Yunus Emre Özel Dosya

Bu durumda oluşun, iki nazar arasında ten ve
cana bürünen insan için tasarlandığını söylemek
gerekir. Zira Hak, insanı kendi cemalini göreceği
bir ayna ve kendi sesini duyacağı bir ney olarak
yaratmıştır:
Diledi göre yüzin işide kendü sözin
Nazar kıldı bir kezin anda cân virdi bana 12/6
Yunus nazarı, Hak kudretinin nuru olarak ele
alır. Zira Hak, varlık ve manayı o nur ile halk etmiştir.
Ancak bu nurun özünde aşk olduğu için
yaratılan şeylere düşen nazarın aşk ve muhabbet
olduğuna kuşku yoktur. Yunus’un nazarın nasıl
algılanacağına dair fikirlerinden sonra, nazar
ve insan münasebetini ele alış biçimini bilmekte
yarar vardır. Yunus nazarı gözle ilişkilendirirken
göze değil, nazara vurgu yapar, ona göre göz nazar
içindir. Çünkü nazar, Hak lütfü olan ölümsüz
bir cevher, gözse bedenle kaim olan fani bir
nazargâhtır. Yunus bu bağlamda duyuları değerlendirirken
insanda iki duyunun ölümsüz olduğunu
söyler; görme ve işitme. Bu durumda söylemediği
diğer duyuların da fâni olduğunu söylemiş
olur. Fâni duyular, tat, koku ve dokunmadır. Peki,
Yunus işitme ve görmeye neden ölümsüzlük izafe
eder Çünkü duyuş ve görüş insana Hakk’ın
Sem’î ve Basîr sıfatlarından bir lütuf olarak verilmiştir.
Yunus zımnen Hakk’ın lütuf olarak verdiği
bir şeyin de ölümsüz bir cevher olduğunu söylemiş
olur. Bu durumda insanın nail olduğu her
lütfün onu, ölümsüz olanla temasa geçirdiği ve
ölümsüzlüğe hazırladığı ileri sürülebilir:
Bâkî tertîblerümi şerh ideyüm
‘İnâyet mevcûdı sem’ ü basâret 19/6
İnsana ölümsüzlük nimeti olarak verilen her
lütfün aslında onu, lütfü verenle temas sağlayacak
farklı bir akıl biçimi ile donattığını gözden
kaçırmamalıdır. Biz aklı sadece kıyas yapan zihin
olarak görür ve zihnî olana odaklanırız. Oysa
bu insana verilen akıl nimetlerinin en alt düzeyi
olan maişet aklıdır. Maişet aklı, zahirî hayatı tanzim
eden kaba akıldır. İçtimai hayatı tanzim eden
bu akıl, insanın diğer hayatlarını da tanzim etmeye
kalkışırsa Mevlana’nın tabiriyle “akıl akılları
bağlarsa ona akıl dememelidir.” Bu odaklanış
biçimi, aklın herkes tarafından işletilebilir olmasından
dolayıdır. Oysa aklın üstündeki akıllar,
akılların üstündeki akıllıların işidir.
Yunus aklı, dünya işlerini tanzim eden (akıldur
işler yapucı) bir meleke olarak nitelerken, nazarı
gönül evinin baş köşesine geçirip gönlü de onun
emrinde bir kapıcı sayar. Bu yaklaşım, Yunus’ta
zahir gibi algılanan nazarın, aslında batın bir akıl
olduğunu kavratmak içindir. Bu akıl gönülde oldukça
insan, hırs ve nefsani isteklere galebe çalar.
Bu durumda Yunus, nazarı hırsın zıddı ve onun
çaresi olarak gösterir. Gönlün nazara kapıcılık etmesinden
murat nedir Kalbi nazarın daim olmasını
sağlayacak erdemlerle diri tutmaya işarettir.
Bu gayret gösterilmezse nazarın yerini hırs alır,
bu da fitneye, yani hem ruhi hem de içtimai kaosa
yol açar. Zira fitnede hem psikolojik hem de sosyolojik
olmak üzere iki kaos belirir:
Nazar gitdi tama‘ kopdı nazar yirin tama‘ tutdı
Basduk yirde fitne bitdi işletdi yine nefsânî
412/9
Yukarıda Hakk’ın insana iki kez nazar ettiğini
söylemiştik. Bu nazarlardan ilki Celal tecellisi
olup genelde varlığı özeldeyse insan tenini yaratmıştır.
Tecellinin Celal’den gelmesi, varlığın
fâni olduğuna delalet eder. Ancak bu fânilik onun
aşktan mahrum olduğu anlamına gelmez. Çünkü
nazar cevherinde harekete geçen şeyin aşk nuru
olması, fâni olanın temelinin de aşk olduğunu
gösterir. Demek oluyor ki, aşk tecelli ettiği isim
ve sıfata göre değişik görüntülerle ortaya çıkan ve
farklı tezahürleri olan bir cevherdir. Aşk her mevcudun
mayası olmakla birlikte onun hakiki yönüyle
belirmesi Hakk’ın üçüncü nazarıyla mümkündür.
Yunus’tan anladığımıza göre, Hakk’ın
üçüncü nazarı, insanı ten ve can safhasından alıp
insanlara ve bedensiz varlıklara sultan yapar. Bedensiz
varlıklar ibaresiyle sadece cin ve melekleri
değil, mana ve sırrı da murat etmekteyim. İşte
insanı cümle varlıklardan üstün ve erdemli kılan
şey, Hak’tan gelen bu üçüncü nazardır. Ancak bu
nazar Hakk’ın layık olanlara özel bir lütfüdür.
Yunus bu nazara mazhar olmuş özel kişileri er
yahut eren olarak adlandırır.
Nazarın Yunus’a göre temel işlevi yaratma ve
22
haziran-temmuz-ağustos
2012