pero
coma sempre, o poder manda; a nosa intervención non
foi nin comentada na prensa, nin se atenderon as nosas
queixas, ó fin é o cabo só somos estudiantes e moi poucos
temos dereito a voto.
Damián, 4º Eso
21

“O camiño de Santiago é unha experiencia
inesquecible pola súa paisaxe, pola xente
que coñece, e como non, polo ben que o
pasas andando cos amigos.”
:. Fixemos o Camiño de Santiago .:
::Camiño de Santiago
O fermoso día, tres de maio, saímos cara a Santiago os alumnos
de 4º ESO e 1º de Bacharelato, para facer a pé o último
treito do camiño francés.
Comezamos poñendo os panos espantosos, que tiñan que distinguirnos
entre os alumnos dos outros institutos; fixemos a foto
de rigor para lembrar como eramos antes de que a camiñada
nos desfixera e dirixímonos a Arca. Alí xuntámonos cos outros
institutos que participaban con nós. Os de Protección Civil
mandaron ir diante ós de Porto do Son, porque xa sabían o
camiño.
Comezamos a andar, ó principio era un abafo, pois dabas un
paso e pisabas ó de diante, ou o de atrás pisábate a ti, pero despois
fómonos separando e o camiño facíase máis aturable.
Iamos falando, escoitando música e a algún que lle deu por
cantar sen parar para romperlle a cabeza ós compañeiros.
Coñecemos xente doutros institutos e mesmo algúns tiñan folgos
para dicir cumpridos ás mociñas que atopabamos.
Parecían moitos km, pero fixéronse pronto polo ritmo tan forte
que levabamos (sobre todo para os que non estabamos afeitos a
esas camiñadas) e tamén pola ilusión. O peor eran as costas
arriba (non vexas como cansaban) pero aínda así adiantamos a
algúns peregrinos, iso si ós xubilados.
Andamos case 16 km seguidos, paramos no monte do Gozo
para comer, os que aínda tiñamos bocadillo, pois algúns xa o
comeran antes. Cando xa iamos chantarlle o primeiro bocado á
comida, veñen as profesoras a dicirnos que o albergue onde
tiñamos que comer quedaba máis abaixo; desde alí xa se vía a
catedral,e era emocionante.
Repostas as forzas partimos cara a Catedral e xa vemos a súa
maxestosidade. Levaríanos hora e media porque para cruzar as
estradas agardabamos polos outros institutos para non parar
seguido o tráfico.
Cando entramos na catedral o cansazo converteuse en ledicia.
Na misa o cóengo dixo algo moi gracioso: “espero que aprobedes
todas”, e Teresa lembrou que el mesmo a suspendera a ela.
O máis gracioso foi oír a Saborido dicir a misa canda o cura.
Os compañeiros que ían ler as ofrendas apartaron a cabeza a
tempo, pois o botafumeiro case llela arrinca.
Ó día seguinte tiñamos maniotas, pero non nos arrepentimos
nada porque foi unha experiencia moi grata, aínda que algún
se queixase de que non sentía as pernas ou de que se lle movían
soas.
Ninguén de nós, relixioso ou non, esquecerá xamais a emocionante
viaxe.
* Os alumnos peregrinos de 1º de Bach. e 4º de E.S.O.
::A suor do camiño
Os amigos, as amigas, o duro trafego de andar por camiños
rurais cheos de pequenas pedras; de asomarte ós fermosos carballos,
ós piñeiros que mentres camiñamos nos resgardan do
malhumorado sol dese día; coller un pao do chan para subir
esas costas, ¡ah!, e tamén ver a gran variedade de “pelegríns”
que proviñan de cidades moi afastadas da nosa amada Galiza.
A suor, que nos escorrega pola pel mentres nos achegamos pasiño
a pasiño ó centro de tódolos “cristiáns”; esa mesma suor que
nos limpamos mentres vemos pasar xente da nosa idade cunha
grande ilusión ¡chegar!
Mentres te achegas á unha da tarde e entras pouco a pouco no
22

“Monte do Gozo”vas coñecendo persoas ás que xamais volverás
ver.
Chegas, pousas a mochila, falas cos amigos, quitas a botella
de auga e o bocadillo, estombállaste na herba falando e
mirando cara ó ceo, dicindo ¡por fin, xa cheguei!.
Durante dúas horas, ris, coñeces a xente que tes ó carón,
xogas ás cartas, escoitas música, e de súpeto escoitas “ vamos
que xa é hora de ir para a Catedral”.
Amolado levántaste e poste en camiño cara ó final do traxecto,
a Catedral de Santiago.
Chegamos e vemos a maxestuosidade da inmensa Catedral;
na misa,ves subir algúns dos teus amigos ó altar e dicir frases
tan fermosas de benvida , e de paz, que se che poñen as
bágoas nos ollos; e quedas abraiado co espectáculo do botafumeiro.
Toca saír e xa fóra todos xuntos agardamos paseando por
entre as avellentadas e artísticas rúas de Santiago. ¡Ah! que
xa é hora de por un ¡adeus!, pois collemos o autobús de volta
a Boiro, despois de pasar un esplendoroso día .
En resume, un día que nunca esquecerei.
Martín O. Seco, 1º Bach.-
::Santiago de Compostela
Praza do Obradoiro
Decorado digno da espléndida catedral compostelana, encadrada
polos seguintes monumentos:
Pazo de Xelmírez
Levántase á esquerda da catedral, hoxe empregado como sé do
arcebispado.
Hostal dos Reis Católicos
Hoxe hotel, foi fundado polos Reis Católicos para acoller os
peregrinos. Adorna a súa fachada unha espléndida portada plateresca.
Pazo de Raxoi
Actual sé do Concello, ten unha fachada clasicista cun soportal
de granito con 14 arcos de medio punto. Foi reconstruído no
séc. XVIII polo francés Charles Lemaur. Enriba do frontón
central atópase unha estatua ecuestre do Apóstolo esculpida
por Ferreiro.
Colexio de San Xerónimo
Hoxe rectorado, foi construído no séc. XVII, conserva unha
portada do séc.XV de estilo románico.
Catedral
A Catedral actual, ocupa un espacio de 23000m cadrados e é
unha das máis grandes, orixinais e fermosas de Europa. Foi
construída entre os séc.XI e XIII, pero a primeira igrexa foi
edificada a comezos do séc. IX polo bispo Teodomiro, sobre a
tumba do Apóstolo recentemente descuberta.
A finais do séc.IX, Afonso III mandou levantar no lugar desta
modesta igrexa, un mosteiro e un templo, que foron destruídos
durante a invasión de Almanzor (997).
Fachada do Obradoiro
Fernando de Casas e Novoa construíu no 1750 esta grandiosa 23

obra barroca que se eleva diante da catedral. Ten tres corpos
moi ornamentados, rematados en triángulo. Detrás dos laterais
érguense dúas esveltas torres xemelgas que completan a fachada.
Detrás do Obradoiro consérvase intacta a inmensa catedral
románica, visitada por milleiros de peregrinos.
Pórtico da Gloria
É unha das máis valiosas da arte románica universal, foi realizada
no séc.XII polo Mestre Mateo. Na columna do parteluz,
ós pés do apóstolo Santiago as mans dos peregrinos deixaron a
pegada do seu saúdo. Na parte interior do pórtico atópase o
santo dos Croques ó que se rendía culto (desde este ano está
prohibido) a cabezada limpa, pois segundo a lenda así contáxiase
o talento do xenial Mestre Mateo.
Botafumeiro
Xigantesco incensario prateado que se colga da bóveda do cruceiro
e que moven oito homes.
Altar maior
Sobre el atópase a imaxe de Santiago do séc.XIII. á que os
peregrinos bican o manto. Na cripta situada baixo o altar atópase
unha urna de estilo romano-bizantino, que garda as reliquias
do Apóstolo e dos seus discípulos Teodoro e Atanasio.
Porta Santa
Foi construída no 1611 por Fernández Lechuga, aproveitando
estatuas de profetas e patriarcas do antigo coro do Maestro
Mateo. Só se abre nos anos santos.
Torre do reloxo construída a finais do séc.XVII por Domingo
de Andrade.
Ó.T.L., 1º bach
::Historia do camiño
O fillo do Trono
Os primeiros datos biográficos do Apóstolo Santiago proceden
fundamentalmente dos evanxeos.Sabemos que era fillo do
Zebedeo e de Salomé e irmán de Xoán o Bautista.O oficio
familiar era a pesca, Xesús elixiu os seus catro primeiros discípulos:
Pedro, Andrés ,Santiago e Xoán.
Santiago amósasenos como un home de carácter vehemente,
apaixonado e impulsivo. Recibe fortes reprimendas de Cristo,
que lle pon o sobrenome de Bonaerge, “fillo do trono”
A orixe dunha tradición
As continuas guerras obrigaron ós cristiáns a manter agochadas
as reliquias de Santiago, protexidas e custodiadas, ó parecer por
ermitáns do lugar.
O descubrimento do sepulcro do apostólico, podémolo situar ó
redor do ano 820. Conta a tradición que un ermitán, de nome
Paio, que vivía no lugar de Solovio (onde está situada a igrexa
de San Fiz de Solovio, na Compostela actual), no bosque
Libredón, observou durante varias noites sucesivas uns resplandores
ou luminarias misteriosas que semellaban unha chuvia de
estrelas sobre un montículo do bosque.
Paio, abraiado por estas
visións, presentouse
perante o bispo
Teodomiro para comunicarlle
o feito. Ante a
insistencia do ermitán. O
bispo dirixiuse ó lugar e
el mesmo puido contemplar
o fenómeno; entre a
mesta vexetación, atoparían
un sepulcro de pedra
no que repousaban tres
corpos, identificados
como o de Santiago o
Maior e os seus discípulos
Teodoro e Atanasio.
O primeiro relato conservado sobre o descubrimento é a
Concorda de Antealtares, de 1077.
O Camiño de Santiago está marcado na Vía Láctea porque
indica ó camiñante a dirección a Compostela, o que levou a
referirse a esta ruta como o Camiño das Estrelas.
Julián Torrado 3º -B
As cunchas de Santiago
Despois de que Santiago fose degolado, os seus discípulos puxeron
o seu corpo nunha barca. Navegando chegaron ás costas de
Galicia e a un lugar onde había unha festa polo casamento de
fillo do señor. Cómo había unha voda, bafordábase (ir galopando
mentres arroxaban a lanza e vólvese a coller sen que caia ao
chan).Un dos que bafordaban era o noivo que de repente viu
como o seu cabalo se dirixía ó mar e se mergullaba. Ó chegar á
barca, o cabalo e o cabaleiro saíron sen dano das augas.
Ó volver á terra viron que tiña os vestidos e o sombreiro
cubertos de vieiras. A partir de entón todos os peregrinos que
van a Santiago levan a cuncha de vieira.
Inés García 1º Bach-B
24

:.que ben o pasamos.:
Comezamos a nosa lembranza co
inquilino da aula de María. Nunca
saberemos se buscaba o fresquiño
da aula ou a boa compaña dos outros
inquilinos que roldan por alí
::Lembremos os expertos micólogos en plena tarefa
25

:.a negra sombra do prestige un
ano despois.:
Lembramos a traxedia do Prestige pintando os
nosos recordos e cunha mesa redonda entre
expertos dos distintos sectores afectados
polo desastre
Mesa redonda sobre o Prestige, no IES Espiñeira
Durou máis do previsto pola participación dos alumnos.
Para analizar a catástrofe un ano despois daquela chamada de socorro do Prestixe
reuníronse no noso instituto expertos dos distintos sectores afectados pola catástrofe:
un profesor de economía da Universidade de Santiago, un biólogo profesor na
Universidade de Vigo, un ecoloxista, un traballador do mar (patrón dos mariscadores
da ría de Arousa) e un representante do alumnado que foi limpar chapapote; estivo
moderada por Pedro.
No salón de actos encontrábanse os alumnos de 4º de ESO e de Bacharelato do instituto
de Espiñeira , e os de 4º de Eso da Cachada.
Aínda que se evitou entrar no tema da política foi inevitable. Aclaróusenos que,
malia que nos venderon como moi bo o Plan Galicia, a inversión que se fai por cidadán,
é inferior á que se fai noutras cidades. Tamén se insistiu en que, como xa se
comprobou noutras catástrofes deste tipo, o descenso de capturas aínda estaba por
vir.
Este acto alongouse máis do pensado, pois os alumnos estaban moi interesados neste
tema e tiñan moitas preguntas que facer, ¿Tardará moito a costa en volver a normalidade?
¿ O peor da catástrofe está aínda por vir? ¿Cre que co que pasou co Prestige
poderíase volver a cometer os mesmos erros?...
Todas foron contestadas polos distintos membros da mesa.
Xocas Fernández, 1º Bach.
26

O proxecto Bioespiñeira continúa, nin que dicir ten
a mellora do aspecto exterior do instituto agora só
falta que algún despistado descubra a utilidade das
papeleiras.
O afán dos xardineiros chamou mesmo a atención da
prensa.
:.proxecto bioespiñeira.:
27

:.nadal.:
0 concerto de Nadal é xa unha tradición en Espiñeira
:.antroido.:
Coma todos os anos
este Entroido recibimos
a visita de
persoeiros de todo
tipo:
presentadoras estrañas,
“Fresiñas” de Salou, cazapantasmas
enxebres, restos do
botellón matutino, ninfómanas
28

da illa dos morbosos, avós e
avoas escandalizados ante o
panorama, mouros en moi
estrañas compañías...
menos mal que un
tolerante Padre
soubo ser comprensivo
e perdoou
todos os excesos.
29

:.visita a Lugo.:
O 27 de abril fomos coñecer Lugo. Acompañados dunha guía visitamos a
catedral (houbo que lembrarlle a alguén que Mondoñedo tamén ten catedral)
e a muralla. Logo pateamos pola nosa conta a muralla e a cidade e
deixamos todo intacto.
Tamén quedou intacto o Museo Provincial (agás o mareo que lle pegamos ó
guía), e por riba de aprender, pasámolo ben .
:.visita a Santiago.:
O seis de maio fomos a Santiago para ver a representación
que facía TEATRO DO MORCEGO de “ Os vellos non deben
namorarse”.
Aproveitando a viaxe visitamos o Museo do Pobo Galego,
do que foi fundador Xoaquín Lorenzo, Xocas.Ademais de
ver as dornas, as maquetas das casa galegas, os apeiros xa desaparecidos...
comprobamos que a famosa escaleira de caracol podía con todos os
alumnos de 4 0 e 3 0 da ESO. Malia a comprobación “in situ”, seguimos con
dúas dúbidas:
- Quen é o autor da escaleira?
- Xa se recuperaría a vixiante do museo da impresión de vernos a todos
xuntos pateando na escaleira?
Puidemos ver a película “O carro e o
home”, rodada no 1940! polo cineasta
Antón Román e o etnógrafo Xoaquín
Lorenzo.
Non deixamos de visitar os Xardíns de
Santo Domingos de Bonaval e o Panteón
de Galegos Ilustres, onde están os
restos de Rosalía, Castelao e Brañas.
30

:.visita á conserveira.:
:.cine e teatro.: Tamén vimos
películas e
obras de teatro
novidosas !!!!
Os ciclos de
Xestión e de
Administración e
Finanzas, visitaron
as instalacións
da conserveira
Jealsa.
31

:.Semana das Letras Galegas.:
Este ano implicámonos todos para lembrar
ó etnógrafo Xoaquín Lorenzo “Xocas”,
cunha exposición etnográfica, coa que
recuperamos palabras como senlla, debanadora,
sarillo, candil...que semellaban
esquecidas nos recunchos da memoria.
Coas maquetas que fixeron os alumnos de
2 o de ESO lembramos as casas antigas que
van desaparecendo e deixando paso ó
feísmo que asolaga a nosa terra.
Coas maquetas dos castelos feitas por
Óscar quedamos asombrados.
Coñecemos un pouco máis a personalidade
de Xocas coa conferencia de Clodio
González Pérez e coa exposición informática
que elaborou Carme Pereira.
Con DANIEL GÓMEZ RAMIL e “Castelao e os
nenos” lembramos a Castelao e emocionámonos
coas súas “Cousas”.
32

Carlos Santiago fíxonos
reflexionar, e rir (por non
chorar), analizando a
actualidade galega.
Mención aparte merecen os
actorazos de primeiro de
Eso, que nos fixeron rir un
pouco coa súa obra “Mamá,
quero ir á escola”, e as
integrantes (e mais o integrante)
do grupo “Aroña”. A
fin de festa non podía ser
mellor !Noraboa!
33

ecomendámosche
:.cine.:
Bowling for
Columbine
Dirección e guión: Michael
Moore
Ano:2002
Duración:123min
Por que 11.000 persoas morren
cada ano en Estados Unidos
víctimas das armas de fogo? É
tan diferente EEUU doutros
países? En que se diferencia
doutros? Por que EEUU se
converteu no autor e víctima
de tanta violencia?
En “Bowling for Columbine”,
Moore analiza exhaustivamente
e en clave de humor os síntomas,
as causas e as consecuencias
do que el denomina
“a cultura do medo”: unha
sociedade (a norteamericana)
tan temerosa que se armou ata
os dentes chegando a perder o
control da situación.
Para os estadounidenses, é
unha condena desapiadada e
irónica da súa sociedade. Para
os demais, é unha advertencia
en clave humorística sobre o
que podería pasar en calquera
país do mundo que decidira
adaptar o modelo americano.
Aínda que os documentais non
presentan grande aceptación,
“Bowling for Columbine”,
constitúe unha das contadas
excepcións, pois desde o inicio
espertou grande interese, non
só pola súa temática, senón
tamén polo seu aval, que supoñía
o feito de vir filmado por
Michael Moore. Obtivo un
gran recoñecemento internacional,
converténdose no documental
con máis recadación da
historia.
:.cómic.:
Os barbanzóns
Editorial:ToxoSoutos
Autor.Pepe Carreiro
Extensión:48 páxs.
Unha nova serie de banda deseñada
ambientada na península do
Barbanza, moitos anos antes de vir
os romanos, onde vivían uns individuos
tan parecidos a nós, que mesmo
comían ameixas e bebían cervexa. O
castro de Baroña estaba habitado por
unha parentela coñecida como os barbanzóns.
Algúns dos seus membros
eran dados á guerra, outros á filosofía,
outros á festa…; en fin, que había de
todo.
En non poucas ocasións, os barbanzóns
saían do castro e botábanse ó
mundo coñecido, que xa era ancho
para aquela altura, e metíanse nas
máis inverosímiles aventuras.
OTL
34

suxerencias á carta
Quen ten unha paga tan cuantiosa
, como para permitirse
matar a fame no recreo? Veña,
Kiko, enróllate, abarata os
prezos, que somos estudiantes
e estamos medrando!
Amplía a variedade de bocatas,
que xa temos o colesterol
polas nubes!
Sería posible que
para o verán, trouxeras
xeados?Aínda
que sexan chupi
flashs!
Gracias por facer
caso á petición do
ano pasado.
Os autobuses:
Malas condicións de transporte.Chove dentro.
A algún dos conductores déronlle o permiso de
conducir na tómbola.
Queremos chegar a tempo á primeira hora e
non quedarmos tirados no medio do camiño.
Os alumnos queren chegar á casa polo menos á
hora de comer e non facer unha rota turística
polo concello veciño.
Os martes pola tarde, somos participantes
Esta é para María, pois se
non se deu conta, cando
vai frío a calefacción
non traballa, e cando se
está ben, fainos falta un
ventilador.Regula o termóstato,
ou que poñan
máis de un.
Necesitamos outro bedel
máis,basta que necesites
fotocopias para que ninguén
estea na conserxería.
Morales deixa o para
despois da clase.
Isabel Mouriño,es moi
severa con nós: estasnos
estresando!!!
Francisco, onde están
esas excursións prometidas?
Para o profesorado que
pon tanga...provocádesnos
pesadelos, queremos durmir
de noite!!
dunha carreira contra reloxo para conseguir
un sitio no bus, senón temos que ir andando; e
iso se está bo día, que cando chove o bus convértese
nunha lata de sardiñas, onde é imposible
atopar sitio libre. As latas de sardiñas quedan
na conserva e non son o lugar axeitado
para os escolares.
Así como estas, temos moitas queixas máis, ás
que intentaremos darlles solución.
35

queremos saber :.os aditivos alimentarios.:
Os aditivos alimentarios son compoñentes que se
engaden ós alimentos ou ás bebidas para modificar Cando consumimos margarina vexetal, tomamos ade-
algunhas das súas características. Estes aditivos, na mais:
meirande parte dos casos, veñen agochados baixo un
código, que gran parte dos consumidores non enten-
Emulxentes como a lecitina (E-322)
den ou non se preocupan de saber de que se trata.
Algúns destes aditivos son legais nuns países e noutros
Mono e diglicéridos de ácidos graxos e ésteres (Eestán
prohibidos.
471)
Os colorantes son empregados só para dar cor ós ali- Conservadores como o ácido sórbico (E-202)
mentos, pero desde o punto de vista nutritivo non Acidulantes, especialmente o ácido cítrico e as sales
aporta ó producto ningunha propiedade. (E-330) ou colorantes.
Os conservantes axudan a manter os alimentos en bo
Carotenoides e xantofilas, neste caso de clase a, (Eestado
durante máis tempo.
Os antioxidantes impiden ou retardan a oxidación dos160a).
alimentos, así evítase a aparición de malos olores e
sabores pouco agradables.
As galletas conteñen :
Os estabilizadores empréganse para darlle ós alimen- Antioxidantes coma o BHA (E-320), que é tóxico.
tos un aspecto e consistencia adecuados.
Conservantes coma o dióxido de xofre e sales (E-
Os reforzadores do sabor modifican e reforzan o 220).
sabor doutros ingredientes; teñen efectos secundarios Bicarbonatos sódicos e amónicos
negativos se se toman en grandes cantidades, empré-
Colorantes (E-150), que reciben o nome de caraganse
só para disimular a ausencia de ingredientes
melo.
básicos ou enmascarar os de pouca calidade.
Os edulcorantes utilízanse para substituír ou reforzar
os azucres naturais posto que o seu poder edulcorante Podemos concluír que:
é maior. Algúns tipos de edulcorantes como o ciclamato
están prohibidos nalgúns países debido á sospei-
María Tubío, 4º A
ta de que poidan aumentar o risco de cancro.
Departamento de Física e Química
Estes son algúns exemplos dos aditivos que conteñen
os alimentos que habitualmente todos consumimos,
cada un deles aporta algo ó alimento incluído riscos.
Nun simple iogur podemos atopar os seguintes aditivos:
Xelificante (E-440), coñecido como pectina.
Goma vexetal (E-415)
Almidón modificado (E-1414)
Correctores da acidez como o ácido cítrico (E-
330) (E-331)
Edulcorantes como o aspartame (E-951)
Ácido sórbico (E-202), conservantes da froita, bífido-bacterias
e colorantes que poden ser carotenoides
ou xantofilas (E-160c)
O uso de aditivos é necesario nalgunhas ocasións,
pero non sempre está xustificado por razóns sanitarias
senón que ás veces son empregados por razóns
puramente económicas.
Débense ler as etiquetas dos productos e rexeitar
aqueles que non as teñen.
Canto máis elaborado estea o producto, maior será a
presencia de aditivos.
Os colorantes e reforzadores do sabor non serven
para mellorar as propiedades dos alimentos.
Para unha alimentación saudable, cómpre que na
nosa dieta abunden os alimentos non excesivamente
procesados: as froitas, verduras, legumes, etc.
36

As algas interviñeron na alimentación do home e do gando
dende os tempos máis remotos. En Oriente, sobre todo en
Xapón, cultívanse varias especies con este fin.
O ágar-ágar emprégase na industria da alimentación, por exemplo
no enlatado de alimentos, na fabricación de cremas
comestibles, xeados, cervexa, etc., ou noutros sectores como nos
laboratorios para cultivar microorganismos, na obtención de
pinturas....
Das diatomeas fósiles obtéñense abrasivos empregados nas
pastas dentífricas, filtros, pulidos, etc. . Así mesmo, a superficie
das películas fotográficas é unha xelatina feita de algas.
utilización de algas na alimentación animal
Europa é o continente no que se empregan con máis frecuencia
algas na alimentación animal, especialmente algas
pardas Fucais e Laminariais.
A adición de iodo na dieta animal, debe de ser controlada
moi estrictamente, pois o alto contido mineral que posúen
–especialmente K, Na e Cl- pode producir trastornos dixestivos
nos animais.
O agregado de algas parece ser beneficioso para a cantidade
de leite e a cantidade de esperma, probablemente polo
alto contido de vitamina E ou tamén pola acción do iodo
orgánico sobre a tiroides.
Máis recente é o emprego de algas frescas na acuicultura e na
dieta de animais de criadeiro para a obtención de coiros,
como lontras e raposos.
utilización de algas na agricultura
Agregados de algas ó solo
As algas teñen mellores propiedades que os fertilizantes de
granxa porque liberan máis lentamente o nitróxeno, son
ricas en microelementos e non traen sementes de maleza.
Nas épocas nas que as algas saen á costa en grandes cantidades
poden agregarse ó solo sen secalas previamente, ou
engadirse ó “compós ” .
Fertilizantes foliares
:.algas útiles.:
Unha alternativa é a utilización das algas para elaborar fertilizantes
foliares, é dicir, extracto para esparexer por riba das
plantas. Tamén se engaden ás sementes para mellorar a xerminación
e o crecemento nas primeiras etapas.
utilización de algas en medicina cosmética
Unhas oitenta especies de algas mariñas estarían en uso en
Oriente polas súas propiedades vermífugas, anticoagulantes
e antilipémicas.
En Chile, os indíxenas dos Andes, empregan algas para
combater o bocio. Aínda que un exceso de iodo, pode producir
un efecto similar ó bocio.
No noso país investigáronse os efectos que producen os
extractos de algas sobre varios tipos de tumores. Aplicados
en ratos, obtivéronse resultados positivos cos extractos provenientes
de Macrocistis pyrifera.
Son coñecidos os efectos beneficiosos dos extractos de algas
para baixar o colesterol, para estabilizar a presión sanguínea
e como antibióticos e virais.
Na actualidade son correntes as aplicacións de algas en dermatoloxía
(como cicatrizantes e antiseborreicas), e nas dietas
para adelgazar. Un aspecto interesante é a súa capacidade
de previr o envelenamento radioactivo.
utilización de algas en productos industriais
(ficocoloides)
Como productos industriais das algas podemos atopar os
alxinatos, os carraxenados e os ágares. Son cocoloides comparables
con amidóns, gomas e xelatinas doutras fontes.
Alxinatos
Os alxinatos obtéñense das algas pardas. A industria que os
consumen máis é a téxtil (como colorantes) e a papeleira (na
elaboración de cartón e papeis de alta calidade).
Un 30% da producción de alxinatos destínase á industria
alimenticia para a elaboración de froitas artificiais e para

echeos de olivas.
Un 5 % dos alxinatos emprégase na industria farmacéutica
e cosmética. Ademais incorpóranse en xabóns, xampús e cremas
de afeitar, como suavizantes e estabilizantes das escumas
e como hidratantes do cabelo.
Carraxenanos
O carraxenano de algas vermellas emprégase para estabilizar
xeados e leite con chocolate, en alimentos para lactantes, en
comidas instantáneas, doces e productos de panadería.
Tamén en cosméticos, pastas dentais e locións.
utilización das algas na alimentación
humana
Na actualidade, téndese a substituír
os aditivos e productos
artificiais, por productos naturais
como as algas.
En xeral as algas que van
ser empregadas na alimentación
consérvanse mediante
secado ou torrado; outras
entendendo o cancro
O cancro é o crecemento patolóxico dos tecidos orixinado por
unha propagación continua de células anormais; estas células
teñen capacidade de elaborar substancias con actividade biolóxica
nociva pola súa capacidade de expansión local ou pola súa
facilidade para destruír tecidos veciños e afastados.
O cancro, que pode orixinarse a partir de calquera tipo de célula
dos diferentes tecidos do organismo, non é unha enfermidade
única senón un conxunto de enfermidades con síntomas e tratamento
clínico moi diferente en función da zona e da
célula de orixe.
Destacan 3 subtipos principais de cancros. No primeiro
tipo atópanse os sarcomas, proceden do tecido conxuntivo
dos ósos, cartilaxe, nervios, vasos sanguíneos,
músculos e tecido adiposo.
O segundo tipo, os carcinomas, xorden dos tecidos epiteliais
coma a pel, ou as mucosas que cobren as concavidades (a
boca o nariz, o ano, etc.), os órganos corporais (o sistema respiratorio
ou dixestivo), os tecidos glandulares da mama e a próstata.
No terceiro subtipo encóntrase as leucemias e os linfomas, cancros
que se orixinan nos tecidos formadores das células sanguíneas.
Poden producir unha inflamación dos ganglios linfáticos
(adenopatías), aumento do tamaño do bazo(esplenomegalia) ou
invasión e destrucción da medula ósea, así como unha producción
excesiva de leucocitos ou linfocitos inmaturos.
móense para ser empregadas como condimento.
Países como Xapón ou Chile son consumidores tradicionais de
algas; nas zonas costeiras mesmo se consumen frescas algunhas
especies.
as algas no noso país
O cultivo de algas en Galicia semella consolidarse como unha
nova vía de negocio para os acuicultores. Nas últimas datas a
Consellería de Pesca intentou promover este producto entre os
consumidores para poder así aproveitar as boas condicións das
costas galegas para a producción de algas.
As principais compañías do sector son a productora Porto
Muíños e as comerciais Conservas Lou e Algamar.
Porto Muíños é a primeira empresa galega que cultivou as algas,
principalmente laminaria e wakam, nunha explotación situada
no polígono de bateas de Sada. Esta empresa traballa xunto a
científicos da Universidade da Coruña e do Centro de Santander
do Instituto español de Oceanografía, no perfeccionamento do
cultivo.
Ó. T.L., 1º bach.
:.a peste do século XXI.:
cando o cancro o teño eu
O 15 de agosto de 1999, a miña curmá botou vinte pesos na súa
huchiña verde; tiña catorce anos e só cavilaba nos mozos e nas
festas da parroquia.
Estaba moi fraca, tiña olleiras e suaba moito polas noites. Os días
ían pasando e o seu médico de cabeceira, fixera as análises que
fixera, dicía que aquilo era cousa da anorexia e nada máis.
En setembro, o domingo 19, unha dor punzante que lle subía
por detrás do corazón ata os pulmóns, levouna primeiro
a urxencias do hospital de Santiago e logo á terceira
planta, a dos enfermos de cancro. Tiña leucemia.
Eu ese día aprendín que cancro non era tan só o
cuarto signo do zodíaco senón unha enfermidade
pola que moitos morrían, unha enfermidade que devora
todo por dentro e que leva, sen compaixón, a quen ti
máis queres.
A miña curmá tiña un cancro, leucemia; un cancro linfático,
benigno. Outros non tiveron tanta sorte.
unha listaxe nada esperanzadora
Outros coma Ramón, Mario, Amalia, a avoa de Miguel, Fanny
ou Estefanía (de nove anos)..., todos veciños da miña aldea, todos
sofren cancro.
38

É que en Treites, unha pequena aldea de non máis de cincocentos
veciños, en tres anos morreron de cancro cinco veciños e tres
sofren a enfermidade. Ata agora ningén cavilara nestas porcentaxes
de morte, mais xa empezan a xurdir voces de protesta que
reclaman unha investigación, pois pola aldea pasa unha liña de
alta tensión.
A miña curmá faloume da dor que se sente cando entra a agulla
na vea unha e outra vez, tantas veces que xa non fura, faloume
do noxo de vomitar ata o máis saboroso chocolate con améndoas;
faloume de tantas cousas, que eu non desexaría que ninguén
as pasase, non quixera outra Fanny sen ver Sinchan ás 7:00.
A enfermidade do sono afecta cada ano a entre 50000 e 60000
persoas e a súa incidencia é moi alta na África occidental. Esta,
así como outras enfermidades desta área, están totalmente
esquecidas pola comunidade internacional.
a enfermidade
É unha enfermidade parasitaria transmitida ao home pola
picadura da mosca tse-tse. Existen dúas variedades da infección
causadas por diferentes subespecies do microbio.
O parasito aparece entre os 8 e os 10 días despois da infección.
A 1ª fase, na que o parasito se multiplica no sistema linfático e
sanguíneo, pode ter lugar ás poucas semanas, meses ou incluso
anos, tras a infección. Os síntomas soen ser: febre alta, debilidade
xeneralizada, dor de articulacións e de cabeza e inflamación
dos ganglios linfáticos.
O paciente sofre dores intensos e trastornos neurolóxicos como
confusión mental, convulsións e
trastornos do sono. Se non se
trata, o paciente entra nun
estado de letarxia permanente,
seguido dun coma irreversible
que remata coa morte.
O tratamento é longo e doloroso.
A hospitalización é obrigatoria
porque na fase máis avanzada
poden darse efectos
secundarios graves debido á medicación.
algunhas estatísticas
A epidemia actual afecta ós habitantes de 36 países subsaharianos,
dos cales, 22 encóntranse entre os máis pobres do mundo.
o que nos protexe e o que favorece o cancro
Positivo
As dietas baixas en graxa
Facer exercicio físico moderado
Alimentos ricos en fibra (tomate, aceite de oliva, as uvas,..)
Non sufrir “estrés”
Ter fillos antes dos trinta anos
Negativo
A obesidade
O alcohol e o tabaco ( máis se se consumen xuntos)
Tomar o sol
Algunhas tinguiduras para o cabelo
A exposición a axentes de radiación e químicos
Martín O. Seco, 1º bach
:.o beneficio económico
por riba da vida.:
Dos 60 millóns de persoas que corren perigo de contraer a enfermidade
só 4 millóns teñen acceso a diagnóstico e tratamento.
En 1995 no norte de Uganda das 250 000 persoas que foron
analizadas só 5000 puideron ser tratadas. No sur de Sudán, a
epidemia continúa avanzando, só se poden tratar 1000 persoas
cada ano. En Angola, onde é difícil o acceso médico polo conflicto
bélico que asolaga o país, tratáronse 3500 persoas en 3
anos. No Congo encóntrase o 70% dos afectados, trátanse cerca
de 400 casos ó ano.
Cada ano rexístranse 300 000 casos novos segundo a OMS. En
1996, máis de 150 000 persoas morreron e 100 000 quedaron
incapacitadas a causa da enfermidade.
a investigación farmacéutica
O doutor Jorge Autoguía, director do Instituto de Hixiene
Tropical de Lisboa, é bastante claro :
39

“Se unha enfermidade é exclusivamente africana e as persoas
que a sofren non teñen medios económicos, é unha firme candidata
a ser esquecida.”
Segundo Autoguía a investigación é mínima:
“A tripanosomiase (enfermidade do sono), a oncocircose ( cegueira
do río), a noma e outras enfermidades, están nunha lista de
patoloxías ás que non se lles presta atención. Non hai investigación
e os tratamentos dispoñibles son moi caros, o que provoca
unha alta mortandade entre os afectados.”
A aparición dalgúns casos de enfermidades tropicais en Europa
está cambiando a percepción do vello continente; “aínda que
para conseguir avances hai que achegar equipos de investigación
ás áreas rurais afectadas, con máis medios e establecendo contacto
cos médicos da zona, porque non hai vacina nin expectativas
de que se vaia crear nun futuro.”
O alarmante rexurdir da enfermedade do sono, require que a
comunidade internacional reaccione, o mercado fallou e as solucións
non van vir da industria privada
tratamentos contra a enfermidade do sono
Algúns dos medicamentos máis antigos que se viñan utilizando
durante anos, resultan agora menos efectivos debido ó aumento
da resistencia ou mesmo xa se deixaron de fabricar porque non
son rendibles.
Os tratamentos máis novos, ou ben están fóra do alcance dos
petos dos pacientes, ou non están dispoñibles porque os fabricantes
non os encontraron o suficientemente rendibles e abandonaron
a súa fabricación.
suramina sódica
A producción de S.S., utilizada na 1ª fase, estivo a punto de ser
abandonada en varias ocasións, nas que a comunidade sanitaria
internacional viuse obrigada a intervir e asegurar ás empresas
productoras unha cantidade mínima de vendas.
pentamidina
Utilizada dende 1950, deixouse de fabricar, quedando actualmente
só algúns lotes soltos; pero o seu prezo esta fóra do alcance
das persoas afectadas en África.
A súa administración resulta moi dolorosa, xa que o líquido é tan
ácido que corroe os vasos sanguíneos; por iso cada inxección
debe darse nunha vea diferente.
melarsoprol
É un derivado do arsénico. O tratamento é moi doloroso, moitos
dos pacientes presentan graves efectos secundarios (mesmo leva
á morte a 9 de cada 10 pacientes). O curso completo do tratamento
custa 50 dólares.
efornitina
É un medicamento menos tóxico, con menos efectos secundarios
e que resulta efectivo en pacientes que non responden ó
Melarsoprol.
O prezo do tratamento é de 210 dólares polo que se deixou de
fabricar en 1995 ó non resultar rendible.
Na actualidade, o sector farmacéutico privado non está levando
a cabo ningunha investigación ó respecto. Quizais haxa un
pouco máis de esperanza das mans da industria dedicada á beleza,
xa que Guillete, a das maquiniñas de afeitar, está investigando
a PENTAMIDINA, que ten un principio activo capaz de
retardar a aparición de peluxe. Se as investigación son satisfactorias,
poida que se volva a producir.
Santiago Resúa, 1º bach.
Departamento de Filosofía
40

:.o 11 de marzo.:
O mes de marzo do ano no que nos atopamos, España sufriu un
dos peores atentados terroristas dos que se recorda na súa historia.
O día once dese mes, varias persoas (maioritariamente de
orixe árabe), deixaron varias mochilas en vagóns e en distintas
estacións dun dos medios de transporte máis empregado en
Madrid, o tren de proximidades. As mochilas contiñan cargas
explosivas co fin de provocar un masacre. O motivo para facer
tal atrocidade foi a participación de España na guerra que
EE.UU emprendeu contra Iraq.
O masacre cobrou as vidas de cento noventa e dúas persoas inocentes
que ían traballar, ou coma nós, ían ó instituto. Ós que tiveron
máis sorte, só lles queda na memoria esa tráxica mañá de
marzo, que ninguén esquecerá xamais. A dous meses da catástrofe,
aínda quedan dezaoito persoas nos hospitais, e destas, seis
seguen moi graves.
A reacción máis inmediata á catástrofe foi a saída masiva ás rúas
de todos os españois amosando a súa dor, así como a solidariedade
que nos mostraron as demais nacións europeas.
Á dor polos mortos hai que sumar a indignación pola incerteza
sobre os autores do masacre. Mentres o goberno insistía en que
fora levado a cabo por ETA, fóra de España apuntábase cara a
Al Quaeda.
Para algúns a consecuencia máis inmediata do atentado foi o
cambio político producido nesas mesmas datas e acusan ó actual
goberno de retirar as tropas de Iraq cedendo á chantaxe dos
terroristas; sen embargo retirar as tropas era unha promesa electoral
feita polo partido que hoxe está no goberno antes das eleccións.
María Tubío, 4º ESO
41

:.que é o rugby?.:
historia e regramento do rugby
Un día do 1823, os alumnos da escola pública de Rugby (condado
de Warwicks en Inglaterra) xogaban un partido de fútbol;
a pelota chega a William Webb Ellis que a colle coas mans, e
en vez de tirala ó chan, agarrouna ben e avanzou cara á liña de
fondo contraria. Malia que isto estaba prohibido no fútbol,
axiña lle saíron imitadores.
a loita entre o fútbol e o rugby
Este novo xeito de xogar ó fútbol foi estendéndose sen un regulamento
fixado, a colexios e universidades. As primeiras regras
escritas deste deporte foron acordadas en asemblea xeral o 7 de
setembro de 1846 na escola da localidade de Rugby. En 1843
creouse o club de rugby máis antigo que existe, o Guy's
Hospital Rugby Football Club.
A loita entre o fútbol tradicional e o de Rugby continuou, polo
que o 26 de outubro de 1863, reuníronse once representantes
de colexios e universidades para discutir cal dos dous debía prevalecer.
Acordouse seguir co fútbol tradicional, autorizándose
correr coa pelota nas mans, as cambadelas, as patadas e mesmo
agarrar o rival.
Nin os partidarios do fútbol nin os do rugby quedaron contentos
e ambos xogos emprenderon o seu avance por camiños ben
diferenciados.
Cando, anos despois, se toma a decisión de eliminar no rugby
as cambadelas e as patadas orixinouse unha forte polémica;
pensábase que isto suporía a perda de coraxe e virilidade nos
mozos. Mesmo se pediu no Parlamento a prohibición deste
deporte.
o rugby en España
O primeiro encontro de rugby que se celebrou en España tivo
lugar en Cataluña a comezos do século XX.
Desde entón a paixón polo rugby en España vai en aumento,
especialmente entre as deportistas. A selección feminina acadou
xa éxitos importantes no Campionato Europeo de Treviso; despois
de seren subcampionas cinco veces, no 1995 acadaron o
primeiro posto. Malia estes éxitos, non existe unha liga nacional
feminina.
conceptos básicos do xogo
Calquera dos15 xogadores pode recibir a pelota (que ten forma
ovoide) e pasala coa man ou co pé; o pase coa man debe ser
sempre para atrás. O obxectivo do equipo que ten a pelota é
gañar metros para achegarse á liña de ensaio; o equipo defensor
debe impedir o avance, para o que se recorre á placaxe
43

sobre o que ten a pelota. O placado unha vez no chan, debe
soltar a pelota obrigatoriamente.
Os membros dun equipo divídense en dianteiros e tres cuartos.
Os dianteiros son fortes e agresivos, case sempre están en contacto
cos do equipo contrario. Son oito e clasifícanse en primeira
liña, segunda liña (os máis altos) e terceira liña (os mellores
placadores).
Entre os tres cuartos atópanse os xogadores máis técnicos que
son decisivos na organización do equipo: medio melé (o máis
pequeno), apertura, alas, centros e o traseiros ou derradeiros.
principais xogadas
A xogada máis valiosa é o ensaio que consiste en pousar a
pelota na zona de marca ou ensaio; equivale a 5 puntos e dá
a posibilidade de sumar 2 máis se ó tirar co pé a paos, a pelota
pasa por enriba do poste horizontal en H. O drop consiste
en patear a paos de súpeto no transcurso do xogo.
as infraccións
Cando a pelota sae pola liña de lateral, prodúcese touch ou
saque de banda, que se efectúa formando cada equipo unha
fileira, un xogador do equipo que non botou a pelota fóra lánzaa
polo espacio que separa os dous equipos.
Cando un xogador está situado entre a pelota e o equipo contrario,
prodúcese o fóra de xogo.
As infraccións sanciónanse con melé, golpe de castigo e golpe
franco.
O golpe de castigo efectúase sacando coa man e xogando ou
lanzando ós paos de igual forma que despois do ensaio. Na
melé interveñen, xeralmente, oito xogadores de cada equipo,
que se entrelazan formando tres liñas fronte ó equipo contrario.
O obxectivo é gañar a pelota, que debe ser introducida de
forma imparcial polo espacio que deixan os xogadores das primeiras
liñas. No transcurso do xogo están permitidas as melés
espontáneas (rucks) cando a pelota se encontra no chan, e os
agrupamentos para protexer a pelota, chamados mauls.
o rugby en Boiro
(C.R.BARBANZA)
O rugby na vila de Boiro naceu hai trece
anos cando Ramón B. P. fixo un equipo
con alumnos do Colexio F. Franco; o actual
presidente do C.R.BARBANZA é N.
Manuel.
O Club organiza un torneo de Rugby Praia
no mes de xullo, no que participan equipos
da Galicia e Portugal, equipos profesionais
da categoría B de España, e un equipo de
Gales.
O C.R.B. participou na liga autonómica,
acadando un moi bo posto, polo que tres
integrantes do equipo foran chamados pola
Selección Galega Xuvenil para participar
nun partido internacional contra Portugal.
Gustaríame rematar dicindo que neste
deporte o máis importante é fomentar o
compañeirismo, pois ningún xogador pode resolver o encontro
sen o apoio dos outros membros do equipo. Ademais poden
participar persoas con condición física distinta ó distinguirse
quince postos dentro do equipo.
Anímovos, pois, a que descubrades e apreciedes este deporte.
Martín O. Seco, 1º bach.
44

enredos - humor
:.frases pouco célebres.:
¿Quen descoñece as frases máis ilustres dos
nosos profesores? Aquí temos algúns exemplos:
María Lemos:
- Ídesme volver tola! Eu necesito reforzos.
-Vamos de “temita” en “temita”.
Suso Vázquez:
- Quince min. de carrera continua.
- Venga, circuíto.
Morales:
- Cooopiando!
- Que pensas que estás posto polo ayuntamiento?
- Codos!!!!!!
Marta Pena:
-Esto no hai que explicarlo; hai que entenderlo.
-De acuerdo?
María José:
-Nos callamos!!
-Tira el chicle y la próxima vez te lo pego en
la nariz!!
Manolo:
-O carallo!!
Sonia Rodríguez:
-Porque te lo digo yo!
-Que burrinos!
Isabel Mouriño:
-Bueeeno ...De verdade...?Vale...
-Dous negativos... non ti nunca fas nada.
María Barcala:
-Donde están las llaves?
-Visteis a Teresa?
Pilar:
- Saca a gorra.
-Vamos a poner ceritos !!
Matilde:
-Nas matemáticas se non se razoa é imposible
aprender as cousas de chapatoria.
Teresa:
-Revisei o casilleiro e teño moitas faltas de
orde.
-Teneis los libros??
Francisco:
-De que estabamos falando??
Miguel Cambeiro:
- Veña nenos facendo as actividades!!
Ana Sequedo:
- Terceiro aviso sin recreo y a la próxima falta
de orden!!
Ricardo:
-Un segundo!!
-A voz nova ten preferencia.
-Foi un filosofo moi importante.
45

:.lingoreteiros.:
Traducir un texto non sempre é fácil, e menos se non dominamos
ben algunha ou ningunha das linguas. En moitos dos productos
que mercamos atopamos as “instruccións de uso” que en
casos como os seguintes (e son auténticos), sérvennos de ben
pouco.
Nalgúns envases de comida conxelada:
“SUXERENCIA PARA SERVIR: DESCONXELAR PRI-
MEIRO”
Pero é só unha suxerencia…
Nun secador de pelo:
“NON USAR MENTRAS SE DORME”.
Vaia oh, precisamente o momento que todos dedicamos
a coidar o cabelo.
No prospecto dunha pastillas
para durmir:
“ADVERTENCIA: PODEN PRODUCIR
SOMNOLENCIA”
Home non, ¡iso espero!
Nunha serra eléctrica
sueca:
“ NON INTENTE DETER A SERRA
COAS MANS OU OS XENITAIS”
Sen palabras.
Nunha tira de luces de Nadal
fabricada en China:
“SÓ PARA USAR NO INTERIOR E NO
EXTERIOR”
Ollo, única e exclusivamente dentro ou fóra.
Nunha sobremesa de tiramisú, pon na
parte de abaixo da caixa:
“NON VOLTEAR O ENVASE”
Ooooohhh! ¡Demasiado tarde!
Nun medicamento para nenos:
“NON CONDUZA AUTOMÓBILES NIN MANEXE
MAQUINARIA PESADA DESPOIS DE TOMAR ESTE
MEDICAMENTO”.
Sen dúbida poderiamos reducir un montón de accidentes da
construcción se fosemos quen de manter lonxe das escavadoras
a eses individuos de cinco aniños.
Nun coitelo de cociña coreano:
“ IMPORTANTE: MANTER FÓRA DO ALCAN-
CE DOS NENOS E AS MASCOTAS”
¿Pero que clase de mascotas ten a xente en Corea?
No gorro de ducha que regala un hotel ós clientes:
“ VALE PARA UNHA SOA CABEZA”
!! Que clase de clientes irá a ese hotel?
Nun paquete de froitos secos que regala
unha compañía aérea: “INSTRUCCIÓNS:
ABRIR O PAQUETE, COMER OS FROITOS SECOS”.
Teñamos en conta que nos seus avións viaxan persoas de
moi diferentes culturas e costumes.
No envase dun pudin:
“ O PRODUCTO ESTARÁ QUENTE DESPOIS DE QUENTALO?”
¿Seguro? ¿Comprobarémolo?
Pero erros lingüísticos non os cometen só as persoas que coñecen pouco un idioma;
ninguén está libre de que a lingua lle xogue unha mala pasada e lle faga
dicir o contrario do que quería. Outras veces non temos a cabeza onde debiamos
e preguntamos cousas demasiado evidentes. Recollemos exemplos de lingoreteiros
que aparecen nunha revista do Colexio de Avogados de Madrid.
“¿Quen morreu na guerra, vostede ou o seu irmán maior?”
“¿Estaba vostede presente cando se lle fixo a foto?”
“¿A que distancia estaba un vehículo do outro no momento da colisión?”
“¿El matouno a vostede?”
46

PREGUNTA: “¿Disparáronlle no medio do barullo?
RESPOSTA: “Non, disparáronme entre o barullo e o embigo”
PREGUNTA: “Doutor, ¿cantas autopsias realizou vostede sobre persoas falecidas?
RESPOSTA: “Todas as autopsias que realicei foron sempre a persoas falecidas”
PREGUNTA: “¿Recorda vostede a hora á que examinou o cadáver?
RESPOSTA: “A autopsia comezou arredor das 8:30 p.m.”
PREGUNTA: “ ¿O Sr. López estaba morto nese momento?”
RESPOSTA: “Non, estaba sentado na mesa preguntándose por que
lle estaba eu facendo a autopsia”
PREGUNTA: “Doutor, ¿antes de realizar a autopsia, verificou se
había pulso?”
RESPOSTA: “Non”
PREGUNTA: “¿Verificou se había presión sanguínea?
RESPOSTA: “Non”
PREGUNTA: “¿Verificou se había respiración?
RESPOSTA: “Non”
PREGUNTA: “¿Entón, é posible que o paciente estivera vivo cando
lle realizou a autopsia?”
RESPOSTA:”Non”
PREGUNTA: “Como pode vostede estar tan seguro, doutor?”
RESPOSTA: “Porque o seu cerebro estaba nun tarro enriba da
miña mesa”
PREGUNTA: “¿Pero podería, non obstante, estar vivo o paciente?
RESPOSTA: “ É posible que estivera vivo e exercendo de avogado nalgures””
?
busca as oito diferencias que existen entre estes dous debuxos
47

:.horóscopo.:
CAPRICORNIO (22 dec.- 20 xan.)
Amor: Este mes non mollas, segue
buscando
Amigos: Coidado coas persoas nas
que confías, puñalada trapeira!!
Casa: Traballa como un escrav@,
serás recompensad@.
$: Mal mes, espera ó seguinte.
Estudios: En setembro a repasar!!
CÁNCER (22 xuñ.- 22 xull.)
Amor: Un bo mes para decisións
importantes
Amigos: Estás rodeado de boa xente
Casa: Nese lugar viven máis que as
túas mascotas, tes pais!!
$: A última vez que fuches de compras,
hai moito, moito tempo!!
Estudios: Segue así!!
ACUARIO (21 xan.- 18 feb.)
Amor: Por agora non sabes o que é,
tardarás en sabelo
Amigos: Tes que ser máis tolerante,
pero tampouco
deixes que se rían de ti
Casa: A túa casa non é a Cachada,
hai que pasar máis pola casa!!
$: Levas tanto tempo sen eles, que
aínda pensas nas pesetas.
Estudios: Será ó único que lle prestas
atención.
LEO (23 xul.- 22 ago.)
Amor: Se tes parella, sorprenderaste do cambio que
teredes na vosa relación .Senón, haberá alguén que
che reclame.
Amigos: Failles caso, non che fallarán.
Casa: Confíalles as cousas ós que te aprezan, será o
mellor que poidas facer.
$: Andas sobrad@, pero non te confíes
Estudios: Esfórzate, que despois veñen as sorpresas.
LIBRA (22 set.- 22 out.)
Amor: Este mes pode pasar.
Amigos: Non te fíes nin un pelo, hai
xente moi falsa!!
Casa: Pódeste esforzar máis con teus
pais.
$: Nin para pipas!!
Estudios: B ou V, esa é a túa cuestión.
TAURO (21 abr.-20 mai.)
Amor: Que che puxeron os cornos!!,
tampouco é para tanto.
Amigos: Terás un bo apoio neles.
Casa: Sae máis dela.
$: Andas ben.
Estudios: Segue así.
XÉMINIS (21 mai.-21 xuñ.)
Amor: Non sigas xogando ou quedarás
para vestir santos.
Amigos: A tensión pálpase no
ambiente, moita falsidade!!
Casa: Sé honest@ coa familia, mentir
non é bo.
$: Traballa se os queres!!
Estudios: Andas algo froux@.
SAXITARIO ( 22 nov.- 22 dec.)
Amor: Algún día encontraralo.
Amigos: Estarás moi ben con
eles.
Casa: Failles máis caso.
$: Se segues así faraste de ouro.
Estudios: Moi ben! Este ano
moto!
PISCIS (18 feb.- 20 mar.)
Amor: Tes unha boa racha, pero todo o que sobe
baixa
Amigos: Controla as amizades, non todas queren o
mellor para ti
Casa: Pasa máis tempo coa familia, axudaranche.
$: Estás ben de cartos, pero fai falla un extra para fin
de mes.
Estudios: Abre os libros antes de que remate o curso.
ARIES (21 mar.- 20 abr.)
Amor: Es pésim@ ligando.
Amigos: Aclárate, porque eles van
cansar de que xogues con eles.
Casa: Canto máis tempo fóra,
menos bullas.
$: Reparte o que tes, que non caen
do ceo.
Estudios: Sen comentarios...
ESCORPIO ( 23 out.-21 nov.)
Amor: Ten coidado que pinchas!
Amigos: Sorprenderate.
Casa: Non debes tratalos así ,no
fondo quérenche .
$: Como non apertes o cinto, véxocho
difícil .
Estudios: Mételle caña ás mates.
VIRGO (23 ago.- 21 set.)
Amor: Non te desesperes, din
que todos teñen a súa media
laranxa.
Amigos: Aprende a perdoar!!
Casa: Non che irá mal, normal!!
$: Insolvente!!
Estudios: Vas ben, pero podes
mellorar.
48

ÍNDICE
O PÉ DA LAREIRA 1
NOVOS CREADORES 7
A VOLTAS COA LINGUA 9
LETRAS GALEGAS 12
COÑECEMOS 16
SABÍAS QUE...? 19
LEMBRAMOS 20
RECOMENDÁMOSCHE 33
SUXERENCIAS Á CARTA 34
QUEREMOS SABER 35
ENREDOS-HUMOR 44
49