Yunus Emre Özel Dosya

da değişmez. Tanrı da insanlarla böyle yapar: ondan
kaçıp kurtulacağını zannedenler, aksine yine O’nun
kucağına düşer; zira tüm köşe bucak O’na malumdur.”
Esasen bütün mistikler, insanın bu konuda ihtiyarı
olmadığına inanırlar. İnsanın muamma bir zihin
dünyası vardır ki hiç bilinmeyen bir güç sürekli şekilde
iradesine galip gelir ve insan hep transandantal
yahut metafizik bir dünyaya yönelir. İnsan daima bir
varoluş paradoksu yaşar. Pascal’ın tabiriyle sonsuz
mesafelerin ebedî sükûtu ona ürperti verir. Bazen
zaman ve mekân tahditleri ruh için tehdide dönüşür;
bazen derin ruh krizlerinden huzura yol açılır. Bu neviden
durumları Bizim Yunus, pek âşıkane terennüm
eder:
Senin aşkın beni benden alıptur
Ne şirin dert bu, dermandan içeru
Bilgi ve aşk
Meister Eckhart, mistik yolculukta akıl ve iradeye,
bilgi ve idrake önem vermektedir. Ona göre ruhu
Mutlak Varlık’a yükselten güçler arasında bilhassa
akıl ve irade ve bunların faaliyetlerinin ifadesi olan
bilgi yahut idrak ve aşk ehemmiyet kesbetmektedir.
Eckhart, nasıl ki bedeni ayaklar taşırsa ruhu da aşk
taşır der. Aşk ve idrak sayesinde ruh faniliğin üzerinden
aşarak ebediyete yönelir. Eckhart, akıl yahut
irade önceliği konusunda vaktiyle Paris’te kendisinin
de katıldığı şiddetli münakaşaları hatırlar. “Mutluluğumuz”,
diyor Meister, “Tanrı’nın içimizde olmasından
kaynaklanmaz -zira Tanrı tüm mahlûkatın
içindedir; fakat onlar bunu bilmezler, o yüzden
mutlu değildirler- bilakis Tanrı’nın ne kadar yakınımızda
olduğunu bilmemizden ve idrak etmemizden
kaynaklanır. Mutluluğum şuradadır ki Tanrı akıllıdır
ve ben bunu idrak ederim.” “Esasen Tanrı her yerden
öte ruhun içinde Tanrı’dır. Bütün mahlûkatın içinde
Tanrı’dan bir şeyler vardır; lakin ruhta Tanrı’nın
azameti muhteşemdir.” Eckhart, Tanrı bize bizden
yakındır derken bunun sadece günahsız insanlar için
geçerli olduğunu kastetmez. Ona göre insan günah
işlese de Tanrı ondan uzaklaşmaz. O, günahın hayatın
bir cüzü olduğuna inanır. Nasıl ki zifiri karanlıkta
ışık daha çok aydınlatırsa, günah da beşerî tarafımızı
daha çok ortaya çıkarır.
Eckhart, iradenin öneminin farkında olmakla
birlikte aklın şayan-ı tercih olduğunu vurgular. Yine
sözü Paris’te yapılan münakaşalara getirerek şöyle
der:
Okulda aklın iradeden daha kıymetli olduğunu
öğretiyordum. Başka bir okulda başka bir üstat da
şöyle öğretiyordu: İrade akıldan kıymetlidir; zira
irade şeyleri oldukları gibi alır, akılsa kendisine
göründükleri şekliyle kabul eder. Bu doğrudur çünkü
bir göz duvara çizilen gözden daha kıymetlidir.
Fakat buna rağmen ben aklın iradeden daha kıymetli
olduğunu söylüyorum. İrade Tanrı’yı iyilik ve
lütufkârlık örtüsü altında kavrar; akılsa O’nu örtüsüz
olarak, iyilik ve lütufkârlıktan ve yaratıklardan
sıyrılmış olarak idrak eder. Bilgi iradeyi yönetir
ve ışıklandırır, böylece onun tezahüründen, aşktan
önce gelir; insan daha önce Tanrı’yı idrak etmeden,
bilmeden sevemez.
Eckhart’ın burada söyledikleri fevkalade önemlidir;
bilhassa son cümle onun aşk konusunda bilgi
ve idrake biçtiği değer bakımından bir kriter teşkil
etmektedir. Evet, “insan daha önce Tanrı’yı idrak etmeden,
bilmeden sevemez.” Nasıl sevsin ki İnsan
bilmediği bir şeyi sevemez. Bilgi ve idrakin aşktan
önce geldiği görüşünü daha önce Augustinus dile
getirmişti. Aziz Augustinus şöyle diyordu: “İdrak
edilmeyen hiçbir şey sevilmez. Eğer insan herhangi
bir bölümünü idrak ettiği bir şeyi severse, o zaman
aşk bizzat müessir olur, o zaman o şey daha iyi ve
kâmilen idrak edilmiş olur.”
Meister Eckhart’a göre bilginin en yüksek mehabetine
ulaşması için Allah’a yönelmesi, Allah’ı bilmesi
gerekir; ancak bilgi ve idrak varlıkta kalır. Eğer
ruh Allah’ı bilmek istiyorsa o zaman O’na yönelmesi
yetmez, kendini O’nda yok etmesi, Hallac’ın
tabiriyle “Ene’l Hakk” diyebilmesi gerekir. Ruh
öylesine etik bir makama yükselmeli ki orada gerçekleştireceği
faaliyetleri bir beklentiye müsteniden
vuku bulmamalı; günah, sevap, dünya, ahret, cennet
ve cehennem gibi beklentilerden tümüyle arınmalıdır.
Orada ruhun tamamen soyunması lazım, fenomenal
âlemden kaynaklanan tüm bilgilerden sıyrılıp
çıkması gerekir; hatta bu da yetmez bizzat kendini
terk etmesi şarttır.
Eckhart, Tanrı’nın bilgiyle kirlenmemiş saf ruha
doğduğunu, o yüzden bilginin değil ümmiliğin makbul
olduğunu vurgular. Anlaşılacağı üzere Eckhart,
burada kaba ve kör bir cehaletten bahsetmiyor, bilakis
âlim bir bilgisizlikten söz ediyor.
Vaktiyle Augustinus; “Allah, bilmemek suretiyle
daha iyi bilinir” demişti. Bu neviden bir bilgisizliği
Nicolaus Cusanus, pek isabetli olarak Docta ignorantia,
yani “âlim bilgisizlik” olarak tarif etmişti.
47
haziran-temmuz-ağustos
2012