Diyanet Dergisi

Kur’an Kavramları
Doç. Dr. İsmail Karagöz
Rehberlik ve Teftiş Başkanı
Şehr-i Ramazan ve Savm-Sıyam
Şehr
“Şehr” kelimesi, “ş-h-r” kökünden türeyen mastar
bir kelime olup sözlükte, bir şeyi şöhrete kavuşturmak,
açığa çıkarmak, ilan etmek, yaymak ve kılıcı
kınından çıkarmak anlamlarına gelir. Türkçedeki
“silah teşhir etmek” cümlesindeki “teşhir” kelimesi
de bu kelimeden alınmıştır.
“Şehr” kelimesi terim olarak şu anlamlarda kullanılmıştır:
a) Gökte görülen ay (hilal). b) Ayın gökyüzünde
görünüp, ışık verir hâle gelmesi, kaybolması
ve tekrar doğması suretiyle bir devrinden ibaret
olan süre. Bu süre, 29 veya 30 gündür. (Müslim,
Sıyam, 3-28.) Kur’an-ı Kerim’de tekil, ikil ve çoğul olarak
31 defa geçen şehr kelimesi bu anlamda kullanılmıştır.
c) Hilal, dikkate alınmadan sırf gün hesabıyla
otuz günlük süre.
“Kim aya ulaşırsa onu oruçla geçirsin.” (Bakara,2/185.)
ayetinde geçen “eş-şehr” kelimesi, “şehr-i ramazan”
anlamındadır.“Eyyam-ı ma’dudat” (sayılı günler) ile
de maksat ramazan ayıdır.
Kur’an-ı Kerim’de “eş-şehru’l-haram” (haram ay) (Bakara,
1/194.) terkibi dışında “şehr” kelimesi ile şu konular
dile getirilmiştir: a) Ayların sayısının 12 olduğu
(Tevbe, 9/36.), b) Kadir Gecesi’nin bin aydan hayırlı
olduğu (Kadr, 97/3.), c) Hata ile bir insan öldüren
ancak diyet ödeme imkânı bulunmayan müminin,
iki ay peş peşe oruç tutması (Nisa, 4/92.), c) Eşine
“sen bana anamın sırtı gibisin” diyerek zıhar yapan,
sonra bundan dönen ancak kefaret olarak köle
azat etme imkânı olmayan müminin eşine yaklaşmadan
önce peş peşe iki ay oruç tutması (Mücadele,
58/4.), ç) Eşlerine yaklaşmamaya yemin edenlerin
dört ay beklemesi (Bakara, 2/226.), d) Eşleri ölen kadınların
4 ay on gün iddet beklemesi (Bakara, 2/234.), e)
Âdetten kesilen kadınlar ile henüz adet görmeyenler
kadınların iddet bekleme sürelerinin üç ay olduğu
(Talak, 65/4.), f) Haccın belirli aylarda yapılması (Bakara,
2/197.) gerektiği, g) Annenin hamilelik ve çocuğu
emzirme süresinin 30 ay sürdüğü (Ahkâf, 46/15.)
Şehr-i ramazan
Kur’an-ı Kerim’de sadece Bakara suresinin 185’inci
ayetinde geçen “şehr-i ramazan” terkibi, ramazan
ayı demektir. Bu terkipte geçen “ramazan” kelimesinin
üç farklı kökten türediği söylenmektedir: a)
Güz mevsiminin başında yağıp yeryüzünü tozdan
temizleyen yağmur anlamındaki “ramda” kelimesinden
türetilmiştir. Bu yağmur, yeryüzünü yıkayıp
temizlediği gibi ramazan ayı da iman edenleri günahlardan
yıkayıp temizler. b) Güneşin şiddetinden
taşların son derece kızması anlamındaki “ramada”
kelimesinden türetilmiştir. Bu kökten türeyen
“ramazan” kelimesi, kızgın yerde yalın ayak yürümekle
yanmak demektir. c) Kılıcın namlusunu
veya ok demirini inceltip keskinleştirmek için iki
kaygan taş arasına koyup dövmek anlamındaki “ramada”
kelimesinden türetilmiştir. Araplar silahlarını
bu ayda bileyip hazırladıkları için bu isim verilmiştir.
Bu açıklamalardan “ramazan” kelimesinin
sözlükte temizlik, yanmak ve keskinlik anlamlarında
olduğu ortaya çıkmaktadır.
“Ramazan” kelimesinin, Allah’ın bir ismi olduğu da
söylenmiştir. Allah’ın rahmeti sayesinde âdeta yanıp
yok olması dikkate alınarak oruç tutulan aya
bu isim verilmiştir. Bu anlamda “şehr-i ramazan”,
“Allah’ın ayı” demektir. “şehr-i ramazan” terkip olarak,
recep ve şaban ayları gibi belirli bir ayın ismidir.
Bu aya, kolaylık için “şehr” kelimesi düşürülerek
sadece “ramazan” denmiştir. (Taberi, Kurtubi, Yazır,
Bakara, 2/183.)
Savm ve sıyam
“Savm ve sıyam” kelimesi sözlükte; kişinin kendisini
yeme, içme, yürüme ve konuşma gibi her hangi
bir söz, eylem ve davranıştan alıkoyması, bir şeyden
uzak durması, susması, bir şeye karşı kendini
tutması ve engellemesi demektir, zıddı “iftar”
kelimesidir. (Müslim, Sıyam, 3.) Kur’an-ı Kerim’de 11
defa geçen bu kelime bir ayette sözlük anlamında
72
diyanet aylık dergi • Temmuz 2014 • sayı 283