75 - Yeni Ümit

Ca'fer es-Sâdık'tan sonra yedinci imam olarak Musa el-Kâzım'ı kabul edenler, onun799 yılında ölümünden sonra Ali er-Rıza'yı (ö. 818), sonra da babadan oğla geçmek üzeresırasıyla Muhammed et-Takî (ö. 835), Ali en-Nakî (ö. 868), Hasan el-Askerî (873) ve Muhammedb. Hasan'ı imam, sonuncusunu gâib imam ve mehdi olarak kabul etmiş, böyleceOniki İmam Şiiliği ortaya çıkmıştır. İmam sayısını on iki ile sınırlandırdığı için İsnâaşeriyye,imameti (yönetim) iman esası saydığı için İmamiyye, fıkhî görüşlerini Ca'fer es-Sâdık'anispet edilen rivayetlere dayandırdığı için Ca'feriyye diye anılan bu fırka giderek gelişmiş vezaman içinde Şia'yı temsil eden ana kol haline gelmiştir. Bugün Caferilik başta İran ve Irakolmak üzere muhtelif coğrafyalarda İslam toplumunun %6-10'unu temsil eden bir nüfusyoğunluğuna ulaşmıştır.Oniki İmam Şiiliği imamlar döneminde Musa el-Kazım'dan sonra da sürekli ihtilaflaryaşamış, kendisi de aynı fırkaya mensup erken dönem Şia tarihçisi Nevbahtî'nin (ö. 922)kaydına göre, hemen her imamın vefatından sonra belli bir grup, imamın ölmediğini mehdiolduğunu ve bir gün zuhur edeceğini ileri sürmüştür. Sözgelimi, on birinci imam Hasanel-Askerî'nin vefatından sonra taraftarları başlıca on dört kola ayrılmış, meselâ, bunlardanbazıları Hasan el-Askerî'nin ölmediğini ve onun mehdi olduğunu, bazıları, imametin kardeşiCa'fer'e geçtiğini, bir kısmı onun bir cariyesinden Muhammed isminde bir oğluolduğunu ve onun mehdi olduğunu beyan etmiştir. 5 İsnâaşeriyye fırkası bu on dörtkoldan birisinin devam edip güçlenmesiyle ortaya çıkmıştır.Oniki İmam Şiiliğine göre mehdi kabul edilen Hasan el-Askerî'nin oğlu Muhammed,Samarra'da (Irak) ümmü veled (kendisinden çocuğu olan cariyesi) biranneden 869 yılında doğmuş, babasının 873 yılında vefatından sonra beş yaşındaiken sirdapta (yeraltındaki mahzen) kaybolup gizliliğe çekilmiştir. Bu tarihten 941yılına kadar Mehdi toplumla ilişkisini özel olarak seçilmiş "sefir"leri aracılığıyla yürütmüştür."Küçük Gizlilik" (gaybet-i suğra) adı verilen bu dönemde Mehdinin sefirisıfatıyla Osman b. Saîd, Muhammed b. Osman, Hüseyin b. Rûh, Ali b.Muhammed görev yapmış, bu arada kendisini Mehdi'nin sefiri ilan eden çoksayıda yalancı kimseler zuhur etmiş, nihayet dördüncü sefir ölmeden önceMehdi'den bir tevki (mühürlü ferman) aldığını belirterek bundan sonra sefirgelmeyeceğini belirtmiştir. Son sefirin 941 yılında vefatından sonra Mehdi'nintamamen gizlendiğine inanılmış ve bu tarihten zuhur edeceği döneme kadar devamedecek olan süreye "Büyük Gizlilik" (gaybet-i kübra) adı verilmiştir. 6Oniki İmam Şiiliği'nin giderek gelişmesi ve Abbasî yönetimi içinde müstakilbir hanedanlık olarak Şiî Büveyhîler'in iktidara gelmesiyle birlikte,başta imamet ve mehdilik olmak üzere mezhebin dinî ve siyasî görüşleriişlenmeye başlanıp ilgili rivayetler derlenmiş ve kabul edilebilir bir siyasetnazariyesi geliştirilmeye çalışılmıştır. Bu dönemde mehdilikle ilgili olarak,birbiriyle çelişen pek çok rivayetle karşılaşılmış, bilâhare bunlar süzülerekdaha açık bir mehdilik tasavvuru ortaya konulmak istenmiştir. Bu çerçevede,Mehdinin gizlenme sebebi, zuhur alametleri, ne zaman ve nerede zuhur edeceği,yeryüzündeki hâkimiyet müddeti gibi konularda pek çok rivayet ve burivayetlere dayalı açıklama getirilmiştir.Özet olarak ifade etmek gerekirse, Mehdi'nin gizlenme sebebi ile ilgiliolarak başlangıçta, "dostlarının azlığı, düşmanlarının çokluğu" gerekçe gösterilmiştir.Özellikle Hasan el-Askerî'nin kardeşi Ca'fer'in çocuğa zarar vermesindenendişe edildiğine dikkat çekilmiştir. Ancak şartların değişmesininardından bu gerekçenin yeterli olmadığı düşünülerek bunun ilahî bir sırolduğu, mü'minler için imtihan vesilesi teşkil ettiği, üzerinde fikir yürütülmemesigerektiği belirtilmiştir. 7 59