edebiyat

11, 20 Cemâziyelevvel 1285/7 Eylül 1868 Londra)
bir redd-i mirastır. Millî şiirimiz adına Ziya
Paşa da şunları söylüyor: "Rûy-i arza ne kadar
milel ve akvam gelmişse cümlesinin kendilerine
mahsûs şiirleri vardır. Osmanlılar'ın şiiri acaba
nedir Necatı ve Bakî ve Nef'î dîvânlarında gördüğümüz
bahr-ı remel ve ihezecden mahbûn ve
muhbis kasâid ve gazeiiyat ve kıt'aât ve mesneviyât
mıdır Yoksa Hâce ve Itrî gibi mûsikîsi
nâsân in rabt-ı makâmât ettikleri Nedim ve
Vâsıf şarkıları mıdır Hayır bunların hiç birisi
Osmanlı şiiri değildir. Zira görülüyor ki, bu nazımlarda
Osmanlı şâirleri şuarâ-yı İran'a ve şuarâ-yı
İran dahî Arapiara taklîd ile melez bir
şey yapılmıştır. Ve bu taklîd üslûb-ı nazımda
değil ve belki efkâr ve ma'ânîye bile sirayet
edip, bizim şuarâ-yı eslâf edâ-yı nazmu ifâdede
ve hayâlât ve ma'anîde Arap ve Acem'e mümkün
mertebe taklide sa'y etmeyi maâriften addetmişler
ve acaba bizim mensûb olduğumuz
milletin bir lisânı ve şiiri var mıdır ve bunu ıslâh
kâ'bil midir, asla burasını mülâhaza etmemişlerdir."
Görüldüğü gibi, Necâtî, iBâkî, Nef'î, Nedim,
Vâsıf v.s. bilumum divan şâirleri, bir kalemde
millî şiir dâiresinden çıkarılıverilmiştir. Gerçi
Ziya Paşa "Hârâbat 'Mukaddimesi" ile âdeta
günâh çıkarmıştır ama, Nâmık Kemâl'in tenkidlerı
ve mektupları, bütün eski edebiyat müdâfîlerine
karşı, "edebiyât-ı cedîde" adına dîvân
şiiri aleyhindeki görüşleri, kafalarda kök salmaya
başlamıştır.
İşte o zamanlardan beri Türk edebiyatı divân
şiirinden adım adrm uzaklaştı. Bu ayrılmanın
pek çok sebebi var. Esasen pekçok araştırmaya
gerektiren bu mevzu bizim şu andaki
meselemiz olmadığı için şimdilik işaretle iktifa
ediyoruz. (2)
Yer yüzünde, kendi edebiyatına düşman kesilmiş
bir millet göstermek mümkün değildir.
Ama biz, bin senelik edebî faaliyetimizin büyük
bir yığınını görmezlikten geliyor ve hattâ inkâra
kalkışıyoruz.
Günümüzde bâzıları, hâlâ "illâ dîvân şiiri"
diye tutturanlar varmış gibi, bir takım isimleri
aşağılamak için, dîvân şiirine; dünyâsına ve
estetiğine hücum ile meşgul. Cervantes'in Don
Kİşot'ları her nedense, edebiyatımızda pek çok.
Halbuki Türk kültürünün ve edebiyatının mazisinde
kalan mes'elelerini, ilmî usûller ile didik
didik edip araştıran, tanıtan eserleri gönül ne
kadar istiyor!..
BİR HAKKI TESLİM:
Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu'nun neşredilen
son eserini, içimi kemiren bu duygular ile
okudum.
Yahya Bey ve Dîvânından Örnekler (Kültür
ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1000 Temel Eser
Dizisi: 100, Haziran 1383, ANKARA) her şeyden
önce bir yardımcı kitap olarak hazırlanmış. E-
serin "Sunuş" 'unda da söylendiği gibi: "Bu eserin
dîvân edebiyatını tanımak isteyecekler tarafından
okunabileceğini, okullarımızda yardımcı
kitap olarak tavsiye edilebileceğini düşünerek,
dîvân edebiyatında kullanılan nazım şekillerinden,
kaside, terkîb-i bend, muaşşer, muhammes
gibi örnekleri, bunlar hakkında sağlamı bir fikir
vermek için kısaltmadan, olduğu gibi aldım.
Açıklamalarda ise, bugünün okuyucusuna yabancı
kavramları, beytin anlaşılması için gerekli
fakat herhangi bir sözlükte bulunması güç dînî-efsânevî
unsurları ve deyimleri göstermekle
yetindim." (Sh: 6) esere metinlerden örnekler
alınmıştır. Bu seçme, sâdece metinden ibaret
bir derleme olarak kalmıyor, beyitlerin bugünkü
Türkçe'ye nakli ile beraber yer yer metin şerhlerini
de ihtiva ediyor.
Eser; araştırıcılar ve edebiyat düşkünleri
için de bir el kitabı olmak itibariyle, dîvân şiirini
değerlendirmede yeni ufuklar açmaktadır:
"Dîvân edebiyatı, hele dîvân şiiri, son elli
yılda bir sınıf edebiyatı olarak tanıtılmış, biraz
insafı olanlar tarafından anlaşılması ve istifâde
edilmesi herkesin harcı olmayan bir gizli ilim
gibi gösterilmiştir... Önce bu edebiyat Türkler'in
ve Türkçe konuşanların meydana getirdikleri bir
edebiyattır, sonra da bir imparatorluk edebiyatıdır...
Dîvân edebiyatı, Osmanlı dediğimiz klasik
kültürümüzün bütün dalları gibi, imparatorluğu
teşkil eden kavimlerin Türk üslûbunda kî ortak
mahsûlüdür. Onları birleştiren iki şey vardı. Dil
ve İslâm dîni, İmparatorluğun dili Türkçe olduğu
için bu edebiyat bir Türk edebiyatı, dîni de İslâm
dîni olduğu için İslâmî bir edebiyattır. Fakat bu
edebiyatın bir özelliği daha var ki, o da belli
estetik kurallara dayanmasıdır... Târihimizi ve
kültürümüzü öğrenirken dîvân şiirini, millî zevkimizin
bu çok değerli mahsûlünü bir yanda bırakmamız
söz konusu olamaz." (sh: 5).
Müellifin, dîvân şiirimiz hakkındaki bu umûmî
hükümlerinin yanında en az onlar kadar değerli
bir başka teşhîsi de şudur: "Yahya Bey'in
dîvânından seçmeler yaparken, kendi zevkimi
değil, Ziya Paşa'nın Hârâbatına kadar gelmiş
geçmiş bütün antolojilerin, kütüphanelerimizi
dolduran yazma mecmuaların ve nazîre mecmualarının,
yani o mecmuaları düzenleyenlerin zevklerini
ölçü olarak almak isterdim. Bütün modern
antolojilerde ve seçmelerde böyle bir yol tutulmasının
gereğine inanıyorum; çünkü, bu yol bize
atalarımızın nelerden hoşlandığını göstermek yanında,
millî zevkimizin târih boyunca uzayan gelişme
çizgisini de takip etmek bakımından yardımcı
olacaktır. Bugün için böyle bir sonucu
elde etmeye ciddî olarak ihtiyacımız vardır."
(sh: 5-6). Fakat bu görüşüne rağmen Çavuşoğlu,
26