Yunus Emre Özel Dosya

Okuyucuyu etkileyen de lirik-pastoral atmosfer
içine gizlenmiş ve sanki sıradan bir olay anlatılıyormuş
intibaı veren kurgunun, aslında kolayca
tasavvufi boyuta dönüşebilmesidir.
Yunus, günlük ve sade bir olgudan tasavvufi
alana geçmeyi, en yaygın şiirlerinden birinde,
Cennet cennet dedikleri
Birkaç köşkle birkaç huri
İsteyene ver sen anı
Bana seni gerek seni
mısralarında da başarmıştır. Yunus, bu mısralarında,
vaat edilenden daha büyük bir ödülün peşinde
olan bir insan portresi çizmiştir. Bütün insanların
peşinde olduğu şeyle tatmin olmayan, daha
büyük bir ödül isteyen Yunus, böyle bir dilekte
bulunarak, içinde yaşadığı toplumun sıradanlaştırıcı
etkisinden kurtulan bir portre çizmiştir.
Fakat bunu yaparken bile mısralardaki gerilim,
Yunus’un, amacını, sıradanlaştırıcı ve yaygın bir
kavram alanına ait olan “birkaç köşk, birkaç huri”
gibi kelimeler aracılığıyla ifade etmesinde yatar.
Tasavvufun fenâfillah-bekâbillah makamlarına
ulaşmayı telkin etme özelliğinin dile getirildiği
bu mısralar, o kadar etkili olmuştur ki, Yunus’tan
yaklaşık 200 sene sonra yaşayan Fuzuli (1483-
1556),
Belâ-yı aşk u derd-i dost terkin kılmazam zâhid
Ne müştâk-ı behiştem sen kimi ne tâlib-i hûrem
beytini söyleyerek, bu anlayışın devamlılığını
sağlamıştır. Hem de, Ebussud Efendi (1490-
1574)’nin, Yunus’un bu mısralarını ilahi olarak
okutan şeyhin, okuyan dervişlerin ve hatta bunu
duyup da engel olmayan komşuların katledilmesi
için fetva verdiği bir çağda söylemiştir.
Sonuç yerine
Yunus Emre’nin şiirleri, şüphesiz bir vecd
hâlinin ifadesidir. Yunus, bu vecd anlarında, sanki
insanın özü ile yüz yüze gelmiş ve bu yüzleşmenin
doğurduğu hisleri şiire yansıtmış gibidir.
Tabii, Yunus’un yüzleşmesi, bir yandan insani
olduğu gibi öbür yandan da İlahî’dir ve “mutlak
gerçek”in sırrına ermektir. Her iki yönün de mecz
edildiği şiirlerde sonradan öğrenilen tasavvuf,
doğal olan beşerî his ve hasletler çerçevesinde
işlenmiştir. Yunus Emre şiirleri yorumlanırken,
yerleşik “mutasavvıf şair” tanımının getirdiği sınırlayıcı
dil, ondaki insan gerçeğinin görülmesini
engellemektedir. Bu tespiti, basit bir hümanizm
ile ifade etmek de, en az “mutasavvıf şair” sınırlaması
kadar körelticidir.
Yunus’u, “mutasavvıf” veya “hümanist” kategorisi
ile sınırlamadan okumak ve yorumlamak
gerekir. “Hümanist” sınırlaması, onu İslami duyarlılıktan
uzaklaştırırken, “mutasavvıf” sınırlaması,
propagandist bir şair olduğu sonucuna götürür
ki, Yunus’un vecd hâlinde hissettiklerinin,
propagandayla uzaktan yakından alakası olmaz.
Kalıplaşmış ve genelleşerek özünden uzaklaşmış
veya derinliğinin bilincinde olmayan kişilerce
kullanılan tasavvufi terimlerle şiir söyleyen propagandist
şairlerin imge dünyası ile Yunus’un
imge dünyası aynı değildir. Tasavvuf terimlerini,
insanileştirerek şiirleştiren Yunus’un şiirlerini,
kaba ve üstünkörü tasavvuf terimleriyle yorumlamak,
onu beşer olmaktan uzaklaştırır ve şiirini
basitleştirir. Bu yüzden, Yunus Emre’deki tasavvufi
duyarlılıkları bile, sıradan bir insanda da
bulunan sevinç, hasret, acı, merhamet, kaygı gibi
beşerî his ve hasletler çerçevesinde okumak gerekir.
Bizi böyle yapmaya sevk eden, Yunus’un kendisidir.
Çünkü o, şiirlerinde, sentetize edilmiş bir
gerçeklik ve sembolize edilmiş bir duygu dünyası
ile seslenmiyor; bitkisiyle, hastalığıyla, mezarlarıyla,
dolabıyla, ekiniyle, yağmuruyla, bulutuyla,
dağıyla, ırmağıyla yaşanan bir dünyanın kelimeleriyle
sesleniyor. Yunus’un tasavvufi anlam yüklediği
kelimelerdir bunlar. Bunlar beşerî olarak
hissedilmeden, tasavvufi aşamaya geçilemez.
Yunus yorumlarındaki dil, şiirlerdekinden
daha soyut ve yaşanmışlık izlerinden uzaklaşmış,
heyecansız, sıradan ve donuk bir dildir. Şiirlerinin
yorumlarını Yunus görse, tanıyamaz. Bu yüzden,
Yunus şiirlerini okurken beşerî gerçeklikten
uzaklaşmayan ve şiirlerdeki vecd ve heyecanı
yansıtan bir dil kullanmak şarttır. ■
41
haziran-temmuz-ağustos
2012