FARSÇA Dil BILGISI - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı
FARSÇA Dil BILGISI - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı
FARSÇA Dil BILGISI - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ANKARA ÜNIVERSITESI ILkRIYAT FAKÜLTESIYAYINLARICIV<strong>FARSÇA</strong> <strong>Dil</strong> <strong>BILGISI</strong>(GRAMERİ)HazırlayanDr. İsmail BANGi<strong>Dil</strong> ve Tarih - Coğrafya ve İlâhiyat Fakülteleri Farsça Uzman ı
ANKARA ÜNIVERSITESI ILAHIYAT FAKÜLTESIYAYINLARICIV•<strong>FARSÇA</strong> <strong>Dil</strong> <strong>BILGISI</strong>(GRAMER İ)Haz ırlayanDr. İsmail BANG İ<strong>Dil</strong> ve Tarih - Co ğrafya ve ilâhiyat Fakülteleri Farsça Uzman ı
ÖNSÖZ1. Mart 1971 tarihinden beri Farsça Uzman ı olarak görevli bulunduğumilâhiyat Fakültesi'nde okuma dersleri aras ında Farsça gramer dersinivermeye çal ışt ım . Fakat, Farsça'ya ayr ılan ders saatlerinin azl ığıdolayıs ıyla gramerin tamam ı ö ğrencilere verilememi ştir.Hem okutulmas ına zaman kalmayan derslerin verilmesi, hem deöğrencilerin iste ği üzerine, bugünkü Farsça'n ın gramerine uygun olarakve a şağı yukar ı Farsça gramerinin bütün k ısımlarını ihtiva eden birFarsça <strong>Dil</strong>bilgisi (,- haz ırladım.Kitab ın fihristinden de anla şılaca ğı üzere, bu kitab ı yazarkendilbilgisi yazarı TÜRK ve İRAN'l ı hocalar ın kitaplar ından ve Say ınProf. Dr. Meliha Ambarc ıo ğlunun notlarından faydaland ım.Bu kitab ın Farsça okuyan ö ğrencilere ö ğrenimleri s ıras ında vemezuniyet sonras ı çalışmalarında, ayr ıca, Farsça'ya ilgi duyanlara yardımcı olaca ğına kaniyim.Eylül 1971Dr. ismâil BANGİ<strong>Dil</strong> ve Tarih - Co ğrafya ve ilâhiyatfakülteleri Farsça Uzman ı3
SUNU ŞFarsça denen İran dili ile biz türklerin ilişkisi çok eskidir. Birkere orta ve batı Asyada oturduğumuz s ıralarda iranlılarla batı kom şularımız olarak uzun y ıllar birlikte yaşadık. Gaznelilerden başlayıp Selçuklutürkleri, Ak ve Kara Koyunlu türkleri, Bu ortak ya şantt dahiluzun yüzy ıllar Sürmüştür.Bu türk devletleri, özellikle Selçuklular, orta ve bat ı Asyada ya şıyan,K ırgız, Oğuz, Özbek, daha sonra Çağatay vesaire gibi türlü lehçelerlekonu şan türk halklarından oluştuklarından, o zaman, tek lehçehalinde, edebi ürünlerle bürokrasi ve diplomasi dili olarak gelişmi ş bulunanfarsçayı, resmi haberleşme dili kabul ettiler. Bu durum, Selçuklutürkleri Anadoluya girip burayı yurt edindikten sonra da 1277 y ılınadek sürüp gitti. Yani farsça, Anadolu Selçuklulart Saray ı'nda bürokrasive diplomasi dili olarak kullanıldı .1277 de Karaman Beyi Mehmet Bey, bütün i şlemlerde, yaz ışmadave medreselerde türkçenin tek dil olarak kullan ılacağını ilan edip bu emrinisık ı sık ıya ve titizlikle uyguladt. Ama farsça ülkede, uzun y ıllarkullanılm ış ve bu dilde bir çok eser yazılmış olduğundan medreselerdeyabancı dil olarak arapça yanında okutulmakta devam edildi, bu yollarladilimize bir çok farsça kelime geçmi ş oldu. Bu farsça kelimeleri ve ibareleriaydınlarım ız ve şairlerimiz bol bol kullandılar. Şairlerin ve aydınların,türkçe yan ında arapçayı ve farsçay ı bilmeleri âdeta zorunlu gibi idi. Şairlerimizyazd ıkları türkçe divanlarına küçük birer arapça ve farsça divan(divançe) eklemezlerse divan şairi sayılm ıyorlardt.Bu türkçe farsça ili şkilerine enteresan bir misal, Şah İsmail Safaviile Osmanlı imparatoru Yavuz Sultan Selimin durumudur. Şah İsmail,İran hilkümdarı olduğu halde şiirlerini türkçe yazm ış, Yavuz SultanSelim Türk hükümdar ı olduğu halde farsça divan yazm ıştır.5
Farsçanın türk okullarında okutulmas ı yirminci yüzy ılın ilk çeyreğisonuna yani aşağı yukar ı latin albabesini kabul edişimize kadar sürdü.Bu nedenlerle ve türk tarihi başta olmak üzere tarihimiz ve kültürümüzleilgili bir çok eserin yaz ılm ış olduğu bu dilin, iliihiyat, edebiyat ve tarihöğretimi yapan yüksek ö ğretim kurumlar ım ızda okutulmas ı çok faydal ı,hatta zorunludur. Üstelik, yabancı diller içinde bizim için öğrenilmesi enkolay olan bir dildir. Çünkü, sentaks ve gramer bak ımlarından bize enyak ın olanıdır, bu yüzden öğrenilmesi oldukça kolayd ır. Farsçayı Fakültemizdeokutmakla görevlendirildi ğim yedi y ıla yak ın bir sürede-haftalıkders programı iki s ın ıfta altı saati geçmediği halde-öğrencilerim üzerindebunu yak ından müşahede ettim.Fakültemizde bir y ıldan artık bir süredir farsça dersini üstün birçalışmkanl ık ve ba şarı ile vermekte olan ve bütün ö ğretim üye ve yard ımcılarıtarafından sevilen, say ılan Dr. İsmail Bangi, 1971 Eylül ay ındaöğrencilerimiz ve bu dille ilgilenen ki şiler için "Farsça <strong>Dil</strong> Bilgisi" adıile bir kitap hazırladığın ı ve bunun, Iran şahlığın ın kurulu şunun 2500.y ıldönümü merasimi günlerinde bas ılm ış olmas ın ı arzu ettiğini bildirdi.Dost, kom şu ve karde ş inan halkın ın büyük önem verdi ği bu törenebizim de bir katk ım ız olmas ı dü şüncesi ile bu isteğini sevinçle kar şıladım.Yazar ın ve Fakültemin ortak arzusu olan bu eserin basım ı işi,malive idari güçlükler yüzünden maalesef vaktinde yeti ştirilemedi. Ama genede dört be ş aylık bir gecikme ile gerçekle şmi ş olmas ı bizleri sevindirdi.Böyle güzel bir eser haz ırlamış olmas ından dolayı Dr. İsmail Bangiyitebrik eder, bu yolla türk kültür hayat ına katk ıda bulunmasından dolayıteşekkürlerimi sunarım.Prof. Dr. Ne şet Ça ğatayA. Ü. Ilâhiyât Fakültesi Dekan ı islâm TarihiKürsüsü Kürsü Profesörü6
IÇINDEKILERSahifeA— 1) Önsöz 32) Sunu ş 5B— 1) Isim 172) Sıfat 263) Kinâye (Zamir) 334) Aded 425) Fiil 496) Kayd (Zarf) 787) Huri:1'M izâfe 828) Hurûf-i rabt 859) Esvât (Önlem) 88C— Cümle kuruluşu ve tahlili 90D— Mastarlar ve sözlük 97Bibliyografya 1197
DESTUR- İ ZEBAN- İ FARS İ<strong>FARSÇA</strong> GRAMER1— Bugünkü Farsça İran' ın en eski dili, Pehlevi ve Deri lisanlarındanmeydana gelmi ştir.2— Her dilde oldu ğu gibi Farsçada da yaz ı yazmak ve konu şmakiçin kelimeler kullanılmaktad ır. Bu kelimeler de alfabedekiharflerden te şekkül eder.3— Farsçada otuzüç harf vard ır.T F F T F FTelâffuz Telâffuz Harfler Telâffuz Telâffuz Harflerelif ,..:411 I sad .5 La,uhemze k:..1. ( 1 ) ' zad l...;, ,..1,'be L> L, ta I:. .1,pe T za 1.I; 1;te ,_.., `ayn
4— Elif ile hemzenin° fark ı şudur:Hemze kelimenin ba şında gelir ve elif şeklinde yaz ıhrÖrnek: j.I (Bulut) veğu gibi.(Gözya şı) kelimelerinde oldu-Elif ise sadece kelimenin ortas ında ve sonunda gelir.Örnek: 1 )1, ( İsim), yU (Üst) ve(Bilgin)5— Yukarıda göstermi ş olduğumuz otuzüç harften sekizi Arapdilinden Farsça'ya girmi ştir: Se ( Ha ( c), Sad ZadTa ( ), Za ( ), 'Ayn (I) ve Gaf ( ).6— Farsça'ya harfler birle şip birle şmemelerine göre iki kısmaayrılırlar. Kendisinden önceki harflerle birle şen fakat kendisindensonraki harflerle birle şmeyen harfler 7 tanedir: — — IJ — — •Örnek: 1— (isim) — 1;b (Bilgili)2— (Alim) — (Meydan)3— (Zevk) — Sı tS" (Ka ğıt)4— ( İsim) — >>ly (Karde ş)5— iı1;.; (Kad ınlar) — (Ye şillik)6- 411'.) ( İsim) — y a ( İsim)7— (Vali) — j; (Taze)Diğer harfler ise gerek kendisinden evvel ve gerekse kendisindensonra gelen harflerle birle şirler.Örnek: ( İyi) — a, (Kötü) — (Sadık) (Memnun)ve7— Hemze ile elif kelimenin ba şında birle ştiği takdirde birisi elifşeklinde yaz ılır diğeri ise med dedi ğimiz şu ( ) uzatma i şaretionun üstüne konur.Örnek: T (Ateş), yT (Su), (Güne ş ışığı) ve ,51.--T(Gök).8— • -1; • io • • z . I Harfleri d ışında kalan harflerkelimenin ba şında ve ortas ında küçük harfler ile yaz ılırlar.Adı geçen harflerin yaz ılışlarını şu şekilde gösterebiliriz:1 Farsçada hemze kelimenin bas ında gelir hareke kabul eder. Elif ise her zaman sâkindir.10
a-r Jr( ve ( harfleri asl ında üç di şlidir. Birle ştikleri zamanüç dişle gösterilmelidirler. Büyük harf yaz ıldığı zaman sondakidi ş diğer iki di şe nazaran daha çukur ve daha geni ş yaz ılı!.Örnek: .1,1 (Temel) ve ‘1 (Veremli). 1Bir kelimede iki Sin harfi, iki Şin veya bir Sin ile bir Şin birleştirilmek istendiğinde bunlardan birisi di şli diğeri düz olarakyazılmas ı uygundur, bu ise tamamen di şlerin karışt ırılmas ı ileortaya ç ıkacak güçlükleri önlemek içindir.Örnek: s (Dağıtmak-K ırmak), (Alt ı) ve ,.;—.43(Oturmak).Ancak 'ayn ( L), gayn ( L) ve he (J. ) harflerinin kelimenin başında,ortas ında ve sonunda aldığı şekiller ayrı ayrıdır:(L Ğ.- •) • j° )Örnek: A— 11.0 (Bilgili) — (maıum) — (Hırs)(Tarla)B— (Keder) — r . (Kederli) — 11.; (Yeti şmi ş )—(Bahçe)C— — 19A, (Hava) — ( Şefkatli) — 411;( İnleyiş) — el. (Ay)9— Farsça'da bütün harfler kelime sonunda büyük harf olarakyazıhr: (Elbise) — ?lz.S.- (Kitap) — (Ilim)10— Harekeler ( ).Farsça'daki bütün harfler Türkçe'deki sessiz harfler gibidir.Bu harfleri okuyabilmek için onlar ın üzerine hareke koymayamecburuz. Harekeler iki k ısma ayr ılır : kısa harekeler( ) ve uzun harekeler ( ).1 Sin ve şin harflerinin dişsiz şekilleri:a) ,,„, _>.b)1 1
a— K ısa harekeler şu şekilde yaz ılır çizgiyi harfolarak kabul etti ğimizde çizginin üstünde kalan harekelerTürkçe'deki a, e ve o, ö seslerine, alt ındakalan hareke ise e ve i sesine yak ın bir ses ifade eder.Aş a ğıdaki örnekler bu harekelerin Farsça'daki seslerinidaha güzel aç ıklamaktad ır:1— ..r5- 1 (Ekber) (Ehmed)12— Sa ,I (Ördek) (Osman)3— (Besyar). 2 — C.,1 (Karevan) 3Bu harekelerden harfin üzerine konulan düz i şaret (Ekberdeoldu ğu gibi) Farsça'da Zeber ( i ;) Arapça'da Fetha, alt ınakonulan düz i şarete (Besyarda oldu ğu gibi) Farsça'da Zir ( J ;)ve Arapça'da Kesre ve harfin üzerine konulan küçük vay ş eklindekiharekeye (Ördekte oldu ğu gibi) Farsça'da Piy şve Arapça'da Zamme denilmektedir.b— Alfabenin 33 harfinden üçü olân elif, vay ve ye ( Ls . 9 . I )harfleri di ğer harflerin sonuna eklendi ğinde uzun harekelerimeydana getirir ve o harflere A (T), U ( ve İ (seslerini verir."'Örnek:rj I j 1 9 I; b 11 9 t; Y Ir Iç 1; 1;91=;. 9-•° i^" 9 I Jj 9 J ..9; i i • J.; J' 9J .); J; S c JPc_s" (51) L5.2 c.S.) (5-5 ,5".— ı3 c3 c3 ı3 L5 1 • LSŞunu da hemen ifade edelim ki bütün harfler hem üç k ısave hem de üç uzun hareke ile seslendirilebilirler:L3 _9?L ) y 1.1j 1 lı 3 1 , 11 İsim — 2- Çok 3— Kervan4 Uzun Harekeler bütün harflerle birle ştiğinde uzun ünlü sesler meydana ç ıkar. Bu uzunsesler birçok Farsça kelimenin temel hecelerini te şkil ederler.12
,s;c5 J J J1 J j_.> _J9^" 1"" ı_r" ,L.)"J., J., J.,Iç I1, '‘45.)j; u; 1;14 4 41-.9. --‘.3 Li ji L:3d ii 11 'J J -Jırt. J 99 )5 .; (:)C53 93 1 3 J 3• 14 .9(S" ‘.)"J. 1. U, J. I, J,LL L Ls- ) 5- ıser r r(3. f ı.S (.5 S Ls.a> jo, lıo -o11— Alâmet-i (Sâkin i şareti). Onuncu maddedebelirtti ğimiz gibi Farsça'da bütün harfler sessiz (Sâkin) dir,ancak Farsça'ya yeni ba şlayan ö ğrencilere bunu hat ırlatmakiçin Arapça'daki sakin i şaretini kullanmalarını tavsiye edebiliriz.Sakin i şareti şu şekilde ( ) dir.Örnek:.LS: (Kitap) —(Hasan)12— Sakin i şareti de dahil olmak üzere bütün k ısa harekeler zeber,zir ve piy şdile yeni ba şlayan ö ğrenciler için kullan ıl-ması faydal ı olan i şaretlerdir; ancak dile al ıştıktan sonra bui şaretlerin kullan ılmas ına lüzum kalmaz.13— Şedde — te şdid ( ). Birbirinin ayn ı olan iki harf bir kelimedeyanyana geldi ği zaman bunlardan birisi yaz ılır diğerininyerine Şedde veya te şdid dediğimiz şu i şaret ( ) yaz ılmış olanharfin üzerine konulur.Örnek: Testere ( ) — Parça ("'‘.; ) —Kir izi ( -45J .14— Noktal ı T harfi Arapça'da yaz ılan yuvarlak noktal ıT ( ; ) harfi Farsça'da daima yat ık şekilde kullanılmaktad ır.Örnek: Rahmatve Zahmat ( aa-_;) kelimeleri Farsça'-da rahmet ( ve zahmet ( ) şeklinde yaz ılır.15— Tenvin bis). İki Zeber, iki Zir ve iki piy ş şeklinde olan i şaretArapça'ya mahsus bir i şaret olup, Farsça dabu işaret yaln ızca Arapça'dan geçmi ş olan kelimelerdekullanılır: Önceden ( `)k ş:9 ) tesadüfen ( )13
Ancak baz ı kitaplarda yanl ış olarak Farsça kelimelere tenvinkonulduğu görülmektedir: can ile ( ve <strong>Dil</strong> ile (M.!;) gibikelimeler.16- Vav-i mâdüle ( ). Farsça'da he - x (t) harfinden sonragelen ve kendisinden sonra elif veya ye harfleri bulunanvava ( ) vav-i mâdüle denir. Bunun d ışında vavlar kendiseslerini verirler.Örnek: K ızkarde ş ) - Okumak ( ) - Akrabaveya kendi ( ) Kendi ( ) Bu kuralauymayan pek az kelime vard ır.Örnek: Hoy- (Iran'da bir şehir ismidir).17- Sonunda elif, vay ve ye (,5 . j . ) harfleri bulunan kelimelerdensonra cevher fiili olan est - (dir, mânas ında) gelirsecevher fiili olan est'in elif'i dü şer. Kelimeler şu şekle girerler:1- Bilgili ( 4-- )2- Güzel ( ) güzel he denilmektedir.14
Örnek: Köle ( 1.r )Göz ( ı )2- Aynı tipteki kelimeler, Arapça ço ğul eki olan elif ve te( I ) ile ço ğul yap ılırken he harfi (e), cim ( ) harfinedöner.Örnek: Yaz ıI +.e.:.:_,J)-Meyva3- Bu harfle biten kelimelere mastariyet yas ı ) eklendiğindege (S) harfine döner.Örnek: Yorgun ( ) Yorgunluk ( )Diri ( ) Dirilik ( )4- Bu gibi kelimelere vandet (birlik), nispet ve zamir yelerieklendiğinde ye (,$) harfi yaz ılmaz onun yerine he ( )harfinin üzerine hemze konur.Örnek: a- Evi ald ım ( )b- Save'li Adam ( '0 )1. i,. )c- Sen gitmi şsin ( *4.29) )Yalnız bu günkü Farsça'da yukar ıdaki cümleler daha çokşu şekilde yaz ılmaktad ır:A — '43 t.>- , ı 4;1-4-B — li e il.,C — 4;9' yS- Bu gibi kelimelerle isim tamlamas ı yap ıldığında he (e)harfinin üzerine hemze ( ) konulur. Bu hemze ye (,s )sesi ile telâffuz olunur.Örnek: a- Sizin Eviniz ( )b- Benim Elbisem ),s 1 e20- Nun ( ) harfi be ( ) harfinden önce gelirse telâffuzda Me ( r)harfi gibi okunur, yanl ış]. de ğişmez.Örnek: Cumartesi (- şembe).15
Farsça'da kelime çe şitleri ( d.J.5 )Farsça'da 9 türlü kelime vard ır. Bu türlerin her birisiniayr ı ayr ı ve bölümler halinde anlatma ğa çalışaca ğız. Kelimeçe şitleri şunlard ır:1— Isim ( I ) 2— S ıfat ( ) 3— Kinaye (
1-Isim - r„ ı21— Varlıklara ad olan kelimelere isim denir.22— ismin türleri:Örnek: (Hasan) — j.ap (Ak ıl) — (Ağaç)1— (İsm-i âm) — 1,1 ( İsm-i hâs)2— " (İsm-i zât) — " (ism-i mana)3— 4.1.7 " (ism-i câmid) " ( İsm-i müştak)4— " (İsm-i me'rife) — o,S. " ( İsm-i nekere)5— " (Ism-i basit) — " (İsm-i mürekkep)6— " ( İsm-i müfred) — " (İsm-i cem)23— İsm-i âm ve İsm-i has:a) rlG I İsm-i âm. Kendi cinslerinin bireylerini içine alanisme İsm-i âm denilirÖrnek: (At) — (Şehir)r. I İsm-i has. Bir tek varl ığa ad olan kelimeye ism-ihas denilirÖrnek: (Tehran) — I j l5.fr (<strong>Ankara</strong>) — ( İbni Sina)24— İsm-i zât ve İsm-i mâna:a) İsm-i zât. Gözle görülebilen varl ıklara ad olankelimelere İsm-i zat denilir. Örnek ylS (Kitap) 0.3.7.b) I İsm-i mâna. Gözle görülemiyen (varl ığı diğer birmaddeye ba ğlı olan) varlıklara ad olan kelimelere İsm-imâna denilir.Örnek: „1.) (Bilgili-Dani ş) — Jk (Adalet' Adl)(Perde)17
25— ism-i camid ve ism-i mü ştak:a) İsm-i câmid. Di ğer bir kelimeden türememi ş kelimeyeİsm-i câmid denilir. Örnek ..,5" (Da ğ-Kah) —(Sar ımsak — Sir) (Anne-Mâder)b) İsm-i mü ştak. Ba şka bir kelimeden türememi ş olanKelimeye İsm-i mü ştak denilir.Örnek:)1,5" (Adet-Kirdâr)(Davran ış-Reftâr)(Göz -Bu kelimeler ,:).5,5" (Yapmak), ,;;;, (Gitmek) ve(Görmek) mastarlar ından (Köklerinden) türemi şlerdir.26— İsm-i mârife ve İsm-i nekere:a) İsm-i mârife Cümle içinde geçen, dinleyen veyaokuyan tarafından bilinen varl ıklara ad olan kelimelereİsm-i mârife denilirÖrnek:(Kitab ı okudum-Kitab-ra hândem)r;., (.1_,ilz..1.! (Istanbul'a gittim-Be- İstanbul reftem)1) ,..1; (Mektubu yazd ım-Nâme-ra neve ştem)Bu cümlelerde kitap, İstanbul ve mektup kelimeleri dinleyenve okuyan tarafından anla şılmaktadır.b) nekere Cümle içinde geçen, okuyan veya dinleyentarafından bilinmeyen varl ıklara ad olan kelimelereism-i nekere denilirÖrnek:(Bir kitap sat ın aldım-Kitabi haridem)(Bir cam kırıldı-Şişe-i şekest)Bu iki cümlede dinleyen ve okuyan hangi kitab ın alındığınıve hangi camın kırıldığını bilmiyor. İsm-i nekereninişareti kelimenin sonuna eklenen bir birlik ( 5 ) gösterenye ( is ) harfidir. 2Örnek: (Bir at) „*.;-.).5 (Bir a ğaç) ulz.S- (Bir kitap)1 Tok, mânas ında da kullan ılır2 Bu gibi ye ( gs ) harfine belirsizlik ye'side derler.18
27- İsm-i basit ve ism-i mürekkep:a) İsm-i basit. Ba şka bir kelime veya ekle birle şmedentek ba şına bir mâna ifade eden kelimeye İsm-i basit veyaism-i sâde ( denilirÖrnek:(Duvar-Divar) n. (Masa-Miz)Merd)(Adam-b) İsm-i mürekkep: Ba şka bir ek veya kelime ilebirle şerek bir mana ifade eden kelimelere İsm-i mürekkepveya birle şik isim ad ı verilir.Örnek:(Yiğit-Cevanmerd)(K ap ıc ı-Saraydar)I j,IS" (Kervansaray-Karevanserâ)Birle şik isimlerin türleri:1- İki isimden meydana gelen birle şik kelimeler :4 +- 1.4- (Put evi-Buthâne) ,:,Ii .)-5-(Kervansaray-KarevanSera)2- İki fiilden meydana gelen birle şik kelimeler:j (Var ve yok-Hest ve nist)3- İki mastardan meydana gelen birle şik kelimeler:(Vurmak ve vurulmak-Zeden ve hurden).°4- Bir isim ve bir s ıfattan meydana gelen birle şik kelimeler:(Yiğit-Cevanmerd) (Nehir ismi-Sefid-Rûd)5- Bir ism-i fail2 ve diğer bir isimden meydana gelen kelimeler:(Yırt ıc ı huylu - Derende - huy)6- Bir ism-i mefal 3 ile ba şka bir isimden meydana gelenkelimeler: J.) a (K ırılmış gönül- Şikeste - del)7- İki zarftan meydana gelen birle şik kelimeler:j (Nas ıl ve niye - Çan ve çera) - Çûn o çera8- İki sıfattan meydana gelen birle şik kelimeler:j (İyi ve kötü-Nik ve bed) - Nik o bed,..., (Soğuk ve s ıcak - Serd ve germ)-Serd o germ1 ji,:. (Horden) kelimesinin as ıl mânan yemekdir2 Etken Ortaç ( İsm-i Fail bahsine bak ınız)3 Edilgen Ortaç ( İsm-i meful bahsine bakunz)19
9— Isim ve son ekten meydana gelen birle şik kelimeler:(Köy-Dehkede) — JLiI, (Bahçivan - Ba ğban)10— Önek ve isimden meydana gelen kelimeler:(Ziyâret- Bazdid) —(Gelir-Derâmed)11— İki isim tamlamas ından meydana gelen kelimeler:)_;.) -k, (Han ımın babas ı - Peder-i
Örnek: Kitap <strong>Kitaplar</strong> (l 1:5" 4- lm -+-Meyve -› Meyveler (•j.„. F lm + )Taş Taşlar ( )Ancak vücut organlar ından çift olanlar hem ha (le) vehemde an ( ekleri ile ço ğul yap ılabilir; tek olan organlar yalnızha (U) ile ço ğullanır.Örnek: Ka ş —Ka şlar ( )Dudak—Dudaldar ( la ‘,1 = )Burun—Burunlar ( —Baş —Başlar ( = )Sonunda elif ve vay ( - I ) harfleri bulunan kelimeler,elif ve nun ( ) ile ço ğul yap ıhrken elif ve nun ( dan öncebir ye (,,s ) eklenir.Örnek: JLLl F 4:JIZJI1;lz (Bilgin-Bilginler)14A (Gören-Görenler)(Söz söyleyen-Söz söyleyenler)(Sava şan-Sava şanlar)30- Farsçada baz ı kelimeler Arapça'daki gibi elif ve te ( ) ileço ğul yap ıhr.Örnek: t/e ı:J •3 (Köy-Köyler)L1.! (Bahçe-Bahçeler)Sonunda gayri melfuz (Okunm ıyan) hay- ı mimî (. ) bulunankelimeler elif ve te ( ) ile çoğul yap ılırken elif ve te denönce bir cim ( ) harfi eklenir. Ve okunm ıyan he ( ) dü şer.Örnek: 4- I + (Meyve-Meyveler)(Yazı-Yaz ılar)31- Yazılışta ve okunu şta tekil oldu ğu halde mâna bakımındançoğul olan isimlere de İsm-i cem topluluk ismi ( e-; ) denir.Örnek: (Deste) - (Gurup),Si .t , (Ordu) - (Ordu)21
Y.N532– (Ismin durumları)İki isim mâna ve telâffuz bak ımından birbirlerine göre 3 durumgösterirler:1) J I ya (E ş anlamlı). Yaz ılışları ve telâffuzlar ı ayrı ayrıfakat anlamca ayn ı olan kelimelere js .51 j; (e ş anlamlı) kelimelerdenir.Örnek: J. = 4;U- (ev) – = (güzel)2) (Benzer). Yaz ılış ve telâffuzlar ı aynı fakat mânalarıayrı olan kelimelere (Benzer — müte şabih)kelimeler denir.Örnek: y3 (Süt—Aslan—Musluk)3) (Kar şıt, z ıt anlamlı) Telâffuz ve mânada z ıt olankelimelere (Kar şıt anlaml ı) kelimeler denir.Örnek: – (gece — gündüz)r.7r –(Soğuk — Sıcak)33– Isim cümledeki yeri bakımından 4 kısma ayrılır:221) (Özne durumu)2) (Nesne veya tümleç durumu)3) I.ı, (Önlem durumu)4) 4;1,..:, 1 (Tamlama durumu)
33/1. JU (Özne durumu). Cümlede özne durumundan olan i-simlere failiyyet ( c2..„.11; ) ismi derler.Örnek: 4.1; (Hasan mektup yazd ı)(Cam kırıldı)Cümlede 4S (kim-ke) ve aq (ne-çe) sorular ına cevap verenkelime özne'dir.(Bu sorular fiil yahut yükleme sorulmal ıdır.Yukarıdaki örnekte özneleri bulmak için:Mektubu kim yazd ı ? -› Hasan ( )Ne kırıldı ? Cam ( )33 /2. (Nesne veya tümleç durumu). Cümle içinde tümleç veyanesne yerinde bulunan kelimeye (Nesne ve tümleçdurumu — mefuliyet ismi) denir.Örnek:(Hasan pazara gitti). Burada pazarkelimesi mefuliyet ismidir. Yani mefüliyet (Tümleç) görevinialmışt ır.Mefill iki türlüdür:a) Mef ül-i bivas ıta J j..a..) ismin hiçbir vas ıtayaihtiyaç göstermeden meydana getirdi ği mefüle (cümledekimi li g ve neyi 1 ) 4..- sorularına cevap veren) kelimeyeMefül-i bivas ıta veya sarih J derler. E ğermefül karşımızdaki tarafından bilinen bir mânaya delâletediyorsa cümlede, ra (I,) eki ile gelir ki buna Türkçedebelirtili nesne ad ı verilir.Örnek: .431.:- (Evi sat ın aldım). r.,4;, (Babamı gördüm)Bu çe şit mefül kar şımızdaki tarafından bilinmeyen herhangibirşeye delâlet ediyorsa ra ( ) s ız gelir ki buna Türkçe'debelirtisiz nesne denilmektedir.Örnek: P ucsl.u1.- (Bir ev aldım)b...5" 4 (Bir kitap getir)b) bevas ıtai ( Jy...;2..) ismin birvasıta ihtiyaç göstererek yani ba şına a şa ğıda gösterdiğimiz1 Türkçedeki tümleç kar şılığıdır.23
harflerden birinin gelmesi ile ortaya ç ıkan mefule (cümlede4S-j1 kimden, 4%-. JI neden, ( ) 45-4.; kime, ( a ) 4neye, nereye, 1..."5:31 nereden, 4 %- v l y ne için, 4SL; kimile, L ne ile ve bunlar gibi sorulara cevap veren kelimelerebevas ıta ( J ) denir. Bumefillun i şaretleri şunlard ır: ( 4 ; ) L:, be L ba >> (der) daiçin veÖrnek:33 /3 . 1.1; (Ünlem durumu).;I J 1.5';_,,,T (Ö ğretmen Hasandan mem-nundur) ,_:s (Size bu söz söylendi)Kendisinden medet umulan hitap için kullan ılır Nidanın işaretiismin sonuna gelen bir elif ( I ) dir.Örnek:I1.?.1.t. (Ey Allah — Allah ım)(Ey Allah — Allahım)lzU*, (Ey Padi şah!)33 /4 (Tamlama durumu).411 (Tamlanan ve tamlayan)l darı ortaya ç ıkanen az iki isme denilir. Farsçada muzaf' ın alâmeti kelimeninsonuna gelen zir2 (k ısa harekelerden birisidir). İşaretidir.Örnek: ^y LS (Hasan' ın kitab ı)İzafe 4 türlüdür:(Selvi ağac ı)a) I (mülkiyet tamlamas ı) Bu gibi izafede tamlamabir mülkiyet mânasm ı ifade eder.Örnek: 1.-3" (Hüseyin'in kitab ı)(Ahmet'in elbisesi)b) 4;UI (Özellik ifade eden tamlama).Tamlamada müzafn ı, müzafun ileyh'e ba ğlıhğını gösterir.Örnek: LL(Bahçenin kap ısı)(Devenin zili)1 Farsçadaki tamlamada 4.11 (Müzaf ve Müzafün ileyh) s ıras ı Türkçedekitamlamamn aksinedir.2 Şu ( ) işaret = tamlama i'si24
▪c) .r:g; (Benzetme yoluyla yap ılan tamlama).Bu çe şit tamlamada bir benzetme vard ır.Örnek :(Ceylan gözlü)(lâla benzer dudak)d) (Beyan eden tamlama). Tamlamada müzafânileyhmüzâfin nev'ini belirtir.Örnek:j ,..(Cuma günü)(Selvi ağacı)5,..:&;1 (Alt ın yüzük)-Not: E ğer müzaf ve müzafün ileyh bir tek kavram ı ifadeediyorsa müzafın altında olan zir (-) i şareti dü şer. Vebazen kelimelerin yaz ıh şları da birle ştirilir.Örnek: J ı l o
2- SIFAT35- Sıfat: Bir ismi niteleyen kelimeye s ıfat denir.Örnek:(Bilgin adam),_? 1::S" (Güzel kitap)36-- Mevsûf: ( j9_,...").) Nitelenen (Vas ıflandırılmış mânas ına gelen)kelimeye Farsçada Mevstif ad ı verilir. Bu kelime daima s ıfattanönce gelir. Ve sonu kısa harekelerden olan kesre ile okunur.Örnek :JI:a7 y, (Tatl ı portakal)(3T .)1..c.-T (Mavi gök)37- E ğer mevsûfun sonunda elif veya vay - I ) harflerinden birisivarsa kesre yerine, izâfet ye'si denilen ye (, s ) harfi konulur.Örnek: . csl,J, (K ısa ayak)cs1-1..3(Soğuk günler)(Siyah kıl)38- Bazen Farsçada s ıfat mevsûfdan önce gelir. Bu durumda izafetkesresi kullan ılmaz.Örnek: İyi adam ( )Kötü ahlâkh ( -1! )39- ((.5) fil, yesii—Birlik gösteren ye) Vandet yesihem s ıfatın hem de mevsufun sonuna eklenebilir.Örnek:Da denilebilir.I(Doğru söyleyen o ğlan)-›(Do ğru söyleyen bir o ğlan)-›(Do ğru söyleyen bir o ğlan).1 Bakımz 138. maddeye26
Günümüz gramercileri bu vandet veya birlik ye'sini ( )mevsöfun sonuna eklemeyi daha çok uygun buluyorlar.40– Bir mevsuf için kaç s ıfat getirilirse getirilsin bütün s ıfatlar ınsonlarında izafet kesresi ve en sonunda at ıf yayının yaz ılmas ıgereklidir.Örnek: . 1. a A jt›(Sanatkâr, bilginve faz ıl ö ğretmenimiz).41– S ıfat her zaman tekil yaz ılır. Mevsfıf ço ğul olsa bile s ıfat say ıbak ımından ona uymaz.Örnek: . (Ders okuyan o ğlan). (Ders okuyan o ğlanlar)42– Sıfatlar müfred (Tekil) ve mürekkep (Bile şik) olmak üzereiki kısımda mütala edilir:a) (Müfred—tekil) genellikle s ıfatlar tekildir.Örnek:(Güzel–iyi) – -1; (Kötü) – 1.?3 (Güzel)b) (Mürekkep–bileşik). Bazen s ıfatlar bile şik de olabilir:.9 (Güzel yüzlü)j`i) .(Yalan söyleyen)43– (S ıfat ın durumları):43 /1– jpli (Etken ortaç S ıfat- ı fâili). Bu i şi yapan ifade edenkelimelere s ıfat- ı fili adı verilir.Örnek: .43; (Yakan ate ş) – (Kesen k ılıç)Buradaki yakan ve kesen s ıfatlar ı, bir iş yapma görevinde bulunmaktachrlar.Bundan dolay ı onlara J,1; R (S ıfat- ı failietkenortaç) durumunda olan s ıfatlar denir. S ıfat- ı failinin iş a-retleri şunlardır:a) oas (nun, dal ve he) eki. Bu ek müzâri köküne eklenir.Örnek: kesmek–Kes–Kesen ( )Vurmak–Vur–Vuran ( )Bu şekilde yap ılmış sıfatlar ba şka bir isimle birle şirlerkenekseriya bu nede ( ) eki s ıfatın sonundan kald ırılır.27
Örnek: Söyleyen -> Söz söyleyen -> Söz söyleyen°.4:.?,.,rYakan -> Gönül yakan -> Gönül yakan( • )b) Elif ve nun ( .)1) bu ekde muzari kökünün sonuna gelir.Örnek: Gülmek,- Gül ->.Gülen ( 4- )Sormak -> Sor -> Soran (Gitmek -> Git -> Giden ( j 4- ii 4- ,..;Za )Bu gibi s ıfatlar durum gösterdiklerinden bunlara 4,.%-(Durum gösteren s ıfat, s ıfat-i haliye) denilirBu ekle meydana getirilen s ıfat-i faililer tekrarland ığı zamanelif nun ( ) eki birincisinden kald ırılır.Örnek: Titreye titreye ( . :»31_.;) (:)1 J J1 )sora sora ( . j, )e) Elif (I) eki. Bu ekde müzari kökünün sonuna getirilir.. c*J..ıı (görmek->gör->gören). ,:)..ı z„!, (işitmek->işit-->işiten)Aşa ğıda gösterilen ekler bir ismin sonuna ilave edildiklerindeo ismi l.; (S ıfat-i faili — Etken ortaç)durumuna getirirler:1- Ban ( ) Bahçe-ban—Bahçeban ( 4- ,.-31-! t}.! )Sınır-ban—S ınırı bekleyen Gı l.!:> ,,,2- Ber ( J ) Zahmet-her—Zahmet çeken ( J)Yövmiye-ber—Yövmiyeci ( )3- Ör-ur ( )i l) Zahmet-ör ( )—Zahmetçeken .;..))Yövmiye-ör (ur)—Yövmiyeci ( j. jj .5;3)4- Kâr ( j 15- ) Zarar-kar — Zarar veren ( j 1.5İyi-kar — iyilik yapan( _, 15"5- Mend ( ) İş-Mend—İş yapan—memur ( . JI.S" F x„. j 1.5. )6- Ger (ir) Demir-Ger — Demirci (7- Gin ( Öfke-Gin — Öfkeli ( • + )8- Nak (USU) Korku-Nak — Korkan ( 4-- 4- )28
9– Ver ( ) 1 Ilim -Ver — Bilgin ( )10– Gar (..) ■.:S-- ) Öğren-gar — Ö ğretmen (. jl.r3,»T )Ar ( ) eki. Bu ek mutlak mazi fiilinin sonuna gelerekS ıfat-i faili elde edilirÖrnek: (Sat ınalmak — Sat ın aldı —Satın alan).Bazen mürekkep s ıfatlarda (Birle şik s ıfatlar) S ıfat-i faili olurlar.Bunlar ın yap ılış şeklide şöyledir:a) İki isimden meydana gelirler.Örnek: . _rig. (Artist ve tiyatrocu)112a- (Zıllüm eden)b) Bir isim ve bir s ıfattan meydana gelirler.Örnek:..t.,›;• t.■ .; (Gözü mavi ) mavi gözlü(Kabaday ı, haydut ve serseri)c) S ıras ıyla bir ön ek bir isim, veya bir isim bir ön ekdenmeydana gelirler:1– Akıllı ( . y )2– Akıllı ( • *- J-aP )3– Kaplan gibi ( . ı,1" _İL4– Şah gibi ( Şaka layık) (.d) Birle şik s ıfatlar bazen bir ism-i meful (Edilgen ortaç)ile diğer bir ismin birle şmesinden meydana gelir.Örnek: Gönlü rahat ( . 1,.4- 4_Peri şan ( . J ı> T )e) Bazen de bir isim ve bir ism-i mefuldan te şekkül eder.Örnek: Dertli ( . + J.> )f) Bir zarf ve bir isimden de meydana gelebilir.Örnek: ;.) zjj (Çabuk üzülen—al ıngan)(Geç intibak eden)1 3 ile 9 ayın ekler olup sadece _ - kelimeleri ile ur okunur29
43 /2- . (S ıfat-i mefuli — edilgen ortaç)Bir i şten etkileneni ifade eden kelimeye (Sıfat,mefuli veya edilgen ortaç denir. Bunlar ayni zamanda ism-imefuldürler. Yani mâzi kökünün sonuna hey-i mimi (Telâffüzolunmıyan he (o) getirilmesi ile yap ıhrlar.Örnek: c;,::,5" (Öldürmek->öldürdü-›öldürmü ş)-4- (Görmek->Gördü-»Görmü ş)Bazen de elde edilen bu çe şit sıfat-i mefuli ( Jyi. ARA )sonuna olmu ş manas ına gelen şode ( ) kelimesi eklenir.Örnek: Öldürülmü ş (Görülmüş ( )Birle şik sıfatlar ( ) :a) Bunlar bir isimle bir ism-i mefulden türerler.Örnek: El-Pi şmiş-El ile pi şmiş veya elle haz ırlanmış .— Uyku-Bulanmış-Uykuluveya mahmur ( 4- c4.JJ T Bazenbirle şik mefuli s ıfatlar ın sonundaki hey-i mimi( ) dü şer.Örnek: El ile pi şmiş ( -› )uykulu ( T )b) Faili s ıfatlar ın alâmetlerinden olan ar (,I ) eki de bile şikmefuliyet s ıfatının manas ım ifade eder.Örnek: Tutkun veya giriftar ( ..ı.« 2Tarz, adet veya i ş ( 3 jL5X —> 4 0-1,t, jç )44- Mensubiyet ifade eden s ıfat ( ): Bir varlığı bir yereveya ba şka bir şeye mensub eden kelimelere s ıfat-i nisbi denir.Örnek: şirazlı ) - Sivaslı ( )Sıfat-i nisbinin i şaretleri şunlard ır:1- Ye (,5 ) eki ismin sonuna eklenir.Örnek: İstanbullu ( —› )1 Sıfat- ı Faili (2) S ıfat- ı mefuli (3) S ıfat- ı fiili4 Sıfat- ı mefuli.istisna : — c59Jm —30
2- İn iyn ( ) eki, ismin sonuna eklenir.Örnek: Gümü şe mensup ( -E-- ) -( ) Ağır veya ta şa mensup3- İne = iyne Yene ( ) eki, ismin sonuna eklenir.Örnek: Gümü şe mensup () - Yünemensup veya Yünlü ( )4- Gan ( ,:)1r ) eki ismin sonuna eklenir.Örnek: Tüccar (.,1;1 -› SIS>J )5- Telâffuz olunmıyan he (o) eki, hem ismin hem de say ılarınsonuna eklenir.Örnek: İki günlük veya iki güne mensup ( _p -› 0.3_,.> J.5)Yüze mensup' () - Ona mensup( )6- Aile ( T) eki ismin sonuna getirilir.Örnek: Erke ğe mensup veya erkek için (_Kadına mensup veya kad ına mahsus ( .3 + dAT _4;1; j45- Sıfatlar ın dereceleri ( ).Örnek:Sıfatlar dereceleri bak ımından üç kısma ayrılırlar:a) Mutlak sıfat ( ). Bunlar s ıfatlar ın mukayesesizve yahn şekilleridir.Örnek: İyi ( ) - Kötü ( ) - Güzel (1 ;;;b) Mukayeseli sıfat ( ). Bu gibi sıfatlar bir mukayesesöz konusu oldu ğu zaman mutlak s ıfatın sonuna ter( .; ) eki getirilerek yap ılan s ıfatlard ır.Örnek: Daha güzel ( + ) - Daha iyi4S".;:t: c.1.0+ y --> )Sıfatlar mukayese edilirken ez ( 31 ), ile ke ( 45' )ve ta ( ) kelimelerinden birisini al ır.)-› Hasan' ın boyu benden daha uzundur._31 c.L.,)-› Bar ış sava ştan daha iyidir.)-› Bence bar ış sava ştan daha iyidir.( 13,;;.r. )-› Ölmek vatana hiyanet etmektendaha iyidir.1 Bu kelime Iran'da özel bir tören ve bayram anlam ınada gelmektedir.31
e) Üstünlük s ıfatı ( ) - Bu s ıfatlar benzerleri ile mukayeseedildi ğinde en üstün dereceyi gösteren kelimelerdir.Mutlak s ıfat ın sonuna terin ( ) eki getirilerek yap ılır.Örnek: En bilgili ( ,:f )En beyaz ( )En yüksek ( 4- )Beh ( 4.;), keh (45" ), meh (a.) ve bi ş kelimeleri hiçbir ek almaks ız ın mukayeseli s ıfat manas ı ifade eder.Örnek: İyi -› daha iyi -> en iyi ( --> it( )küçük—daha küçük— en küçük 45 - 5,4.5" 1,45- )Büyük—daha büyük—en büyük ( aA --> jt.4.* -› )Çok—daha çok—en çok ( )Bu kelimelerden üstünlük s ıfat ı yapmak istedi ğimizde sonlarınayen ( ) eki getiririz.Örnek: En iyi en küçük ( ve en büyük ( )46- Beraberlik S ıfat ı (^ 9l-S. Farsçada iki s ıfatın beraberli ğiniveya e şitliğini gösteren kelimeler üç tanedir:a) Çendani ( ): Benim boyum seninki kadar büyüktür.( i'Lı; ‘5,. )b) Hemçend2 ( : Bu kitap o kitap gibidir.( . )c) Endaze3 ( .3141 ) : Benim elim Hasan' ın eli kadard ır.( . )47- Mutlak üstünlük s ıfatlar ı ( )32Çok ( ) , çok ( ) , iyi = çok ( ), çok ( > )ve. . . ..... kelimeleri s ıfatlarm ba şına geldiğindeonlara a şırılık ve üstünlük manas ı katarlar.1 Kadar — Miktar2 Gibi3 Miktar.Örnek: Çok güzel ( )Çok s ıcak ( )Çok büyük ( )Çok ağır ( )
3 — K İNAYE — al s48— Kinaye; mânas ı açık olmayan, karine ile anla şılabilen kelimeyedenir. Kinâyeler 5 k ısma ayr ılır:1. Zamir ( )2. İsm-i işare ( JUI („.1 )3. Mevsul ( )4. Mübhemat ( )5. Edevat- ı İstifham ( )49— ZAM İ R: ( ) ; ismin yerini tutan kelimelere denir.Örnek: Behram, iranhlar İlk Okulu talebesidir; o ikindileri(akşamları) İngilizce kursuna gidiyor.( • '-,?‘* (.9.4 1Bazan da zamir bir cümlenin yerini tutabilir.. )Örnek: S ıhhat en iyi ni ğmetlerdendir, ve o ak ıllılar nezdindeâ şikârdır (kıymetlidir). )( i J L(..tT tm50— Zamir üç türlüdür: Şahıs zamiri ( ) — işaret zamiri( JUI ) — Müşterek zamir ( ).51— A— Şahıs zamiri ( Şahıs zamirleri ayr ı ( ve bitişik( J. ) olmak üzere ikiye ayr ılırlar.1) Münfas ıl zamirler:Tekil ( ) Çoğul ( )Ben ( )Sen ( J; )O ( il) ( )Biz (L.)Siz ( 1;-• )Onlar ( Ut?. 1 ).=( ZJUJI )33
13u zamirler, ismin fâiliyet, mefilliyet ve izâfet hallerini alabilirler.Fâiliyet için örnek: (Ben söyledim) —(Sen getirdin) (O yedi)Meffiliyet için örnek : j1,.. (Beni vurdu) veya banavurdu (Seni gönderdi) (Ona yazd ı)İzafet için örnek : ylzS" (Benim kitab ım) — F9 (Seninkalemin) i l .i;;.5 (Onun defteri)'Yukarıda görüldü ğü gibi, bu zamirler izâfet halinde iken,mülkiyet de ifade ederler.2) Muttas ıl zamirler: E ğer zamirler tek ba şlarına bulunmayıpkendilerinden önce gelen kelimelere biti şirlerse bunlara Muttasıl (bitişik) şahıs zamirleri ad ı verilir. Bunlar üçe ayr ılırlar:o— Bu zamirler fiillerin sonuna biti şirler:Tekil ( ) Ço ğul ( )Ben mim Biz (. yemSen cs ye Siz yedO dal-te Onlar 4; nedÖrnek: (:)- ı, (Görmek)Tekil ( ) Ço ğul ( )ra?..5 GördümGördün— Gördü2(..ı,,? Gördük-4- Ju --> a,a Gördünüz.ı; .ı3.4,..5 GördülerBu zamirlere Muttas ıl faili zamirler de denir.b— Bu zamirler, isim, s ıfat ve fiilin sonuna eklenirler.Tekil ( ) Çoğul ( )1. Şahıs r i em 1. Şahıs -I iym2. "7 ,5 1 iy 2. "P .-k iyd3. " c.-..•1 est 3. "7 ..e, I end1 Failiyet Mefuliyet ve İzafet ço ğul zamirler içinde aynen tekil zamirlerde oldu ğu gibidir.2 Mazide 3. Tekil şahısta, muttas ıl zamir olan dal ( ) harfi mazi köküne eklenmez.34
Bunlar isim ve s ıfatın sonuna gelerek yüklem mânas ı verirler.b /1- S ıfat için Örnek lUl, (Bilgin)Tekil ( ) Ço ğul ( )Bilgin im l;I.> r l r l ı..;1.5 Bilgin iz 1J6 ( )7.7sin ( (sle.1.>) " siniz ( )dir ler (b /2 Fiil için Örnek:.TekilÇo ğulDemiş im r I r ı ...ir Demiş iz.42.,i5"" 4- ( ..1 r:1P)P,sin ,si --›-77siniz 4:Jir -->ler 4:52..r + ...kie- Bu zamirlerde hem ismin hem de fiilin sonuna eklenirler:TekilÇoğulI. Şah ıs mim 1. Şahıs ,31. man2.77te 2. " (51s tan773 : P,3. j' şin‘.)U şane /1- Isim için Örnek:TekilÇo ğulKitab ım ( r:l..:5 ‹- r + ,ı..s- ) Kitab ımız ( ,51.c. b.S.- ‹- ,:ı l. + ,_..., 1:5- ),P 'Pın ( .,.....,1:..5‹- :.., --F ._.,l.S . ) ınız ( .)1.:._, ...1.:5- ‹- elli -1- L..., b:S-'P ,,ı ( ,.,=-.' 1:-. -s- -
örnek:' -.:5" (Benim kitab ım) 252. i şaret zamiri. Bir şahs ı veya bir varlığı işaret yolu ileifâde eden kelimeye denir.Işaret zamiri yak ın için ıyn (( zir ) olmak üzere iki çe şittir.Örnek: .k) J T I j y I (Bunu getirdi)(Onu götürdü)Bu- Şu), Uzak için AnBu işaret zamirleri ço ğul oldukları vakit insan ve hayvanlarda.)1..: ? 1 (Bunlar) ve . ı l; T (Onlar) şeklinde, bunlar ın dışındakivarhklar için 1.1.1 (Bunlar) ve 4: T (Onlar) şeklinde kullanılır.Isim hallerinden olan be ( harfi bu i şaret zamirlerininbaşına geldiğinde :f79 (bu) ve (,:ı 1.9) (o) şekilleri ortaya ç ıkar.Örnek: 4S (o adama dedimki buraya gelsin)53 0 manas ına gelen JT (an) ve j 1 zamirleri:E ğer zamirin delâlet etti ği isim, insan ile ilgili ise u ( )kelimesi kullan ılır(Hasan' ı gördüm ve ona dedim)E ğer zamirin delâlet etti ği insandan gayri ile ilgili ise (an) ,:)Tkelimesi gelir.Örnek: g 1,,Örnek: ,s.; (Kalemi gördüm ve onu sat ınaldım)54- İn ( kelimesi 1,..) (gündüz), (gece) ve JLw (y ıl) kelimelerininba şına geldi ğinde, işaret zamiri olan In ( ») Em ( )şeklini alır.Örnek: -› BugünBugeceBuyıl55. Bazan, o anlamda olan ân ( ) zamiri munfas ıl (ayr ı) şahıszamirleri ile tamlama te şkil ederse bu durumda an ( T) kelimesimülkiyet manasını ifade eder.1 Mülkiyet ifade ediyor.2 isim tamlamas ıdır (izafettir)3 Be ( ‘,) harfi, Fars'çada izafet harflerindendir.36
Örnek: (37 (Benim malım) (Senin malın) - il ,:ıT(onun malı).56. Müşterek zamir; Telâffuz bak ımından ayrı ayrı kelimeleroldukları halde, aynı manayı ta şıyan (kendi),2„,!> j.4- (Kendi) ve (Kendi) kelimeleri de ğişikliğeuğramadan kullan ıhrlar. Bu yüzden de mü şterek zamirlerdiye isimlendirilmişlerdir.I. Örnek: (Ben kendi i şimi yaptım)II.Örnek:Ben kendim söyledimSen kendin söyledinil O kendisi söylediEkseriya mü şterek zamiri olan hod (gibi te'kid (peki ştirme) için kullan ılır(Sen kendin ile oyna)(O kendisine söylüyordu)Biz kendimiz s. dikSiz kendiniz s. dinizOnlar kendileri s. dileryukarıda görüldüğü57 Mü şterek zamirlerde de fâiliyet, mefuliyet ve izâfet halleri görülmektedir.Örnek:58- İSM- İ İŞARE ( 1,1 )j*.; (Sen kendin dedin) — Failiyet(Kendini büyük sayma) - Mefılliyet(Adam üzüntüden kendi sakal ınıyoluyor) - İzâfetİsm-i İşarede, İri ( I - Bu) ve "A ıı ( - O) kelimelerindenmeydana gelir. Zamir-i İşâre ile İsm-i işâre aras ında kelime bakımındanfark yoktur ; fakat, bir cümle içinde kullaml ışlannagöre, ismin yerinde kullamhyorsa zamir-i İşâre ve isimdenönce gelirse ism-i i şâre olurlar.Zamir-i işecreye örnek : 45". 1_, jDost ve dü şman ile iyilik yolunu tut ki dostun (Onun) şefkatinifazlala ştırır ve dü şmanın (bunun) kinini azalt ır. Cümlesinde1, 2, 3. ün sıra ile telaffuzlar ı: hod, hiş, hi şten,37
görüldüğü gibi ân (J T) zamiri dostun yerine, in ( ) zamiriise dü şmanın yerine gelmektedir.İsm-i i şâreye örnek : .. r.› 45Ey ak ıll ı, düşmanlarm ile oturan o dosttan elini çek(Ey ak ıllı, dü şmanlarm ile oturan dost, dü şmanınd ır).59— MEVSUL ( )İki cümleyi veya bir cümlenin iki k ısmını birbirine ba ğlayankelimeye MEVSUL ( J ) 'denir.Örnek: .L.T (O adam ki geldi) -= gelen adam....Mevsul'ün iki alâmeti vard ır.T (Söylediğini yaptık)1) 4.5" (Ke), insan ve bütün varl ıklar için kullan ıhr.2) ..; (Çe), sadece insandan ba şka varl ıklar için kullan ılmaktadır.Genellikle mevsuldan önce şu kelimeler gelir:a) Belirsizlik ve Nekere Ye'si ( (.5 ) almış olan kelimeler.Örnek: .L.T (O adam ki geldi)b— y I (in) ve (ân) kelimeleri.Örnek: aS...1 (Bu ki) — 4_(; T (O ki) — a..3 Tc— (her) kelimesi.(O şeyki)Örnek: .15- _,* (Her kim) — . ı>-,m (Her ne)d— Munfas ıl (ayrık) şahıs zamirleri.Tekil 45"(Ben ki) — 45-5; (Sen ki)— aS 91 (O ki)Çoğul 4S- 1. (Biz ki)— 45" Le'-' (Siz ki)— 4.5" Jl3 ıl (Onlar ki)Bazan da mevsuldan önce gelen bu çe şit kelimeler cümledehazf edilirÖrnek: (.3 1- - .) • .Y aS^iEy adam elli sene geçti, hala uykudas ınMeğer bu kalan günlerinde idrakedesin (uyanas ın)Ey ki ( ) —> ey o adamki ( )38
▪60— .45" (Ke), Üç k ısma ayrılır.1) 4.5" (Mevsul Ke'si) bu çe şit ke ( 45" ) cümlenin iki k ısmınıbirbirine ba ğlar.Örnek: 4:r(0 adam ki geldi)2) .12.) (Rab ıt Ke'si), iki tam cümleyi birbirine ba ğlar.Örnek: . 4, aç' a.T ,: ıl.t.+5 a, jlr j.:r (beyanedici ki) Öğretmen okula geldi ki, derse girsin(Ö ğretmen derse girmek için okula geldi)3) rl^i( İstifham Ke'si), soru için kullan ılan Ke'dir.Örnek: ?-1•1- ,.S" (Kim geldi?) —61. MÜBHEMAT ( )45- (Kim gitti)Söz içinde herhangi bir varl ığı veyahut şeyi kesin olarak de ğilde, kapalı bir şekilde ifade eden kelimelere Mübhemat denir.Bu kelimeler ikiye ayr ılırlar.1) Bir kelimeden meydana gelenler:jr, (Her): —bir bina yapt ı.)im (Her kim ki geldi, yeni,.5 (Kes: -ı;I_; .9,r-Ç( Kimse kötü fikir (idare)ile padişahhk yapamad ı (memleketi idâre edemedi).:.).)k; (Filan): .a..T(Filan adam geldi)(Diğeri):Ljb 4S(Biliyorsun ki o söz bir gönlü incitecektir, sen sus kidiğeri (başkas ı) söylesin)L'31-5 (Kesâni): I ja, 45- (0 kimseler ki kötüyübeğenmişler.).4, 4..7 r:.14; (Bilmiyorum iyilikten nekötülük görmü şler.)•.> (Heme)I 4,-ib (Hepsi onu beğenmişlerdir)(Hemegan)▪ ,:ı t.r..> (Hepsi ona aferin dediler)(Hiç) ) t,,,z 2„› .j j1,1-4.! (Gönlünü hiçbir sevgiliyeve hiç bir diyara verme)1 Mubhem ) mânas ı aç ık olmayan (belirsiz) ifâdeye denir. Bu kelime Arabça olupçoğulu Mübhemat)'tır.39
(Bes)(Çok zaman aç uyudu)(besa) ;,Ti; j. %.. (Çun) Durum "(Çend) Miktar veölçü için(Key) Zaman içingelenler :4.5- (Kim geldi?)(Nılşirevan nerede?),s5 J.; b.,,S" (Nerede idin?)A;- j (Masanın üstündene vard ı ?)(Senin hâlin nasıldır?- Nas ılsın?)! j I.) (Kaç kitab ınvardır ?)S' (Ne zaman geldi?- ne zamangitti)
(.145 (Kodam) Tereddüt " r i.ı.s- (Hangi ö ğrencigelmemi ş idi?)(Kadomin) Tereddüt "(Kitablar ın hangisidaha iyi idi?)(yoksa) Olumsuz
4. ADED SAYI = .5.4P64— Bir şeyin sayısını gösteren kelimeye aded ( ) denir. Sayılanşeye ise mâdûd ( ) ad ı verilir.Örnek: ( İki kitap) — (On kalem)Yukardaki cümlelerde iki ve on kelimeleri aded ( ıo ), kitapve kalem kelimeleri ise mâdûd ( ) olarak bilinmektedirler.65— Farsçada adedle mâdûd aras ında tekil ve ço ğul ilişkisi yoktur.Yani aded birden fazla olsa bile, mâdûd ço ğul olmaz.Örnek: j',b 4, (Üç defter) —(Be ş serçe).Yukardaki cümlelerde: lz;;;.5 4, (Üç defterler) ve lz(Beş Serçeler) denilmez. Ancak Farsçada baz ı yer adlar ındaistisnai olarak madûdun ço ğul olduğu görülür.Örnek: .p (İki karde şler) , (K ırk kızlar)2(:)b.7(Yedi vücutlar)366— Dört türlü adet vard ır:(As ıl sayı)b) (Derece veya s ıra sayısı)c) (Kesir say ı)d) ?..+;_"; (Üleştirme sayı)67— Asıl sayı ( ): As ıl sayıları gösteren kelimelerdir.Örnek: Bir ( — Yek) — İki — do) — Üç (4, —se).Dört ( —çahar) — be ş penc) — alt ı şeş)yedi (,:...,1,,-heft)—sekizon ( — deh)4— dokuz ( -45 —nöh)1-2-3 Iran'da yer isimleridirler.4 Adedlerin rakamla yanl ısı soldan sa ğadır: ( _y — o — V — A — • )42
Onbir ( –Yazdeh))– Onaltı ( –Şanizdeh)Oniki ( –Devazdeh) Onyedi ( oais –Hefdeh)Onüç ( –Sizdeh) Onsekiz ( oa a –Hicdeh)'Ondört ( jles> –Cahardeh) Ondokuz ( o>jy –Nuzdeh)Onbe ş ( –Panizdeh) Yirmi ( a, –Bist)Otuz ( –Si) ikiyüz –Divist)Kırk ( –Çehel) Üçyüz ( .z –Sised)Elli ( –Pencah) Dörtyüz (.4,, –Çaharsed)Altmış ( –Şest) Beşyüz ( –Pansed)Yetmi ş ( –Heftad) Altıyüz ( . Şe şsed)Seksen ( –He ştad) Yediyüz ( –Heftsed)Doksan ( –Neved) Sekizyüz –He ştsed)Yüz –Sed) Dokuzyüz ( . a ey –Nohsed)Bin ( –Hezar)68– Farsça'da birden dokuza kadar olan basama ğa yekanz( — Birler basama ğı ) derler.69– Yine ondan doksandokuza kadar olan basama ğa dehgan3( — Onlar basama ğı) adı verilir.70– Yüzden dokuzyüz doksan dokuza kadar olan basama ğa sedgan4( — Yüzler basama ğı) derler.71– Onbirden ondokuza kadar olan say ılar söylenirken önce birlersonra onlar basama ğı telâffuz edilir. Bu söyleyi şte birlerbasama ğındaki sayıların bazılarının ses özellikleri de ğişir.5Yirmiden sonraki adetlerin telâffuzuna gelince, burada büyüksayı önce, küçük say ı sonra getirilir. Aralar ınada bir at ıf vavı( J ) konur.Örnek:j(yirmibir — Bistoyek — bist ve yek)(Yirmiiki — Bistodo — bist ve do)(Otuzdört — Sioçahar — Si ve çahar)72– Atıf vavı ( ) kullan ılmayan sayılarda küçük say ı önce ve büyüksay ı sonra gelmektedir.Örnek: (Dörtyüz – (Altıyüz) – c.-.-‹33b (Yedibin)1 Onsekiz say ısına tekabül eden hicdeh (,_L-„,...$) kelimesi cim ile yaz ıldığı halde J (j) iletelâffuz edilir.2, 3 ve 4'e s ıras ıyla Arapça'da l_rtp (E şerat) ve (Maat) derler.5 Onbirden ondokuza kadar olan örnek yukar ıda sırasıyla yaz ılmıştır.43
73- Aslî adetlerin mâdüdu say ıdan sonra gelir.Örnek: (Yedikız) - y b:5" m (sekizkitap)Bazen de şiirde vezin icab ı mâdüd önce gelebilir.Örnek: - - is.? —(Bu otuz sene içinde çok zahmet çektim böyle Farsça ileAcemi dirilttim)274- Genellikle tart ılabilen mâdüdlarda aded ile madild aras ınamadısıdu aç ıklayan bir kelime getirilir.Örnek:(Alt ıyüz kilo buğday — do harvar3gendüm) J J 14..,;.- (Yirmi gram alt ın - Çaharmisgal 4tila).Yukarıdaki örneklerde harvar ve misgal (meleri mâdüdu aç ıklıyan kelimelerdir.keli-Fakat günümüz Farsças ında her madildun aç ıklayıcı özel birkelimesi vard ır. Bunlar ın en önemlileri şunlardan ibarettir:74 /1. İnsanlar için ten veya nefer ( "y — )Örnek: J Ir_3 .,..T j.a.; _p ( İki ö ğretmen)-(Be ş asker)74 /2 Develer için nefer ( )Örnek: y w _,;1; k.. (Üç deve)74 /3. Küçük ve büyükba ş hayvanlar için res ( - ba ş )Örnek: 4„, (üç at) - (be ş inek)74 /4. Tüfek, bıçak ve kılıç için Kabza (dam )Örnek:.(Üç tüfek)( İki b ıçak)4 (Bir kılıç)74 /5. Top ve tank için errade ( )Örnek: . (Üç top geldi)(Dört tank görüldü)cs,„ (Otuz sene) yerine(yıl otuz) kullanmıştır.2 İranlılar (3) Her harvar 300 kilodur (4) Her misgal-- ı- 5 Gramdır.44
74 /6. Gemi ve uçak için fervend ( )Örnek: .5,5" ,.;,!...5" ji aw (Üç gemi iskeledenhareket etti)74 /7 . Yüzük için halka (. ;Ii olr i i.) j) )4'7 (Dört uçak havaalamndan uçtu)Örnek: . k, (Üç yüzük sat ın aldım)74 /8. Su kanal ı ( ) ve inci için ri şte ( ) kullanılırÖrnek: (İki su kanal ı kaz ıld ı)4.z-t; . 4, (Üç dizi inci sat ın aldım)74 /9. Fil için zincir ( )Örnek: ..ı;.),T,s1 y (Hayvanat bahçesine iki filgetirdiler)74 /10. Eldiven, çorap ve ayakkab ı için coft ( )Örnek: > 9 j;)4> (Dört çift çorap satt ım)(Üç çift eldiven sat ın aldım)74 /11 . Araba Fayton, telefon ve elektrik ile çal ışan cihazlar içindestegâh ( ) kelimesi getirilir.Örnek:74 /12 . Köy için parça 4 )dz ( İki araba geldi). ;:41; 4,, (Üç telefon çekildi)(Beş fayton hareket etti)( İki televizyon sat ın ald ım)Örnek: .(Hasan' ın üç köyü vard ır)74 /13. Bina ve ev için bab ( ) denir.Örnek: a y ly ((Üç bina yıkıldı)j.5 ( İki ev yap ıldı)74 /14 . Hah, yorgan ve yatak için tahta ( ) kullanılırÖrnek: ( ) j.5 ( İki hah). (Üç yorgan). (Bir kat yatak)45
74 /15 . Direk, a ğaç ve kereste için esle ( ) getirilir.Örnek: . _7,7 dil _p (İki direk yıkıld ı)• 4.1-‘,1 4., (Üç kereste kesildi)4, (Bir a ğaç kurudu)74 /16 . Aslan, s ırtlan, kaplan ve köpek için Kallade ( )Örnek: . aw 4 S y,w 4U .))1; (Bir aslan öldürüldü)j.5 ( İki pars, bebir bebr vuruldu),r (Üç kaplan yakaland ı).jı .!(Dört köpek sat ıldı)74 /17 . Yemek tak ımları ve elbise için dest ( )Örnek:(Üç tak ım çay barda ğı sat ınald ım)(Bir tak ım elbise diktim)74 /18 . Kitap için cild ( denilirÖrnek: . (J, _p ( İki cild kitab ım var)74 /19 . Kuma ş için gevare ( j lii ) kullanılırÖrnek: . ‘2,1.J1 (İki takım elbiselik kuma şsat ın aldım)74 /20 . Mendili ve ka şkol için tâge ( 431b ) getirilir.Örnek: 4;ti, (Bir mendil y ıkadım)jiJU: 4;11. _p (iki ka şkol satt ım)75— Vas ıflandırma veya s ıralama adedi ( )Bunlar s ıra ve dereceyi ifade ederler.Örnek: 4? (Birinci — Yekküm) ,A (Birinci — Yekkümin)(Birinci2)r J., ( İkinci — Dovom) ( İkinci — Dovomin)(Üçüncü — Sevom) (Üçüncü— Sevomin)Bu sayılar iki şekilde ortaya ç ıkar.1 Mendil ) ve çorap ( ) için &Icin )de kullanılmaktadır.2 Birinci veya ilk manas ın ı nde eden Nahost ) kelimesi eski Farsça'dan kal-mıştır. Diğer say ılar için buna benzer adetler yoktur.46
a) Yukarda görüldü ğü gibi asil adedlerin sonuna ötre 1 harekesiverilir, sonra mim ( r ) harfi eklenir.Örnek: 4 r r..(, (Birinci)b) Yine yukardaki örnekler gibi asil adedin sonuna ötre (piy ş)harekesi verilir. Sonrada men ( ) eklenir.Örnek:(Birinci)76- Sıra say ı s ıfatlar ının mâdudu bazen önce, bazende sonra gelir.Örnek: (Dördüncü gece) (Dördüncü gece)77-78- Bazen Şiirde vezin gere ği ile sıra ve adi say ı sıfatlar ının mâdudununhasf edildi ği görülür.Örnek : - j 45,5 1(Ey o adamki elli sene ömründen geçmi ş ve hala uykudas ın.Meğer bu be ş günde anhyas ın ve idrak edesin).79- KES İR SAYI. is j .S .>.J■LTam sayının parçalar ını göstermeye yarayan say ılara KES İRsayıları ( cs„-.5" .>ap ) denir.Örnek: (yarı)- a (yar ı)- 4.. (üçte bir)(dörtte biri)- (onda bir) -(Yüzde bir)günümüz Farsça's ında (üçte bir), 4.,1 4..,-; (Dörtte bir),L5.„ (beşte bir) yerine: 4 (üçte bir), . rj 14,, d.5.„ (dörttebir) (be şte bir) ve denilmektedir.80- ; (yarım), a. i (yarım), j4 (yar ım) ve (yar ım) gibisayılara semâi ( — kulak yoluyle öğrenilen) ve r.p(yar ım- D, (üçte bir 3) d.5"..?. (dörtte bir ./) ve ...sayılara kiyasi (l9 = Kurall ı = Kaideli) say ılarderler. 21 Si ( „5„ — Otuz) say ıs ı derecelendirildi ği zaman sim ( ) yani gümüş ile kar ıştırıl-maması için araya bir elif ( I ) getirilir. Bu şekilde yaz ıhr• ( (.1 ‘.9„ ) otuzuncu.2 Unutmamahyız ki kesir sayılarm diğer şekilleri tıpkı yukarıda görüldüğü tertiple ifade2 3edilir: r.„ 1„.,. ..9 .3 (dörtte iki —) 4„, (be şte üç —) gibi.4 547
81— ÜLE ŞTIRME SAYI ( "4" )Madudu e şit parçalarla ifade eden say ılardır.°Örnek: J.3 jz (iki iki) 4.. 4... (üç üç) j 1.4.7-, J4..,;- (dört dört)(on on) (yüz yüz) J I .;› j 1 ._;> (bin bin)jt j.1- .I, (Ö ğrenciler üçer üçer s ınıfa girdiler)15, (Binanın kerpiçlerini onar onar gö-türdüler) 282— Belirsizlik, manas ına gelen a> s (kaç) kelimesi sonuna birye ( ) harfi ilave edilerek biraz manas ını ifade eder.Örnek : 4 J.15 (:)1.5-5 -Bijen aslan gibi ba ğırdı ki Türklerden kaç pehlivan gitti.Sıras ı gelmişken söyliyelim ki çendin hayli — bir kaçtane ve çendan kadar) kelimeleri de belirsiz say ılarsırasındadır.83— (kiisur—end) kelimesi ise üçten dokuza (3-9) kadar belirsizsayıları ifade eden kelimedir.Örnek :(Hasan yirmi küsur seneya şadı) 584. Miktar manas ına gelen (,5 , ) vey say ı ile zikredilirse misil vedefa manas ım ifade eder.Örnek: (5(Be ş defa)_,si 0.> (on misli).85. (.)1 ) Bar kelimesi say ı ile söylenirse kere manas ına gelir.Örnek(on kere).1 Buraya kadar anlatm ış olduğumuz asil ( kesri ( cs .Ş.,5) ve tevziij; ) sayılar Türkçede say ı s ıfatları diye adland ırıhrlar. Bunlardan asit adedlere as ıl sayıs ıfatları, tertibi adedlere s ıra say ı sıfatlar ı, kesri adedlere kesir sayı sıfatları ve tevzii adedlerede üle ştirme sayı sıfatları adı verilir.2 Sayı basamakların' göstermek içinBirler (yekan), onlar ,*_,U. ;» (dehgan), yüzler(Sedgan) ve binler ,j1.5"""ji jfr, (Hezargan) gibi3 Buradaki çend (x.,..)kelimesini daha önce kinaye bölümünde zikretti ğimiz soru edat ıolan çend ile kan ştırmayımz.4 Yani bir kaç ki şi.5 Hasan yirminin üstünde ya şadı .48
5. FİİL86— Fiil: Bir i şi veya bir olu şu, bir şahsa ve bir zamana ba ğlı olarakifade eden kelimelere fiil denir.Örnek:J (gidiyorum)(pi şirdi)(görecektir)87— Fiiller mastardan ç ıkar. Farsça'daki mastarlar ikiye ayr ılır:a) -den'li ( ) mastarlar: (vermek),:ı .ı?..3 (görmek)b) -ten'li ( ,:; — mastarlar: (söylemek)rs (pi şirmek)88— Mastarlar yap ı bakımından iki türlüdür:a) Asil mastarlar b) câli (yalanc ı ve yapma) mastarlar.a) Bu çe şit mastarlar, Farsça'da aslen mastar olan kelimelerdir:(görmek),(olmak),,;;;ii (Gitmek)(var olmak)b) Bu çe şit mastarlar ise, aslen mastar olmad ıkları halde,Farsça ve Arapça kelimelerin sonuna ye, dal ve nun( — ) eki getirilerek yap ılan mastarlard ır.Örnek: Farsça kökten gelenlerArapça kökten gelenler(sava şmak)(istemek)Bu mastarlar, her kelimeden yap ılmayıp meydana geli şleritamamen semai ( 'dir. Ve geleneklere ba ğlıdır.Mesela: ders ( ) ve mektub ( ) kelimelerindendersiden ( ) ve mektubiden ( ) şeklindemastar te şkil etmek mümkün de ğildir.49
89- Mastarlar basit ve marekkepi ( olmak üzere ikikısıma ayrılırlar.a) Basit mastarlar: Bunlar, ba şka bir kelime ile birle şmişolmayan ve ba şına herhangi bir ön ek almam ış olan mastarlardır.Örnek: va>> (görmek),(işitmek), j,*; ) (gitmek)b) Mürekkep mastarlar: Bunlar ise, ba şka bir kelime ilebirle şerek yahut ba şına bir ek alarak meydana gelirler.Örnek: ,BAS (söz söylemek), (geri dönmek)90- Mastarlar ın sonundaki nun ( harfini kald ırdığımızda ortayaçıkan kelimeye mazi kökü veya mastar- ı murahhamdenir.Örnek:,:J.ı.T (gelmek -› geldi)(gitmek -› gitti)91- Farsça'da baz ı fiiller için iki ayr ı mastar vard ır:(uyumak) -(pişirmek)c:77„,.1 ıS (koymak J u jlt; -„;_tr .. (dola şmak) "(s ıçramak(dövmek,vurmak) 3sS (süpürmek)(kırmakkoparmak,yırtmak)(ütlemek)-cJlmS -(ok şamak, çalmak2)(açmak);ı:J.: (işitmek)&;.-1.x5.>" (eritmek)- (bitmek) 4(sald ırmak)(kurtarmak)yMJ(yalamak)(ve.. . . . )92- İsm-i mastar Mastardan yap ılmış bir isim olup, mastarın mânas ım ifade eder.Örnek:(gezi), J1:3*, (davran ış ), „:,,h1j - (rica),İsm-i mastar 4 şekilde yap ılır:1 Bile şik.2 Çalgt çalmak.3 Kafayı vurmak gibi.4 Bitkinin bitmesi.50
▪a) Şin eki ( ) ile yap ılanlar: Muzari kökünün veya emirfiilinin sonuna şin ( ) eki getirilerek yap ıhrlar.Örnek: '5.; (dön), (ver), (ba ğışla) kelimeleri(dönmek , dola şmak), (vermek),(affetmek, bah şiş, etmek) mastarlarm ınmuzâri kökleridirler. bunlar ın sonlarına şin ( )harfi eklendi ğinde gezme (gezi), j..›, (veri ş),(bah şiş ve af edi ş) gibi ism-i mastarlar meydanagelir.b) Elif ve re ( )1) harfleriyle yap ılanlar: Mastarlar ın maziköküne ( j1) harfleri ek şeklinde getirilerek yap ılırlar.Örnek: (gitti), c....45." (söyledi), _,S" (yapt ı) kelimeleri..) (gitmek), (*;:,ır (söylemek),(yapmak) mastarlar ının mazi kökleridirler. Bunlarınsonuna elif ve re harfleri getirildi ğinde▪ (gidiş ve davran ış ) jI.) (söyleyi ş ve söz),▪ (davran ış ve yap ış) gibi ismi-i mastarlarmeydana gelir.e) Güzel hel (e) ile yap ılanlar: Muzâri kökünün veya emirfiilinin sonuna güzel he (e) getirilerek yap ılırlar.Örnek: (gül), JU (inle), " (ağla) kelimeleri(gülmek), (inlemek), (ağlamak) mastarlarının muzârl. kökleridirler. Bunlar ın sonuna güzel he(e) harfi eklendi ğinde : a!1; (inleyi ş),(ağlayış) gibi kelimeler meydana gelir.d) Bazan da ye ( ) harfi ism-i meful (edilgen ortaç), isimve s ıfat ın sonuna eklenerek ism-i mastar elde edilmi ş olur.Örnek: >E a i (yorgunluk)2 4- .5 y (insanlık)Lş .›.)...1:4-..›,J (rahatl ık) jf.,:y (büyüklük)93- Sonunda elif ( ) veya vay ( ) bulunan kelimelere mastariyetye'si ( ,$) getirilmek istendi ğinde bu ye'den önce bir di ğer yegetirilir.3Örnek: ( ) 1•.;., (göz) - ( ) j5.,; (iyilik)1 He-yi minti ( o)2 Giri ş'in Ha-yı gayr- ı melfuz bölümünün 3. kısmına bak ınız.3 iki ye („,...) harfi arka arkaya geldi ğinde ilk ye'nin noktas ı yerine bir hemze konur.51
94- Bazan da kelimenin sonunda güzel he (.) bulunmad ığı haldemastariyet ye (,..5) sinden önce kaf (,±3") harfi eklenerek ism-imastar yap ılır.Örnek:(yava şca)(gizlice)95- Bazan da mastariyet ye ( cs ) sinden sonra — geri ( cs,5") ekieklenerek ism-i mastar yap ılır.Örnek: . (sofuluk) :31 y 1 ( İranlılık)96- Geçişsiz ve geçi şli fiiller riY Ju91 )a) Geçişsiz ( ) fiil: Farsça'da mef'ule ihtiyac ı olmıyanyahut meful alm ıyan fiillere denir.Örnek:(Ziver gülüyor) ve(Hasan yaz ıyor.) gülmek ve yazmak mastarlar ılaz ım fiil olduğundan yukardaki cümlelerdemefılle (etken ortaca) ihtiyaç kalm ıyor.b) Geçişli ) fili. Cümlede sarih meful ı alan fiillere müteaddifiiller denir.Örnek: .>_; 4,?-1 (Hasan Ahmed'e vurdu.)(Senin karde şin kitab ı ald ı.)Lazım fiili müteaddi yapmak için, o fiilin emir veya muzarikökünün sonuna enden ( ) veya eniden ( ) eklerigetirilir.Örnek: - (yanmak-›Yand ırmak)- (ko şmak-›-ko şturmak)97- Aşağıda yaz ılan mastarlar hazan laz ım bazan da müteaddidirler:J, (kesmek) (yakmak) (karıştırmak)(ate ş yakmak).' , y.1- (öğrenmek (incitmek)▪ (dökmek) (koparmak)vay »S (açmak, feth etmek)(kırmak)‘' ..ı.1.; (do ğmak)1 İsm-i meful k ısmına bakınız.52
▪98- Malam ve meçhul fiiller ,31..a1 Belirli ve belirsiz):a) Belirli fil ( ): Cümlede filin gösterdi ği iş fail(özne) ile ilgili ise bu fiile belirli veya mak= fiil denir.Örnek: 1_, (Bijen kalemini kırd ı.) Buradakırma i şi Bijen tarafından yap ılmıştır.b) Belirsiz fiil (J j*.f Cümlede fiilin gösterdiği iş meful(tümleç) ile ilgili ise bu fiile belirsiz veya meçhul fiil denir.Örnek:(Ders bitti.)(Sührab öldürüldü)99- Meçhul fiil, müteaddi (geçi şli) fiillerin ism-i meful (edilgenortaç)'una olmak ( ) mastar ı eklenerek yap ılır.Örnek: azt-S- va. 4- 4:.t - (öldürmek—öldürülmek)i.) b.L.t, — (:).x.5 (görmek -›- görülmek)100- Laz ım fiillerin meçhulleri olmaz çünkü, laz ım fillerinmef'ule ihtiyaçlar ı yoktur.101- Cümlede i şi yapana fail ( jpl; ) veya özne denir.Bunun di ğer bir ad ı da müsnedü'n-ileyh (4,)1i şin yap ılışı ona bağlıdır.Örnek: .4_7.4- I,tir çünkü,(Hasan Kur şun kalemi sat ın aldı)Burada Hasan, fail veya müsnedü'n-ileyhtir.102- Fail canlı bir varl ık olduğu zaman, fil ile fail aras ında tekillikve ço ğulluk bakımından uygunluk aran ırÖrnek:Ali ve Hüseyin gitti ((Hüseyin gitti.)jp (Ali ve Hüseyin geldiler.)J) şeklinde söylenemez.103- Fâil ism-i cem r1) veya cans ız bir varlık olduğu zamantekillik ve ço ğulluk bak ımından fiil ile aralar ında uygunlukbulunmas ı zorunlu de ğildir.Örnek:(Bugün iki tak ım asker girdi.)• (Bugün iki grup asker girdiler)lm(Kalemler k ırıldı.)1.m (Kalemler k ırıldılar.)53
104— Fiilin şahısları ve zamanlar ı :Her fiilin üçü tekil, üçü ço ğul olmak üzere alt ıŞahıs ekleri şunlardır:şahs ı vard ır.TekilÇo ğul1. Şah ıs'P2.''3.r(mim) 1. şah ıs : .. (yem)*. l.$ (ye ) 2. " ,.ı?. (yed): ı:-, 4 (dal,te) 3.P": ••U (ned)105— Fiil çekimi üç zamanda yap ılır:A— fil. L a :sr (Geçmi ş zaman)B— ( Şimdiki zaman)C— ı;x-,T (Gelecek zaman)A-) c.„..;1....42.:,•:15- (Geçmi ş zaman) : Asl ında mazinin çe şitli durumlarıvardır. Burada dört durumu anlataca ğız:a) j1.12. (-dili geçmi ş zaman)1(„...;1.. (dili geçmi şin devamlılık]. - istimrarisi)2e) j:a; (-miş'li geçmi ş zaman)3d) cs,;L. (miş'li geçmi ş zamanın hikayesi)a) (-di'li geçmi ş zaman)' ın yap ıh şı :Mastarın sonundan nun ( :.> ) harfi kald ırılarak mazi köküelde edilir ve sonuna şahıs ekleriÖrnek: .1.55E Ja» (görmek -÷ gördü)TekilÇo ğul1. r (gördüm) 1. .tı.3 (gördük)2. (gördün) 2. (gördünüz)3. ı» E 4 + (gördü) 3. a ı» E -u J..5.3 (gördüler)b) (dili geçmi şin istimrarısi). Bu çekim şekli,mutlak mazinin önüne mi ( )5 eki getirilerek elde edilir1 Geçmi ş zaman.2 istimrari mazi Türkçe'de, geni ş zamanda devaml ılık manas ı ifade eder.3 Duyulan geçmi ş zaman4 Mazi üçüncü tekil şahıs'ta fiilin sonunda; —denli mastarlarda dal ve —ten'li mastarlardate bulunduğundan, çekim s ıras ında yeniden dal ve te şahıs zamirleri eklenmez.5 Eski metinlerde mi (j) yerine hem?", (j) kelimesinin kullanıldığı görülmektedir.54
Örnek Tekil Çoğul1. (görüyordum) 1. r-.443 s +- 3 (görüyorduk)2. 3 (görüyordun) 2.4 4443 Li 4- 44443+ uf (görüyordunuz)3. -1:.z (görüyordu) 3 .4;44 3 4;4.3-1- ı3 (görüyorlard ı)Bazan istimrari mazinin sonuna ya-y ı istimrari denilen ye (,..s )harfi getirilir. Bu durumda ba şa getirilen mi ( ,„4 ) eki at ı-hr ı .TekilÇoğul1. (görüyordum) 1 .,/ .443 (görüyorduk)2. -1-,s4 43 (görüyordun) 2. +444.,.3 (görüyordunuz)3. ,.5443 ,5 4- 443 (görüyordu) 3. cs4;44 34-,5 4;.443 (görüyorlardı)e) ja; (-mi ş'li geçmiş zaman)' ın yapılışı: Önce mastannism-i meful (edilgen ortaç)'unu elde ederiz. Sonra da buna(var olmak) mastar ımn hafifletilmi şi olan.TekilÇoğul1. r ı1. r ı (em ) 1. (im )2. cSI ) 2. 41 (id )3. (est ) 3. 4;1 (end)2eklerini ilave ederek nakli maziyi meydana getirmi ş oluyoruz.Örnek: .443 4- ,:ı443 (görmek—görmü ş)TekilÇoğul2. ,.;1 .443 4- (.5 1 +.443 (görmü şsün) 2 .44 1 .443 +•443 (görmü şsünüz)3. c.,wl .443‹_ (görmüşüm) 1. (. 1 .443 4-r-. 1 (görmüşüz)(görmü ş)d) (-miş'li geçmiş zaman hikayesi)'nin yap ıh şı :Geçmi ş zaman ın bu şeklini te şkil etmek için istedi ğimiz mastarmism-i mefulü ahmr, buna var olmak anlam ına gelen Miden( - imek) mastar ının -di'li geçmi ş zaman ının çekiminisıras ıyla ekleriz.Örnek: ,:.>443-›- ..443 (Görmek—görmü ş)3 . 4;1 .443 4-4;1+ .4 43 (görmü şler)1 Bu çekimde görülen alt ı şahıstan yaln ız 1 ve 6. şahıs daha fazla kullan ılmaktad ır.2 Türkçe'de bu gibi eklere eevher fiili veya i-mek fülleri de denilir.55
TekilÇoğul1. r.,„ r.,,,+..x,(görmü ştüm) (görmü ştük)2. vt,yı o.X.ı 3
Bazan da .1 (devaml ılık) manas ım ifade eden mi ( &) ekininyerine hemi ( ekinin geldi ği görülür.(Örnek:TekilÇoğul1. (veriyorum) 1. +- (veriyoruz)2 . J0.5 (veriyorsun) 2 „› (veriyorsunuz)3. (504' 4.th —j— Ls> (veriyor) 3 L5..z ‹- (veriyorlar)B /b) <strong>Dil</strong>ek ve istek ( - Muzari-i iltizami) : Bu çekimielde etijek için, muzâri kökünün ba şına be (y) harfi, sonunada şahıs ekleri getirilir.Yine A bölümündeki örne ğe uygun olarak dâden ( ,:.)A5 -vermek) mastarm ın muzari kökü olan deh ( 0.5 ) şeklini elealalım.Örnek:TekilÇo ğul1. r (vereyim ► 1. ,J.-4 E t-.. ..5 y (verelim)2 . (veresin) 2 . (veresiniz)3. am i, -4- .5 y (vere) 3 -t; -I- 0.5 (vereler)C- .4:j (gelecek zaman): Gelecek zaman ın bir tek çekimşekli vardır. Bu çekimi yapmak için istemek manas ınagelen hâsten ( mastar ının geniş zaman çekiminden sonra,istediğimiz mastarm mazi kökünü (veya murahham mastarını = hafif mastar ını) getiririz.Örnek : Önce hâsten ( mastar ının muzari kökününhâh ( ) olduğunu bilmeliyiz. Sonra bu kökeşahıs ekleri ilave ederek geni ş zamanı elde edelim:Tekil1. I,mly F (.4-01 .,- (istiyorum)2. ,s+.1 .y- (istiyorsun)3. z+ OS .9> (istiyor)Çoğul1. ml y> F tol y> (istiyoruz)2. -F .1y.- (istiyorsunuz)3. H- .1y. (istiyorlar)Bu çekimin sonuna istediğimiz mastarm mazi kökünü ekliyeyelim.Yine önceki örneklere uygun olmas ı için dâden ( )1 istimrari mazi lusnuna bakınız.57
mastarının mazi kökünü ele alal ım. Biliyoruz ki bu mastar ınmazi kökü dâd ( z1.5 ) 'd ır.Örnek :TekilÇo ğul1 . I .5 rı, ly:-- (verece ğiz)2. zlz j,I_,>-(vereceksin) 2..51z (vereceksiniz)3 . I .5 .0 I j,..--‹-z1.5 +.1ibli.:-(verecek) 3 ..51z .ı:J01_,..--‹-z1.5-1-.u›Ij - (verecekler)Bazan şiirde vezin zarureti sebebiyle ikinci k ısım önce gelebilir.Örnek: 1...&1_,;- zlz .51.5 (istiyeceğim)(Her yerden deyin elini kesiyorum zira ben dünyaya kralolacağım)106- Olumsuz fiil ( 0'; J ): Bir fiili olumsuz yapmak için o fiilinbaşına nun ( ) harfi getirilir'Örnek:a) Mazi içinP z1.1; r.51.5 (verdim --> vermedim)b) Muzari için f,..6,.x; F(,->z (vereyim -› vermiyeyim)c) istikbal için zlz (verece ğim-›vermiyece ğim)107- Mürekkeb mastarlar ın olumlu ve olumsuz çekimleri yukardagördüğümüz basit mastarlardaki çekimler gibidir. Meselâsöz söylemek (S') birle şik mastar ının çekimi şu şekildir:ezçMazi ( fil.Olumlu1. rjır (söz söyledim)2 . ( " söyledin)3. .c...ar ( " söyledi)4. f i ( " söyledik)5 . ( " söylediniz)6. ( " söylediler)Olumsuz(söz söylemedim)( " söylemedin)( " söylemedi)( " söylemedik)( " söylemediniz)( " söylemediler)1 Aslında bu fiil şeklinde olacaktır.2 ismi olumsuz yapmak için, başına nâ (U) ve bi (j) edatlar ı getirilir. örnek: müsâid-->namusaid ( „ ıp.L„U ) ve insafh-s- insafs ız ( .j31,„.31 j,31,„,;,;1 L )58
Muzari ( )OlumluOlumsuz1. (söz söylerim) ( söz söylemem)2. ( " söylersin) ( " söylemezsin)3. a 9S ( " söyler ( " söylemez)4 . ( " söyleriz) ( " söylemeyiz)5. ( " söylersiniz) .. ■,...;_ş‹; ( " söylemezsiniz)6. " söylerler) 44 .1‹; ( " söylemezler)istikbal ( -1. söyliyeceğim) söylemiyece ğim2 ..,:j25" " söyliyeceksin)(" söylemiyeceksin)3 . " söyliyecek) söylemiyecek)4. " söyliyeceğiz)'söylemiyece ğiz)5 . " söyliyeceksiniz)" söylemiyeceksiniz)6 .c...ar " söyliyecekler) söylemiyecekler)108- Emir fiili ): Farsça'da emir fiili yaln ız ikinci tekil ve ikinciçoğul şahıslar için yap ıhr.a) İkinci tekil şah ıs için; emir yapmak istedi ğimiz mastarm muzarikökünün ba şına te'kid veya süs be ( y) si dedi ğimiz harfgetirilir. Diğer örneklere uygun olarak daden ( ) mastarınınemrini yapal ım:. y — ,3.)I.> (vermek ver)b) İkinci ço ğul şahıs için aynı i şlem yap ılır. Fakat fiilin sonunaikinci ço ğul şahıs eki getirilir.Örnek: - ..> (vermek-›veriniz)°109- Mastar ın muzari kökü ayn ı zamanda emir fiilinin de köküdür. Şufarkla ki, çekimli emirde bu kökün ba şına be ( y) getirilir.Örnek: J, (git), csir (söyle), (işit), . a > (gül);j;ij (gitmek), (söylemek), (i şitmek),c:5-1-t.>- (gülmek) mastarlar ının muzâri kökleriveya emir fiillerinin köküdür. Bunlara Farsça'daemr-i haz ır ) da denir.1 Türkçe'de "verin" şeklinde de kullamlmaktad ır.59
GELMEK MASTARININ ÇEKIM/..ı .T( '''L' )r ı ....1.7,..,1 ...k..T,:.......1 ...ı.Tr•1 ...ı..T..11 o.t.T.4; I 0.1.T,.;1 ..",::.•A )r .t..-1- J„5 .1...T »..x..T »r...k..T »..l.ı. .UT ».İ...,..ı.T »_( *LA' )r .L.T ,(.5..L.T y..x..T 1-r. ..L.T t.t.,.ı,T o.ıi..k..T;L.31 5,11 (s)L..- 1•• j 1,...!••••ry s( L'3 T ) ,...;.T »...1,3 ))( e:T) ',.....,. T »( ..ı,.; T ) .x.J „.4.:.?. T »(..T,}T-1[1-i,:jT..ı...j.e.4Tıywt0,.loo:14Yt060
GITMEK MASTARININ ÇEKIMIj ı,49) 0.1j jj(.5 )1 LA-4:8) r ı rj .-)(s ı Yr". 1 4:Z; )4;;;) » 0A; .4; 1 AZ; »IUs)(5-1) ıı Y» 5.)t-t?. J » oJ0J.'4«9 .1Y(1)11 kullanılmamıştır.61
GER İ DÖNMEK MASTARININ ÇEKIMIJ.LAZA,j,P1.;■•o.31.!. .JL.,rit,•Lb_ı ..) 1!jb, r,341_,>j1..,( » » L5m1 ) L j1.;( » » ) y,( » » ) _31» » a ml9> ) j1.! o( » » )j 11.umm 31-?YI( 1 ) 1.5 ..)S-j1..ı1 kullanılmaz.62
BAĞIRMAK MASTARININ ÇEKIMI• (.0 '13 1 . J; (.5 1 " "311. ii J;(...5,5" 3 .51? ..); JS- .> ■.?, J;.1ı,ji .91 o o j5. ol,} o 1 ıja otıY'o0.5 J5**. ol Ji 4.3Z.Şki1 .5■ 11 ,5) 1,t-1t0( )( » » )( » 1 )( » » f,mly )(» ıı l mly )( » » )To 1:5-J; N63
110— Fmrin olumsuzu ( ) Farsça'da emir fiilinin olumsuzunanehy ( ) denir. Nehy yapmak için emr-i hâz ırm ba şındaki be( ) harfi kald ırılır ve yerine mim ( P ) harfi getirilir.Örnek: 03 + —
•-114- ,>i; rl (ism-i fail — etken ortaç) Isim bahsinde söyledi ğimizgibi, ism-i fail üç şekilde yap ılır:a) Emr-i haz ırm sonuna elif (I) getirilerek yap ılır:4- I -F sj - j,; j (gitmek -› giden ve uygun)b) Emr-i haz ım sonuna elif ve nun ( ) getirerek:j jj - Jj ,..?) (gitmek — giden ve akan)c) Emr-i haz ım sonuna nun, dal ve güzel he (o H-eklenerek yap ılır. .4; j ...1; j j (gitmek giden)115- meful — edilgen ortaç): Yine isim bahsinde söylediğimizgibi ism-i mefulü istenilen mastarm mâzi kökününsonuna güzel he (o) eklenerek yap ılır.Örnek: Mastar(vermek)(gitmek) ,j+k)Mazi kökü.56 (ver) - (vermi ş) E- Oc...;) (git) - (gitmi ş)116- Elif, vay ve ye Gs - J -(-tır) manas ında olan est( ) fiilinin elifi dü şer.) harfleri ile biten kelimelere - d ır( ) yard ımcı fiili geldiğinde, estÖrnek:L:-!..j(güzel— güzeldir)j5,..) (iyi — iyidir)-4- (biri — birdir, e ştir)117- Yard ımc ı fiiller ( JUI ) : Farsça'da dört tane yard ımcı fiil vardır.a) var olmak ( -b),9c) olmak (d) istemek (( .>.!Yukarıda gördüğümüz dört mastardan üçü normal çekime girmektedir.a maddesinde görülen esten ( ) mastar ımn sadece maziüçüncü tekil şahısı kullanılmaktadır: olumlu. (est - d ır)olumsuz (nist-de ğildir)Hesten (,;;;.-A - var olmak) mastar ımn ise sadece mutlak maziçekimi kullanılmaktadır.Örnek:(hesten-; var olmak)65
Mutlak mazi çekimiTekilÇoğul. r (varım) 1 . (var ız)2 . (vars ın) 2 . (vars ınız)3 . (vardır) 3 . .x.; (vard ırlar)118– J1,31 (Fiilin durumlar ı): Fiil mâna bakımından alt ı kısımaayrıhr, bu kısımlara vech ( - şekil) denir:a) (vech-i ihbari — haber verme durumu): İşi kesinliklehaber veren ve bildiren fiilin şekline vech-i ihbar! denir.Örnek: ri, L, (gidiyorum) 4.1- (gelecek)b) (vech-i şart!): Bir i şi şarta ba ğlı olarak bildiren fiiledenir.Örnek:rj .7. ir I (gidersem)(yersem)e) (Vech-i emri): İşin yapılışını emirle anlatan fiile denir.Örnek: JJ: (git), la (gel)d) JUI ar y (Vech-i iltizami)• fiilin yap ılışını şüphe veya tereddiideifade eder.Örnek:45" (Belki de şimdiye kadar ula şmıştır),s1 a.h as a tw (Belki de bir mektup yazar ım)e) (Vech-i vasfı): Bunlar görünü şte s ıfat olup, mana bamındanfiildirler. Birle şik cümlelerde, yan cümlelerin yüklemidurumunda olan fiiller vech-i vasf ı şeklinde kullamhrlar.Örnek:0..>5 jl j j I .•)k5"Ö ğretmen dersi bitirdi, şapkas ını aldı S ınıftan ç ıktı .I rl...c" I ) „yı j.5 Lr_j_rT
Örnek:Farsça'da bir cümle içinde birbirini takib eden birkaç fil varsa,bunlardan yalnız sonuncusu çekimli halde kullan ılır Diğerleriise vech-i vasf ı: şeklinde getirilir. Örnek:j r.0 JI .jı, I jI )(Ata bindim ve geziye gittim)I (Ata binip geziye gittim)f) (.5 4?- 9 (Vech-i mastari): isim şeklinde kullanılmış olan fil-lere vech-i mastari denir.Örnek:(gitmek gerekir)jZar L:J (söylemek gerekmez)görüldüğü gibi bu durumlarda fiiller mastar şeklinde kullanılmıştır.Fakat günümüz Farsças ında mastar ın kendi değil demazi kökü olan murahham mastarkullanılmaktad ır.Örnek : ,;;Z-ı? 6 (Söylemek gerekir.)(gitmemek gerekir)(Layık olmak) (gerekmek)(istemek) ly (muktedir olmak) (kurtulmak)(muktedir olmak) Mastarlarmdansonra gelen fiiller mâzi kökü veya murahhammastar şeklinde kullan ılmalıdır.119, ‘,..913 c JUI (Nâk ıs fiiller): Farsça'da Nak ıs fil diye isimlendirilenkelimeler şunlard ır:ı lı (Gerekmek) (Layık olmak) (layık olmak)'Bu fillerin yaln ız üçüncü tekil şahısları çekimli olarak kullan ılmaktadır.Örnek:Mastar Mutlak mazi İstimrari mâzi(Gerekmek)(Gerekti) (Gerekirdi)(gerekiyordu)(layık olmak) 2 ilw al:(lâyıkdı) (layık olurdu)1 Bu mastar ın çekimli şekli kullanılmayıp, sadece ism-i fiili (seza 1 .;) ve s ıfat olan sezavarGl i.;„, ) şekli kullanılır2 Bu fiil de gerekmek fiili gibi, iki mâzi ve iki muzâri halleri için çekilmektedir Yaln ız bufülin mutlak mâzi, istimrari mazi ve şimdiki zaman halleri çok nadir olarak kullan ılır67
Muzari geniş zamanMuzari şimdiki zaman(Gerekir)(layık olur)'(Gerekiyor)(layık oluyor)Bu çekimlerle bir çok cümleler, yapabiliriz. Ancak yukardaki nak ısfiiller ekseriya cümlenin veyahut ba şka fiillerin önüne getirilir.. ja.e. (Okula gitmem gerekti)• 2, dj1>- a, (Eve gitmem gerekirdi). (Sinemaya gitmem gerekirdi):ı,1.! ,Ajta (Çar şıya gitmem gerekiyor.x?.0 (Belki Istanbul'a giderim)120– (İktidar fiili) 2 Bir fiilin iktidar şeklini elde etmek için tevânisten) mastarm ın istenilen zamanına şahıs ekleri getirilir.Son.unada ifade etmek istedi ğimiz fiilin mâzi kökünüilave ederiz. Mesela, gitmek manas ında olan reften ( ) mastar ı -nın yeterlik şeklini s ıras ıyla bütün zamanlarda birinci tekil şahsınaçekelim:(Muzari kök – (yeterlik) – mâzi kök)Mutlak mâzi:istimrari mazi:Nakli mâzi:— Gidebildim— Gidebiliyordum, gidebilirdim)— Gidebilmi şimMazi-i baid 3 r,„ - Gidebilmi ştimMuzari (geni ş zaman):(şimdiki zaman):)3iltizami4 :— Gidebilirimrıi«.; - Gidebiliyorum— Gidebilsemistikbal (gelecek zaman) c...;)Dua6 :— Gidebil— Gidebilece ğim— İnşaallah gidebilesin (gitmen mümkün olsun)1 Bu fiil "belki" manas ında tereddüt için de kullan ılır2 İktidar ile yeterlik aym manadad ır.3 -miş'li geçmiş zamanın hikayesi, veya uzak mâzi.4 <strong>Dil</strong>ek - istek.5, 6 Yeterlik fiilinin emir ve duâ şekli nadiren kullan ılır68
İsm-i fâil (etken ortaç)İsm-i meful (edilgen ortaç)121– İstimrari mazi:Nakli mazi:Mazi-i baid°ijr — Talebe idim.- Uyuyordum, uykuda idim...- Pazardaym ışım.Muzâri (geni ş zaman):jr1 — E ğer evde isem.Muzâri ( Şimdiki zaman): e.„31 (3 4;1.4- ,N — Ben her günevde oluyorum.Muzari-i iltizâmi:4;1...- J., „5"-- 1 — Eğer evde olursam.Istikbal : J I — Ben pazarda olaca ğım.EmirDuâİsm-i meful (Edilgen ortaç):fâil (Etken ortaç):1, a. J.t.. — Okulda ol.A! o.0 J - Çok ya şa— imiş— olan.Bu mastar ın eski 3. şahıs mazi kökü olan iyi (buved) günümüzFarsça's ında da kullan ılmaktadır.Örnek: U1.5 (Bilgili olan muktedir olur.)122– Yeterlik ve rıâkıs fiillerin olumsuz şekli aynen diğer fiiller gibi başına(nun) harfi getirilerek yap ılır:Olumlu (...)? (budem( olumsuz (ne budem)r'-' (muktedirim)(muktedir de ğilim)123– jl.t. ,...1; c rb* (.31,.;1 (Tam, k ıyâsi ve semâi fiiller):a) Tam Fiiller ( (.t; ): Çekim s ırasında mastarında bulunanasil harfleri de ğişmiyen fiillere tam fiiller denir.1 Bu çekimde nâdiren kullan ılır. Türkçede kar şılığı yoktur.69
Örnek: (Okumak) sL (Dokumak)JslSw (Yırtmak) U.:91 (Atmak)b) Kıyâsi fiiller Muzâri kökü (emr-i haz ır].) kurallarauygun olarak de ğişen fiillere k ıyâsi fiiller denir.Örnek: (yanmak) (dikmek) j-ıi I (tasar-ruf etmek)c) Semai fiiller ( ): Muzar ı kökü (emr-i haz ır) kurallarauygun olmayan fiillere denir.Örnek: ,5",; j (gitmek) (do ğmak) (yapmak)124- o.ızls 3 j ..ıp1;1..! JLiI (Kaideli ve kaidesiz fiiller): Ayr ıca fiiller,kaideli ve kaidesiz olmak üzere iki k ısma ayrılırlar:a) Kaideli fiiller JI.;1): 123. maddenin a ve b bölümündeanlattığımız tam fiiller ve k ıyasi fiiller bu guruba girerler.b) Kaidesiz fiiller ( .4.1; Ç3 JL^I ); 123. maddenin c bölümündeanlattığımız semaı fiiller bu guruba girerler.125- Farsça'da bütün mastarlarda, mastariyet eklerinden önce a şa ğıdasıral ıyacağımız 11 harften biri mutlaka bulunur. Bu harfler, muzarikökünde (emr-i haz ır) ve türemi şlerinde (mü ştaklar ında) değişirler.De ğişen bu 11 harfi kolayl ıkla hat ırlamayı sağlamak için şu cümleiçinde gösterelim:. — zemin-e ho ş-e Fars (Fars' ın güzelyeri) Şimdi de mastariyet ekini kald ırdıktan sonra bu de ği şikliklerinnas ıl olduğunu görelim:126- ze ): Bu harf kendi halinde kal ır.Örnek: y —(vurmak -- vur)127- Mim ( r ): Bu harf at ılır.Örnek: . la — T ı F :).x..T (gelmek -›- gel)Mastariyet alâmetinden önce ze (J) ve mim ( P ) harfleri bulunanmastarlar sadece yukar ıda gösterdi ğimiz vurmak ( ) ve gelmek( ) mastarlar ıdır.1 Sonu elif (I) ile biten muz'ari köklerinde çekimi s ıras ında kök ile şahıs ekleri aras ında birye ( .5) harfi girer.70
▪128– Ye ( (.5 ): Bu harf dü şer.Örnek:İstisnalar:Emirr-L!Mâzi kökü mastar(Parlamak — parla)(Serpmek — serp)(Üflemek — üfle)L,' -Y, C1"' j (Yeti şmek — yeti ş)74 (Sat ın almak — Satın al)"t! J.) (kaçmak — kaç)129– Nun ( c*J): Bu harf de kendi halinde kal ır.‘' ..)..ı?..jr (Yaratmak — yarat)(Seçmek — Seç)(Görmek — gör)(I şitmek — işit)(Koparmak — kopar)(dizmek — diz)Örnek:I▪,:).-t:S" (Kazmak — kaz)(:).v.5- (doldurmak — doldur)(Okumak — oku)‘'.J.ı;L. (Kalmak — kal).ı .),.;lıbi (Kurtarmak — kurtar).3.t.; I j (Sürmek — sür)130– Hı ( ): Bu harf (ze) harfine döner.Örnek: _;1.44,. (Atmak — at)194; 1 .)-1j1 (Tasarruf etmek — tasarrufet)s.ni .41 (Tahrik etmek — tahriket)..1•!(elemek — ele)İstisnalar:(Tammak — tan ı)(Satmak — sat)(Yırtılmak — yırtıl)(pişirmek — pi şir)71
Pi şirmek ( — pohten) mastar ında her ne kadar h ı ( ) harfininze (3 ) harfine de ğiştiği görülürse de, kelimenin aslında bir değişiklikolduğundan kaidesiz say ıyoruz.131- Vav ( J ): Bu harf elif ( )'e dönü şür, sonra da genellikle ye ( s)harfi getirilir.Örnek: (sL-.! (Sürtmek — sürt)(oymak — ov)‘51z-, (övmek — öv)İstisnalar:132- Şin ( ):72(yol almak — yol al)(5 14;1 j4; I (s ıvamak — s ıva)(var olmak — var ol)(uyumak — uyu)(Biçmek — biç)(işitmek — i şit)a) Bu harf elif (I)'ten sonra gelirse re (, ) harfine dönü şür.Örnek:JT"(zan etmek — zan et)(görevlendirmek — görevlendir)(koymak — koy)(düşürmek — dü şür)-4 (malik olmak — malik ol)Günümüz Farsça's ında "mâlik olmak" ( ) mastar ınınemr-i hâz ırı olan dar ( ,b) kelimesi yerine da şte ba ş ( )kullamlmaktad ır.b) ( şin) harfi eliften sonra gelmezse de ğişme, belirli bir kuralabağlı de ğildir.Örnek:4.r?. ıj^?...) (e ğirmek — e ğir),t3".(yazmak — yaz)c*.ı.0 (olmak — ol),5",..:3" (öldürmek — öldür)(koymak — koy)(bırakmak — b ırak).3.Jr.:).;:r (dönmek — dön)
133- Fe ( L:9): Bu harf be ( y ) harfine dönü şür.Örnek:Istisnalar::;;;I?. (bulmak — bul)j;.a.; (aldatmak — aldat),J L?(süpürmek — süpür)(acele etmek — acele et)yl 1.7 ,:y-‘; (parlamak — parla)c..;111,„;j.sl.(4?yJS- ,:riaiS" (vurmak vur)(sinirlenmek — sinirlen)
İstisnalar:136– Sin ( ):J I▪ (saymak — say)(incitmek — incit)• (ısmarlamak — ısmarla)(yemek — ye)(ölmek — öl)(yapmak — yap)J (götürmek — götür)a) E ğer sin ( ) den önceki harf, pi ş (ötre) harekesi olursa, sinharfi vay ( dönüşür bazan da sinden sonra ye (,5) harfi eklenir.Örnek:cS-9(-591•:'?(59-t(aramak — ara)(bitmek — bit)(yıkamak — y ıka)b) E ğer sinden önceki harf pis (ötre)'li de ğilse a şa ğıda göstereceğimizdört örnekte güzel he (o ) harfine dönü şür ve sekiz örnektetamamen dü şer.4' Örnek: olS., 01.5" (eksiltmek — eksik)• (istemek — iste)j"›.—(kurtarmak — kurtar)(s ıçramak — s ıçra)8' Örnek: y (5; (yaşamak — ya şa)L5I(bilmek — bil)(süslemek — süsle)(.5,5JJ (a ğlamak — a ğla)(.5 1 ) 1 -2 (5 1,1" (süslemek — süsle)(benzemek — benze)(muktedir olmak —muktedir ol)(muktedir olmak —muktedir ol)1 Bâz ı şâirler, şiirde be-rûy ) yerine be rost ) kelimesini kural d ışı olarakkullanmışlardır.74
Kalmak ( ) ve benzemek ) mastarlar ının muzari kökleritelâffuzda ayn ı oldukları halde, mâna bak ımından farklıdırlar.Örnek: . 4?) Lc 1...".:. I -Burada kal ınız[(Baban ıza benzeyiniz)1. .ı,; 1.c ,:ı 1.;.>ı., -Baban ız gibi olunuz.JAşağıdaki mastarlarda, mastariyet eklerinden önce sin (,-) harfibulunmas ına ra ğmen belirli bir kurallar ı yoktur:,..,,,..! — c.(..:.. -,- ,:;-5.-t (kırmak -› kır),.is-''1! — &`2.3' j"--2:3 (oturmak -› otur)j.:,. — .‹-. ,:;,..1.4- (kalkmak -› kalk)......; — j....r -, ,:;;.......r (koparmak --4 kopar),..:-....:‘,.— .;...,:- -
138- Ye ( ,g ) harfinin çe şitleri: Farsça'da kullan ılan ye'leri s ıras ıyla gösterelim.a) Vandet ( -birlik) ye'si: 1.:3- (bir kitap)(bir adam). I (Hasan bir adam ı gördü)b) Liyâkat ( ) ye'si: (görme ğe de ğer)(i şitme ğe değer)e) Nisbet ( ) ye'si: c31 y (Tahran'l ı),:fl (Bu hikaye i şitilme ğe de ğer).(Bu manzara görülme ğe de ğer)j1,1.5.; T (<strong>Ankara</strong>'l ı):31 T aa I (Ahmet <strong>Ankara</strong>'l ıdır). r ı„ (Behram Tahran'l ıdır)d) Mastariyet ( ) ye'si: ;J 7 (büyüklük)5>95" (küçüklük)(K ıskançlık küçüklüktür)e) istimrari ye'si: (söylüyordum).3,5 (yap ıyorlardı)f) Zamir ( ) ye'si: (*,:ar (söyledin)(Bir padi şaha, av yerinde bir av kebab ıyap ıyorlard ı)(5.1,.5 (gördün)(Hasan' ı gördün)il (Ona söyledin )g) Şart ( ) ye'si: (E ğer söylesen),r1 (E ğer giderlerse)j76(E ğer söylediğin şeyleri yapsayd ım, iyihuylu ve padi şah olurdum)h) Nekre ( - belirsizlik) ye'si: (O serçeler)jz (O ağaçlar)
I) izâfet ye'si45. (Havada uçan serçeler)11! 45" cJ > jz (Bahçede kesilen a ğaçlar)Sonu elif (I) ve vay (_,) ile biten isim ve s ıfatları tamlama halinesoktuğumuz zaman, bu elif ve vavdan sonra bir ye (,5) harfi getirilirve kesreyi ye'nin alt ına koyarız. Bu ye'ye izâfet ye'si denir.Örnek: Yunan bilgini ( )Zehra'n ın kâkülü (77
6 — (ZARF)139— S ıfatın, fiili!' ve zarfın başına gelerek onlar ın manalarm.da de ğişiklikyapan kelimelere kayd ( a„.; ) veya zarf denir.Örnek: 1)(Behram çok zekidir)2) 4;LS, (Reksâne do ğru söylüyor)3) .51. Hüseyin i şini çok ak ıllıcayapt ı )Besyar ( ), rast ( ve heyli ) kelimeleri s ıfat, fiil vezarfın önüne gelerek onlar ın manâlar ıncla de ği şiklikler yapmışlardır.140— Zarf iki türlüdür:a) (Özel Zarf) Daima zarf olarak kullan ılan kelimelerdir.Örnek: J9 m (halâ), (asla) ve, j.„-4. (çok)b) 4.,; (Mü şterek zarf): Hem isim, hem s ıfat hem de zarfolarak kullan ılan kelimelerdir.Örnek: (iyi), .1.! (kötü), ; (iyi) ve (çirkin)141— ,_„; r L.:91 (Zarflar ın türleri): Zarflar, mânâ bak ımından birçok kı -sımlara ayr ılırlar. En me şhurları şunlardan ibarettir:a) (Zaman zarflar ı):Farsça as ıllı zaman zarflar ı :(daima), ,,, ır (bazen), (ans ız ın), 4> (devamlı) j?(geç), (hemen), (yine), Jy SI (şu anda), .j_j (çabuk),(sabahleyin), (bugün), (bu gece),15) (öbür gün), 01.:15--- (zaman zaman), Ls8.
Arapça asıllı zaman zarflar ı :t;l.,1*;1 (tesadüfen), Ul al (muhtemelen), t:J1. - ( şimdilik),LJI (hemen), T,,; (derhal), (hemen) (1.:1- 1 1 (şu anda),
Arapça as ıllı olanlar:(birinci olarak), t„,W (ikinci olarak) V. S.f) (51m.ı..3 (Olumsuz zarflar):Farsça as ıllı olanlar:• (hayır), (hiç), (hayır) (asla)Arapça as ıllı olanlar:'3k..I (asla), T.g) (Nas ıllık zarflar ı):Farsça as ıllı olanlar:(katiyyen), 17,11, (asla), 1..tta- (katiyyen)• (yava ş), (do ğru), .9 (kötü), (iyi),(iyice), (gülerek), c'Jb• (ne şeli), ‘'..ı's11; (inleyerek),(süvari), o,lJ (yaya).h) gLsl cst›.9; (istisna zarflar ı):_;,-- (-den ba şka),(me ğer), 45,. (me ğer ki)Arapça as ıllı olanlar:•srl (me ğer),(-den ba şka)i) rtisk..„ ı „t.,,k,; (Soru zarflar ı):Farsça as ıllı olanlar:,5" (ne zaman), ? 5-13 (ne zamana kadar), .1.. 517 (ne kadar),(neden), ,s1 i. (ne için), !1,; T (acaba ?, (meğer),(ne gibi), ? r14.5" (hangisi).ı) ,_51›.t.,; (Tereddüt zarflar ı):Farsça as ıllı olanlar:
1) 4--rj. ,sts,ti (yemin zarflar ı):Farsça as ıllı olanlar:(Allah için), Jls ( ba şı için)m) L.â ,,5134; (Temenni zarflar ı)!Farsça as ıllı olanlar:li (ke şke), $.,..15" (ke şke), j...1.5",,51 (ke şke)n) (Benzetme zarflar ı):Farsça as ıllı olanlar:Ul..a (hemen hemen), ( ) (böylece), ( )(öylece) 4; .,Ç..,4,1 (böyle)142- S ıfat ın sonuna âne ( ) eki getirilerek zarf yap ılır.Örnek: jilp 4; T -› 4;-)k;L: (ak ıllı — akıllıca)4JT4;9J.,.- (cahil — cahilce)143- Yukarda söylediklerimiz d ışında tek ba şına bir zarf görevi ta şıyancümleler de vard ır.Örnek: j`t?, ‘5,T(Dostlar ın gönlünü kazanmak için baban ın bahçesinisatmak iyidir)Burada birinci m ısra tamamiyle bir zarf halini alm ıştır.81
7– 41...,;, 1 (IZ:AYET HARFLERI)144– İki kelime aras ında ilgi kuran ve ikinci kelime ile birinci kelimeyimânâ bakımından tamamhyan kelimelere izâfet harfleri denir.Örnek: 4.1- I J15.:j v Zı1,1; (Hasan Tahran'dan <strong>Ankara</strong>'yageldi.)J, L- (Biz, kendi vatan ımız için çalışıyoruz.)Yukarıdaki örneklerde birinci cümlede ez (31), be ( 4 ) ve ikincicümlede ise berayi (,s1 y ) kelimeleri, izâfet harfleridirler.'145– Izâfet harfleri (basit) ve (bile şik) olmak üzere ikiye ayr ı-lırlar:a) Basit (,..51.-,) olanlar: 31 (ez, ismin – den hali), ,51, , (için) ((be – ismin -e hali), L (ba, ismin ile hali), (ber - üst),(nezd,yan), (miyan — ara), J4.1 (ender-iç) (piş, ön), 17 (ta,2.-- kadar), 34- (celo, ön), (behr, J (ruy, yüz), İ.3 (bi,eolumsuzluk eki), .7 ; (zir, alt),(sûy, taraf)b) Bile şik ( ...„5",.) olanlar: ,51., 31 (ez beray, için), 31 (ez pey, peşinden),yL J., (der bab, hakk ında), J il (ez rûy, yüzünden),JI! J., (der bare, hakk ında).i l : JA 0:-j l f".):(S1 ,5114,■J ->Ş 14(Üzüm a ğacından bir yaprak)(Allah için)(Allah'ın adına)(Anne ile gittik)1 izâfet harfleri gramerimiz de kelime olarak kabul edilmektedir.2 Sade olanlardan ez ), be ( ), der ( ) Türkçe'de isim halleri ekleri olarak kar-şımıza çıkarlar.82
I 41-4- J.545': ;ı: csi(Hasan evde'dir)(Atın s ırtına bindi.)(Bahçenin aras ı idi.)(Gördüm ki uykuda idi.)(Bizden önce de insan vard ı)(Hasan' ın yanına gittik.)(Yakına gel.)(Buradan pazara kadar.)(Kendi önüne bak.)(Onun için bu i şi yaptım.)(Masanın üstünde idi.)146– (pi ş — ön), (rû, yüz), i i (zir — alt) ve ylT (celo, ön) kelimelericümlede izâfet (tamlama) durumunda iseler harf olarakkabul edilirler. İzafet (tamlama) durumlar ı yoksa zarf olurlar.Örnek:• JYukardaki örneklerden birincisindedurumundan izâfet harfi (41„,;,Irumunda olmadığı için zarft ır.(Benim kitab ım sizin yanınızdadır.)(Lambay ı öne getir.)(pi ş-ön) kelimesi izâfetikinci cümlede ise izâfet du-147– İzafet harflerinden özellikle y (be), _31 (ez), l (ba), y (ber) ve(der) harflerinin çe şitli manalar ı vardır.a) (zarf)zri, (yemin)aaûS (benzetme)(arkada şlık)(sebep)cs.„.. (taraf)(yardım)için :755 577755755l4 (tür gösterme) "csli (için)f„";.)i lC:-; -) ii (.59*""!lar ^ç,laBazen de tekit için fiillerin ba şına gelir:7 5(git), A (söyle),(Eve gittim.)(Allah'a yemin ederim)(Onun gibi)(Bizimle beraber geldi)(Hiyânetten cezaland ı-rıldı)(Onun tarafına gitti.)(Allahın yardımıyla.)(Kötü insan ı yiğit sayma)->:;:ç■•. (Onu görmek için gittim)(ye) gibi83
) j1 : J..! (cins gösterme) için:(Altından bir saat.) .') ,11,. (Ayırdetme) için:(Ö ğrencilerden birisini seçti.) .J.J. j1(başlangıç) için :(Tebriz'den Tahran'ageldim.)(mülkiyyet) " : J1 (Bu kitap benimdir.)es_ y (Üstünlük) " :(Behram Hasan'dan çalışkandır.)e) 1..; (Arkada şlık) ": 42-1 (Ahmed benimle s ınıfauTgeldi.)c_s J. (taraf) 4aT 4;1.>1..! (Eve doğru geldi.)I (yard ım) (evelâllah!)at la. (kar şılık) 1.;:" (Siz olduktan sonra bend) : y neyim ?)e) : J >(.0:4 (yükseklik) 1_, .515- (Şapkas ını ba şına koydu),J1i; (devaml ılık) ": .L11, y j.J.?, (Soydan bilgindirler.)(zarf) 1 ": (Iran'da ondan ünlü adamyok idi)(si. (taraf)(yakınlık)99 :99 :(Bana bakt ı .)(Onun önünde idi.)(Çokluk) Lı, Lı, (Bir ba ştan bir ba şabahçe)148— (der), J. (ber) ve J.u1 (ender) gibi harfler, kelimelerin ba şındabiti şik olarak gelirlerse izafet2 harflerinden say ılmazlar.Örnek:.) )5 (Kaçmak, firar etmek)c:J.ı.r J >(içeri girmek, görünmek)J (Ayağa kalkmak)j.es1 (içeriye girmek)1 Buradaki zarf (zarf) anlam ındaki zarf2 Bu izâfet tamlama mânasmda kullandmaz.84
8– BAĞ HARFLERIRABIT EDATLARI149– İki kelime ve iki cümleyi birbirine ba ğlıyan kelimelere rab ıt j)veya bağ harfleri denir.150– Ba ğ kelimeleri basit (L . ) ve bile şik ( olmak üzere ikiye ayrılırlar.a) Basit ( ) ba ğlar:aS (ke — rab ıt ki'si), (ya — ya), 4; (ne — hay ır) (me ğer,meger), ( şayed, şayet) ,5_)1 (bari, herhalde), r1 (eger,e ğer), (pes-sonra,) (hah — ister), vs. (çun gibi),t; (ta — ta), rt, (hem, dahi), 4-7 (çe — ne), .;; (niz — dahi)b) Bile şik ("S,.) ba ğlar:(çendan ke – o kadar ki), (45.:„..! .) (hemin ke, – ir –mez)2 45.;1> – 45" (heman ke – o ki), (çün ke, çünkü),(zira ke) (her çend ke, her nekadar ki), (her çend– her ne kadar), (ba in ke–bununla beraber) 3 4.(,:S i (vektikivaktaki) ,151– I; ı...3.)».' (Ta harfi): l; (ta) harfi, bazen ba ğlaç, bazen de izâfet harfiolarak kar şımıza çıkar.152– 1; (ta) kelimesi, son veya nihayet manas ı ifade etti ği zaman izâfetkelimesi hükmündedir: 1; J 1r.3_,) JI(Peygamberin devrinden bizim zaman ımıza kadar)153– l; (ta) kelimesi a şağıdaki manalar ı ifade etti ği takdirde rab ıt veyabağ kelimesidir.1 Bu kelime "k ısaca, özet olarak" anlam ına gelir.2 Bu kelimenin kullamh şı şöyledir: (Ak şam yemeğini yer yemez uyudu)3 Diğer (ke)'ler de bunun gibi birle ştirilebilir85
( şart) için : 1s (Ders çalışmazsanmuvaffak olmazs ın.)(hemen) "(Kap ıdan girer girmezkitab ını aldı.)blz (son) " : 4,1:.; (Bu i şin sonunun nasılolduğunu göreyim.)(sebep) için: ..) 1_,; y (.1; —Geçmişlerin iyi isimlerini berbâd etme, ki, senin de iyi isminberbâd olmas ın (kalmas ın).45- (ki) için: 4.±7 j J o —Payy4r(De ğerli ömür, yaz ın ne yiyeyim, kışın ne giyeyim gamıyle harcandı.)(devam) için: ,s_5 t; (yüz y ıl yaşa.)154— 4.5". (ke) kelimesi a şa ğıdaki manâlarda kullanılır(sebep) manas ında: ,sj.t. g v 95., JlW „,,,;,p,(Sene boyu çal ış ki imtihanı kazanas ın)(açıklama manas ında): c...ar 4.; — ‘:)! :k, J(Nûşirevan ölece ği zaman Hürmüz'e şöyle söylediğini i şittim.)(ans ızın) manas ında: r-?).! a (Oturmu ştuk, ansızınhırs ız geldi.)I (e ğer) manas ında:4.17 JL(4-'(Günahkar köle, tövbe etmesin de ne yaps ın.)(dua) manas ında: j.ı , 14.4- 45”(Allah, baban ı ba ğışlas ın! dedi.)45.1.! (belki) manas ında):(Dünyan ın başı de ğil, belki güne şidir.)155— 4r (çe) kelimesi a şağıdaki manâlarda kullan ılır:I ii (zira) manas ında: j -t.; jj j9.1-.)■321 J:9 ( I(Ey o ğul ilim tahsil et, zira, bilgili ki şi nereye gitse hürmet görürve ba ş kö şeye oturur.)(aymlık) manas ında: ı:).j — ı!.51.),CS J 4%-(Temiz can bedenden ayr ılmak istedi ğinde, taht üzerinde ölmekletoprak üzerinde ölmek aras ında hiç bir fark yoktur.)86
. 1.0 (Ha Ali Hoca, ha Hoca Ali.)156— 4.7 (çe) kelimesi soru edat ı ( ı mevsul ( J ) zarf( ) ve ba ğlaç ( ) görevinde kullanılırÖrnek-Soru:(Ne söylüyorsun?)j i 4a:- (Ne getirdin ?)Mevsul: . jiTT(Ben, dostluk şartını yerine getirdim.)Zarf:,ti;- 4.71i. (Hava ne kadar güzeldir.)Bağ (rab ıt):4,7 jır(Hiçbir keder kıskançlıktan büyük de ğildir çünkü;kıskanç insan, halkın mutluluğundan daimarahats ız olur.)157— 4> (çe) kelimesi vay ( J) ile yazıldığı zaman (çun) kelimesininhafifletilmi şi (muhaffefi) olup, "vaktaki zaman" manas ında kullanılır.Bu manayı ifâde etmedi ği zaman vay ( ) s ız yazıhr.Örnek: j y4.7; — Z.3 :;;;(Temiz can bedenden ayr ılmak istediği zaman,taht üzerinde ölmekle, toprak üzerinde ölmek arasındahiçbir fark yoktur.)158— ,..:412.0 jl, (Atıf vavı): Atıf vavı dediğimiz vay ( J) harfi, ibaredeaynen yaz ılır fakat telaffuzda "o" şeklinde söylenir.Örnek: f wl, y lj j ylSYukardaki cümlenin telaffuzu:(Kitap, defter ve kalemi ald ım.)Kitabo deftero kalem ra berda ştem. Yani:Kitab ve defter ve kalem ra berda ştem.87
9 – mil ("ONLEMLER)159– (Be ğenme), (hayret), (yaz ık), 14; (ünlem),(uyarma), y.is (sakınma veya korunma) ve bu gibi durumlardakullan ılan kelimelere ünlemler ( ) denilirÖrnek: 4.; ;L! (ne güzel–beh–beh)-÷(ne güzel, ne kadar çal ışkan talebedir.),:tif (aferin) . J,,; ,:f}T160– Ba şlıca ünlemler şunlardır:(İmtihanlar ı kazand ın, aferin.)dla88a) (be ğenme) için kullan ılanlar:Farsça as ıllı olanlar:(aferin), .9d. (ne güzel), tibi (ne ho ş)Arapça as ıllı olanlar:(aferin), 17...). (güzel – iyi) , Iz> ( ne kadar güzel )(maşaallah)b) (hayret) için olanlar:Farsça as ıllı olanlar:(hayret sesi), j›:- (çok iyi), (iyi, güzel) I RS.% (acaba).Arapça as ıllı olanlar:(acaba), (hayret ünlemi — Allah temizdir.)e) (yazık ve eseflenme) için:Farsça as ıllı olanlar:(vay), tT (ah), J (ah), _ fr.i; (tüh, yaz ıklar olsun),rf, zulüm)d) Lu (ünlem) için:Farsça as ıllı olanlar:dl (ey), GI (ey)(ha-
••e) 4 .J.:3 (uyarma) için:Farsça as ıllı olanlar:,51..t. (ey), Le, (ha), $J (bak), ji (hey),Arapça as ıllı olanlar:(ey)f) . y ıs (Korunma ve sak ınma) için:Farsça as ıllı olanlar:(zinhâr, sak ın), 1.s1.. (sak ın),(sus)(uzakla şma)161— Farsça'da hayvanlar ı veya tabiat ı takliden baz ı sesler kullanılmaktadırki, bunlara "Ses taklidi kelimeler" diyoruz:1 . Köpek havlamas ı (vu vu)2 .5, 9,(vak vak)3 . Kedi miyavlamas ı(miyo miyo)4. Yaprak h ışırtısı (hış hış)5 . Tavuk ve horozu koymak (kiş kiş)6. Serçe ve benzeri ku şlarınsesi(cik cik)7 . Böcek sesi (cir cir)8. Ninni sesi L5.51 (.5.)r (lay lay)9 . Madeni para sesi(ciring ciring)10 . Saat zilinin sesi (ding ding)11. Çivi ve kap ıya vurma sesi ‘;'; j (t ık tık)89
—— CÜMLE KURULU ŞU —162— Cümle ( ), kelimelerden meydana gelir. Bu kelimeleri; isim,s ıfat, kinâye, adet, fiil, kayd veya zarf, huruf- ı izâfe, huruf- ı rabtve esvât (ünlemler) olmak üzere dokuz bölümde görmü ştük.163— Cümleler, kurulu ş, mâna veya hüküm bak ımından ikiye ayrılırlar.a) Cümlelerin kelimelerini tan ımak ve onlar ın dokuz kelime gurubundanhangi birine ait olduğunu belirtmek, birinci bölümüyani "Kurulu ş bölümü"nü te şkil eder ki buna Farsça'da(tecziye) denir.b) Cümledeki kelimelerin birbiriyle olan ilgisini tan ımak ikincibölümü te şkil eder ki buna Farsça'da (terkib) denir.Örnek: JI _; V .ı.?..T (Ahmed pazara gitti.)Yukardaki cümleyi a bölümüne göre tecziye edelim:Özel isim: ırl İsim, (zat), (müştak? (marife),(basit), (müfred) tir.( : İzafet harflerinden (ismin-e hali)'dir.J1.31 : İsim ( (.1. G can J.. c: Fiil (mutlak mazi 3. tekil şahıs-3.11. dır.Aynı cümleyi 2. bölümde yaniŞ y bölümüne göre inceliyelim•: fâil ( ) veya müsnedü'n ileyh ( ) —özne.J I Meful ( ) veya müsned ( ) tümleç: fiil ( ) veya rab ıta ( A14_, )—yüklemdir.Yukarda yapt ığımız iki i şleme (talihli denir.Türkçe'de cümle164— (ibâre): Anlam bak ımından birbirleriyle ilgili cümle gurubunaibâre ( ) denir.90
165– Farsça'da cümlenin asil ögeleri fâil (veya müsnedü'n ileyh –meful ( veya müsned – ) ve fiil ( veya rab ıta – •41 ) ) olmaküzere 3 tanedir.a) Bir cümlede birden fazla müsnedü'n — ileyh• -1:-5- L'SZS .5 J-4-(anne ve baba kendi evlatlarınayard ım ediyorlar)Yukardaki cümlede anne ve baba müsnedün — ileyh (özne)dirler.Müsnedü'n — ileyh, İsim, zamir, aded ve mastar olabilir:(Hasan gitmeye haz ırdır.). c.;_) (O gitti.). JI a.. (Üç rakam ı birler hanesinden'dir). (Yalan söylemek günaht ır.)Müsnedü'n — ileyh, hazan da ism-i mastar şeklinde görülür:. ■••,, 9. Jj (S ıhhatın sebebi spordur.)Fiil hiçbir zaman müsnedü'n-ileyh olamaz.b) Bir cümlede birden fazla müsned de görülebilir:1;1.) ,5 j 15",.r Zı l.....>1 (İnsan her i şte muktedir ve bilgindir.)Yukardaki cümlede muktedir ve bilgin müsneddir. Müsned, isim,sıfat, kinâye ve mastar olabilir:. „::..;b (Ilim bir hazinedir.)11.p (Hasan âlimdir.). (Doğru yol budur.)(Çare, az yemektir.)c) Mâna bakımından müsnedi, müsnedün — ileyhe isnad edenkelimeye rab ıta veya yüklem denir:. (Ali bilgindir.)Yukardaki cümlede(est) kelimesi rab ıta veya yüklemdir.166– rz... (Mütemmim): Müsned ve müsnedin'n-ideyh'in mânas ım tamamlayankelimeye denir:(Iran memleketi mamurdur.)Yukardaki cümlede Iran kelimesi . Ji.f..5" (memleket) kelimesinitamamhyor.91
167— E ğer, müsned veya müsnedü'n-ileyh, muzaf (tamlanan) ve mevsufolurlarsa, cümlenin s ıfat veya muzafü'n-ileyh (tamlayan) i mütemmimolur:Müsnedü'n-ileyh:'Müsned:ıY° 1(Bizim şehrin bahçesi ye şildir)(Beyaz gömlek çabuk kirlenir.)(Feridun i ş başındadır)(Hüşeng'in yüzü sar ı idi.)168— Bazan müsnedü'n ileyh, bazan müsned bazan da her ikisi mütemmimolabilir. S ıras ıyla örneklerini görelim:1) . (Iran devleti muktedir'dir)2) (Hafız, tatlı sözlü şair idi)3) . (Bizim ö ğretmenimiz güleryüzlüdür.)169— 4,4; (Cümle-i mu'tariza): Bir cümle veya ibarenin aras ındagelip, o cümle ve ibare ile ilgisi bulunmayan cümleye denir.Örnek:4.; ray. m 4.!
172— Cümleler diğer bir ay ırıma göre dörde ayr ıhrlar:a) 41?: (Haber cümlesi): . (Hava s ıcakt ır.)b) st l
„ki.;(v ) dı)(( .4 L) )..x.; L..):
Yani:KelimelerTAHLİLTecziyeİTerkip4;_;,:4 İsim (âm — zat — câmid — marife— basit — müfred Öznej t.S.--u Sıfat (Birle şik s ıfat)( 44 ) u Harf- ı izâfe',..:-.:.."
Okuduğumuz konular ı, aşağıdaki tabloda şematik olarak gördüktensonra tahlile ba şlıyabiliriz:4.15'(°_)-(; Aii*•) - ( - - ( L;.• - ) - (-( - - (- - :( ) Jyui.) `d2' 1• aj — — ) 4;t„,;1— JL — U L, — —: - yg.J• (.5".j., 4L. Ç— U J1. _•••P ••••••-• j..0 O .4 J.U.* - t: — O• - - -. —• —. — — — —: —— Vi2J J L:99 — A-96
FTFTTT Maddeli elifŞapkal ı elifSuMamurMamur olmak‹:)1J H. Ş. yılının 8. ayıyT Haysiyet41;T ÇiçekJ MaviT Ate şBirler (hanesi)g Ah▪ T Son-Ba şka,T İnsan, ST H. Ş. yılının 9 ayı▪ SüslemekJT YavaşArzu(s,T EvetjT Hür, serbestj liT EziyetjiT Eziyet etmekKolayRahatlık, huzurGökRahatJ 14- ,.,T Rahat fikirli,Gönlü rahat,.;;T ÇorbaiçmekT Aşç ıT Karışmak,Kız mak• Peri şanşikârAj lkT Ba şlangıçGüne ş ışığıAs.j.Tc.31-JU TTf.) 1 ., Tci ıasa TTT>TjgllyaratmakYarat, Ne güzelD oldurm akHaberdar, BilenSinirlenmekHaz ırGelmekAffetmekÖ ğrenmekÖ ğrenÖ ğretmenKarıştırmakK ısa zaman, O (zamir)OnlarOradaO şey ki<strong>Ankara</strong><strong>Ankara</strong>l ıO kiOnlarGetirmekAhYava şDemirKast, NiyetDemirciAcabaGelecekAynaElifAlfabenin birinci harfiBaşlangıçİlk- İlks elDaimiKatiyen, EbediyyenBulutKa şO ğul97
Tİbn-i sinaIttifak, Birle şmeTesadufenBitirmekArabaKiraizinSaygıSaygı göstermekiyilikAferinEn beyenilmi ş Ahmet(isim)AhmakHaller, DurumlarHal sormakMuhtemilenHaberlerIhtilafAhlakDaire, BüroEdebEdebiyatEdatlarEziyetİncitmek, Eziyet etmekH. Ş . yılının 2 ayıUcuzDen (ek)NedenNeredenKimdenAtBir atD ır, Dir, Dür.Ustad, ProffesörIstanbulIstanbulluIstisnaTKemikDinlenmekGüç, imkanSoruGelecek zamanÇay barda ğıDevamVar olmakH. Ş. yıl ının 12. ay ıİskeleIsimI şaret ismiÇo ğul ismiEtken ortaçEdılgen ortaçEsirGöz ya şıAs ılAslaÜnle mlerAğaçlar say ısında adedilemadud aras ında gelir.Fazla, Artma, TamlamaOdaÇocuklarSayılarDaha yüceDüşmekYakmakFazlala şt ırmakYaz ıkSerpmekFiillerAtmakKabul etmek, TalihTürler, Çe şitler.Hürmet etmek, Sayg ı göstermek.Şimdi, Şu'anda.98
FT.%T1 Ancak, Me ğeryl Şimdi, Şu'anda.Elbette4pl...11 Şimdi, Hemen• Alfab eLoll Allahım1,4,1 ilâhiyatI Imtihan, ..I Emir.59 _7.1 BugünJL...1 Bu sene• Bu geceimkan4,-.1 Ümitil Ço ğul ekijl.4; I Ölçü, Endazec‘..5.4; I Az$. .0 I Birazi-k.; I Biriktirmek, Tasarruf etmek.▪ İlstünü örtmek, S ıvamakI S ıkıntı4.::,> ..ı;1 Endişe, Korku, Dü şünce• I Endi şelenmek, Dü şünmek.L.; I İnsanI InsafBah şişj .ı;GT O kadarI Zannetmek, Tasavvuretmek.• I ParmakI Yüzük‘.9• I İngilizce, İngiltereli.I Yerinden oynatmak, tahrik etmek, koparmak.o si,"1 Sebepil O (3. şahıs işareti)Onlar (3. şahıs zamiri)^ L., 91 Vas ıflarFTI BirinciEvvelâip I Iyilik tanr ısı1?,IEyEyi l IranI yl ir anhBurada,:ı 9 ..ı? 1 ŞimdiFeridunun-o ğlu İrec (isim)DurmakOnlar (3. şahıs zamiri):;15-,1 Ke şkeI BuBunlarBuradaab".
AkıllıTBahçeBahçelerBahçivanKüçük bahçeHayvanat bahçesi.DokumakK aideliKim ileÜstİftihar etmekSabahleyinSesBayan, Han ımGerekirGerekmekParsSerpYol alPutPut eviNeye, çocukKoparAllah içinAkıllıParça, bölge, bölüm.BahşişB a ğışlamakKötüBilBiçKötü i şler yapanÜfleVücutKaçBurayaÜstBeraberFTBirader, Erkek karde ş .Sür,sl_r içinNe içinKalkmakBaz ıAlmak, kald ırmak.▪ GötürmekYeti şvy Karj- ; J: TesbitYaprakI KeskinKurtarj Ç ıplakKesmekijy BüyükJ lirj ), BüyükBüyüklükj.) HemenYeter, K âfiÇokBağlamak4:—.! Ba ğlı, BağlanmışJL.,! ÇokBasit, DüzJA ı SonraBazen, Aras ıraUzakNereyeA KazSeç,ı .4 BelkiUzunEvetali Kal0.1,..; Köle▪ Var olmak (imek fiili)
•rF▪TBostan, Bahçe• Öpmek• İyi, Ayva4,4.! Ne güzelDaha iyiEn iyiIçinisim, Merrih, MarsHisser. H. Ş. yılının 11. ayıEn iyi• İncitİçDoldurBeyanedenJ.)1.: Getir1 ,- .5 Nedensiz, DenmeksizinElemekUyanıkJ1.4„; Uyanmakj:4 DışarıÖzel isimYirmiFazlaa-kPL; 13 Kaidesizjçs:u'r İtirazs ız13 Şüphesiz• KorkuKorkuluGörGörenjt:-2 Göz14:- At‘.51.4,.! Sıva10:-.9. Tasarruf et▪ ZannetBurunFT• Farsçan ın 3. harfi1.?, Ayak,ti,+4 Bir çe şit terlik papuç.64 Ödül• Padi şah4-7)4 Parça, k ısım, kuma şo j4 Parça, y ırtıklq CevapSerpmek.,!.S- 4 Temiz,L5-4 Temizlemekc-5" ZarfTemize çekilen yaz ı• 54 Onbe ş..ı„...;4 Be şyüz:)44 Son.Pi şirmekYaymaYaymak, Da ğıtmakk?, Babadr.) j. DedeKayın pederj.4 Kabul etmekDoluL317ı;,.. PortakalÖdemekPerdei*JI...); Soran(*.) Tapmak^ A2. , y SormakJ ii., Uçu şUçmakTanrıPerhiz(*JL'..?.). Peri şanÖyleyseArka, neticetenP101
F T TO ğlan, oğulÖbürgün, Yar ından sonraBe ğenmekArkaYünYüne mensup, yünlüKaplan1,T Kaplan gibiBe şElliHaftan ın 6. günüBe şinciPer şembeBe şinciBe şte birDü şünmek, tasavvur etmekL3GizliGizliceGiymekGeni şlik-enIz-ArkaYayaSüslemekGömlekÖn-ileriPeygamberYol almak-ölçmekDaimaTFarsçan ın 4 HarfiBağ, İzafet-harfi, KadarTahammül, BükmeParlakParlamakYazNe kadarSaldırmak, K ızmakKaranl ıkSaldırmakNe zamana kadarKuvvetlendirmeTamTankAyırtetmeTahlilAltSakınmaMethetmek, Takdir etme.ÇözümlemeKaryolaTahtaAyırmaİdarecilikDers vermeYa ş, taze, ıslak (Dereceeki)Tertip, s ıraS ıralama, DerecelendirmeTereddüt, ŞüpheKorkuTürklerTerkip, şekil, Tahlil.BenzetmeBenzetmeSertle ştirmeBir harfi çift okumak içinüzerine konulan şu i ş a-ret ( )YatakTe şekkürSusuz, susam ışTesadüfKüçültmeHayretTatil
•FTMukayeseliTüfekYaz ıklar olsunÇivi ve kap ıya vurma sesit,L7.a'i Yakla şık olarak, Tahminen_I:Lal; Telaffuz, Bir harf veya kelimeyisöyleme.TelefonTelevizyon- BitirmekLr TemenııiBedenUyarma, Cezaland ırma.Sıhhat1..„*.; Yaln ız▪ Sen(,) İ J; KuvvetUli; Güçlüj; Muktedir olmak, yapabilmek▪ ZenginMuktedir olanyy Tövbe• Top• Üle ştirme, E şit bölme: 2.2 — 3.3-5.5 gibi▪ Tahran▪ Direk.)c, H. Ş. Yılının 4 ayı▪ r ı,SFarsçamn. 5. harfiSabit, duranİkinciİkinci olarakZenginlikMeyve4.1>JtAITıilaûyly4e-.arr-•••:4?'"•c.
F...)1a;TÇ— ÇFarsçan ın 7 harfi Çevik,çabukÇareSolNeden, Niye, NiçinLambaKirlenmi şNas ıl, Ne gibiGözCeylan gözlüNe kadar, kaçNitelikNas ıl, nebiçimŞöyle, onun gibiE ğerŞöylekiKaçO kadar, miktarBu şekilde BöyleAğaç, sopaNas ıl, çünkiNas ıl ve NedenNe?DörtOndörtHaftan ın 5. günüDörtyüzDörttebirKırkKoparmakŞeyH— H —Farsçan ın 8. harfiKatiyen, Sak ınThanın Tanınmış Şairi,Hafız, Ezberebilen.Hal- Şimdi KeyfiyetHaller-(Durumlar)Durum KeyfiyetNe mutlu ne kadar güzelMuhakkakHareket etmekİzafet-HarfleriKıskançlıkKıskançlıkHasanKıskançHüseyinHak, hakikat EmekHikayeHalkaIi—H-Farsçan ın 9. harfiDışKalkmakHas, ÖzelHatır, gönül Fikir.Sessiz, sönmü şEvTanrıAllaha ısmarladık.Veda etmek Allaha ısmarladıkdemekTanrıHizmetSultan Sulta, H ıdır▪ E şekBozuk• Bozulmak.51.5,;- H. Ş . yılının 3 ayı104
-9F T F TAkılAkıllı3 yüz kiloHiyan etHayırÇok, fazlaBa ğırma( ) DSat ın al ıcı_D_Sat ın almakFarsçan ın 10. harfiYorgunluk j...4-b İçİncitmek .51.5 Adalet, VerdiYorgunVermekHışırdama, yaprak h ışırt ısı •:;,!:A.5 Malik olmakKuru 1.i1.5 BilginKurutmak ,.;_31.5 BilmekÖfkeBilgiÖfkeli ,),.1b ÖğrenciUyumakFakülte Ö ğrencisiArka o.13 FakülteGülen, şenÜniversiteGülme, GülüşAlim, BilginGüler yüzlüBilginGülmekDevaml ıİyi güzelİlk OkulUyku " • KızUykulu J .5 Kap ı, ismin de haliUyumak .4.7.) GelirIstemek JI" J .5 S oyunmak, ÇıkarmakOkumak J .5 AğaçK ızkarde şBir ağaçRica .5_) Gam-Ac ıİyiHemenGüzel yüzlü J.> Hırs ızKendi J .5 DersYemekÇalışkan, Ders okuyanGüne ş j .5 FaytunGüzelYırtıcıNe güzel, Çok iyi J .5 Yırtıcı huyluKendi j .5 BiçmekKendi L.,) YalanJ.1,-4- Hayal Yalan söylemek, Yalanc ı105
FİçTBuru şturmakAnlamak, idrak etmekYırtmakEl-tak ımElile pi şmi şEldivenTakım, Cihaz, Tezgah.J MendilGurupGurup, GurupDüşmanDua5; DefterGönülSık ınt ılıYüre ği Yanık, dertliGönül yakan, Ac ıyanJ,J.5 Pehlivan, Yi ğitSebep, DelilNefesÜfle me kSaat zilinin sesi.İkiOnikiKo şturmakKo şturmakTekrarDikmekİki, İki.Devir, DönmeUzakDostArkada şlarSevmekHaftan ın 3. günüDevletİkinciJjTİkinciKaçmakİki yüzOnYer, KöyKöylerVeri, ihsan vermeKöyOnlarOnda bir,H. S. Yılının 10. ayı .Diyar.GörmekGözGeçDiğeri, Ba şkasıDuvarZ—Z-Farsçamn 11. HarfiZ at-As ıl, CevherZevkR—R-Alfabenin 12. harfi.ismin İ hali Tümleç i şaretiBağRahatBaşSağ, Do ğru, DüzDo ğru söyleyenMemnun, Raz ıSürmek, KoymakDoğru yolKapmakKurtulmak106
FTBitmekYeti şmekHasetDavranış,:ı &:..;) Geçmi şler, Gidenler (ölenler)GitmekSüpürmek4;LS-J Kız ismiZahmet, İstırapZahmet çeken, i şçi4:3 .3 j. Zahmet etmekHasta, Rahats ızÜst, yüzş _9 Giden, MünasipJIjJ GidenJ J: _9 Kar şı, karşıyaNehirJ GündüzZaman, As ır, Dünyavws -) AydınAydınlatmakYüz, üstBitmek4:ıa;lm Bırakmk, Kurtarmak(..) KurtarmakDökmekE ğirmekZ—Z-Alfabenin 13. harfi.DoğmakDo ğmakMavi gözlüDiz<strong>Dil</strong>, LisanÜst, kısa hareketlerin birisi.FTf`j"--3 Yara,:).5_; Vurmakji Altın.).; Sarı‘‘.." -iJj Çevik, Becerikli, Aç ıkgözj ÇirkinZaman, Vakitj KışYerKadın, Vurmak mastar ı-nın müzari kökü4;1;; Kad ına mensup, kad ınaaitÜveyanneJj ZincirDirilik,5,51.4;3 Ya şamak“ı;j Diriltmek,:S; ; ZilZilçalmakÇabuk«J Alınganj ÇokJlrj ZararZarar verenGüzelAltZeki, AkıllıYaşamakSakınIsim, SüsJ—J-Alfabenin 14. harfi...;) Eski, Yırtık107
F T F T)SSo ğukirawrlâl J"—S-Alfabenin 15. harfiBinaYapmakBasit, Düz, MutlakSaatYılSağlamGölgeSebepTemiz, Tenzih, Tanr ıHayret önlemi (Tanr ı temizdir)Ye şilMetod, TarzŞükürOrduTeslim etmek, B ırakmakSonraAlmakYıldızMethetmekSabahZor, GüçSöz, LâfEdip, BiliciSözlü, söz söyleyen, KonuşmakBarajYüzyıl, Bayram.BaşS ırBaştanbaşaBaşlangıçSon, NihayetKap ıc ıAskerSoğutmakÜlke, AraziSelviŞiir söylemekly Mükafat, cezaLayıkLayık olmakGevşekMutlulukDelmekYolculukBeyaz.) Nehir ismiBeyazla ştırmakKöpekr5k, SelâmlamakKulak yoluyla İşitilenYa şTaşTaşa mensup a ğır zorTaraf, ışıkBinicij ş BinmekSuvafi, Atl ıYanmakSürtmekjy (Ek) YakanYand ırmak, YakmakYeminawÜçüncüTarafÜçisimd, d_ Üçer, ÜçerHaftanın 4. günü (Sah)OtuzSarmısak108
F T F TLı; )t_L"TokAceleHuy- İç sıfat, Tabiat ;I:...t Acele etmekOnüçDeveÜç yüzjeı..t DeveciGümüşİnsan-Ki şiÜçüncüŞ ahsi-HususiSinemaOlmakŞedde-te şditGümüşten, Gümü şe mensupGümüşe mensupGö ğüsTürkiye'de bir ŞehirSivaslıSiyahJŞartŞeriatŞerefŞirket-Ortakl ıkUtançUtananMahcup-Utanan-5- Ba şlamaAlfabenin 16. harfi. BaşlamakTekil üçüncü şahıs bileşikzamir eki.BoynuzDal-BudakOrtakYıkamakAltıAltıyüzAltıncıAltmışŞiirSevinçliNe şeli, SevinçliNe şelik, Sevinç_J>s"J.0 Şair İş-Meslekiir Lt Talebe, çırak u.› SözlüJ1,« Kuşak, Şal ŞefkatKaşkolŞüpheOnalt ıAv-Avc ılık.L'.;4.;tı,U,Padi şah, KıralKırala mensup Şaha layıkŞaha lay ıkBelki- Şayet lay ık olurYakışmak.15") 1...t, Av yeri,Yırtmak, Yarmak-SökmekŞikayetToz şekerLayık JŞükürGece t: 7.b Şükür etmekGeceleyin Geceye aitKırmakKış Kırılmış, Gönül109
F T TMeyve, Ağac ının, Çiçe ğiHayretPantolonSiz, 3. ayr ı zamirSaymakKılıçTan ımakHaftan ın 1. günüİşitmeki şitenİşitmekİşitmek, DuymakŞehirH. Ş. yılın ın 6. ayıSütAslanMuslukIranda bir şehirŞirazl ıTatl ıCam- Şi şe( ) ŞadAlfabenin 17. harfiSab ırl ıSahip, Malik4.;1;-..-1-44 Ev sahibiDervi ş, ArifHalis, TemizSabahSab ırSohbet, Konu şmaYüzSesÇa ğırmakBaş, Gö ğüs, YüceYüzlerYüzdebirAçık, sarihSıra, kuyrukS ıfatlarSıfatEtken, OrtaçEdilgen, OrtaçSayfaBarış, SulhYüz, ŞekilSofu, Dervi şSofulukAvYaz, MevsimiZad-Z-Alfabenin 18. harfiZıt, Kar şıtZarar, ZiyanZorunlu, ZaruriZâf, Zay ıfl ıkTazmin, Kefil olmakZimnen, Dolay ısiyleZamir Insan ın iç yüzüTa-T-Alfabenin 19. harfi.Kabile, BölükKuvvetTakım, Bir parçaTıp, DoktorlukKat, Derece, Tabaka, S ı -nıfYön, TarafYol, Cadde, Metot.ÇocukAltın<strong>Dil</strong>eme, isteme110
ll^ —FTTalepetmekĞ.5, Aç gözlülükJ.,1, Boy, UzunlukZa—Z-Alfabenin 20. harfiZülümdenAçık, BelliKap, kılıf MahfazaZaferZan, ŞüpheArkaÖğleAyn—A-Alfabenin 21. harfi.İbadetedenAlışkanl ık, Adet.Adil, AdaletliAdaletli olmakAşıkSıhat, AfiyetSon, AkıbetAkıllı, UsluAkıllıcaDünyaBilginYüce, ÜstünKamu, Umuma aitibadetibaretŞimdilikAcayipAcaba, HayretArap olmıyanlar İranlılarDüşmanlıkAdet, Say ıAdaletTA ğır silah, TakımıSunma.Geni şlik, enNamus, IrzAnırmaTer, Rak ıDamar, KökGelin<strong>Dil</strong>ekçeİzzet, itibarAskerBalOndabirOnlarSinirikindi, Devre As ırisyan, AyaklanmaBah şi ş, Ba ğışAtf. Yönelme Ba ğAkılİnanç, KaniZıt, Foto ğrafÇare, IlaçIlgi, Bağ ilişik, Sebep,Hastal ıkIlim, BilgiBayrak, i şaret,H. Z. Ali Yüce, YücelikBina, UmranKast, NiyetÖmür, Ya ş Hayatİş, AmelAmcaHalaDizginHemen, Pek yakındaKar şılık, Bedel111
112F T TKöpek havlamas ı 0v, oy..ı..p Söz verme, Yemin.0.40 Sorumluluk, Söz vermeyil Belli, Aç ıkNoksan, Ay ıp-k„0 BayramZevk ve Sefa EylenceGöz, AynıLGayn.—G-Alfabenin 22. harfiBulunmayan Haz ır olmayanBulunmamakHabersizfistüngelen GalipEkseriyaMaksat, NiyetGüne ş batmas ıYabanc ı, AcayipGazelÖfkeGam, KederCzüntülü KederliUyumakDen ba şka, Öbürü, DiğeriF—F-Alfabenin 23. harfiİranda bir bölgeBozuk, ÇürükAç ık, İfşaFaziletli, BilginÖzne durumuFayda, yararFedakârFirar, KaçmaUnutma,ÇokHazırEvlatGöndermekYorulmakFarzFark, imtiyazKaymakam, ValiBuyurmakSatmakH. S. Yılının ilk ay ıSatışTane, Tak ım, AdetHava alan ıFerhat, Özel isimE ğitim, Maarif, KültürAldatmaÖzel isimAldatmakÇok, ziyadeAyırma, mevsimFiilŞimdilikGurup, GurupDerhalÜstFilGaf—G-Alfabenin 24. harfi<strong>Dil</strong>imGüçlüKanun, Kural, KaideHal ıKanunSilah, takım ı, Sap.Ön, Geçen
Filav ıSJTKabulKabul olmak, KazanmakBoyÖnKaderKudretKur'anBorçYakınKöyYeminKısım, BölümGüzelNiyet, KastHikaye, K ıssaKasideDamlaKesme, KesinParça, KreaZincir, Gerdanl ıkKalp, YürekKalemAzBirazAy, IsimYeralt ındaki Örtülü suBoy, Biçim Bir elbiselikkumaşKuvvet güçKıyasen, Kurall ıZarf, BağKayıtler ZarflarKaf.—K-Alfabeni ıı 25. harfiKüçültme ekij 1.5- I şBıçakFT,:) ..,s",1.5" Çalışmak.)1 i.) 15". KervanMemur, İş SahibiJI.S" KervansarayEksiltmeklS Ke şke$...1.5" Ke şke.:ı tS" Ka ğıtJ..15 Noksans ız• Muvaffak, Bahtiyar• Yırtmak‘,..,1,5" KebapCeket• 1:45" Kitap• NeredePiaS HangiHangibirisiJL_75" Tarz, Adet(:),,5" Yapmak,..S" KimseKimselersS Noksan, Kırmak
▪▪FT(:) ,SSS Yardım etmekBirazjU Yan, Sahil...,L5" KenarvLS KinayeKazmakys Hani, NeredeVurmak, Dövmek013_0- K ısa.,,S- 4;_,Sş Kesmek, K ısaltmakj 5" KüçükKüçüklük,15-.),Se- ÇocukAna Okuluİranın 2500 sene öncekişehin şah'▪ ÇalışmakDövmekKiıfe, (Irakta bir Şehir)j5... Dağ45- Bağ, Ki45" Küçük, AlçakNezaman.Ki,:ıt-5" KimlerS: Tavuklar ı, ve Horozlar ıKoymak.Gaf.—G-• Alfabenin 26. harfiInek, SığırolS Zaman, vakit.1"..Ç. 1.5'." Zaman zaman, Bazan,..,,tṾ:
Y JF T F TLam.J Alfabenin 27. harfij".91 * 1 Enaz, Hiç olmassaÇaresizrJY Gerekli(.sY Ninni sesi‘,..J Dudak0.1...) Elbise,.r.J K ırmızı dudak, YakutdudakYorgan• ÇıplakhJ Parça• J Bir miktar• ıJ LezzetTitremeJ) TitreyenJ) Sarsmak, Titretmek,:)1.-J <strong>Dil</strong>, LisanYalamakOrduOrdugâhLütüfLügat, KelimeLâkap, ÜnvanzU Liyaket, YeterlikYalamakMim.Alfabenin 28. harfiZamir, biti şik zamirlerdenBiz, Ayrı zamirlerdenYüzlerMadem, Devam edenAnneMâşallahGeçmişMişli Geçmiş zaman.SıvamakKalmakBenzemekAyAy yüzlüSakın, olmaya kiBelirsizler, Belirsiz edatlar.E ş anlamlı, Anlamda şBeraberBenzerBiti şikKar şıt anlamlıGeçi şli, Tecavüz eden.Tamamlayan4,75 gram a ğırlığa denkBelirsiz, BilinmeyenSevgi, MuhabbetÖz, Tam, Mahsus, ÖzelKurşun KalemOkulTertipliİyi, Merhaba, AferinKesmek, Mazi-KöküAdamH. Ş. yılının 5. ayıErkeye mensup, Erkekçe,MertceHalkÖlmekKoğulmu ş, Sınıfta kalmış .Sınır, HudutSınırı bekleyen, HudutmemuruBinilecekMürekkep, Biti şikİnciHasta115
FTok). Hasta olmakÜcret, kar şılık, yevmiyeÜcret alanIşçi ücretliGelecekDayanakMeful, Tümleç, Özne, Faild..S I.,w.. Diş fırças ıDi şi fırçalamak,!..5"," Mü şterek, OrtakMüştak, Bir Kelimedentüremi ş .Mastar, KaynakHarcamaHal, Geni ş zaman, Şimdikizaman.Tamlanan4.11 TamlayanKonu, maksad.,;11. Mutlak, Şarts ız1V—, AslaKarşıt olan, Zıt olan, Konudışı bir cümle.Sayılan, sayılı azMarife, tan ınmışBilinenBelirli bilinenmânaYardımcıBelirli, malümMüfret, tek tekilJ Yap ılmış iş)14;1.- MiktarMükemmel, tamMeğer, YoksaMelekd._(1.. Memleket, Yer, EvMülkiyetFELAolS lidil;.4,1U‘,„1.;Ii,TMilyonBen, zamirEvManzaraAyrıÜzüm a ğac ıMevsuf Nitelenmi şMevsul, Biti şikMuvaffak, ba şarılıSisBüyük, ayAy ışığıMühürH. S yılının 7. ayı, NikahEn büyükAraMasaKedi Miyavlamas ıMeyvaNun—N-Alfabenin 29. harfiİsmi olumsuz yapan ekCahilNoksan, EksikAnsızın, BirdenAnsız ınİnleyen.İnleyiş , İnlemeİnlemekisim, AdMektupEkmekEvvela, ilk Ba şÖnlem, Ça ğırmaYakınCan çeki şmekNisbet, ilgi, Akrabahk116
•Ls.FNispi,TOturmakYarım4.k...; YanNimet, İyilik▪ ; Ki şi, fertLça; Olumsuzluk, inkârGümü şBelirsiz, Kaba adamGüzel• BakışSaklamak, Korumak, MuhafazaetmekBakmakBakmakGöstermek, YapmakÇalmak, ok şamak,:).431i; Çah şmak, Ok şamakDoksanJi; I şıkOndokuzYazmakIçmekJ .,..%); Adaletli, Sasani, Padi şahi Nu şirvanYazar;I; DokuzZJA: Koymak11,` Gizli• DokuzyüzL«. • Emrin olumsuzu.31 ;;; IhtiyaçJ:J Muktedir Güçlü• De ğildir, YokGüzel, İyi• İyiİyilik yapan,İyilik severFTİyilikYarımYarım9 1 9 J VayAlfabenin 30. HarfiVe, VeyaOlan, OlmuşGerçektenKöpek havlamas ıYüksek, YüceEkselâns, Prens hazretleriO zaman, HeleŞekiller, DurumlarDurum, ŞekilBirlikSporIflas edenVezir, Bakan, VekilVatanO-ZamirHAlfabenin 31. harfi.Ço ğul ekiEy ünlemHerhaldeHeryerHer kimseAsla, Hiç bir zamanÖzel isimBinBiner, BinerVarVarolmakVarlıkSekiz117
Fzl.:4> SeksenT.1.41^—ta, SekizyüzBırakmak, KoymakYedi.51iz> Yetmi ş.4,1> Onyedi4.,41: YediyüzEy, Hey, Ünlemrm De, Dahi'it> Hemen hemenÖyleceGibi.1_, Yoldaş, Yol arkada şı‘'.)1" --.> Herkes, Umum.Bütün Herkes, hep4..t1J j:UZ Devaml ı, Daima4.4...,«4 Artist, SanatkârSanatkâr, HünerliHâlâ1 Jr. HavaUçakÖzel isim„& Hey, ÜnlemOnsekizHiçFTHiç bir zamanYAlfabenin 32. harfiEy, ÜnlemHafıza, Hat ırlamaÖ ğretmekDost, Arkada şMuktedir olmakKuvvet, KudretYardımOnbirBulmakSolBirBirler eviBirden bireYarım, ikide birÜçte birHaftan ın 2. günüBirinciBirinciSağ .Yava şYava şça118
B İBLİYOGRAFYAA- Gramer <strong>Kitaplar</strong> ı:1— Abdülazim Karib, Destûr-ı Zebân- ı Fârsi Tahran 1327 H. Ş .2— Dr. Muhammed Cevad Me ş kür, Destûr-nâme (Der Sarf VeNahv- ı Zebân- ı Fârsi) Tahran 1338 H. Ş .3— Ahmed Ş ükrü, Mi'yâr-t Kavâid-i Fârsi İstanbul 1318 H.K.4— Ahmed Rasim, Yeni Usul Sarf-t Fârsi İstanbul 1327 H. K.5— Dr. Ebulkâs ı m ictihâdi-Mehmed Maksudo ğlu, Farsça <strong>Dil</strong>bilgisi,<strong>Ankara</strong> 19636— Ahmed Ate ş-Tahsin Yaz ı c ı , Farsça <strong>Dil</strong>bilgisi (ImamHatipOkullar ı Ders kitaplar ı I-II M. E. B. Yay.) İstanbul 19697— Ahmed Ate ş - Abdülvahâb Terzi, Farsça Grameri M.E. B. Yay. İstanbul 1971.8— Yakub Kenan Necef Zâde, Türklere Farsça Öğretimi İstanbul1963B - Sözlükler:1— Dr. Ali Ekber Nefisi, Ferheng-i Nefisi Tahran 1343 H. Ş .2— Hasan Amid, Ferheng-i Amid, Tahran 1337 H. Ş .3— Dr. Muhammed Milin, Ferheng-i Fârsi Tahran 1342 H. Ş .4— İbrahim Olgun - Cem şid D ırah ş an Farsça-Türkçe Sözlük<strong>Ankara</strong> 1967119
Fiyatı : 20.— TL.
Change language