Yunus Emre Özel Dosya

İşte bu bilgisizlik makamında, diyor Eckhart, “mutlu
temaşa” hâli başlar. Bu durum akıl ve idrak ötesi bir
kavrayıştır; burada insan tümüyle dünya ile alakasını
kesmiş, mutlu ve huzurlu olarak Tanrı’da hayat
bulmuş, bâki olmuştur. Nicolaus Cusanus, bu durumu;
“aşk” (amore) marifetiyle idrak edilen ve yüksek
bilgi ve idrak ile ulaşılan “ebedî aşk” (charitas)
olarak özetlemektedir.
Demek ki bütün bilgileri yakan, bir cüruf misali
bir kenara bırakan aşk, evvelemirde bilgiyi şart koşmaktadır.
Hz. Mevlana, Mesnevi’sinde “bulmasaydın
aramazdın” der; Mesnevi’de Allah’tan ümidini
kesmek üzere olan bir adamın hikâyesini anlatır.
Hikâye şöyledir:
Birisi her gece Allah der durur, bu zikirden ağzı
tatlılaşır, zevk alırdı.
Şeytan, “Ey çok söz söyleyen, bunca Allah demene
karşılık onun Lebbeyk demesi nerde
Tanrı tahtından bir cevap bile gelmiyor. Böyle
utanmadan, sıkılmadan ne vakte dek Allah deyip duracaksın”
dedi.
Adamın gönlü kırıldı, başını yere koydu, yattı.
Rüyada yeşiller giyinmiş Hızır’ı gördü.
Hızır, “Kendine gel, niçin zikri bıraktın, çıkardığın
addan nasıl usandın, zikirden nasıl pişman oldun”
dedi.
Adam, “Cevap olarak Lebbeyk sesi gelmiyor.
Kapıdan sürüleceğimden korkuyorum.” deyince,
Cenabı Hak, “Senin o Allah demen, bizim Lebbeyk
dememizdir. Senin o niyazın, derde düşmen,
yanıp yakılman, bizim haberci çavuşumuzdur.
Senin hilelere düşmen, çareler araman, seni kendimize
çekmemizden, ayağını çözmemizdendir.
Her Yarabbi demende bizim, efendim, buyur dememiz
gizli.” dedi.
Farklı noktalardan yola çıksalar da, kanaatimizce,
Meister Eckhart, Mevlana ve Yunus Emre Allah’ı
bilmek, idrak etmek ve sevmek konusunda farklı
düşünmezler. Üç mistik düşünür de aşkın öncesinde
bilgi ve idrakin öneminin farkındadırlar. Bilgi teşekkül
etmeden aşkın yöneleceği bir estetik obje yahut
mevzu yoktur. Bilgiden maksat ise evvela kişinin
kendini, nefsini bilmesidir. Eckhart, “İnsanın nefsini,
Ego’sunu bilmesi ancak ve evvela dünya ile alakasını
kesmekle mümkündür.” der. Ona göre Tanrıya
ulaşmak ancak ruhun derinliklerine hatta en dip noktasına
intikal etmekle gerçekleşebilir; çünkü ruhun
en dip noktasında bir Seelenfünklein (ruh kıvılcımı)
vardır ki Tanrı buradadır. Ruhunun temelinde Tanrı
visali gerçekleşir. Eckhart burada “ruhun temeli” yahut
Seelenfünklein (bir ruh kıvılcımı) tabiriyle ruhun
saf hâlini, evvelemirdeki halini kastediyor olsa gerektir.
Bu, nefsin tümden arınmış hâlidir. Ruhun bu
saf hâline, her türlü tecrübeden ve bilgiden arınmış
hâline Husserl, “transandantal Ego”, Nietzsche ise
“dinstinktesten Bewusstsein” yani “apaçık bir şuur”
diyor. Adına ne dersek diyelim, bütün bu düşünürler
Tanrı’ya ancak bu saf Ego’da yahut ruhun en saf derinliklerinde
intikal edileceğine kanidirler. O yüzden
Bizim Yunus der ki:
İlim ilim bilmektir, ilim kendin bilmektir
Sen kendini bilmezsin ya nice okumaktır.
Meister Eckhart’ın mevzubahis ettiği Seelenfünklein
(ruh kıvılcımı) yahut Seelengrund (ruhun temeli)
kavramıyla neyi kastettiğini çok iyi anlamak lazım;
çünkü onun felsefesinin ve psikolojisinin esasını bu
kavram teşkil eder. Eckhart ruhun bilinen alanın ötesinde
bir de hiç girilmemiş vahşi bir ormanı andıran
derin ve karanlık bir alanı daha olduğunu söyler. Ruhun
bu aslî temeli zaman ve mekânın tesir alanın dışında
kalır; burası doğrudan doğruya Tanrı visalinin
gerçekleştiği alandır; ruhun temeli ayırt edilemez biçimde
Tanrı ile vahdet hâlindedir. Dolayısıyla ruhun
temeline vasıl olan Tanrı’ya ulaşmış olur. Ruhun temeline
inildiğinde tüm algılar ortadan kalkar; orada
ne akıl ne idrak ve irade ve hatta ne de aşk fark edilir.
Burası tamamen Tanrı’nın tecelligâhıdır; burada insan
bütün varlığıyla, beşerî hasseleriyle eriyip yok
olur. Burada ilahi olanla beşerî olanı tefrik etmek
mümkün değildir. Ruhun temeli bütün ruhi güçlerin
buluşma noktasıdır; unio mystica burada gerçekleşir.
Ruhun temeline varmadan önce her varlık bir varlığa
sahiptir; ancak ruhun temeline intikal eden varlık,
münferit varlığını Mutlak Varlık’ta eritir ve bundan
böyle sadece varlık olur, bir varlığa sahip olmaz. Yunus
Emre, Eckhart’tan farklı olarak varlık’a Hakk
demez “varlık Hakk’ındır” der:
Derviş “Enel Hak” derse n’ola, acep mi,
Hep varlık Hakk’ındır alâ küll hâl.
İradenin şiddetle arzuladığı, can attığı, iştiyak
duyduğu ve aklın idrak edebildiği hiçbir şey Tanrı
değildir. Aklın anlayamadığı, zihnin kavrayamadığı
48
haziran-temmuz-ağustos
2012