bildiri özetleri - Dilleri ve Kültürleri Yok Olma Tehlikesine Maruz Türk ...

IV. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu 53
Osman Fikri SERTKAYA
ŞOR SÖZLÜĞÜ ÜZERİNE
Şor Türkleri Güney Sibirya’da yaşayan küçük bir Türk topluluğudur. Tom nehri ve onun
kolları olan Mras ve Kondom nehirlerinin kıyılarında yaşadıkları için onlara “Mras Tatarları,
Kondom Tatarları, Kuznetsk Tatarları” denilmiş, ancak Radloff tarafından “Şor Türkleri”
diye isimlendirilmişlerdir. Folklorları ve dilleri üzerinde N. N. Direnkova’nın iki yayını
olmuştur. Ancak Direnkova’nın henüz yayımlanmamış metin derlemeleri de Sankt-
Peterburg’da bulunmaktadır.
Kemerova bölgesinde yaşayan Şor Türklerinin sayısı 15.000-20.000 arasındadır. XVI.
yüzyıldan itibaren Ruslar tarafından hristiyanlaştırılmışlardır. Eğitim dili Rusça olduğu
için Şor Türkçesi kaybolmaya yüz tutmuştu. Ancak son 20 yılda Şor aydınları dillerini
canlandırmak gayreti içerisine girmişlerdir.
M. L. Sudaçakov, G. D. Çul’janov ve G. V. Kostoçakov tarafından hazırlanan Şor Sözlüğü
1992’de Novosibirsk’te Şorsko-Russkiy Slovar başlığı altında yayımlandı. Bu küçük Rusça
sözlük Türk Dil Kurumu’nun Kaynak Eserler Bilim ve Uygulama Kolu çalışmaları içerisinde
ve benim gözetimim altında Muvaffak Duranlı ve Alisa Vasilyevna Yesipova tarafından
Rusçadan Türkçeye aktarıldı. Ancak çeviri bittiği zaman Şükrü Halûk Akalın’ın Nadejda
Nikolayevna Kurpeşko Tannagaşeva ile birlikte hazırladıkları Şor Sözlüğü 1995’te Adana’da
yayımlandığı için çalışma sadece çeviri olarak kaldı.
Bildiride bu küçük çeviri ve Sözlükteki kelime kadrosu değerlendirilecek, özellikle Şor
kelime kadrosu içerisindeki Moğolca unsurlar üzerinde durulacaktır. Temennim Şükrü
Halûk Akalın’ın bu sözlüğün kelime kadrosunu da kendi hazırladığı sözlüğün içerisine
dâhil edip Şor Sözlüğü’nün genişletilmiş ikinci baskısını yapmasıdır.
Nariye SEYDAMETOVA
KIRIM TATAR DİLİNİN TOPLUMSAL İŞLEVİ:
TARİHÎ VE ÇAĞDAŞ DURUMU
Kırım Tatar dili uzun bir yazılı geleneğine sahip olan Türk dillerinden biridir. Kırım Tatar
dilinin toplumsal işlevi büyük bir zayıflatma özelliği olduğu için şu anda onun korunması
meselesi çok aktüeldir. Kırımda dil durumu (XIX. yüzyıl sonundan günümüze kadar) bu
bildiride artzamanlı ve eşzamanlı yöntemle incelenmeye çalışılmıştır.
Kırım Tatar dili işleyişinin analizi, dil durumunun gelişme eğilimini belirlemek önemli
görülmektedir. Bu konuların önemi, Kırım Tatar dili işleyiş biçimlerini yeterince tanımlamak
ve akılcı bir dil politikası oluşturulmak için ihtiyaç duyulmasındandır.
XVIII. yüzyılın sonlarına kadar Kırım’daki durum tek dillilik olarak değerlendirilebilir.
1783 yılında Kırım’ın Rusya’ya katılmasıyla Kırım Tatar halkının ve dilinin tarihinde yeni
bir sayfa açıldı. O zamandan beri, Rusça Kırım’da giderek yaygınlaşmaktadır. XIX. yüzyı-