75 - Yeni Ümit

lüne âyinedir.” 9 ifadeleriyle âyetler arasındaki insicam veuyuma vurgu yapmıştır.İşte Kur’ân’daki bu edebî i’cazın, dahilî bütünlük vesalabatin fesahat ve belagatındaki güzelliğin bir buudu,kısaca “müteşabihen mesânî” keyfiyetinin bir tezahürü kıssalarındakiveya genel olarak anlatımındaki simetri özelliğidir.Ancak bununla beraber Suat Yıldırım hocamızın,“Kanaatimizce şimdiye kadar yazılan tefsir ve Ulumu’l-Kur’ân kitaplarının az bir kısmında mücmel bir tarzda yerverilmekle beraber bol örnekleriyle değişik nevileriyle, ayrıntılıolarak bu i’caz vechinin inceleme konusu yapıldığınıgörebilmiş değilim.” 10 ifadesinden de anlaşılacağı üzere buedebî hususiyet hak ettiği ilgiyi henüz görmüş denilemez.Aslında bu hal “Zaman ilerledikçe Kur’ân gençleşiyor” vecizesininbir isbatından başka bir şey değildir.a) Simetrik Yapının AnlamıKur’ân i’cazının kendini gösterdiği alanların başındaonun nazmı ve üslubu gelmektedir. Suat Yıldırım hocamız,Kur’ân anlatımındaki simetrik yapıyı bir i’caz vechiolarak değerlendirmekte ve Zümer suresi 23. âyette geçen“mesâni” kelimesini simetri olarak açıklamaktadır: “Kanaatimizcemesâni kelimesi kelimenin asli anlamlarından olan“ikişer, ikili, çifteli” anlamlarıyla “simetrik” manasını dakapsamaktadır. Osmanlı Türkçesi’nde mütenâzır denilen,fakat şimdi unutulmasıyla, karşılığı bulunmaksızın kullanmayamahkum olduğumuz bu yabancı simetri terimi şudemektir: İki şey arasında konum biçim ve belirli bir eksenegöre ölçü uygunluğudur. Türkçe’de bakışımlı kelimesiylekarşılanabilir ki öyle zannediyorum çağdaş muhataplaraKur’ân’ın sözlerin en güzeli oluş keyfiyetinin neticesi olanmesânî özelliğini en iyi anlatan kavramların başında simetriterimi gelmektedir.” 11Kur’ân’ın veya sözgelimi Yusuf suresi gibi bir bölümününsimetrik olması demek, bizim gelecek paragraflardagöstereceğimiz üzere kıssadaki kesitlerin veya ayet gruplarınınkarşılıklı olarak birbirine bakışımlı, ikişerli, büklümlüveya karşıt yansımalı olması halidir.Dikkatlice bakıldığında kâinatta da bir simetri vardır.Mikro kâinat olan insan vücudundaki simetri çok barizdir:Baş ve gövde ortada olmak üzere iki yanda iki kolumuz,iki ayağımız, başımızda iki göz ve iki kulağımızın konumu,kalbimiz tek olsa da iki karıncığı iki de kulakçığı vardır.Damarlarımız da atar ve toplar damarlar şeklinde yine simetriktir.Allâme Elmalılı bu konuya “Kur’ân’da sureler, eksersurelerde kıssalar, kıssalarda ayetler, ayetlerde kelimeler, kelimelerdeharfler ve bütün bunlar arasında açık ya da gizli,lafzi veya manevi birçok yönden uyum ve nazm-i beliğvardır” 12 sözleriyle değinir. M. Abdullah Draz bir suredekiiç bütünlüğü ve insicamı tespit etmek isteyen kimse için şuesasları zikreder: “Sureyi başından sonuna kadar seri bir şekildeokuyarak surenin maksadını (ana fikrini) bulup ortayakoymalıdır. Araştırıcı, belli başlı kısımlarını ve maksatlarınıtespit ederek, sure hakkında genel bir fikir sahibi olmadan,kısımlar arasında bulunan mevziî bağları bulmaya çalışmamalıdır.Ayrıca surenin nazmını anlamak isteyen kimse onabütün olarak bakmak ve surenin üzerine bina edildiği küllînizama dikkat teksif etmek mecburiyetindedir.” 13Bir başka açıdan suredeki anlatım özelliklerine ve edebîgüzelliğe ulaşmak için yapılması gerekenler şöylece sıralanabilir:Öncelikle yapılması gereken sureyi kendi bütünlüğüiçinde alt bölümlere ayırmaktır. Bu noktada konudeğişiklikleri, üslup değişiklikleri, fâsılalar, karşıtlıklar vebenzerlikler, suredeki geçişlere işaret niteliğindeki kelimelerkıssanın üslubuna hakim olan dahili sistemi veya edebigüzelliği keşfetmekte birer ipucu niteliğindedir. 14Kıssanın anlatımındaki simetrik yapıyla ne kastedildiğinedair bu kısa bilgiden sonra, Yusuf suresindeki ayetlerisırasıyla okuyarak gruplandırmaya ve neticede ortaya çıkacakanlatım tarzına dikkatleri çekmeye çalışalım:b) Yusuf Kıssasındaki Simetrik Yapı 15A. Hz.Yusuf ’un Rüyası (4-6. Âyetler)B. Kardeşlerinin Yusuf ’a Tuzak Kurması (8-21. Âyetler))C. Zelihanın ve diğer kadınların Yusuf ’a İftirası (23-33. Âyetler)D. Hz. Yusuf ’un Zindana Girmesi (35-42.Âyetler)E. Mısır Kralının Rüya Görmesi (43-44.Âyetler)E’ Kralın Rüyasının Tabiri (45-49.âyetler)D’ Hz. Yusuf ’un Zindandan Kurtuluşu (50.Âyetler)C’ Zelihanın ve Kadınların Yusuf ’u Aklamaları (51-53. Âyetler)B’ Hz. Yusuf ’a Kardeşlerine Karşı Bir Plan Öğretilmesi(54-98. Âyetler)A Hz. Yusuf ’un Rüyasının Gerçekleşmesi (99-101. Âyetler)A. Hz. Yusuf’un Rüya Görmesi: (Yusuf Suresi, 4-6. Âyetler)Yusuf Kıssası, Hz. Yusuf ’un rüyasında, on bir yıldız,güneş ve ayın saygıyla önünde eğildiklerini veya secdeettiklerini görmesinin anlatılmasıyla başlamaktadır. Nübüvvetinkırk altıda biri rüya-yı sâdıka olduğundan Hz.Yakup ilerde olacakları sezmenin endişesiyle Yusuf ’a rüyasınıanlatmamasını salık vermektedir. Surenin ilerleyenkısımlarında da görüleceği gibi, her defasında Yakup(a.s.) hadiseler karşısında tedbir cihetine riayet etmektedir.Bununla beraber surenin 67. ayetinde dile getirdiği gibitakdirde yazılanın tedbirle bozulmayacağını bilmekte veinanmaktadır: “Gerçi ne yapsam Allah’tan gelecek takdiriönleyemem. Zira hüküm yetkisi yalnız Allah’ındır. Onuniçindir ki ben ancak O’na dayanır O’na güvenirim.” Bir31